ΞΕΝ Οικ 8.1–8.10
Η ανάγκη της ευταξίας στο νοικοκυριό
Από το κεφάλαιο 7 ο Σωκράτης άρχισε να αφηγείται τη συνάντηση και τον διάλογό του με τον Ισχόμαχο, έναν ευυπόληπτο Αθηναίο, που όλοι τον θεωρούσαν καλὸν κἀγαθόν εξαιτίας και του τρόπου που διαχειριζόταν τα του οίκου του. Ο φιλόσοφος ρώτησε πώς κατόρθωσε ο τελευταίος να κάνει τη γυναίκα του καλή νοικοκυρά και σύζυγο. Έτσι, ο Ισχόμαχος τού διηγήθηκε τη συζήτηση που είχαν με τη γυναίκα του, ώστε να καθορίσουν τις υποχρεώσεις του καθενός.
[8.1] Ἦ καὶ ἐπέγνως τι, ὦ Ἰσχόμαχε, ἔφην ἐγώ, ἐκ τούτων
αὐτὴν κεκινημένην μᾶλλον πρὸς τὴν ἐπιμέλειαν; Ναὶ μὰ
Δί’, ἔφη ὁ Ἰσχόμαχος, καὶ δηχθεῖσάν γε οἶδα αὐτὴν καὶ
ἐρυθριάσασαν σφόδρα ὅτι τῶν εἰσενεχθέντων τι αἰτήσαντος
ἐμοῦ οὐκ εἶχέ μοι δοῦναι. [8.2] καὶ ἐγὼ μέντοι ἰδὼν ἀχθεσθεῖσαν
αὐτὴν εἶπον· Μηδέν τι, ἔφην, ἀθυμήσῃς, ὦ γύναι, ὅτι οὐκ
ἔχεις δοῦναι ὅ σε αἰτῶν τυγχάνω. ἔστι μὲν γὰρ πενία αὕτη
σαφής, τὸ δεόμενόν τινος μὴ ἔχειν χρῆσθαι· ἀλυποτέρα δὲ
αὕτη ἡ ἔνδεια, τὸ ζητοῦντά τι μὴ δύνασθαι λαβεῖν, ἢ τὴν
ἀρχὴν μηδὲ ζητεῖν εἰδότα ὅτι οὐκ ἔστιν. ἀλλὰ γάρ, ἔφην
ἐγώ, τούτων οὐ σὺ αἰτία, ἀλλ’ ἐγὼ οὐ τάξας σοι παρέδωκα
ὅπου χρὴ ἕκαστα κεῖσθαι, ὅπως εἰδῇς ὅπου τε δεῖ τιθέναι
καὶ ὁπόθεν λαμβάνειν. [8.3] ἔστι δ’ οὐδὲν οὕτως, ὦ γύναι, οὔτ’
εὔχρηστον οὔτε καλὸν ἀνθρώποις ὡς τάξις. καὶ γὰρ χορὸς
ἐξ ἀνθρώπων συγκείμενός ἐστιν· ἀλλ’ ὅταν μὲν ποιῶσιν ὅ τι
ἂν τύχῃ ἕκαστος, ταραχή τις φαίνεται καὶ θεᾶσθαι ἀτερπές,
ὅταν δὲ τεταγμένως ποιῶσι καὶ φθέγγωνται, ἅμα οἱ αὐτοὶ
οὗτοι καὶ ἀξιοθέατοι δοκοῦσιν εἶναι καὶ ἀξιάκουστοι. [8.4] καὶ
στρατιά γε, ἔφην ἐγώ, ὦ γύναι, ἄτακτος μὲν οὖσα ταραχω-
δέστατον, καὶ τοῖς μὲν πολεμίοις εὐχειρωτότατον, τοῖς δὲ
φίλοις ἀκλεέστατον ὁρᾶν καὶ ἀχρηστότατον, ὄνος ὁμοῦ,
ὁπλίτης, σκευοφόρος, ψιλός, ἱππεύς, ἅμαξα· ―πῶς γὰρ ἂν
πορευθείησαν, <ἐὰν> ἔχοντες οὕτως ἐπικωλύσωσιν ἀλλήλους,
ὁ μὲν βαδίζων τὸν τρέχοντα, ὁ δὲ τρέχων τὸν ἑστηκότα, ἡ
δὲ ἅμαξα τὸν ἱππέα, ὁ δὲ ὄνος τὴν ἅμαξαν, ὁ δὲ σκευοφόρος
τὸν ὁπλίτην; [8.5] εἰ δὲ καὶ μάχεσθαι δέοι, πῶς ἂν οὕτως ἔχοντες
μαχέσαιντο; οἷς γὰρ ἀνάγκη αὐτῶν τοὺς ἐπιόντας φεύγειν,
οὗτοι ἱκανοί εἰσι φεύγοντες καταπατῆσαι τοὺς ὅπλα ἔχοντας·
[8.6] ―τεταγμένη δὲ στρατιὰ κάλλιστον μὲν ἰδεῖν τοῖς φίλοις,
δυσχερέστατον δὲ τοῖς πολεμίοις. τίς μὲν γὰρ οὐκ ἂν φίλος
ἡδέως θεάσαιτο ὁπλίτας πολλοὺς ἐν τάξει πορευομένους, τίς
δ’ οὐκ ἂν θαυμάσειεν ἱππέας κατὰ τάξεις ἐλαύνοντας, τίς δὲ
οὐκ ἂν πολέμιος φοβηθείη ἰδὼν διηυκρινημένους ὁπλίτας,
ἱππέας, πελταστάς, τοξότας, σφενδονήτας, καὶ τοῖς ἄρχουσι
τεταγμένως ἑπομένους; [8.7] ἀλλὰ καὶ πορευομένων ἐν τάξει, κἂν
πολλαὶ μυριάδες ὦσιν, ὁμοίως ὥσπερ εἷς ἕκαστος καθ’
ἡσυχίαν πάντες πορεύονται· εἰς γὰρ τὸ κενούμενον ἀεὶ
<οἱ> ὄπισθεν ἐπέρχονται. [8.8] καὶ τριήρης δέ τοι ἡ σεσαγμένη
ἀνθρώπων διὰ τί ἄλλο φοβερόν ἐστι πολεμίοις ἢ φίλοις
ἀξιοθέατον ἢ ὅτι ταχὺ πλεῖ; διὰ τί δὲ ἄλλο ἄλυποι ἀλλήλοις
εἰσὶν οἱ ἐμπλέοντες ἢ διότι ἐν τάξει μὲν κάθηνται, ἐν τάξει
δὲ προνεύουσιν, ἐν τάξει δ’ ἀναπίπτουσιν, ἐν τάξει δ’ ἐμβαί-
νουσι καὶ ἐκβαίνουσιν; [8.9] ἡ δ’ ἀταξία ὅμοιόν τί μοι δοκεῖ εἶναι
οἷόνπερ εἰ γεωργὸς ὁμοῦ ἐμβάλοι κριθὰς καὶ πυροὺς καὶ
ὄσπρια, κἄπειτα, ὁπότε δέοι ἢ μάζης ἢ ἄρτου ἢ ὄψου, δια-
λέγειν δέοι αὐτῷ ἀντὶ τοῦ λαβόντα διηυκρινημένοις χρῆσθαι.
[8.10] καὶ σὺ οὖν, ὦ γύναι, <εἰ> τοῦ μὲν ταράχου τούτου μὴ δέοιο,
βούλοιο δ’ ἀκριβῶς διοικεῖν τὰ ὄντα εἰδέναι καὶ τῶν ὄντων
εὐπόρως λαμβάνουσα ὅτῳ ἂν δέῃ χρῆσθαι, καὶ ἐμοί, ἐάν τι
αἰτῶ ἐν χάριτι διδόναι, χώραν τε δοκιμασώμεθα τὴν προσή-
κουσαν ἑκάστοις ἔχειν καὶ ἐν ταύτῃ θέντες διδάξωμεν τὴν
διάκονον λαμβάνειν τε ἐντεῦθεν καὶ κατατιθέναι πάλιν εἰς
ταύτην· καὶ οὕτως εἰσόμεθα τά τε σῶα ὄντα καὶ τὰ μή· ἡ
γὰρ χώρα αὐτὴ τὸ μὴ ὂν ποθήσει, καὶ <τὸ> δεόμενον θεραπείας
ἐξετάσει ἡ ὄψις, καὶ τὸ εἰδέναι ὅπου ἕκαστόν ἐστι ταχὺ
ἐγχειριεῖ, ὥστε μὴ ἀπορεῖν χρῆσθαι.
***
(Σωκρ.) Ε, και κατάλαβες, Ισχόμαχε, είπα εγώ, να παρακινήθηκε μ' αυτά που της είπες και να 'γινε περισσότερο επιμελής; (Ισχόμ.) Ναι, μα το θεό, είπε ο Ισχόμαχος, και μάλιστα κατάλαβα πως ταράχθηκε και κοκκίνισε πολύ, γιατί της ζήτησα κάτι από κείνα που είχαν πάει στο σπίτι και δεν το 'βρισκε να μου το δώσει.
Κι εγώ φυσικά σαν την είδα στενοχωρημένη της είπα· μη στενοχωριέσαι καθόλου, γυναίκα μου, που δε βρίσκεις να μου δώσεις αυτό που έτυχε να σου ζητώ. Γιατί αυτό, το να μη μπορείς να βρεις και να μεταχειρισθείς ένα πράμα, τη στιγμή που το χρειάζεσαι, είναι ασφαλώς μια έλλειψη, μα η έλλειψη αυτή όμως φέρνει λιγώτερη στενοχώρια απ' όση φέρνει το να μη το 'χεις καθόλου μες στο σπίτι σου αυτό το πράμα, και να μη ψάχνεις να το βρεις, γιατί ξέρεις πως δεν το 'χεις. Έχεις δίκιο όμως που δεν μπορείς να βρεις και να μου δώσεις το πράμα που σου ζήτησα∙ γι' αυτό δεν είσαι εσύ η υπεύθυνη, μα εγώ, που σου το παράδωσα χωρίς να ορίσω τη θέση του καθενός, για να ξέρεις και πού πρέπει να τα τοποθετείς και πού πρέπει να τα βρίσκεις.
Να ξέρεις, γυναίκα μου, πως τίποτε δεν είναι τόσο ώμορφο για τους ανθρώπους όσο είναι η τάξη. Γιατί να, για ιδές, κι ο χορός στο θέατρο έχει τους ηθοποιούς του, μα άμα ο καθένας παίζει το ρόλο του όπως του καπνίσει παρουσιάζουν μια σύγχυση κι ένα θέαμα δυσάρεστο. Άμα όμως παίζουν το ρόλο τους ώμορφα και μιλούν με τάξη, και μας ευχαριστούν και τον εαυτό τους τον εξυψώνουν και τον κάνουν αξιοπρόσεκτο.
Και με το στρατό, γυναίκα μου, συνέχισα εγώ, το ίδιο συμβαίνει· άμα είναι χωρίς τάξη, είναι κάτι το πάρα πολύ συγκεχυμένο, κι ευκολοϋπόταχτο στους εχθρούς, και σιχαμένο στους φίλους, και γενικά είναι κάτι ολότελα άχρηστο, ό,τι και να 'ναι, μουλάρι, οπλίτης, σκευοφόρος, ψιλός, ιππέας, άμαξα, όλα, ό,τι και να 'ναι. Γιατί, πώς θα μπορούσαν να βαδίσουν, όντας σ' αυτή την άτακτη κατάσταση, αφού ο ένας θα εμποδίζει τον άλλον, δηλαδή αυτός που πηγαίνει «βάδην» θα εμποδίζει αυτόν που τρέχει, αυτός που τρέχει τον σταματημένο, η άμαξα τον ιππέα, το μουλάρι την άμαξα κι ο σκευοφόρος τον οπλίτη;
Αν πάλι παραστεί ανάγκη να δώσουν μάχη πώς θα μπορούσαν ν' αγωνισθούν, όντας σ' αυτή την κατάσταση; Δεν θα μπορούσαν φυσικά, γιατί όσοι απ' αυτούς το 'χουν βάλει στα πόδια και κοιτούν να ξεφύγουν απ' αυτούς που τους έχουν πάρει κατά πόδι, είναι ικανοί στη φευγάλα τους να καταπατήσουν και ν' αχρηστέψουν αυτούς που βαστούν ακόμα τα όπλα.
Αμα όμως ο στρατός είναι ωργανωμένος με τάξη, είναι για τους φίλους λαμπρότατο θέαμα και για τους εχθρούς δυσκολοπολέμητος. Γιατί ποιος φίλος δεν θα χαρεί άμα δει τους οπλίτες να βαδίζουν με τάξη, ποιος δε θα θαυμάσει τους ιππέας που προχωρούν κατά τάγματα και ποιος εχθρός δεν θα δειλιάσει άμα δει να 'ναι με τάξη παραταγμένοι οι οπλίτες, οι ιππείς, οι πελταστές, οι τοξότες, οι σφενδονήτες, κι έτσι με τάξη παραταγμένοι να ακολουθούν τους αρχηγούς τους;
Άμα προχωρούν με τάξη, κι αν ακόμα είναι πολλές δεκάδες χιλιάδων, προχωρούν όλοι ήσυχα σαν ένας στρατιώτης∙ γιατί ο πισινός βαδίζει πάνω στα χνάρια του προηγουμένου του.
Και το πολεμικό πλοίο, το πληρωμένο από πολεμιστές, για τι άλλο είναι φοβερό στους εχθρούς κι αξιοπρόσεκτο στους φίλους παρά για το ότι πλέει ταχύτατα; Για ποιο άλλο λόγο οι άντρες του πληρώματος δεν είναι ενοχλητικοί ο ένας στον άλλον παρά για το ότι με τάξη κάθονται οι κωπηλάτες, με τάξη γέρνουν προς τα μπρος και με τάξη γυρνούν προς τα πίσω, τον καιρό που κωπηλατούν, με τάξη δε μπαίνουν στο πλοίο και με τάξη βγαίνουν;
Η αταξία εμένα μου φαίνεται πως είναι σαν να βάζει ο γεωργός ανάκατα στην αποθήκη κριθάρι, σιτάρι κι όσπρια∙ κι ύστερα που θα χρειαζότανε γλύκισμα από κριθάρι, ή ψωμί, ή φαγητό να καθότανε να τα ξεδιάλεγε, αντί να τα 'βρισκε και να τα χρησιμοποιούσε αμέσως, στη στιγμή, έχοντάς τα τοποθετημένα το καθένα χωριστά.
Και μεις λοιπόν, γυναίκα, αν δεν θέλεις να στενοχωριέσαι από μια τέτοια ακαταστασία, κι αν θέλεις να μπορείς να κανονίζεις με ακρίβεια τις δουλειές σου και να χρησιμοποιείς, όποιο πράμα θέλεις στη στιγμή, βρίσκοντάς το εύκολα, κι αν θέλεις να μου δίνεις ό,τι πράμα σου ζητώ με γρηγοράδα, πρέπει να διαλέξουμε το χώρο τον κατάλληλο που θα 'χει το καθένα∙ ύστερα, αφού τοποθετήσουμε το καθένα στη θέση του ας δασκαλέψουμε τη δούλα να παίρνει, το κάθε τι που θα χρειασθεί, από κει που είναι και να το ξαναβάζει πάλι στην ίδια θέση. Έτσι θα ξέρουμε κιόλας τι έχουμε στην αποθήκη μας και τι δεν έχουμε. Γιατί η ωρισμένη θέση θα ζητήσει εκείνο που δεν έχει, και το μάτι θα προσέξει τι λείπει, και η γνώση της θέσης του καθενός θα μας το δώσει γρήγορα στα χέρια, έτσι που να μη δυσκολευόμαστε στη χρήση του.
(Σωκρ.) Ε, και κατάλαβες, Ισχόμαχε, είπα εγώ, να παρακινήθηκε μ' αυτά που της είπες και να 'γινε περισσότερο επιμελής; (Ισχόμ.) Ναι, μα το θεό, είπε ο Ισχόμαχος, και μάλιστα κατάλαβα πως ταράχθηκε και κοκκίνισε πολύ, γιατί της ζήτησα κάτι από κείνα που είχαν πάει στο σπίτι και δεν το 'βρισκε να μου το δώσει.
Κι εγώ φυσικά σαν την είδα στενοχωρημένη της είπα· μη στενοχωριέσαι καθόλου, γυναίκα μου, που δε βρίσκεις να μου δώσεις αυτό που έτυχε να σου ζητώ. Γιατί αυτό, το να μη μπορείς να βρεις και να μεταχειρισθείς ένα πράμα, τη στιγμή που το χρειάζεσαι, είναι ασφαλώς μια έλλειψη, μα η έλλειψη αυτή όμως φέρνει λιγώτερη στενοχώρια απ' όση φέρνει το να μη το 'χεις καθόλου μες στο σπίτι σου αυτό το πράμα, και να μη ψάχνεις να το βρεις, γιατί ξέρεις πως δεν το 'χεις. Έχεις δίκιο όμως που δεν μπορείς να βρεις και να μου δώσεις το πράμα που σου ζήτησα∙ γι' αυτό δεν είσαι εσύ η υπεύθυνη, μα εγώ, που σου το παράδωσα χωρίς να ορίσω τη θέση του καθενός, για να ξέρεις και πού πρέπει να τα τοποθετείς και πού πρέπει να τα βρίσκεις.
Να ξέρεις, γυναίκα μου, πως τίποτε δεν είναι τόσο ώμορφο για τους ανθρώπους όσο είναι η τάξη. Γιατί να, για ιδές, κι ο χορός στο θέατρο έχει τους ηθοποιούς του, μα άμα ο καθένας παίζει το ρόλο του όπως του καπνίσει παρουσιάζουν μια σύγχυση κι ένα θέαμα δυσάρεστο. Άμα όμως παίζουν το ρόλο τους ώμορφα και μιλούν με τάξη, και μας ευχαριστούν και τον εαυτό τους τον εξυψώνουν και τον κάνουν αξιοπρόσεκτο.
Και με το στρατό, γυναίκα μου, συνέχισα εγώ, το ίδιο συμβαίνει· άμα είναι χωρίς τάξη, είναι κάτι το πάρα πολύ συγκεχυμένο, κι ευκολοϋπόταχτο στους εχθρούς, και σιχαμένο στους φίλους, και γενικά είναι κάτι ολότελα άχρηστο, ό,τι και να 'ναι, μουλάρι, οπλίτης, σκευοφόρος, ψιλός, ιππέας, άμαξα, όλα, ό,τι και να 'ναι. Γιατί, πώς θα μπορούσαν να βαδίσουν, όντας σ' αυτή την άτακτη κατάσταση, αφού ο ένας θα εμποδίζει τον άλλον, δηλαδή αυτός που πηγαίνει «βάδην» θα εμποδίζει αυτόν που τρέχει, αυτός που τρέχει τον σταματημένο, η άμαξα τον ιππέα, το μουλάρι την άμαξα κι ο σκευοφόρος τον οπλίτη;
Αν πάλι παραστεί ανάγκη να δώσουν μάχη πώς θα μπορούσαν ν' αγωνισθούν, όντας σ' αυτή την κατάσταση; Δεν θα μπορούσαν φυσικά, γιατί όσοι απ' αυτούς το 'χουν βάλει στα πόδια και κοιτούν να ξεφύγουν απ' αυτούς που τους έχουν πάρει κατά πόδι, είναι ικανοί στη φευγάλα τους να καταπατήσουν και ν' αχρηστέψουν αυτούς που βαστούν ακόμα τα όπλα.
Αμα όμως ο στρατός είναι ωργανωμένος με τάξη, είναι για τους φίλους λαμπρότατο θέαμα και για τους εχθρούς δυσκολοπολέμητος. Γιατί ποιος φίλος δεν θα χαρεί άμα δει τους οπλίτες να βαδίζουν με τάξη, ποιος δε θα θαυμάσει τους ιππέας που προχωρούν κατά τάγματα και ποιος εχθρός δεν θα δειλιάσει άμα δει να 'ναι με τάξη παραταγμένοι οι οπλίτες, οι ιππείς, οι πελταστές, οι τοξότες, οι σφενδονήτες, κι έτσι με τάξη παραταγμένοι να ακολουθούν τους αρχηγούς τους;
Άμα προχωρούν με τάξη, κι αν ακόμα είναι πολλές δεκάδες χιλιάδων, προχωρούν όλοι ήσυχα σαν ένας στρατιώτης∙ γιατί ο πισινός βαδίζει πάνω στα χνάρια του προηγουμένου του.
Και το πολεμικό πλοίο, το πληρωμένο από πολεμιστές, για τι άλλο είναι φοβερό στους εχθρούς κι αξιοπρόσεκτο στους φίλους παρά για το ότι πλέει ταχύτατα; Για ποιο άλλο λόγο οι άντρες του πληρώματος δεν είναι ενοχλητικοί ο ένας στον άλλον παρά για το ότι με τάξη κάθονται οι κωπηλάτες, με τάξη γέρνουν προς τα μπρος και με τάξη γυρνούν προς τα πίσω, τον καιρό που κωπηλατούν, με τάξη δε μπαίνουν στο πλοίο και με τάξη βγαίνουν;
Η αταξία εμένα μου φαίνεται πως είναι σαν να βάζει ο γεωργός ανάκατα στην αποθήκη κριθάρι, σιτάρι κι όσπρια∙ κι ύστερα που θα χρειαζότανε γλύκισμα από κριθάρι, ή ψωμί, ή φαγητό να καθότανε να τα ξεδιάλεγε, αντί να τα 'βρισκε και να τα χρησιμοποιούσε αμέσως, στη στιγμή, έχοντάς τα τοποθετημένα το καθένα χωριστά.
Και μεις λοιπόν, γυναίκα, αν δεν θέλεις να στενοχωριέσαι από μια τέτοια ακαταστασία, κι αν θέλεις να μπορείς να κανονίζεις με ακρίβεια τις δουλειές σου και να χρησιμοποιείς, όποιο πράμα θέλεις στη στιγμή, βρίσκοντάς το εύκολα, κι αν θέλεις να μου δίνεις ό,τι πράμα σου ζητώ με γρηγοράδα, πρέπει να διαλέξουμε το χώρο τον κατάλληλο που θα 'χει το καθένα∙ ύστερα, αφού τοποθετήσουμε το καθένα στη θέση του ας δασκαλέψουμε τη δούλα να παίρνει, το κάθε τι που θα χρειασθεί, από κει που είναι και να το ξαναβάζει πάλι στην ίδια θέση. Έτσι θα ξέρουμε κιόλας τι έχουμε στην αποθήκη μας και τι δεν έχουμε. Γιατί η ωρισμένη θέση θα ζητήσει εκείνο που δεν έχει, και το μάτι θα προσέξει τι λείπει, και η γνώση της θέσης του καθενός θα μας το δώσει γρήγορα στα χέρια, έτσι που να μη δυσκολευόμαστε στη χρήση του.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου