Τελικά είσαι το καλό παιδί του σπιτιού ή το τέλειο θύμα;

Καμιά φορά φαντάζομαι τους ρόλους των μελών μιας οικογένειας να μοιράζονται σαν τραπουλόχαρτα, με μόνη διαφορά ότι εδώ η τράπουλα είναι «πειραγμένη» και κάποιοι έχουν ήδη προλάβει να διεκδικήσουν και να αναλάβουν τον ρόλο που τους βολεύει ή που ήδη είχαν. Για παράδειγμα, δε μου κάνει εντύπωση το να δω έναν γονιό να παίρνει τον ηγετικό ρόλο του κατέχοντος της απόλυτης αλήθειας όταν ως παιδί μεγάλωσε σαν εκλεχτή «χιονονιφάδα». Ομοίως, δε μου προκαλεί αίσθηση να βλέπω ένα «τέλειο παιδί» σε μια δυσλειτουργική οικογένεια.

Σαφώς, ένα «καλό παιδί» ενδέχεται να υπάρχει σε όλες σχεδόν τις οικογένειες. Πάντα κάποιο από τα παιδιά θα επιδιώξει περισσότερο να έχει την αποδοχή των γονιών του, θα στοχεύσει να εκπληρώσει τους στόχους που έχουν θέσει για εκείνο και θα επιδιώξει να λάβει όσο το δυνατόν περισσότερες επιδοκιμασίες και επαίνους. Θα είναι εκείνο που θα διαβάζει περισσότερο, θα είναι ήσυχο και δε θα παραπονείται, θα βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού, δε θα τσακώνεται, δε θα επαναστατεί.

Συχνά αυτόν τον ρόλο τον υιοθετούν τα παιδιά που οι ενήλικες της οικογενείας αποτυγχάνουν στους ρόλους τους ως γονείς ή είναι υπερβολικά ελεγκτικοί και χειριστικοί. Και στις δύο περιπτώσεις φαινομενικά, το παιδί επωφελείται από «καλές συμπεριφορές» που δυνητικά θα το ωφελήσουν στη μετέπειτα εξέλιξή του. Ωστόσο, ακόμα και αυτό ενέχει κόστος -κυρίως ψυχικό- για το ίδιο το παιδί τόσο κατά την παιδική του ηλικία αλλά ακόμα περισσότερο κατά την ενηλικίωσή του.

Για να είσαι το «καλό παιδί» παραβλέπεις ένα σημαντικό βήμα στην ανάπτυξή σου, αυτό που μαθαίνεις και δημιουργείς εσύ ο ίδιος τον εαυτό σου, που αναγνωρίζεις το προσωπικό σου γούστο και τα δικά σου θέλω, που φαντάζεσαι τα δικά σου όνειρα και πλάθεις μόνος σου πτυχές της προσωπικότητάς σου. Αυτά όλα ένα «καλό παιδί», άλλοτε πολύ κι άλλοτε λιγότερο, τα αφήνει στην άκρη και αφοσιώνεται είτε στο τι ωφελεί την ίδια την οικογένεια, είτε στο τι θα ήθελαν για εκείνο οι γονείς του. Όμως, το τίμημα περικλείει κι άλλες πτυχές.

Είσαι το «καλό παιδί» άρα νιώθεις μονίμως μια ηθική ανωτερότητα απέναντι στους άλλους, καλύπτεις τον θυμό σου με χαμόγελο και είσαι λειτουργικός ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Δεν έρχεσαι σε αντιπαράθεση και δεν αντιδράς άμεσα ακόμα κι αν σε δεύτερο χρόνο ή σε ένα άλλο περιβάλλον θα εκφράσεις τη δυσανασχέτησή σου. Λες πόσο πολύ σε πληγώνει κάποιος, όμως ταυτόχρονα τρέμεις να σε δουν σαν ψυχρό, σκληρό, εγωιστή ή αναίσθητο. Ακόμα και ο καλός λόγος, το κομπλιμέντο, μοιάζει να μη σε αγγίζει κι αυτό γιατί δεν έχεις πλήρη αντίληψη ούτε των ικανοτήτων σου αλλά ούτε κι ως προς το πώς να το αποδεχθείς.

Ένα «καλό παιδί» είναι ένας καθημερινός και εκούσιος «μάρτυρας» στην ίδια του τη ζωή. Τον πληγώνουν μα, αφού νιώθει ότι πρέπει να είναι συναισθηματικά ανώτερος, συγχωρεί κι έτσι η ιστορία επαναλαμβάνεται. Θυματοποιείται δίχως συχνά να το αντιλαμβάνεται και αυτό γιατί χάνοντας ένα κομμάτι της εξέλιξής του στο βωμό της επιτυχίας του ρόλου του, εγκλωβίζεται στο θυμικό της παιδικής ηλικίας. Εκεί που φταίει το κακό τραπέζι, όχι εμείς που πέσαμε πάνω του.

Όμως, ας μη γελιόμαστε, όλοι θα θέλαμε να είμαστε το «καλό παιδί» στην οικογένειά μας. Όλοι θα θέλαμε να μας λούζουν οι γονείς μας με άπλετη αγάπη, αποδοχή και στοργή, να κομπορεύονται για το «τέλειο» παιδί τους, για τα δικά μας επιτεύγματα, να είμαστε η πηγή της περηφάνιας τους και το φωτεινότερο σημείο στις ζωές τους. Επίσης, αν οι ζωές τους ήταν δύσκολες, αν τους βλέπαμε να πασχίζουν για να μας προσφέρουν όσο το δυνατόν περισσότερα θα αισθανόμασταν (αν δεν ήμασταν τίποτα κακομαθημένα που νιώθουν ότι το σύμπαν τους χρωστάει), ότι πρέπει με κάποιον τρόπο να κάνουμε το φορτίο τους πιο ελαφρύ.

Λίγο-πολύ όλοι επιδιώξαμε να γίνουμε «καλά παιδιά» ακόμα κι αν δεν το πετύχαμε ή αν παραιτηθήκαμε στην πορεία. Δε σας κρύβω ότι παρ’ ότι ήμουν ένα αντιδραστικό πλάσμα, δεν ήθελα να πιάσει ποτέ κανείς τη μαμά μου και να της πει κάτι άσχημο για μένα κι αυτό γιατί έβλεπα πως έχει ήδη αρκετά προβλήματα και δεν ήθελα να είμαι ένα ακόμη. Προτιμούσα να γίνω μια «ανακούφιση» για εκείνη αλλά και για την οικογένειά μας. Γυρίζοντας πίσω βλέπω πως σχεδόν όλοι μου οι φίλοι πέρασαν από μια τέτοια φάση.

Αναλογίζομαι λοιπόν μήπως ο ρόλος του «καλού παιδιού» είναι απλά μια ανάγκη που καταλήγει να συρρικνώνει και να καταπιέζει άλλες ανάγκες μας όπως αυτή για αυθορμητισμό ή για διαφορετικότητα. Κάποτε, διάβασα σε έναν τοίχο «μην είστε καλά παιδιά, είναι βαρετό» όμως μεγαλώνοντας ανακαλύπτω πως είναι πολύ πιο δύσκολο απ’ όσο κανείς φαντάζεται κι ίσως τελικά να μην αξίζει και το τίμημα.