Επίγνωση

«Τον άνθρωπο που πετυχαίνει να νιώθει άνεση μέσα στη φυλακή του τον ονομάζουμε «επιτυχημένο»

Έτσι βλέπεις τους ανθρώπους να είναι φυλακισμένοι από αναρίθμητους τοίχους: από θρησκευτικούς τοίχους, από τοίχους κοινωνικών, πολιτικών και εθνικών περιορισμών, από τοίχους που έχουν δημιουργηθεί από τις δικές τους φιλοδοξίες, ιδέες, φόβους, ελπίδες, ασφάλειες, προκαταλήψεις, μίση και αγάπες. Μέσα σ’ αυτούς τους φράχτες και τις φυλακές παγιδεύονται, περιορισμένοι από τους πολύχρωμους χάρτες των εθνικών τους συνόρων, από τον ρατσιστικό ανταγωνισμό, την ταξική πάλη και τις διακρίσεις των διάφορων ομάδων που ανήκουν. Μέσα από αυτά τα τείχη και μέσα από αυτούς τους περιορισμούς προσπαθούν οι άνθρωποι να εκφράσουν αυτά που αισθάνονται και αυτά που σκέφτονται. Και τον άνθρωπο που πετυχαίνει να νιώθει άνεση μέσα στη φυλακή του τον ονομάζουμε «επιτυχημένο».

Jiddu Krishnamurti «The Collected Works»

 ***

«Ο χώρος που κατέχετε είναι χώρος που η σκέψη έχει χτίσει γύρω σας κι αυτός ο χώρος είναι δυστυχία και σύγχυση»

Ακόμα και τόσο νωρίς το πρωί ο ήλιος ήταν ζεστός και έκαιγε. Δε φυσούσε καθόλου και δεν κουνιόταν φύλλο. Στον αρχαίο ναό ήταν δροσερά κι ευχάριστα- τα γυμνά πόδια ένιωθαν τις γερές πέτρινες πλάκες, τα σχήματά τους, την τραχιά τους επιφάνεια. Εδώ και χίλια χρόνια θα πρέπει να έχουν περπατήσει πάνω τους πολλές χιλιάδες άνθρωποι. Μετά από τον εκτυφλωτικό ήλιο ο ναός ήταν σκοτεινός και στους διαδρόμους υπήρχαν λίγοι άνθρωποι εκείνο το πρωί, ενώ στο στενό πέρασμα ήταν ακόμα πιο σκοτεινά.

Αυτό το πέρασμα έβγαζε σε ένα φαρδύ διάδρομο που οδηγούσε στο εσωτερικό ιερό. Υπήρχε μια δυνατή μυρωδιά από λουλούδια και από το λιβάνι πολλών αιώνων, ενώ έψαλλαν εκατό βραχμάνοι, φρεσκολουσμένοι, φορώντας μόνο ένα φρεσκοπλυμένο λευκό πανί γύρω από τη μέση τους. Τα σανσκριτικά είναι δυνατή γλώσσα που αντηχεί βαθιά. Οι αρχαίοι τοίχοι πάλλονταν, σχεδόν έτρεμαν από τον ήχο των εκατό φωνών. Η μεγαλοπρέπεια του ήχου ήταν απίστευτη και η ιερότητα της στιγμής ήταν πέρα από κάθε περιγραφή.

Δεν ήταν οι λέξεις που ξύπνησαν αυτή την απεραντοσύνη, αλλά το βάθος του ήχου των χιλιάδων χρόνων, που κρατιόταν μέσα σ’ αυτούς τους τοίχους και στον απέραντο χώρο πέρα απ’ αυτούς. Δεν ήταν η σημασία των λέξεων ούτε η καθαρότητα που προφέρονταν ούτε η σκοτεινή ομορφιά του ναού που γκρέμιζε τους τοίχους και τους περιορισμούς του ανθρώπινου νου, αλλά η ποιότητα του ήχου. Το τραγούδι ενός πουλιού, η μακρινή φλογέρα, το αεράκι μέσα στα φύλλα, όλα αυτά γκρεμίζουν τα τείχη που οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει για τους εαυτούς τους.

Στους μεγάλους καθεδρικούς ναούς και τα όμορφα τζαμιά, στους ύμνους και τις ψαλμωδίες των ιερών βιβλίων τους υπάρχει ο ήχος που ανοίγει την καρδιά στα δάκρυα και στην ομορφιά. Δίχως χώρο δεν υπάρχει ομορφιά• δίχως χώρο έχεις μόνο τοίχους και διαστάσεις• δίχως χώρο δεν υπάρχει βάθος• δίχως χώρο υπάρχει μόνο φτώχεια, εσωτερική και εξωτερική. Έχετε τόσο λίγο χώρο στο νου σας• είναι τόσο παραγεμισμένος με λέξεις, αναμνήσεις, γνώσεις, εμπειρίες και προβλήματα. Έχει μείνει ελάχιστος χώρος, μόνο για την ακατάπαυστη φλυαρία της σκέψης. Κι έτσι, τα μουσεία σας είναι γεμάτα όπως και τα ράφια σας είναι γεμάτα από βιβλία. Κι ύστερα γεμίζετε τους χώρους διασκέδασης, θρησκευτικής ή άλλου είδους. Ή χτίζετε έναν τοίχο γύρω από τον εαυτό σας, ένα στενό χώρο αταξίας και πόνου. Δίχως χώρο, εσωτερικό ή εξωτερικό, γίνεστε βίαιοι και άσχημοι.

Το καθετί χρειάζεται χώρο για να ζήσει, να παίξει και να υμνήσει. Εκείνο που είναι ιερό δεν μπορεί να αγαπήσει δίχως χώρο. Δεν έχετε χώρο όταν συσσωρεύετε, όταν υπάρχει θλίψη, όταν γίνεστε το κέντρο του σύμπαντος. Ο χώρος που κατέχετε είναι χώρος που η σκέψη έχει χτίσει γύρω σας κι αυτός ο χώρος είναι δυστυχία και σύγχυση. Ο χώρος που μπορεί να μετρήσει η σκέψη είναι το ξεχώρισμα ανάμεσα σε σένα και σε μένα, εμάς κι αυτούς. Αυτός ο χωρισμός είναι ατέλειωτος πόνος.

Υπάρχει εκείνο το μοναχικό δέντρο σ’ ένα πλατύ, πράσινο, ανοιχτό λιβάδι.

Jiddu Krishnamurti «Ημερολόγιο»

***

«Η ασφάλεια, που η σκέψη έχει δημιουργήσει, δεν είναι καθόλου ασφάλεια. Αυτό είναι μια απόλυτη αλήθεια»

Ο Κ, στη συγκέντρωση του Σάανεν το καλοκαίρι του 1975, αφιέρωσε μια από τις ομιλίες του σε αυτό που ονόμαζε ένα πολύ σοβαρό ζήτημα: μπορεί να υπάρξει απόλυτη ελευθερία από τον ψυχολογικό φόβο; «Αν πρόκειται κανείς να απελευθερωθεί από το φόβο» επεσήμανε, «πρέπει να απελευθερωθεί από το χρόνο. Αν δεν υπήρχε χρόνος, κανείς δε θα είχε φόβο. Αναρωτιέμαι αν το βλέπετε αυτό. Αν δεν υπήρχε αύριο, αν υπήρχε μόνο το τώρα, ο φόβος, σαν κίνηση της σκέψης, θα έπαιρνε τέλος.» Ο φόβος γεννιέται από την επιθυμία της ασφάλειας. «Αν υπάρχει απόλυτη ψυχολογική ασφάλεια, δεν υπάρχει φόβος», δεν μπορεί όμως ποτέ να υπάρξει ψυχολογική ασφάλεια «αν κανείς πάντοτε κάτι θέλει, επιθυμεί, αναζητά, προσπαθεί να γίνει».

Και συνέχισε:

«… η σκέψη προσπαθεί πάντοτε να βρει ένα μέρος όπου θα μπορεί να εγκατασταθεί, να εγκατασταθεί με την έννοια του να κρατηθεί. Αυτό που δημιουργεί η σκέψη -που είναι κατακερματισμένη- είναι πλήρης ανασφάλεια. Επομένως υπάρχει πλήρης ασφάλεια, όταν κανείς δεν είναι τίποτα – που σημαίνει να μην είναι κάτι που η σκέψη έχει δημιουργήσει. Το να είναι κανείς απολύτως τίποτα σημαίνει μια πλήρη αντίφαση με όλα όσα έχετε μάθει… Ξέρετε τι σημαίνει να είστε τίποτα; Καμιά φιλοδοξία -πράγμα που δε σημαίνει πως θα φυτοζωείτε- καμιά επιθετικότητα, καμιά αντίσταση, κανένας φραγμός που χτίζεται από το πλήγωμα… Η ασφάλεια, που η σκέψη έχει δημιουργήσει, δεν είναι καθόλου ασφάλεια. Αυτό είναι μια απόλυτη αλήθεια.»

Μαίρης Λάτιενς «Η ζωή και ο θάνατος του Κρισναμούρτι»

***

«Η επανάσταση μέσα στο πλαίσιο της κοινωνίας μοιάζει με την ανταρσία των φυλακισμένων που θέλουν καλύτερο φαγητό»

Ερώτηση (Δάσκαλος): Λέτε πως πρέπει να επαναστατούμε εναντίον της κοινωνίας και την ίδια στιγμή πως δεν πρέπει να είμαστε φιλόδοξοι. Δεν είναι φιλοδοξία η επιθυμία μας να βελτιώσουμε την κοινωνία;

Κρισναμούρτι:  Έχω εξηγήσει πολύ προσεκτικά τι εννοώ λέγοντας επανάσταση, αλλά θα προσπαθήσω να το κάνω ακόμη πιο ξεκάθαρο. Το να επαναστατεί κανείς μέσα στο πλαίσιο της κοινωνίας, με σκοπό να την κάνει λίγο καλύτερη, να φέρει κάποιες μεταρρυθμίσεις, είναι σαν την επανάσταση που κάνουν οι φυλακισμένοι για να καλυτερέψουν τη ζωή τους μέσα στη φυλακή τους• και μια τέτοια επανάσταση δεν είναι επανάσταση, είναι απλώς ανταρσία. Βλέπετε τη διαφορά; Η επανάσταση μέσα στο πλαίσιο  της κοινωνίας μοιάζει με την ανταρσία των φυλακισμένων που θέλουν καλύτερο φαγητό, καλύτερη μεταχείριση. Αντιθέτως, η επανάσταση η οποία γεννιέται από την κατανόηση ξεκόβει το άτομο από την κοινωνία, κι αυτή είναι δημιουργική επανάσταση.

Τώρα, ας πούμε ότι ως άτομο ξεκόβεις από την κοινωνία. Είναι μια πράξη που έχει ως κίνητρο τη φιλοδοξία; Αν είναι, τότε δεν έχεις ξεκόψει καθόλου, βρίσκεσαι ακόμη μέσα στη φυλακή, γιατί η βάση της κοινωνίας είναι η φιλοδοξία, ηκτητικότητα και η απληστία. Αλλά αν τα κατανοήσεις όλα αυτά και επαναστατήσεις μέσα στην καρδιά και στο νου σου, τότε δεν θα είσαι πια φιλόδοξος, δεν θα έχεις ως κίνητρο το φθόνο, την απληστία, την κτητικότητα, και γι’ αυτό δεν θα έχεις σχέση με την κοινωνία που βασίζεται σ’ αυτά. Τότε θα είσαι ένα δημιουργικό άτομο και οι πράξεις σου θα περιέχουν το σπόρο μιας διαφορετικής παιδείας.

Υπάρχει, λοιπόν, τεράστια διαφορά ανάμεσα στα αποτελέσματα της δημιουργικής επανάστασης και στα αποτελέσματα της επανάστασης ή της ανταρσίας μέσα στο πλαίσιο της κοινωνίας. Όσο ενδιαφέρεσαι απλώς να αναμορφώσεις, να διακοσμήσεις τα κάγκελα και τους τοίχους της φυλακής σου, δεν είσαι δημιουργικός. Η αναμόρφωση χρειάζεται πάντα κι άλλη αναμόρφωση, και το μόνο που κάνει είναι να φέρνει περισσότερη δυστυχία, περισσότερη φθορά. Αντιθέτως, ο νους που κατανοεί τη δομή της  κτητικότητας, της απληστίας, της φιλοδοξίας, και ξεκόβει απ’ αυτή, βρίσκεται σε διαρκή επανάσταση. Αυτός ο νους διαρκώς διευρύνεται, είναι δημιουργικός και -όπως η πέτρα που πετάς στα ήρεμα νερά μιας λίμνης- δημιουργεί «κύματα» που θα δημιουργήσουν έναν εντελώς διαφορετικό πολιτισμό.

Jiddu Krishnamurti «Η αίσθηση της ευτυχίας»

***

Τα παιδιά

«Ήταν ένα όμορφο πρωινό, με περαστικά σύννεφα και έναν καθαρό, γαλάζιο ουρανό. Είχε βρέξει και ο αέρας ήταν φρέσκος. Κάθε φύλλο ήταν καινούριο και ο μονότονος χειμώνας είχε περάσει· κάθε φύλλο, κάτω από το λαμπερό φως του ήλιου, ήξερε ότι δεν είχε καμία σχέση με εκείνο που ήταν την άνοιξη του περασμένου χρόνου. Ο ήλιος έλαμπε μέσα από τα καινούρια φύλλα χύνοντας ένα απαλό πράσινο φως στο υγρό μονοπάτι, που οδηγούσε μέσα από το δάσος στον κεντρικό δρόμο, κι από ‘κει συνέχιζε έως τη μεγάλη πόλη.

Υπήρχαν παιδιά που έπαιζαν εκεί γύρω, αλλά ποτέ δεν κοίταζαν την όμορφη, ανοιξιάτικη ημέρα, επειδή δεν είχαν ανάγκη να την κοιτάξουν, γιατί αυτά τα ίδια ήταν η άνοιξη. Το γέλιο τους και το παιχνίδι τους ήταν μέρος των δέντρων, των φύλλων και των λουλουδιών. Το ένιωσες αυτό, δεν το φαντάστηκες. Έμοιαζε σαν τα φύλλα και τα λουλούδια να έπαιρναν μέρος στο γέλιο, στις φωνές και στο μπαλόνι που είχε ξεφύγει και πέρασε πετώντας. Κάθε φυλλαράκι του γρασιδιού, τα κίτρινα αγριόχορτα και τα τρυφερά φύλλα που ήταν πολύ ευαίσθητα, ήταν μέρος των παιδιών και τα παιδιά ήταν μέρος ολόκληρης της γης.

Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον άνθρωπο και στη φύση είχε εξαφανιστεί· αλλά ο άντρας που περνούσε εκείνη τη στιγμή, με το αγωνιστικό του αυτοκίνητο κούρσας και η γυναίκα που γύριζε από τα ψώνια, δεν είχαν επίγνωση όλου αυτού του πράγματος. Πιθανόν να μην είχαν καν κοιτάξει ποτέ τους τον ουρανό, τα τρεμουλιαστά φύλλα, τις άσπρες πασχαλιές. Κουβαλούσαν τα προβλήματά τους στις καρδιές τους και η καρδιά τους δεν κοίταζε ποτέ τα παιδιά ή την λαμπερή ανοιξιάτικη ημέρα.

Το λυπηρό ήταν ότι αυτοί γέννησαν εκείνα τα παιδιά και τα παιδιά αυτά θα γίνονταν γρήγορα, «ο άνδρας των αγώνων αυτοκινήτων» και «η γυναίκα που γυρίζει από ψώνια» — και ο κόσμος τους θα ήταν κι εκείνων σκοτεινός. Εκεί βρίσκεται η ατέλειωτη θλίψη. Η αγάπη που ήταν πάνω σ’ εκείνο το φύλλο, θα σκόρπιζε με τον ερχομό του φθινόπωρου»

Από το βιβλίο του Jiddu Krishnamurti  που μεταφράζεται τώρα, «Η μόνη επανάσταση».

***

«Η πιθανότητα να είσαι ελεύθερο άτομο εμφανίζεται μόνο όταν αρχίζεις να κατανοείς τον εαυτό σου και να μαθαίνεις γι’ αυτόν»

«Ο νους είναι εκείνος που δημιουργεί τα προβλήματα• η σκέψη του διαμορφωμένου νου• του νου που είναι επουσιώδης, στενόμυαλος, μισαλλόδοξος• που έχει δημιουργήσει θρησκείες, ιδέες και γνώσεις και που είναι σακατεμένος από τις ίδιες του τις αντιλήψεις, από τη ματαιοδοξία, την απληστία, τις φιλοδοξίες και τις απογοητεύσεις. Ο νους είναι, λοιπόν, εκείνο που πρέπει να κατανοηθεί, και ο νους είναι το «ΕΙΝΑΙ»• ο νους είναι ο εαυτός – όχι κάποιος «ανώτερος εαυτός». Ο νους επινοεί τον «ανώτερο εαυτό» και μετά λέει ότι εκείνος είναι ένα εργαλείο για τον ανώτερο. Μια τέτοια σκέψη είναι παράλογη, ανώριμη. Ο νους είναι εκείνος που δημιουργεί όλες αυτές τις λεωφόρους φυγής και μετά ξεκινάει από εκεί για να υψώσει το ανάστημά του.

Με οποιαδήποτε σκέψη που είναι κατασκευασμένη και διαμορφωμένη από φιλοσοφία, θρησκεία, γκουρού και τέτοια δεν υπάρχει καμιά πιθανότητα για κανέναν να είναι ελεύθερο άτομο. Η πιθανότητα να είσαι ελεύθερο άτομο εμφανίζεται μόνο όταν αρχίζεις να κατανοείς τον εαυτό σου και να μαθαίνεις γι’ αυτόν, όχι μέσα από βιβλία, επειδή ο εαυτός σου, το «εγώ» σου -αυτό που είσαι εσύ- δεν μπορεί να κατανοηθεί μέσω κάποιου άλλου. Πρέπει να παρατηρείς τον εαυτό σου• να τον παρατηρείς με διαύγεια, με δύναμη και αποφασισμένη αυστηρή κατεύθυνση στη σχέση σου με τα πάντα γύρω σου και μόνο• εκεί πρέπει να παρατηρείς τον τρόπο που συμπεριφέρεσαι, τον τρόπο που μιλάς• πώς κοιτάς ένα λουλούδι, ένα δέντρο• τον τρόπο που μιλάς σε κάποιον που βρίσκεται σε κατώτερη θέση από σένα και κάποιον σε ανώτερη, την κίνηση των χεριών σου, των ματιών σου… Όλα θα σου δείξουν αν έχεις κάποια επίγνωσή τους, πώς δουλεύει ο νους σου, και ο νους είναι ο εαυτός, το «ΕΙΝΑΙ». Μπορεί ο εαυτός να επινοεί τον «ανώτερο εαυτό», το «υπερεγώ», ή μπορεί να επινοεί την κόλαση και τον παράδεισο, αλλά πάντα είναι ο εαυτός, το «ΕΙΝΑΙ».

Jiddu Krishnamurti  «Η αίσθηση της ευτυχίας»

***

Η ομορφιά συνδέεται με τη γυναίκα

«Σε όλο τον κόσμο, οι αποκαλούμενοι «άγιοι άνθρωποι» έχουν υποστηρίξει ότι το να κοιτάς μια γυναίκα είναι κάτι εντελώς λάθος και λένε ότι δεν μπορείς να έρθεις κοντά στο Θεό αν σε ενδιαφέρει η ερωτική πράξη, οπότε την παραμερίζουν, παρόλο που αυτό τους τρώει τα σωθικά. Απορρίπτοντας τη σεξουαλικότητα, βγάζουν τα μάτια τους και κόβουν τη γλώσσα τους γιατί αρνούνται όλη την ομορφιά της γης. Στεγνώνουν την καρδιά τους και το νου τους, είναι αφυδατωμένα ανθρώπινα πλάσματα κι έχουν διώξει την ομορφιά από τη ζωή τους, επειδή η ομορφιά συνδέεται με τη γυναίκα»

***

Για την επίγνωση

(Η ερώτηση έγινε στην 11η δημόσια ομιλία του Κ στη Βομβάη, στις 21 Μαρτίου 1948.)

Ερώτηση: Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στην επίγνωση και στην ενδοσκόπηση; Και ποιος έχει την επίγνωση όταν υπάρχει επίγνωση;

Jiddu Krishnamurti: Ας εξετάσουμε πρώτα τι εννοούμε λέγοντας «ενδοσκόπηση». Με την ενδοσκόπηση εννοούμε το κοίταγμα μέσα μας, την εξέταση του εαυτού μας. Γιατί εξετάζει κανείς τον εαυτό του; Για να τον βελτιώσει, για να τον αλλάξει, για να τον τροποποιήσει. Κάνεις ενδοσκόπηση για να γίνεις κάτι, αλλιώς δεν θα καταπιανόσουν με την ενδοσκόπηση. Δεν θα ερευνούσες τον εαυτό σου αν δεν υπήρχε η επιθυμία να τον τροποποιήσεις, να τον αλλάξεις, να γίνεις κάτι άλλο από εκείνο που είσαι. Αυτός είναι ο προφανής λόγος για ενδοσκόπηση. Είμαι θυμωμένος και κάνω ενδοσκόπηση, εξετάζω τον εαυτό μου για να απαλλαγώ από το θυμό ή για να τον τροποποιήσω.

Όπου γίνεται ενδοσκόπηση -που είναι η επιθυμία να τροποποιήσω ή να προσαρμόσω τις αντιδράσεις, τη συμπεριφορά του εαυτού- υπάρχει πάντα κάποιος σκοπός. Όταν αυτός ο σκοπός δεν επιτυγχάνεται, υπάρχει κακοκεφιά, κατάθλιψη. Οπό-τε η ενδοσκόπηση πάει σταθερά μαζί με την κατάθλιψη. Δεν ξέρω αν έχετε παρατηρήσει ότι όταν κάνεις ενδοσκόπηση, όταν κοιτάς μέσα σου προκειμένου ν’ αλλάξεις τον εαυτό σου, έρχεται πάντα ένα κύμα κατάθλιψης. Έρχεται πάντα ένα κύμα κακοκεφιάς που πρέπει να το καταπολεμήσεις- μετά πρέπει να ερευνήσεις τον εαυτό σου ξανά για να κατανικήσεις αυτή την κακοκεφιά και ού- τω καθεξής. Στην ενδοσκόπηση δεν υπάρχει αποδέσμευση, επειδή είναι μία διαδικασία μεταμόρφωσης «εκείνου που είναι» σε κάτι που δεν είναι.

Προφανώς, αυτό ακριβώς είναι εκείνο που συμβαίνει όταν κάνουμε ενδοσκόπηση, όταν ασχολούμαστε μ’ αυτή την ιδιόμορφη πράξη, όπου υπάρχει πάντα μια συσσωρευτική διαδικασία: καθώς το «εγώ» εξετάζει κάτι για να το αλλάξει, υπάρχει πάντα μια διπλή σύγκρουση ανάμεσα σε δύο αντίθετα και επομένως μία διαδικασία απογοήτευσης. Δεν υπάρχει ποτέ αποδέσμευση• και με τη συνειδητοποίηση της απογοήτευσης, έρχεται η κατάθλιψη.

Η επίγνωση είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό. Επίγνωση είναι παρατήρηση χωρίς επίκριση. Η επίγνωση φέρνει κατανόηση γιατί δεν υπάρχει επίκριση ή ταύτιση, αλλά μόνο σιωπηλή παρακολούθηση. Αν θέλω να κατανοήσω κάτι, πρέπει να το παρατηρήσω και δεν πρέπει να κριτικάρω, δεν πρέπει να καταδικάζω, δεν πρέπει να το επιδιώκω ως κάτι ευχάριστο ή να το αποφεύγω ως δυσάρεστο. Πρέπει να υπάρχει απλώς η σιωπηλή παρατήρηση ενός γεγονότος. Δεν υπάρχει κάτι που θέλεις να πετύχεις, αλλά επίγνωση του καθετί που παρουσιάζεται. Αυτή η παρατήρηση και η κατανόησή της παύουν όταν υπάρχει επίκριση, ταύτιση ή δικαιολόγηση.

Η ενδοσκόπηση είναι αυτοβελτίωση κι επομένως η ενδοσκόπηση είναι εγωκεντρισμός. Η επίγνωση δεν είναι αυτοβελτίωση. Απεναντίας, είναι το τέλος του εαυτού, του «εγώ», με όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, τη μνήμη του, τις απαιτήσεις του και τις επιδιώξεις του. Στην ενδοσκόπηση υπάρχει ταύτιση και επίκριση. Στην επίγνωση δεν υπάρχει επίκριση ή ταύτιση, κι επομένως δεν υπάρχει αυτοβελτίωση. Υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στα δύο.

Ο άνθρωπος που θέλει να καλυτερέψει τον εαυτό του δεν μπορεί ποτέ να έχει επίγνωση, γιατί το να καλυτερέψεις τον εαυτό σου προϋποθέτει επίκριση και επίτευξη κάποιου αποτελέσματος. Ενώ στην επίγνωση υπάρχει παρατήρηση χωρίς επίκριση, χωρίς απόρριψη ή αποδοχή. Αυτή η επίγνωση αρχίζει παρατηρώντας και κατανοώντας τον κόσμο γύρω σου- όταν έρχεσαι σε επαφή με αντικείμενα, με τη φύση. Πρώτα υπάρχει επίγνωση των πραγμάτων που μας περιβάλλουν, ευαισθησία για τα αντικείμενα, για τη φύση, μετά για τους ανθρώπους, που σημαίνει για τις σχέσεις μας μαζί τους- κι ύστερα υπάρχει επίγνωση των ιδεών. Αυτή η επίγνωση, το να είναι κανείς ευαίσθητος στα πράγματα, στη φύση, στους ανθρώπους, στις ιδέες, δεν αποτελείται από ξεχωριστές διαδικασίες, αλλά είναι μια ενιαία διαδικασία. Είναι μια διαρκής παρατήρηση των πάντων: της κάθε σκέψης, του κάθε αισθήματος και της κάθε πράξης. Καθώς η επίγνωση δεν επικρίνει, δεν υπάρχει και συσσώρευση.

Επικρίνεις μόνο όταν έχεις ένα πρότυπο, που σημαίνει ότι υπάρχει συσσώρευση κι επομένως βελτίωση του «εγώ». Επίγνωση είναι η κατανόηση της δράσης του εαυτού, του «εγώ», στις σχέσεις του με τους ανθρώπους, με τις ιδέες και με τα πράγματα. Αυτή η επίγνωση υπάρχει από τη μια στιγμή στην άλλη κι επομένως δεν μπορεί κανείς να εξασκηθεί σ’ αυτήν. Όταν εξασκείσαι σε κάτι, αυτό γίνεται συνήθεια- και η επίγνωση δεν είναι συνήθεια. Ένας νους που κάνει κάτι από συνήθεια είναι αναίσθητος- ένας νους που ακολουθεί το αυλάκι μιας συγκεκριμένης δράσης είναι νωθρός, άκαμπτος, ενώ η επίγνωση απαιτεί διαρκή ευστροφία, διαρκή εγρήγορση.

Δεν είναι δύσκολο. Είναι στην πραγματικότητα εκείνο που κάνετε όταν ενδιαφέρεστε για κάτι: για το παιδί σας, για τη γυναίκα σας, για τα λουλούδια σας, για τα δέντρα, για τα πουλιά. Παρατηρείτε χωρίς επίκριση, χωρίς ταύτιση.  Οπότε σ’ αυτή την παρατήρηση υπάρχει πλήρης επικοινωνία- ο παρατηρητής και το παρατηρούμενο είναι σε πλήρη επικοινωνία. Αυτό συμβαίνει πραγματικά όταν ενδιαφέρεσαι για κάτι έντονα, βαθιά.

Έτσι, υπάρχει τεράστια διαφορά ανάμεσα στην επίγνωση και στην ενδοσκόπηση, η οποία δυναμώνει το «εγώ» με την αυτοβελτίωσή του. Η ενδοσκόπηση οδηγεί σε απογοήτευση, σε περισσότερη και μεγαλύτερη εσωτερική σύγκρουση, ενώ η επίγνωση είναι μια κίνηση αποδέσμευσης από τη δράση του «εγώ»• σημαίνει επίγνωση των καθημερινών σου κινήσεων, σκέψεων, πράξεων, καθώς και να το έχεις επίγνωση και των άλλων, να παρατηρείς τους άλλους. Αυτό μπορείς να το κάνεις όταν αγαπάς κάποιον, όταν ενδιαφέρεσαι βαθιά για κάτι. Όταν θέλω να γνωρίσω τον εαυτό μου, όλο μου το «είναι», ολόκληρο το περιεχόμενο του «εγώ» μου και όχι απλώς ένα ή δυο επίπεδα, τότε προφανώς δεν μπορεί να υπάρχει επίκριση.

Τότε πρέπει να είμαι ανοιχτός σε κάθε σκέψη, σε κάθε συναίσθημα, σε όλες τις διαθέσεις μου, σε όλες τις καταπιέσεις• και καθώς υπάρχει όλο και περισσότερη διευρυμένη επίγνωση, τόσο υπάρχει και μεγαλύτερη ελευθερία από όλες τις κρυφές κινήσεις της σκέψης, των κινήτρων και των επιδιώξεων. Η επίγνωση είναι ελευθερία• φέρνει ελευθερία- δίνει ελευθερία• ενώ η ενδοσκόπηση καλλιεργεί τη σύγκρουση, το μηχανισμό της απομόνωσης του εαυτού- οπότε υπάρχει πάντα σ’ αυτήν απογοήτευση και φόβος.

Εκείνος που έκανε την ερώτηση θέλει επίσης να ξέρει ποιος είναι αυτός που έχει την επίγνωση. Όταν ζεις μια βαθιά εμπειρία, οποιουδήποτε είδους, τι συμβαίνει; Όταν υπάρχει μια τέτοια εμπειρία, έχεις επίγνωση ότι ζεις αυτή την εμπειρία; Όταν θυμώνεις ξαφνικά, σ’ εκείνο το κλάσμα του δευτερολέπτου του θυμού -ή της ζήλιας, ή της χαράς- έχεις επίγνωση ότι είσαι θυμωμένος; Μόνο όταν η εμπειρία τελειώσει υπάρχει εκείνος που βίωσε την εμπειρία κι εκείνο που βιώθηκε. Τότε εκείνος που βίωσε την εμπειρία παρατηρεί εκείνο που βιώθηκε, το αντικείμενο της εμπειρίας.

 Τη στιγμή της εμπειρίας δεν υπάρχει ούτε ο παρατηρητής ούτε το παρατηρούμενο: υπάρχει μόνο η βίωση της εμπειρίας. Οι περισσότεροι από εμάς δεν ζούμε τις εμπειρίες. Είμαστε πάντα έξω από την κατάσταση βίωσής τους και γι’ αυτό ρωτάμε ποιος είναι ο παρατηρητής, ποιος είναι εκείνος που έχει επίγνωση. Μια τέτοια ερώτηση είναι σίγουρα λάθος, δεν είναι; Τη στιγμή της εμπειρίας δεν υπάρχει ούτε εκείνος που έχει επίγνωση ούτε το αντικείμενο της επίγνωσης. Δεν υπάρχει ούτε ο παρατηρητής ούτε το παρατηρούμενο, αλλά μόνο μια κατάσταση βίωσης της εμπειρίας.

Οι περισσότεροι από εμάς το βρίσκουμε εξαιρετικά δύσκολο να είμαστε μέσα σε μια τέτοια κατάσταση, γιατί αυτό απαιτεί εξαιρετική ευστροφία, γρήγορη αντίληψη και μεγάλο βαθμό ευαισθησίας• κι αυτά δεν υπάρχουν όταν κυνηγάμε ένα αποτέλεσμα, όταν θέλουμε να επιτύχουμε, όταν επιδιώκουμε κάποιο σκοπό, όταν είμαστε υπολογιστές – πράγματα που όλα φέρνουν απογοήτευση. Ο άνθρωπος που δεν ζητάει τίποτα, που δεν επιδιώκει κάποιο σκοπό, που δεν αναζητά ένα αποτέλεσμα με όλα όσα συνεπάγεται, ένας τέτοιος άνθρωπος βρίσκεται σε μια κατάσταση διαρκούς εμπειρίας.

Το καθετί τότε βρίσκεται σε κίνηση, έχει νόημα• τίποτα δεν είναι παλιό, ξεραμένο, τίποτα δεν είναι επαναλαμβανόμενο, γιατί «εκείνο που είναι» δεν είναι ποτέ παλιό. Η πρόκληση είναι πάντα καινούργια. Μόνο ο τρόπος ανταπόκρισης στην πρόκληση είναι παλιός. Το παλιό δημιουργεί περισσότερο κατακάθι, που είναι η μνήμη, ο παρατηρητής που χωρίζει τον εαυτό του από το παρατηρούμενο, από την πρόκληση, από την εμπειρία.

Μπορείτε να πειραματιστείτε μ’ αυτό μόνοι σας πολύ απλά και εύκολα. Την επόμενη φορά που θα θυμώσετε ή θα ζηλέψετε ή θα νιώσετε πλεονεξία ή βιαιότητα ή οτιδήποτε άλλο, παρατηρήστε τον εαυτό σας. Σ’ αυτή την κατάσταση δεν υπάρχεις εσύ, απλώς είσαι μέσα στην κατάσταση αυτού που βιώνεις. Την επόμενη στιγμή, το επόμενο δευτερόλεπτο, το χαρακτηρίζεις, το ονομάζεις καιτο αποκαλείς «ζήλια», «θυμό», «πλεονεξία». Έτσι, δημιουργείς αμέσως, στο δευτερόλεπτο, το διαχωρισμό σε παρατηρητή και παρατηρούμενο, σ’ εκείνον που βιώνει την εμπειρία και στην εμπειρία που βιώνεται. Όταν εκείνος που βιώνει την εμπειρία διαχωρίζει τον εαυτό του από αυτήν, προσπαθεί να τροποποιήσει την εμπειρία, να την αλλάξει, θυμάται διάφορα πράγματα γι’ αυτήν από τότε που του έχει ξανασυμβεί κ.λπ.

Κι έτσι διατηρείτο διαχωρισμό ανάμεσα στον εαυτό του και στην εμπειρία που ζει. Αν δεν κατονομάσεις αυτό το συναίσθημα που έχεις τη στιγμή της εμπειρίας -που σημαίνει ότι δεν θες να το αλλάξεις, ότι δεν το δικαιολογείς, δεν το επικρίνεις, αλλά απλώς έχεις μία σιωπηρή επίγνωση του συναισθήματος- τότε θα δεις ότι, καθώς το βιώνεις, δεν υπάρχει ούτε παρατηρητής ούτε παρατηρούμενο, γιατί ο παρατηρητής και το παρατηρούμενο είναι ένα, κι έτσι υπάρχει μόνο η βίωση της εμπειρίας.

Συνεπώς η ενδοσκόπηση και η επίγνωση είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Η ενδοσκόπηση οδηγεί σε απογοήτευση, σε μεγαλύτερη σύγκρουση, γιατί προϋποθέτει την επιθυμία της αλλαγής – και η αλλαγή είναι απλώς μια τροποποιημένη συνέχεια του ίδιου πράγματος. Η επίγνωση είναι μια κατάσταση στην οποία δεν υπάρχει επίκριση, ούτε δικαιολόγηση ούτε ταύτιση – κι επομένως υπάρχει κατανόηση. Σ’ αυτή την κατάσταση της ουδέτερης, άγρυπνης επίγνωσης δεν υπάρχει ούτε εκείνος που βιώνει την εμπειρία ούτε η εμπειρία που βιώνεται.

Η ενδοσκόπηση, που είναι μια μορφή βελτίωσης, επέκτασης του «εγώ», δεν μπορεί ποτέ να οδηγήσει στην αλήθεια, γιατί είναι πάντα μια κίνηση απομόνωσης του «εγώ». Ενώ η επίγνωση είναι μια κατάσταση μέσα στην οποία μπορεί να γεννηθεί η αλήθεια, η αλήθεια «εκείνου που είναι», η απλή αλήθεια της καθημερινής μας ζωής. Μόνο όταν κατανοήσουμε την αλήθεια της καθημερινής ζωής μπορούμε να πάμε μακριά. Πρέπει να αρχίσεις από κοντά για να πας μακριά, αλλά οι περισσότεροι από εμάς θέλουμε να βρεθούμε μακριά μ’ ένα πήδημα, να αρχίσουμε από τα μακρινά χωρίς να κατανοήσουμε τα διπλανά. Καθώς κατανοούμε αυτά που είναι κοντά μας, θα ανακαλύψουμε ότι δεν υπάρχει απόσταση ανάμεσα στο κοντινό και στο μακρινό. Δεν υπάρχει απόσταση – η αρχή και το τέλος είναι ένα.

***

Οι σχέσεις είναι ένας καθρέφτης στον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας όπως πραγματικά είμαστε

Μπορείτε να πάτε σε κάποιον ψυχολόγο ή ψυχαναλυτή, αυτό όμως δεν είναι αυτογνωσία. Η αυτογνωσία γεννιέται όταν έχουμε επίγνωση του εαυτού μας μέσα στις σχέσεις, που μας δείχνει αυτό που είμαστε κάθε στιγμή. Οι σχέσεις είναι ένας καθρέφτης στον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας όπως πραγματικά είμαστε. Αλλά οι πιο πολλοί από μας δεν έχουμε την ικανότητα να κοιταζόμαστε έτσι όπως είμαστε στις σχέσεις, επειδή αμέσως αρχίζουμε να κατακρίνουμε ή να δικαιολογούμε αυτό που είμαστε.

Κρίνουμε, αξιολογούμε, συγκρίνουμε, απορρίπτουμε ή αποδεχόμαστε, αλλά ποτέ δεν παρατηρούμε πραγματικά «αυτό που είναι, όπως είναι», και για τους περισσότερους ανθρώπους αυτό μοιάζει να είναι ό,τι πιο δύσκολο έχουν να κάνουν• αυτό και μόνο, όμως, είναι η αρχή της αυτογνωσίας. Αν κανείς έχει τη δυνατότητα να βλέπει τον εαυτό του όπως είναι σ’ αυτό τον εκπληκτικό καθρέφτη των σχέσεων, που δεν παραμορφώνει• αν κανείς μπορεί απλώς να κοιτάζει μέσα σ’ αυτό τον καθρέφτη με πλήρη προσοχή και να βλέπει πραγματικά «αυτό που είναι», να έχει επίγνωσή του χωρίς να επικρίνει, χωρίς να κάνει κριτική, χωρίς να αξιολογεί-και αυτό το κάνεις όταν ενδιαφέρεσαι σοβαρά να το κάνεις- τότε θ’ ανακαλύψεις ότι ο νους είναι ικανός να απελευθερωθεί από κάθε διαμόρφωση.

Jiddu Krishnamurti, «Εγώ χωρίς ΕΓΩ»