ΑΡΙΣΤ Πολ 1281b21–1282b13
(ΑΡΙΣΤ Πολ 1281a11–1284b34: Ποιοι πρέπει να ασκούν εξουσία στην πόλη)
Ποια πολιτικά δικαιώματα πρέπει να δοθούν στους πολλούς; – Η ανάγκη κυριαρχίας των "ὀρθῶς κειμένων" νόμων
διὸ καὶ τὴν
πρότερον εἰρημένην ἀπορίαν λύσειεν ἄν τις διὰ τούτων καὶ
τὴν ἐχομένην αὐτῆς, τίνων δεῖ κυρίους εἶναι τοὺς ἐλευθέρους
καὶ τὸ πλῆθος τῶν πολιτῶν. τοιοῦτοι δ’ εἰσὶν ὅσοι μήτε
(25) πλούσιοι μήτε ἀξίωμα ἔχουσιν ἀρετῆς μηδὲ ἕν. τὸ μὲν γὰρ
μετέχειν αὐτοὺς τῶν ἀρχῶν τῶν μεγίστων οὐκ ἀσφαλές (διά
τε γὰρ ἀδικίαν καὶ δι’ ἀφροσύνην τὰ μὲν ἀδικεῖν ἀνάγκη τὰ
δ’ ἁμαρτάνειν αὐτούς)· τὸ δὲ μὴ μεταδιδόναι μηδὲ μετ--
έχειν φοβερόν (ὅταν γὰρ ἄτιμοι πολλοὶ καὶ πένητες ὑπάρ-
(30) χωσι, πολεμίων ἀναγκαῖον εἶναι πλήρη τὴν πόλιν ταύτην).
λείπεται δὴ τοῦ βουλεύεσθαι καὶ κρίνειν μετέχειν αὐτούς.
διόπερ καὶ Σόλων καὶ τῶν ἄλλων τινὲς νομοθετῶν τάττου--
σιν ἐπί τε τὰς ἀρχαιρεσίας καὶ τὰς εὐθύνας τῶν ἀρχόν--
των, ἄρχειν δὲ κατὰ μόνας οὐκ ἐῶσιν. πάντες μὲν γὰρ
(35) ἔχουσι συνελθόντες ἱκανὴν αἴσθησιν, καὶ μιγνύμενοι τοῖς
βελτίοσι τὰς πόλεις ὠφελοῦσιν, καθάπερ ἡ μὴ καθαρὰ τροφὴ
μετὰ τῆς καθαρᾶς τὴν πᾶσαν ποιεῖ χρησιμωτέραν τῆς
ὀλίγης· χωρὶς δ’ ἕκαστος ἀτελὴς περὶ τὸ κρίνειν ἐστίν. ἔχει
δ’ ἡ τάξις αὕτη τῆς πολιτείας ἀπορίαν πρώτην μὲν ὅτι
(40) δόξειεν ἂν τοῦ αὐτοῦ εἶναι τὸ κρῖναι τίς ὀρθῶς ἰάτρευκεν,
οὗπερ καὶ τὸ ἰατρεῦσαι καὶ ποιῆσαι ὑγιᾶ τὸν κάμνοντα τῆς
νόσου τῆς παρούσης· οὗτος δ’ ἐστὶν ὁ ἰατρός. ὁμοίως δὲ τοῦτο καὶ
[1282a] περὶ τὰς ἄλλας ἐμπειρίας καὶ τέχνας. ὥσπερ οὖν ἰατρὸν
δεῖ διδόναι τὰς εὐθύνας ἐν ἰατροῖς, οὕτω καὶ τοὺς ἄλλους ἐν
τοῖς ὁμοίοις. ἰατρὸς δ’ ὅ τε δημιουργὸς καὶ ὁ ἀρχιτεκτονι--
κὸς καὶ τρίτος ὁ πεπαιδευμένος περὶ τὴν τέχνην (εἰσὶ γάρ
(5) τινες τοιοῦτοι καὶ περὶ πάσας ὡς εἰπεῖν τὰς τέχνας)· ἀπο--
δίδομεν δὲ τὸ κρίνειν οὐδὲν ἧττον τοῖς πεπαιδευμένοις ἢ
τοῖς εἰδόσιν. ἔπειτα καὶ περὶ τὴν αἵρεσιν τὸν αὐτὸν ἂν
δόξειεν ἔχειν τρόπον. καὶ γὰρ τὸ ἑλέσθαι ὀρθῶς τῶν εἰδό--
των ἔργον ἐστίν, οἷον γεωμέτρην τε τῶν γεωμετρικῶν καὶ
(10) κυβερνήτην τῶν κυβερνητικῶν. εἰ γὰρ καὶ περὶ ἐνίων ἔργων
καὶ τεχνῶν μετέχουσι καὶ τῶν ἰδιωτῶν τινες, ἀλλ’ οὔ τι τῶν
εἰδότων γε μᾶλλον. ὥστε κατὰ μὲν τοῦτον τὸν λόγον οὐκ
ἂν εἴη τὸ πλῆθος ποιητέον κύριον οὔτε τῶν ἀρχαιρεσιῶν οὔτε
τῶν εὐθυνῶν. ἀλλ’ ἴσως οὐ πάντα ταῦτα λέγεται καλῶς
(15) διά τε τὸν πάλαι λόγον, ἂν ᾖ τὸ πλῆθος μὴ λίαν ἀνδρα--
ποδῶδες (ἔσται γὰρ ἕκαστος μὲν χείρων κριτὴς τῶν εἰδότων,
ἅπαντες δὲ συνελθόντες ἢ βελτίους ἢ οὐ χείρους), καὶ ὅτι
περὶ ἐνίων οὔτε μόνον ὁ ποιήσας οὔτ’ ἄριστ’ ἂν κρίνειεν, ὅσων
τἆργα γινώσκουσι καὶ οἱ μὴ ἔχοντες τὴν τέχνην, οἷον
(20) οἰκίαν οὐ μόνον ἐστὶ γνῶναι τοῦ ποιήσαντος, ἀλλὰ καὶ βέλ--
τιον ὁ χρώμενος αὐτῇ κρινεῖ (χρῆται δ’ ὁ οἰκονόμος), καὶ
πηδάλιον κυβερνήτης τέκτονος, καὶ θοίνην ὁ δαιτυμὼν ἀλλ’
οὐχ ὁ μάγειρος. ταύτην μὲν οὖν τὴν ἀπορίαν τάχα δόξειέ
τις ἂν οὕτω λύειν ἱκανῶς· ἄλλη δ’ ἐστὶν ἐχομένη ταύτης.
(25) δοκεῖ γὰρ ἄτοπον εἶναι τὸ μειζόνων εἶναι κυρίους τοὺς φαύ--
λους τῶν ἐπιεικῶν, αἱ δ’ εὔθυναι καὶ αἱ τῶν ἀρχῶν αἱρέ--
σεις εἰσὶ μέγιστον· ἃς ἐν ἐνίαις πολιτείαις, ὥσπερ εἴρηται,
τοῖς δήμοις ἀποδιδόασιν· ἡ γὰρ ἐκκλησία κυρία πάντων
τῶν τοιούτων ἐστίν. καίτοι τῆς μὲν ἐκκλησίας μετέχουσι καὶ
(30) βουλεύουσι καὶ δικάζουσιν ἀπὸ μικρῶν τιμημάτων καὶ τῆς
τυχούσης ἡλικίας, ταμιεύουσι δὲ καὶ στρατηγοῦσι καὶ τὰς
μεγίστας ἀρχὰς ἄρχουσιν ἀπὸ μεγάλων. ὁμοίως δή τις ἂν
λύσειε καὶ ταύτην τὴν ἀπορίαν. ἴσως γὰρ ἔχει καὶ ταῦτ’
ὀρθῶς. οὐ γὰρ ὁ δικαστὴς οὐδ’ ὁ βουλευτὴς οὐδ’ ὁ ἐκκλησιαστὴς
(35) ἄρχων ἐστίν, ἀλλὰ τὸ δικαστήριον καὶ ἡ βουλὴ καὶ ὁ δῆ--
μος· τῶν δὲ ῥηθέντων ἕκαστος μόριόν ἐστι τούτων (λέγω δὲ
[μόριον] τὸν βουλευτὴν καὶ τὸν ἐκκλησιαστὴν καὶ τὸν δικαστήν)·
ὥστε δικαίως κύριον μειζόνων τὸ πλῆθος· ἐκ γὰρ πολλῶν
ὁ δῆμος καὶ ἡ βουλὴ καὶ τὸ δικαστήριον. καὶ τὸ τίμημα
(40) δὲ πλεῖον τὸ πάντων τούτων ἢ τὸ τῶν καθ’ ἕνα καὶ κατ’
ὀλίγους μεγάλας ἀρχὰς ἀρχόντων. ταῦτα μὲν οὖν διωρίσθω
[1282b] τοῦτον τὸν τρόπον· ἡ δὲ πρώτη λεχθεῖσα ἀπορία ποιεῖ φανε--
ρὸν οὐδὲν οὕτως ἕτερον ὡς ὅτι δεῖ τοὺς νόμους εἶναι κυρίους
κειμένους ὀρθῶς, τὸν ἄρχοντα δέ, ἄν τε εἷς ἄν τε πλείους
ὦσι, περὶ τούτων εἶναι κυρίους περὶ ὅσων ἐξαδυνατοῦσιν οἱ νό--
(5) μοι λέγειν ἀκριβῶς διὰ τὸ μὴ ῥᾴδιον εἶναι καθόλου διορί--
σαι περὶ πάντων. ὁποίους μέντοι τινὰς εἶναι δεῖ τοὺς ὀρθῶς
κειμένους νόμους, οὐδέν πω δῆλον, ἀλλ’ ἔτι μένει τὸ πάλαι
διαπορηθέν. ἅμα γὰρ καὶ ὁμοίως ταῖς πολιτείαις ἀνάγκη
καὶ τοὺς νόμους φαύλους ἢ σπουδαίους εἶναι, καὶ δικαίους ἢ ἀ--
(10) δίκους. πλὴν τοῦτό γε φανερόν, ὅτι δεῖ πρὸς τὴν πολιτείαν
κεῖσθαι τοὺς νόμους. ἀλλὰ μὴν εἰ τοῦτο, δῆλον ὅτι τοὺς μὲν
κατὰ τὰς ὀρθὰς πολιτείας ἀναγκαῖον εἶναι δικαίους τοὺς δὲ
κατὰ τὰς παρεκβεβηκυίας οὐ δικαίους.
διὸ καὶ τὴν
πρότερον εἰρημένην ἀπορίαν λύσειεν ἄν τις διὰ τούτων καὶ
τὴν ἐχομένην αὐτῆς, τίνων δεῖ κυρίους εἶναι τοὺς ἐλευθέρους
καὶ τὸ πλῆθος τῶν πολιτῶν. τοιοῦτοι δ’ εἰσὶν ὅσοι μήτε
(25) πλούσιοι μήτε ἀξίωμα ἔχουσιν ἀρετῆς μηδὲ ἕν. τὸ μὲν γὰρ
μετέχειν αὐτοὺς τῶν ἀρχῶν τῶν μεγίστων οὐκ ἀσφαλές (διά
τε γὰρ ἀδικίαν καὶ δι’ ἀφροσύνην τὰ μὲν ἀδικεῖν ἀνάγκη τὰ
δ’ ἁμαρτάνειν αὐτούς)· τὸ δὲ μὴ μεταδιδόναι μηδὲ μετ--
έχειν φοβερόν (ὅταν γὰρ ἄτιμοι πολλοὶ καὶ πένητες ὑπάρ-
(30) χωσι, πολεμίων ἀναγκαῖον εἶναι πλήρη τὴν πόλιν ταύτην).
λείπεται δὴ τοῦ βουλεύεσθαι καὶ κρίνειν μετέχειν αὐτούς.
διόπερ καὶ Σόλων καὶ τῶν ἄλλων τινὲς νομοθετῶν τάττου--
σιν ἐπί τε τὰς ἀρχαιρεσίας καὶ τὰς εὐθύνας τῶν ἀρχόν--
των, ἄρχειν δὲ κατὰ μόνας οὐκ ἐῶσιν. πάντες μὲν γὰρ
(35) ἔχουσι συνελθόντες ἱκανὴν αἴσθησιν, καὶ μιγνύμενοι τοῖς
βελτίοσι τὰς πόλεις ὠφελοῦσιν, καθάπερ ἡ μὴ καθαρὰ τροφὴ
μετὰ τῆς καθαρᾶς τὴν πᾶσαν ποιεῖ χρησιμωτέραν τῆς
ὀλίγης· χωρὶς δ’ ἕκαστος ἀτελὴς περὶ τὸ κρίνειν ἐστίν. ἔχει
δ’ ἡ τάξις αὕτη τῆς πολιτείας ἀπορίαν πρώτην μὲν ὅτι
(40) δόξειεν ἂν τοῦ αὐτοῦ εἶναι τὸ κρῖναι τίς ὀρθῶς ἰάτρευκεν,
οὗπερ καὶ τὸ ἰατρεῦσαι καὶ ποιῆσαι ὑγιᾶ τὸν κάμνοντα τῆς
νόσου τῆς παρούσης· οὗτος δ’ ἐστὶν ὁ ἰατρός. ὁμοίως δὲ τοῦτο καὶ
[1282a] περὶ τὰς ἄλλας ἐμπειρίας καὶ τέχνας. ὥσπερ οὖν ἰατρὸν
δεῖ διδόναι τὰς εὐθύνας ἐν ἰατροῖς, οὕτω καὶ τοὺς ἄλλους ἐν
τοῖς ὁμοίοις. ἰατρὸς δ’ ὅ τε δημιουργὸς καὶ ὁ ἀρχιτεκτονι--
κὸς καὶ τρίτος ὁ πεπαιδευμένος περὶ τὴν τέχνην (εἰσὶ γάρ
(5) τινες τοιοῦτοι καὶ περὶ πάσας ὡς εἰπεῖν τὰς τέχνας)· ἀπο--
δίδομεν δὲ τὸ κρίνειν οὐδὲν ἧττον τοῖς πεπαιδευμένοις ἢ
τοῖς εἰδόσιν. ἔπειτα καὶ περὶ τὴν αἵρεσιν τὸν αὐτὸν ἂν
δόξειεν ἔχειν τρόπον. καὶ γὰρ τὸ ἑλέσθαι ὀρθῶς τῶν εἰδό--
των ἔργον ἐστίν, οἷον γεωμέτρην τε τῶν γεωμετρικῶν καὶ
(10) κυβερνήτην τῶν κυβερνητικῶν. εἰ γὰρ καὶ περὶ ἐνίων ἔργων
καὶ τεχνῶν μετέχουσι καὶ τῶν ἰδιωτῶν τινες, ἀλλ’ οὔ τι τῶν
εἰδότων γε μᾶλλον. ὥστε κατὰ μὲν τοῦτον τὸν λόγον οὐκ
ἂν εἴη τὸ πλῆθος ποιητέον κύριον οὔτε τῶν ἀρχαιρεσιῶν οὔτε
τῶν εὐθυνῶν. ἀλλ’ ἴσως οὐ πάντα ταῦτα λέγεται καλῶς
(15) διά τε τὸν πάλαι λόγον, ἂν ᾖ τὸ πλῆθος μὴ λίαν ἀνδρα--
ποδῶδες (ἔσται γὰρ ἕκαστος μὲν χείρων κριτὴς τῶν εἰδότων,
ἅπαντες δὲ συνελθόντες ἢ βελτίους ἢ οὐ χείρους), καὶ ὅτι
περὶ ἐνίων οὔτε μόνον ὁ ποιήσας οὔτ’ ἄριστ’ ἂν κρίνειεν, ὅσων
τἆργα γινώσκουσι καὶ οἱ μὴ ἔχοντες τὴν τέχνην, οἷον
(20) οἰκίαν οὐ μόνον ἐστὶ γνῶναι τοῦ ποιήσαντος, ἀλλὰ καὶ βέλ--
τιον ὁ χρώμενος αὐτῇ κρινεῖ (χρῆται δ’ ὁ οἰκονόμος), καὶ
πηδάλιον κυβερνήτης τέκτονος, καὶ θοίνην ὁ δαιτυμὼν ἀλλ’
οὐχ ὁ μάγειρος. ταύτην μὲν οὖν τὴν ἀπορίαν τάχα δόξειέ
τις ἂν οὕτω λύειν ἱκανῶς· ἄλλη δ’ ἐστὶν ἐχομένη ταύτης.
(25) δοκεῖ γὰρ ἄτοπον εἶναι τὸ μειζόνων εἶναι κυρίους τοὺς φαύ--
λους τῶν ἐπιεικῶν, αἱ δ’ εὔθυναι καὶ αἱ τῶν ἀρχῶν αἱρέ--
σεις εἰσὶ μέγιστον· ἃς ἐν ἐνίαις πολιτείαις, ὥσπερ εἴρηται,
τοῖς δήμοις ἀποδιδόασιν· ἡ γὰρ ἐκκλησία κυρία πάντων
τῶν τοιούτων ἐστίν. καίτοι τῆς μὲν ἐκκλησίας μετέχουσι καὶ
(30) βουλεύουσι καὶ δικάζουσιν ἀπὸ μικρῶν τιμημάτων καὶ τῆς
τυχούσης ἡλικίας, ταμιεύουσι δὲ καὶ στρατηγοῦσι καὶ τὰς
μεγίστας ἀρχὰς ἄρχουσιν ἀπὸ μεγάλων. ὁμοίως δή τις ἂν
λύσειε καὶ ταύτην τὴν ἀπορίαν. ἴσως γὰρ ἔχει καὶ ταῦτ’
ὀρθῶς. οὐ γὰρ ὁ δικαστὴς οὐδ’ ὁ βουλευτὴς οὐδ’ ὁ ἐκκλησιαστὴς
(35) ἄρχων ἐστίν, ἀλλὰ τὸ δικαστήριον καὶ ἡ βουλὴ καὶ ὁ δῆ--
μος· τῶν δὲ ῥηθέντων ἕκαστος μόριόν ἐστι τούτων (λέγω δὲ
[μόριον] τὸν βουλευτὴν καὶ τὸν ἐκκλησιαστὴν καὶ τὸν δικαστήν)·
ὥστε δικαίως κύριον μειζόνων τὸ πλῆθος· ἐκ γὰρ πολλῶν
ὁ δῆμος καὶ ἡ βουλὴ καὶ τὸ δικαστήριον. καὶ τὸ τίμημα
(40) δὲ πλεῖον τὸ πάντων τούτων ἢ τὸ τῶν καθ’ ἕνα καὶ κατ’
ὀλίγους μεγάλας ἀρχὰς ἀρχόντων. ταῦτα μὲν οὖν διωρίσθω
[1282b] τοῦτον τὸν τρόπον· ἡ δὲ πρώτη λεχθεῖσα ἀπορία ποιεῖ φανε--
ρὸν οὐδὲν οὕτως ἕτερον ὡς ὅτι δεῖ τοὺς νόμους εἶναι κυρίους
κειμένους ὀρθῶς, τὸν ἄρχοντα δέ, ἄν τε εἷς ἄν τε πλείους
ὦσι, περὶ τούτων εἶναι κυρίους περὶ ὅσων ἐξαδυνατοῦσιν οἱ νό--
(5) μοι λέγειν ἀκριβῶς διὰ τὸ μὴ ῥᾴδιον εἶναι καθόλου διορί--
σαι περὶ πάντων. ὁποίους μέντοι τινὰς εἶναι δεῖ τοὺς ὀρθῶς
κειμένους νόμους, οὐδέν πω δῆλον, ἀλλ’ ἔτι μένει τὸ πάλαι
διαπορηθέν. ἅμα γὰρ καὶ ὁμοίως ταῖς πολιτείαις ἀνάγκη
καὶ τοὺς νόμους φαύλους ἢ σπουδαίους εἶναι, καὶ δικαίους ἢ ἀ--
(10) δίκους. πλὴν τοῦτό γε φανερόν, ὅτι δεῖ πρὸς τὴν πολιτείαν
κεῖσθαι τοὺς νόμους. ἀλλὰ μὴν εἰ τοῦτο, δῆλον ὅτι τοὺς μὲν
κατὰ τὰς ὀρθὰς πολιτείας ἀναγκαῖον εἶναι δικαίους τοὺς δὲ
κατὰ τὰς παρεκβεβηκυίας οὐ δικαίους.
***
Διό όχι μόνον την προειρημένην απορίαν δύναται τις να επιλύση διά τούτων, αλλά και την αμέσως μετ' αυτής συναπτομένην, ποία τουτέστι των κυριαρχικών δικαιωμάτων δέον να έχουν οι ελεύθεροι και το πλήθος των πολιτών (τοιούτοι δε είναι όσοι, μήτε (25) πλούσιοι μήτε αξίωμά τι κατά κληρονομικήν ευγένειαν, ή κατ' άλλο προτέρημα έχουν). Ούτω, το να μετέχουν αυτοί των μεγίστων αρχών δεν παρέχει ασφάλειαν· διότι επιρρεπείς όντες εις την αδικίαν και τας παραλόγους πράξεις κατ' ανάγκην αυτοί εις τα μεν θα αδικούν, εις τα δε θα παρεκτρέπωνται· αλλ' άφ ετέρου επίφοβον είναι να μη παραχωρήται εις αυτούς το δικαίωμα να μετέχουν της εξουσίας· διότι όταν οι πολλοί είναι εστερημένοι πολιτικής τιμής και πένητες, (30) κατ' ανάγκην η πόλις αύτη είναι πλήρης πολεμίων: Υπολείπεται λοιπόν ότι πρέπει να μετέχουν ούτοι του βουλεύεσθαι και κρίνειν. Διά τούτο δε ακριβώς και ο Σόλων και τινές των άλλων νομοθετών παρέχουν μεν εις τον λαόν το δικαίωμα συμμετοχής εις τας αρχαιρεσίας και εις τον έλεγχον των αρχόντων, δεν επιτρέπουν όμως την κατά μόνας άσκησιν ουδεμιάς αρχής εις τινα του πλήθους. Διότι οι πολλοί, ως σύνολον, (35) έχουν επί το αυτό συνερχόμενοι ικανήν αίσθησιν και αναμιγνυόμενοι με τους καλυτέρους, ωφελιμώτεροι γίνονται εις τας πόλεις, ως ακριβώς και η μη καθαρά τροφή αναμιγνυομένη μετά της καθαράς καθιστά το όλον μίγμα χρησιμώτερον ή η ολίγη καθαρά· κεχωρισμένως όμως έκαστος ατελώς κατ' άτομον κρίνει. Η πρώτη δε απορία την οποίαν το πολιτικόν τούτο σύνταγμα εγείρει, (40) είναι ότι θα εβασίζετο επί της υποθέσεως ότι ομοίως αγαθός κριτής είναι και εκείνος όστις θα έκρινε τις ιάτρευσεν ορθώς και ο ιατρός, του οποίου έργον είναι να ιατρεύση και να καταστήση υγιά τον καταπονούμενον εκ της κατεχούσης αυτόν νόσου· το αυτό δε δύναται εν προκειμένω να εκταθή και [1282a] επί των άλλων τεχνών και συστημάτων γνώσεων. Αλλ' όμως ως ο ιατρός πρέπει να δίδη ευθύνας εις τους ιατρούς, ούτω και οι άλλοι εις τους ομοίους. Αλλ' ιατρός είναι και ο εμπειρικώς ασκών την τέχνην ταύτην και ο επιστήμων και τρίτος ο περί την τέχνην ταύτην πεπαιδευμένος (διότι υπάρχουν (5) μερικοί τοιούτοι και περί τας άλλας γενικώς πάσας τας τέχνας, αναγνωρίζομεν δε το δικαίωμα του κρίνειν ουδέν ήττον εις τους πεπαιδευμένους περί τέχνην τινα ή εις τους επιστήμονας ταύτης). Ομοίως, ούτως έχει και προκειμένου περί της εκλογής των αρχόντων· διότι και το να εκλέξη τις ορθώς είναι έργον των ειδημόνων· ούτω προκειμένου να εκλεγή γεωμέτρης αρμόδιοι να εκλέξουν τούτον είναι οι γεωμέτραι, προκειμένου να εκλεγή κυβερνήτης πλοίου, (10) αρμόδιοι είναι οι κυβερνήται πλοίων· διότι και εάν περί ωρισμένων έργων και τεχνών έχουν γνώσιν τινα και ιδιώται, όμως η γνώσις αύτη δεν είναι όση η των ειδικών. Συνεπώς επί τη βάσει του συλλογισμού τούτου δεν θα έπρεπε να κατασταθή το πλήθος κυρίαρχον ούτε επί των αρχαιρεσιών ούτε επί του ελέγχου των αρχόντων. Αλλ' ίσως πάντα ταύτα δεν λέγονται ορθώς, (15) και διά τον προειρημένον λόγον, εάν το πλήθος δεν είναι σύνολον ανδραπόδων (θα είναι δηλαδή έκαστος μεν ατομικώς κριτής χείρων των ειδότων, άπαντες όμως εν συνόλω επί το αυτό συνελθόντες ή καλύτεροι ή ουχί χείρονες των ειδότων), αφ' ετέρου δε διότι περί ωρισμένων πραγμάτων ή πράξεων, ούτε μόνον ο κατασκευαστής ούτε και άριστα ούτος θα έκρινεν, ή οι γνωρίζοντες τα έργα ταύτα, αλλά μη κατέχοντες την τέχνην· επί παραδείγματι, (20) προκειμένου περί οικίας η γνώσις αυτής δεν ανήκει μόνον εις τον κατασκευάσαντα, αλλά και καλύτερον περί αυτής θα κρίνη ο χρησιμοποιών ταύτην, (χρησιμοποιεί δε ταύτην ο οικονόμος), και καλύτερον γνωρίζει το πηδάλιον ο κυβερνήτης του πλοίου ή ο κατασκευάζων τούτο τέκτων, και το συμπόσιον ο δαιτυμών και ουχί ο μάγειρος. Και αύτη μεν η απορία δύναται τις να συμπεράνη ότι ούτω λύεται ικανοποιητικώς. Υπάρχει όμως άλλη συνακολουθούσα ταύτην· (25) φαίνεται δηλονότι άτοπον να είναι επί των μειζόνων κυρίαρχοι οι κατωτέρας ποιότητος πολίται ή οι έγκριτοι, ο δε έλεγχος και η εκλογή των αρχόντων είναι τα σπουδαιότατα, ταύτα δε εις ωρισμένας, ως ελέχθη, πολιτείας ανατίθενται εις τον λαόν, διότι πάντων τούτων κυρίαρχος είναι η εκκλησία του δήμου· και μολοντούτο της μεν εκκλησίας του δήμου μετέχουν και (30) διασκέπτονται περί των κοινών και δικάζουν από των κατωτάτων τιμημάτων και της τυχούσης ηλικίας πολίται, ταμίαι όμως και στρατηγοί και των λοιπών ανωτάτων αξιωμάτων λειτουργοί καθίστανται μόνον οι των μεγάλων τιμημάτων πολίται. Αλλά καθ' όμοιον τρόπον θα ηδύνατο τις να επιλύση και ταύτην την απορίαν ― διότι και ο θεσμός ούτος έχει ίσως ορθώς· διότι ούτε ο δικαστής, ούτε ο βουλευτής, ούτε το μέλος της εκκλησίας του δήμου (35) είναι άρχων, αλλά το δικαστήριον και η βουλή και ο δήμος, έκαστος δε των απαρτιζόντων απλούν μόριον είναι, λέγω δε μόριον τον βουλευτήν, το μέλος της εκκλησίας του δήμου και τον δικαστήν. Ώστε δικαίως κυρίαρχον επί των μειζόνων καθίσταται το πλήθος και ο δήμος και η βουλή και το δικαστήριον εκ πολλών απαρτίζονται και το τίμημα (40) πάντων τούτων είναι μεγαλύτερον ή το τίμημα των καθ' ένα και κατ' ολίγους αρχόντων τας μεγάλας αρχάς. Και ταύτα μεν επαρκώς [1282b] οπωσδήποτε διηυκρινίσθησαν· η δε κατά πρώτον διατυπωθείσα απορία ουδέν έτερον καθιστά ούτω φανερόν, ως το ότι πρέπει οι νόμοι ορθώς κείμενοι να είναι οι κυρίαρχοι, οι δε άρχοντες, είτε είς είτε περισσότεροι είναι, επί τούτων να είναι κυρίαρχοι, εφ' όσον αδυνατούν επακριβώς να ορίζουν οι νόμοι, (5) λόγω του ότι δεν είναι εύκολον εν τη γενική αποφάνσει του νόμου να ορίζηται λεπτομερώς και επί πάντων η θέλησις τούτου. Οποίοι όμως πρέπει να είναι οι ορθώς κείμενοι νόμοι, ουδέν μέχρι τούδε εδηλώθη, αλλ' εξακολουθεί να παραμένη η εν αρχή απορία· άλλωστε και ασχέτως τούτου, αν και κατ' ανάγκην όμοιοι κατά ποιόν προς το ποιόν της πολιτείας θα είναι και οι νόμοι, φαύλοι ή σπουδαίοι, δίκαιοι η άδικοι, (10) φανερόν είναι βεβαίως, ότι πρέπει να είναι οι νόμοι σύμφωνοι προς τας θεμελιώδεις αρχάς του πολιτεύματος· αλλ' εάν αληθεύη τούτο, είναι φανερόν ότι οι κατά τα ορθά πολιτεύματα νόμοι κατ' ανάγκην είναι δίκαιοι, οι δε κατά τα παρεκβατικά κατ' ανάγκην ουχί δίκαιοι.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου