Ο Σενέκας διδάσκει τον Λουκίλιο μέσω επιστολών. Είναι ο μέντοράς του και επιθυμεί να οπλίσει τον Λουκίλιο με φρόνηση που θα οδηγήσει στις ορθές πράξεις και ασφαλώς στην ευτυχία. Οι συμβουλές του, αν και βασίζονται στη φιλοσοφική παράδοση του Στωικισμού, αντλούν διδάγματα από ολόκληρη τη φιλοσοφία. Αυτό είναι εμφανές στον Σενέκα· η φιλοσοφία δεν είναι αγώνας για την επικράτηση του καλύτερου. Ο στόχος είναι κοινός σε όλους τους φιλοσόφους, παρά τα διαφορετικά μονοπάτια που οδηγούν σ’ αυτόν. Ενώ όμως γνωρίζουμε τον στόχο, συχνά παρασυρόμαστε. Χωρίς ορατή αιτία:
«Τι είναι αυτό, Λουκίλιε, που μας παρασύρει αλλού όταν θέλουμε αλλού να τραβηχτούμε, και μας σπρώχνει εκεί από όπου επιθυμούμε να απομακρυνθούμε; Τι είναι αυτό που παλεύει με την ψυχή μας, και δεν μας επιτρέπει να επιθυμούμε κάτι για μια φορά; Ταλαντευόμαστε μεταξύ διαφορετικών συμβουλών. Δεν θέλουμε τίποτε ελεύθερο, τίποτε απόλυτο, τίποτε με διάρκεια.»
Σενέκας, Επιστολές στον Λουκίλιο 52.1
Αυτή είναι μόνο η εισαγωγή του Σενέκα. Ο Στωικός φιλόσοφος δεν διστάζει να αναφερθεί στον Επίκουρο (ιδρυτή της «αντίπαλης» φιλοσοφίας). Το ερώτημα είναι ανοιχτό: Ποιος μπορεί να μας καθοδηγήσει στον δρόμο της ζωής; Οι άνθρωποι μαθαίνουν να ζουν. Ο Επίκουρος ξεχωρίζει τους τύπους ανθρώπων, ανάλογα με την προσπάθεια που καταβάλλουν. Η πρώτη κατηγορία είναι η μικρότερη. Περιλαμβάνει μόνο τους λιγοστούς από τους ανθρώπους που χαράσσουν τον δρόμο τους μόνοι (fecisse sibi ipsos viam), χωρίς βοήθεια από κανέναν. Δεν αναφέρονται παραδείγματα, αν και όλοι μπορούμε να φανταστούμε τους φιλοσόφους που εννοεί. Ο Σενέκας δεν συγκαταλέγει τον εαυτό του σ’ αυτή την κατηγορία. Θα είναι ευχαριστημένος, παραδέχεται με σεμνότητα, αν ανήκει στη δεύτερη κατηγορία: μεταξύ εκείνων που ακολουθούν τον δρόμο που χάραξαν οι πρώτοι, χωρίς όμως μεγάλη προσπάθεια. Ως παράδειγμα της δεύτερης κατηγορίας ο Επίκουρος αναφέρει τον Μητρόδωρο (Ex his Metrodorum ait esse).
Όσο προχωρούν οι κατηγορίες γίνονται πολυπληθέστερες. Στο τρίτο είδος ανθρώπου, σύμφωνα με τον Επίκουρο, ανήκε ο Έρμαρχος (Hermarchum ait Epicurus talem fuisse). Η διαφορά με την προηγούμενη κατηγορία έχει να κάνει με τη στάση του ατόμου· και οι δύο τύποι ανθρώπων έχουν ανάγκη από καθοδήγηση. Εδώ όμως ο δάσκαλος είναι εκείνος που θα ωθήσει τον μαθητή, θα τον αναγκάσει να ακολουθήσει τον ορθό δρόμο (qui cogi ad rectum conpellique possunt). Και οι δύο αυτές κατηγορίες είναι άξιες συγχαρητηρίων, η προσοχή όμως στρέφεται περισσότερο σε εκείνον που χρειάζεται μεγαλύτερη βοήθεια, καθώς ο δάσκαλος λαξεύει το δυσκολότερο υλικό (in difficiliore materia). Πού θα αναζητηθεί όμως ο δάσκαλος που θα μας τραβήξει από το χέρι; Η απάντηση είναι απλή. Στους αρχαίους. Αυτοί έχουν πάντοτε ώρα για όλους.
«Υπάρχουν εμπόδια στον δρόμο. Γι’ αυτό μοχθούμε, και καλούμε για βοήθεια άλλους. ‘Ποιους;’ αναρωτιέσαι, ‘θα επικαλεστούμε; Αυτόν ή τον άλλο;’ Μπορείς βέβαια να επιστρέψεις στους αρχαίους, που έχουν χρόνο· Μπορούμε να πάρουμε βοήθεια όχι μόνο από όσους ζουν αλλά και από εκείνους που δεν βρίσκονται πια στη ζωή.»
Σενέκας, Επιστολές στον Λουκίλιο 52.7
Η φιλοσοφία ανοίγει δρόμους. Δεν είναι όμως μόνο τα διδάγματα που οδηγούν στη σοφία. Η επιρροή γίνεται μεγαλύτερη με την πράξη. Ο Σωκράτης και ο Επίκουρος δημιούργησαν στρατιές φιλοσόφων όχι με λόγια αλλά με έργα:
«Ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης και όλο το πλήθος των σοφών που επέλεξαν να ακολουθήσουν διαφορετικούς δρόμους, ωφελήθηκαν περισσότερο από την προσωπικότητα παρά από τα λόγια του Σωκράτη. Δεν ήταν η σχολή του Επίκουρου, αλλά ότι έζησαν κάτω από την ίδια στέγη, που έφτιαξε μεγάλους άντρες όπως τον Μητρόδωρο, τον Έρμαρχο και τον Πολύαινο.»
Σενέκας, Επιστολές στον Λουκίλιο 6.6
Η πράξη αποτελεί το μέγιστο παράδειγμα. Ο φιλόσοφος δεν θα ακούσει μόνο τα διδάγματα, θα μιμηθεί πρότυπα. Όσοι εντρύφησαν στη φιλοσοφία, δεν κράτησαν τη σοφία για τον εαυτό τους, προσπάθησαν να βοηθήσουν και τους άλλους. Η ζωή είναι μικρή για να την ανακαλύψουμε μόνοι. Αλλά τόσο όμορφη αν ξέρουμε πώς να τη ζήσουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου