Ή ΤΑ ΣΩΜΑΤΟΣ ΠΑΘΗ ΧΕΙΡΟΝΑ
Ο Όμηρος, αφού παρατήρησε τα θνητά γένη των ζωντανών πλασμάτων και τα συνέκρινε μεταξύ τους ως προς τη ζωή και τις συνήθειές τους, διακήρυξε πως τίποτα δεν είναι το πιο αξιολύπητο από τον άνθρωπο απ’ όλα όσα ανασαίνουν και κινούνται πάνω στη γη, αποδίδοντας στον άνθρωπο το ατυχές πρωτείο στην υπεροχή των κακών.
Εμείς όμως, σαν ν’ αναγνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος είναι ο νικητής ως προς την κακοδαιμονία και έχει αναγορευτεί το πιο αξιολύπητο απ’ όλα τα ζωντανά πλάσματα, ας τον συγκρίνουμε με τον εαυτό του, χωρίζοντας το σώμα και την ψυχή, στον αγώνα των ξεχωριστών τους κακοδαιμονιών, έργο όχι ανώφελο αλλά κατ’ εξοχήν αναγκαίο, για να μάθουμε αν ζούμε περισσότερο άθλια ζωή λόγω της τύχης ή του ίδιου του εαυτού μας.
Ενώ, δηλαδή, η αρρώστια αναπτύσσεται στο σώμα από τύχη, η κακία και η φαυλότητα στην ψυχή είναι πρώτα έργο της ίδιας της ψυχής και μετά πάθος της. Δεν έχουμε μικρό όφελος όσο αφορά την ψυχική ηρεμία, αν το χειρότερο είναι ιάσιμο, όντας και ελαφρότερο και λιγότερο έντονο.
Η αλεπού του Αισώπου, όταν μαζί με τη λεοπάρδαλη κρινόταν δικαστικά σχετικά με το ποια από τις δύο ήταν περισσότερο πολύχρωμη, αφού η λεοπάρδαλη είχε δείξει το σώμα της με τη γυαλιστερή επιφάνεια γεμάτη βούλες και ενώ το ξανθό χρώμα της αλεπούς ήταν τραχύ και όχι ευχάριστο στην όψη, “Αν κοιτάξεις μέσα μου δικαστή”, είπε, “θα δεις πως είμαι πιο πολύχρωμη από αυτήν”, δηλώνοντας το ποικιλόμορφο του χαρακτήρα της που αλλάζει πολλές όψεις ανάλογα με την ανάγκη. Ας πούμε λοιπόν και στη δική μας περίπτωση ότι πολλά από τα νοσήματά σου και τα πάθη σου, άνθρωπε, δημιουργεί κατά φυσικό τρόπο το σώμα σου μόνο του, ενώ άλλα προκαλούνται σ’ αυτό απ’ έξω. Αν ανοίξεις τον εαυτό σου από μέσα, θα βρεις, όπως λέει ο Δημόκριτος, “αποθήκευση και συγκέντρωση κάθε λογής και μορφής κακών”, τα οποία δεν εισρέουν απ’ έξω αλλά είναι σαν να έχουν υπόγειες τις πηγές τους και σαν να βγαίνουν από τη γη, τις οποίες κάνει να ξεπηδούν η κακία, που βρίθει και αφθονεί σε πάθη. Αν, ωστόσο, οι αρρώστιες στη σάρκα γίνονται αντιληπτές με το σφυγμό και την ωχρότητα και η παρουσία τους επιβεβαιώνεται με πυρετούς και ξαφνικούς πόνους ενώ τα κακά στην ψυχή ξεφεύγουν από την προσοχή των περισσότερων ανθρώπων, για το λόγο τούτο ακριβώς είναι χειρότερα κακά, αφού στερούν την αντίληψη του πάσχοντος.
Παρ’ ότι ο λογισμός, αν είναι υγιής, αντιλαμβάνεται τις ασθένειες που προσβάλλουν το σώμα, ωστόσο, πάσχοντας και ο ίδιος από αυτά που πάσχει η ψυχή, δεν μπορεί να διαμορφώσει κρίση για τις δικές του παθήσεις, γιατί πάσχει στο μέρος με το οποίο κρίνει· από τις αρρώστιες της ψυχής, επίσης, πρέπει κάποιος να λογαριάζει πρώτη και μεγαλύτερη την άγνοια, που κάνει την ανίατη κακία να συγκατοικεί με τους περισσότερους ανθρώπους, να παραμένει μαζί τους για όλη τους τη ζωή και να πεθαίνει μαζί τους.
Αρχή της απαλλαγής από την αρρώστια είναι η συναίσθηση που οδηγεί το πάσχον μέρος στη χρήση αυτού που θα το βοηθήσει· ο άνθρωπος όμως που, επειδή δεν πιστεύει ότι πάσχει, δεν ξέρει τι χρειάζεται, αρνείται το φάρμακο που θα τον θεραπεύσει, ακόμα κι αν το έχει μαζί του.
Και για τις αρρώστιες του σώματος, δηλαδή, ισχύει ότι χειρότερες είναι κείνες που συνοδεύονται από ανικανότητα ν’ αντιληφθούμε την κατάσταση του σώματος, όπως οι λήθαργοι, οι κεφαλαλγίες, οι επιληψίες και κείνοι ακριβώς οι πυρετοί που, ανεβάζοντας τη φλεγμονή μέχρι παραληρήματος και διαταράσσοντας την αίσθηση, σαν σε μουσικό όργανο, κινούν τις ίσαμε τότε ακίνητες χορδές της καρδιάς.
Για τούτο οι γιατροί επιθυμούν, κατ’ αρχάς, να μην αρρωσταίνει ο άνθρωπος και στη συνέχεια, αν αρρωστήσει, να μην αγνοεί ότι νοσεί, πράγμα που συμβαίνει με όλα τα ψυχικά πάθη. Όταν οι άνθρωποι ενεργούν ανόητα ή ασελγούν ή αδικοπραγούν, δεν πιστεύουν πως σφάλλουν και μερικοί μάλιστα πιστεύουν πως ενεργούν σωστά.
Παρ’ ότι, δηλαδή, κανείς δεν έχει ονομάσει ποτέ τον πυρετό υγεία ούτε τη φθίση ευεξία ούτε την ποδάγρα ταχυποδία ούτε την ωχρότητα κοκκινάδα, ωστόσο πολλοί ονομάζουν την οξυθυμία ανδρεία και τον έρωτα φιλία και τον φθόνο άμιλλα και τη δειλία ασφάλεια.
Ακόμα, ενώ οι άρρωστοι στο σώμα φωνάζουν γιατρό (αφού αντιλαμβάνονται ποιον χρειάζονται για τις παθήσεις τους), ωστόσο, εκείνοι που είναι άρρωστοι στην ψυχή αποφεύγουν τους φιλοσόφους, γιατί πιστεύουν πως πράττουν σωστά σε κείνα ακριβώς τα ζητήματα που σφάλλουν.
Γεγονός είναι πως, αν ακολουθήσουμε την παραπάνω συλλογιστική, υποστηρίζουμε πως η ελαττωματική όραση είναι ελαφρότερη από τη μανία και η ποδάγρα από τη φρενίτιδα.
Ο άνθρωπος, δηλαδή, που είναι άρρωστος στο σώμα το καταλαβαίνει και φωνάζει να του φέρουν το γιατρό, και, όταν έρθει, τον αφήνει να του αλείψει τα μάτια ή να του ανοίξει τις φλέβες.
Πράγματι, αυτός που είναι άρρωστος στο σώμα υποχωρεί αμέσως και πηγαίνει στο κρεβάτι και μένει ήσυχος όσο κρατάει η θεραπεία του, ενώ, αν τύχει, όταν του ανεβαίνει ο πυρετός, να τινάζεται λίγο και να κουνιέται εδώ κι εκεί, κάποιος από αυτούς που κάθονται κοντά του του λέει μαλακά:
Μείνε, δύστυχε, ακίνητος στο στρώμα σου, (ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ)
κι έτσι τον σταματάει και τον εμποδίζει· εκείνοι όμως που πάσχουν από αρρώστιες της ψυχής τότε είναι πιο δραστήριοι, τότε ησυχάζουν λιγότερο.
Οι παρορμήσεις, δηλαδή, είναι η αρχή των πράξεων, και οι ανώμαλες καταστάσεις της ψυχής είναι σφοδρές παρορμήσεις. Για τούτο δεν αφήνουν την ψυχή να ησυχάσει, αλλά ακριβώς την ώρα που ο άνθρωπος χρειάζεται περισσότερο από ποτέ ανάπαυση, σιωπή και χαλάρωση, τότε οι κρίσεις του θυμού, της φιλονικίας, του έρωτα και της λύπης τον τραβούν στο ύπαιθρο και τον γυμνώνουν, και εξαναγκάζεται να κάνει πολλές ανομίες και να λέει πράγματα ανάρμοστα για την περίσταση.
Όπως, λοιπόν, η καταιγίδα που εμποδίζει τον ναυτικό να μπει στο λιμάνι είναι πιο επικίνδυνη από κείνη που δεν του επιτρέπει να αποπλεύσει, έτσι πιο επικίνδυνες είναι οι καταιγίδες της ψυχής που δεν επιτρέπουν στον άνθρωπο να καταστείλει ή να γαληνέψει τον ταραγμένο του λογισμό· αντίθετα, ακυβέρνητος και ανερμάτιστος, σε ταραχή και άσκοπη περιπλάνηση, λοξοδρομώντας και χάνοντας την πορεία του μέσα στη παραφορά του, πέφτει σε φοβερό ναυάγιο και καταστρέφει τη ζωή του. Επομένως, και για τον λόγο τούτο επίσης είναι χειρότερο να νοσούν οι άνθρωποι στην ψυχή παρά στο σώμα· οι δεύτεροι μόνο πάσχουν, ενώ οι πρώτοι και πάσχουν και κάνουν κακό.
Τι χρειάζεται όμως να μιλάω για το πλήθος των παθών της ψυχής; Η παρούσα κατάσταση το θυμίζει από μόνη της.
Βλέπετε το τεράστιο αυτό και ανόμοιο πλήθος που σπρώχνεται και πάει και έρχεται μέσα σε σύγχυση γύρω από το βήμα και την αγορά;
Οι άνθρωποι αυτοί συγκεντρώθηκαν όχι για να θυσιάσουν στους θεούς της πατρίδας τους ούτε για να πάρουν μέρος ο ένας στις οικογενειακές τελετές του άλλου ούτε να φέρουν στον Ασκραίο Δία τους πρώτους καρπούς από τις Λυδικές σοδειές ούτε να τελέσουν προς τιμήν του Διόνυσου τη μυστική γιορτή του σε ιερές νύχτες με κοινά όργια, αλλά είναι σαν να καταλαμβάνεται η Ασία από ετήσια επιδημία που τους κάνει να συγκεντρώνονται εδώ σε καθορισμένους χρόνους για μηνύσεις και δίκες, ενώ το πλήθος, σαν ποτάμια που συρρέουν, κατακλύζει αυτήν εδώ την αγορά και κοχλάζει από μανία και φτιάχνει την αγριεμένη δίνη “εκείνων που παθαίνουν και κείνων που σκοτώνουν”.
Ποιοι πυρετοί ή ποιες θέρμες προκάλεσαν τούτο;
Ποιες αποφράξεις ή βίαιες εισβολές αίματος ή δυσκρασία θερμότητας ή ξεχείλισμα υγρών;
Αν εξετάσεις κάθε δικαστική υπόθεση σαν να ήταν άνθρωπος, για ν’ ανακαλύψεις τι τη γέννησε και από που προήλθε, θα βρεις πως πεισματική οργή γέννησε τη μια, έξαλλη φιλοδοξία την άλλη, την τρίτη άδικη επιθυμία…
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου