Δημόκριτος – Σωκράτης – Αισθητική

Οι Αρχαίοι Ελληνες ήταν λάτρεις της αισθητικής, της ομορφιάς, είχαν πάθος γι’ αυτήν. Η ελληνική φιλοσοφική – αισθητική σκέψη πρόβαλε σαν προσπάθεια να ερμηνευθεί θεωρητικά η καλλιτεχνική πρακτική της εποχής της. Η αρχαία ελληνική τέχνη από την εποχή που εμφανίστηκαν οι πρώτες αισθητικές αντιλήψεις, κατάφερε και ανέβηκε σε πολύ υψηλό επίπεδο ανάπτυξης. Είναι τυχαίο που στις πολυποίκιλες φιλοσοφικές – αισθητικές θεωρίες της αρχαίας Ελλάδας υπάρχουν τα σπέρματα για όλους σχεδόν τους μέχρι σήμερα τύπους όλων των κοσμοθεωριών; Oχι!

Το ταξίδι μας στην Αρχαία Ελλάδα συνεχίζεται και οι θεωρίες συγκεκριμένων φιλοσόφων περί αισθητικής μας προσφέρουν μια ξεχωριστή ερμηνεία και εμπειρία.

Από τον Δημόκριτο, έναν από τους πιο βαθείς στοχαστές της αρχαιότητας, που θεμελίωσε τον ατομικό υλισμό – 460π.Χ – και από την πλουσιότατη συγγραφική κληρονομιά, που δυστυχώς δεν διασώθηκε τίποτα, πολύ λίγα έφτασαν σε μας. Από τα αποσπάσματα όμως που σώθηκαν από το έργο του ξεκινάει από το ότι το ωραίο έχει αντικειμενική βάση στον υλικό κόσμο. Η ουσία της Αρμονίας κατά τη θεωρία του βρίσκεται στην κανονική διάταξη, στη συμμετρία, στηναρμονία των μερών, στις σωστές μαθηματικές σχέσεις. Τη μουσική τη θεωρούσε ως την ανώτερη των τεχνών και βεβαίωνε, ότι αυτή «δεν τη γέννησε η ανάγκη, αλλά την έφερε στον κόσμο η πολυτέλεια με την εξέλιξή της». Κι εδώ, τι βλέπουμε; O Δημόκριτος πλησιάζει στο πρόβλημα για τις κοινωνικές αιτίες στην ανάπτυξη της τέχνης. Η φύση της έμπνευσης, που τη θεωρούσε προϋπόθεση για την καλλιτεχνική δημιουργία τον απασχολεί ιδιαίτερα.

Ενας ακόμα Μεγάλος, ο Σωκράτης (469-399π.Χ) στις αισθητικές του αποφάνσεις απομακρύνεται από τον υλισμό. Ιδεαλιστής όντας και μάλιστα φανατικός, πίστευε ότι το καλόν συμπίπτει με το αγαθόν, ενώ αμφότερα συμπίπτουν με το ωφέλιμον. Δηλαδή για τον Σωκράτη, η Αισθητική (το καλόν, το κάλλος) και η Ηθική (το αγαθόν) δεν είναι παρά οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος: της ωφελιμότητας. Η άποψη του Σωκράτη, αν και υπό αίρεση ως προς το δεύτερο σκέλος της (ως προς την ωφελιμότητα του καλού και του αγαθού), έχει ενδιαφέρον ιδίως ως προς το πρώτο σκέλος της (της σύμπτωσης του αγαθού και του καλού, δηλαδή της αισθητικής και της ηθικής). Η τέχνη κατά το Σωκράτη είναι μίμηση της φύσης. Χιλιάδες χρόνια αργότερα, ο μεγάλος γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε, με ιδιαίτερη θέρμη διακηρύττει την Αισθητική ως την Ηθική του μέλλοντος, αποτελώντας έτσι προέκταση της σωκρατικής σκέψης.

Μέσα από την αισθητική μπορεί να εκφραστεί η ‘’κατάσταση της ψυχής’’; Και, συμπληρώνοντας, το ‘’σωματικό’’, άραγε, πρέπει να είναι ‘’υποταγμένο’’ στο ‘’πνευματικό’’;