ΣΤΩΪΚΟΙ ΚΑΙ ΣΤΩΪΚΙΣΜΟΣ: ΑΡΘΡΑ - Σαν ένας μουσικός

Αν κάποιο κλαδί αποκοπεί από το συνεχόμενό του, δεν μπορεί να μην αποκοπεί από όλο το φυτό. Έτσι λοιπόν και ο άνθρωπος, αν αποσπαστεί από κάποιον άλλο, τότε έχει αποσπαστεί από την κοινωνία ολόκληρη. Το κλαδί, ωστόσο, άλλος το κόβει. Αντίθετα, ο άνθρωπος, που μισεί και αποστρέφεται το συνάνθρωπό του, αποχωρίζεται από τον πλησίον του, αγνοώντας όμως ότι συγχρόνως έχει αποκοπεί και από την πολιτεία ολόκληρη. Όμως, η πολιτεία είναι δώρο του Δία που την συνέστησε. Μπορούμε όμως να συνδεθούμε ξανά με τον πλησίον μας και να γίνουμε πάλι συμπληρωματικό μέρος του συνόλου. Αν, όμως, μια τέτοια αποκοπή επαναλαμβάνεται συχνά, τότε αυτό συνεπάγεται το τμήμα που αποκόπτεται με δυσκολία πλέον να ενώνεται και να αποκαθίσταται εκ νέου. Σε γενικές γραμμές, όμως, το κλαδί, που βλάστησε αρχικά και μεγάλωσε συνενωμένο με το φυτό του, δεν είναι όμοιο με το κλαδί που εμβολιάστηκε αμέσως μετά την αποκοπή του, παρά την αντίθετη άποψη των καλλιεργητών.

Να μεγαλώνεις μαζί με το φυτό, να μην ακολουθείς όμως τις ίδιες δοξασίες.

Σαν ένας μουσικός

Πρώτη έκπληξη ανοίγοντας το βιβλίο του Μάρκου Αυρηλίου: είναι γραμμένο στα αρχαία ελληνικά. Περισσότερο από τριακόσια χρόνια μετά την πολιτική εμφάνιση της Ελλάδας, ένας Ρωμαίος αυτοκράτορας διαβάζει, σπουδάζει και γράφει σ’ αυτή τη γλώσσα. Το να μιλάς αρχαία ελληνικά είναι παντελώς άχρηστο στο μέτωπο της Μοραβίας. Δεν χρησιμεύει στη διακυβέρνηση της Ρώμης, στην καθοδήγηση των στρατευμάτων, στην αντιμετώπιση των μηχανορραφιών, δεν χρησιμεύει ούτε καν για να γνωρίσεις καλύτερα τη νομολογία, τόσο δυσκολομάθητη για έναν νεαρό καίσαρα. Η γλώσσα του Πλάτωνος δεν είναι χρήσιμη για τα καθήκοντα του αυτοκράτορα, αλλά μόνον για εκείνα του ανθρώπου -σπουδαιότερο στα μάτια του Μάρκου Αυρηλίου. Δεν σε μαθαίνει να βασιλεύεις στην Αυτοκρατορία, αλλά να κυβερνάς τον εαυτό σου. Το να μιλάς αρχαία ελληνικά σημαίνει πως συνδέεσαι σ’ ένα δίκτυο του οποίου οι κόμβοι ονομάζονται Σωκράτης, Ηράκλειτος και Επίκτητος. Σημαίνει να εμβαθύνεις στη φιλοσοφία, να ανακαλύψεις ότι η πιο τολμηρή πλοηγία είναι εκείνη του πνεύματος. Σημαίνει να μεταχειρίζεσαι μια γλώσσα που χρησιμεύει για να μιλάς στον εαυτό σου, για να χρησιμοποιήσουμε έναν από τους πολυάριθμους τίτλους που δόθηκαν στα Εις εαυτόν του Μάρκου Αυρηλίου.*

Δεύτερη έκπληξη: αυτό το βιβλίο δεν είναι ένα βιβλίο τουλάχιστον όπως συνήθως το εννοούμε. Ο Μάρκος Αυρήλιος δεν γράφει για να διηγηθεί μια ιστορία ούτε για να εκθέσει κάποια θεωρία. Απλώς θέλει να θυμηθεί κάποιες θεμελιώδεις αλήθειες, να προετοιμαστεί για μια εργάσιμη μέρα, όπως ένας δρομέας που ασκείται ή ένας μουσικός της τζαζ που αυτοσχεδιάζει. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι οι νότες αλλά η μουσική, η κατάσταση συνειδητότητας στην οποία σε βυθίζει και σε συντηρεί η άσκηση. Ένα τέτοιο έργο δεν είναι φτιαγμένο για να μαθαίνεις, αλλά για να ασκείσαι, να προοδεύεις και να ζεις.

Ανάμεσα στις αρχές που πρέπει κανείς να θυμάται καθημερινά, ο Μάρκος Αυρήλιος επιμένει στη σχέση που μας ενώνει με τους άλλους και με το σύμπαν. Η αλήθεια του καθενός δεν βρίσκεται μέσα του αλλά στους ομοίους του. Ο άνθρωπος δεν γίνεται και δεν παραμένει ο ίδιος παρά μόνο μέσω της επαφής του με τους άλλους ανθρώπους, όχι γενικά με τους ανθρώπους, αλλά με εκείνους που θα συναντήσει στη διάρκεια μιας ημέρας, για λίγα δευτερόλεπτα, για μια συνάντηση ή μια σύσκεψη. Ας μην είμαστε αποκομμένοι από εκείνους με τους οποίους ζούμε: τα πρόσωπα τα πιο κοντινά μας είναι τα πιο δύσκολα να δούμε - και από την άποψη της ηθικής η τύφλωση αρχίζει με την πρεσβυωπία. Ας μην ξεκόβουμε από τους ενδεείς: με το πέρασμα του χρόνου, το πέπλο της κοινωνικής αυταπάτης σχίζεται και ο δούλος Επίκτητος είναι το ίδιο σημαντικός με τον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο. Ας μην ξεκόβουμε από τους ξένους: θα πάψουν να μας φαίνονται ξένοι, όταν ζήσουμε μαζί τους. Ας μην ξεκόψουμε από τους Έλληνες: έχουν εφεύρει τον άνθρωπο.