ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (7.26.1-7.27.3)

[7.26.1] Οὕτως ἐν ταῖς ἐφημερίσι ταῖς βασιλείοις ἀναγέγραπται, καὶ ἐπὶ τούτοις ὅτι οἱ στρατιῶται ἐπόθησαν ἰδεῖν αὐτόν, οἱ μέν, ὡς ζῶντα ἔτι ἴδοιεν, οἱ δέ, ὅτι τεθνηκέναι ἤδη ἐξηγγέλλετο, ἐπικρύπτεσθαι δὲ αὐτοῦ ἐτόπαζον πρὸς τῶν σωματοφυλάκων τὸν θάνατον, ὡς ἔγωγε δοκῶ· τοὺς πολλοὺς ‹δὲ› ὑπὸ πένθους καὶ πόθου τοῦ βασιλέως βιάσασθαι ἰδεῖν Ἀλέξανδρον. τὸν δὲ ἄφωνον μὲν εἶναι λέγουσι παραπορευομένης τῆς στρατιᾶς, δεξιοῦσθαι δὲ ὡς ἑκάστους τήν τε κεφαλὴν ἐπαίροντα μόγις καὶ τοῖν ὀφθαλμοῖν ἐπισημαίνοντα. [7.26.2] λέγουσι δὲ αἱ ἐφημερίδες αἱ βασίλειοι ἐν τοῦ Σαράπιδος τῷ ἱερῷ Πείθωνά τε ἐγκοιμηθέντα καὶ Ἄτταλον καὶ Δημοφῶντα καὶ Πευκέσταν, πρὸς δὲ Κλεομένην τε καὶ Μενίδαν καὶ Σέλευκον, ἐπερωτᾶν τὸν θεὸν εἰ λῷον καὶ ἄμεινον Ἀλεξάνδρῳ εἰς τὸ ἱερὸν τοῦ θεοῦ κομισθέντα καὶ ἱκετεύσαντα θεραπεύεσθαι πρὸς τοῦ θεοῦ· καὶ γενέσθαι φήμην τινὰ ἐκ τοῦ θεοῦ μὴ κομίζεσθαι εἰς τὸ ἱερόν, ἀλλὰ αὐτοῦ μένοντι ἔσεσθαι ἄμεινον. [7.26.3]ταῦτά τε ἀπαγγεῖλαι τοὺς ἑταίρους καὶ Ἀλέξανδρον οὐ πολὺ ὕστερον ἀποθανεῖν, ὡς τοῦτο ἄρα ἤδη ὂν τὸ ἄμεινον. οὐ πόρρω δὲ τούτων οὔτε Ἀριστοβούλῳ οὔτε Πτολεμαίῳ ἀναγέγραπται. οἱ δὲ καὶ τάδε ἀνέγραψαν, ἐρέσθαι μὲν τοὺς ἑταίρους αὐτὸν ὅτῳ τὴν βασιλείαν ἀπολείπει, τὸν δὲ ὑποκρίνασθαι ὅτι τῷ κρατίστῳ· οἱ δέ, προσθεῖναι πρὸς τούτῳ τῷ λόγῳ ὅτι μέγαν ἐπιτάφιον ἀγῶνα ὁρᾷ ἐφ᾽ αὑτῷ ἐσόμενον.

[7.27.1] Πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα οἶδα ἀναγεγραμμένα ὑπὲρ τῆς Ἀλεξάνδρου τελευτῆς, καὶ φάρμακον ὅτι ἐπέμφθη παρὰ Ἀντιπάτρου Ἀλεξάνδρῳ καὶ ἐκ τοῦ φαρμάκου ὅτι ἀπέθανε· καὶ τὸ φάρμακον ὅτι Ἀριστοτέλης μὲν Ἀντιπάτρῳ ἐξεῦρε δεδοικὼς ἤδη Ἀλέξανδρον Καλλισθένους ἕνεκα, Κάσανδρος δὲ ὁ Ἀντιπάτρου ἐκόμισεν· οἱ δὲ καὶ ὅτι ἐν ἡμιόνου ὁπλῇ ἐκόμισε καὶ τοῦτο ἀνέγραψαν. [7.27.2] δοῦναι δὲ αὐτὸ Ἰόλλαν τὸν ἀδελφὸν τὸν Κασάνδρου τὸν νεώτερον· εἶναι γὰρ οἰνοχόον βασιλικὸν τὸν Ἰόλλαν καί τι καὶ λελυπῆσθαι πρὸς Ἀλεξάνδρου ὀλίγῳ πρόσθεν τῆς τελευτῆς· οἱ δὲ καὶ Μήδιον μετασχεῖν τοῦ ἔργου, ἐραστὴν ὄντα τοῦ Ἰόλλα· καὶ αὐτὸν γὰρ εἶναι τὸν εἰσηγητὴν γενόμενον Ἀλεξάνδρῳ τοῦ κώμου· ὀδύνην τε αὐτῷ ἐπὶ τῇ κύλικι γενέσθαι ὀξεῖαν, καὶ ἐπὶ τῇ ὀδύνῃ ἀπαλλαγῆναι ἐκ τοῦ πότου. [7.27.3] ἤδη δέ τις οὐκ ᾐσχύνθη ἀναγράψαι ὅτι αἰσθόμενος οὐ βιώσιμον ὄντα αὑτὸν Ἀλέξανδρος ἐς τὸν Εὐφράτην ποταμὸν ᾔει ἐμβαλῶν, ὡς ἀφανὴς ἐξ ἀνθρώπων γενόμενος πιστοτέραν τὴν δόξαν παρὰ τοῖς ἔπειτα ἐγκαταλείποι ὅτι ἐκ θεοῦ τε αὐτῷ ἡ γένεσις ξυνέβη καὶ παρὰ θεοὺς ἡ ἀποχώρησις. Ῥωξάνην δὲ τὴν γυναῖκα οὐ λαθεῖν ἐξιόντα, ἀλλὰ εἰργόμενον γὰρ πρὸς αὐτῆς ἐποιμώξαντα εἰπεῖν ὅτι ἐφθόνησεν ἄρα αὐτῷ δόξης τῆς ἐς ἅπαν, ὡς θεῷ δὴ γεγενημένῳ. καὶ ταῦτα ἐμοὶ ὡς μὴ ἀγνοεῖν δόξαιμι μᾶλλον ὅτι λεγόμενά ἐστιν ἢ ὡς πιστὰ ἐς ἀφήγησιν ἀναγεγράφθω.

***

[7.26.1] Αυτά έχουν γραφεί στις βασιλικές εφημερίδες και ακόμη ότι οι στρατιώτες του πόθησαν να τον δουν· άλλοι νόμιζαν ότι θα τον έβλεπαν ακόμη ζωντανό, ενώ άλλοι, όπως εγώ τουλάχιστο νομίζω, υπέθεταν ότι οι σωματοφύλακες απέκρυβαν τον θάνατό του, γιατί κυκλοφορούσε η φήμη ότι είχε πλέον πεθάνει. Οι περισσότεροι όμως από θλίψη και επιθυμία για τον βασιλιά τους άσκησαν βία για να δουν τον Αλέξανδρο. Λένε ότι ήταν άφωνος όταν οι στρατιώτες περνούσαν από κοντά του, τους χαιρετούσε όμως έναν έναν υψώνοντας με δυσκολία το κεφάλι του και κάνοντας νεύμα με τα μάτια του. [7.26.2] Οι βασιλικές εφημερίδες αναφέρουν ότι ο Πείθων και ο Άτταλος και ο Δημοφών και ο Πευκέστας και επιπλέον ο Κλεομένης και ο Μενίδας και ο Σέλευκος κοιμήθηκαν στον ναό του Σαράπιδος και ρώτησαν τον θεό αν ήταν προτιμότερο και καλύτερο για τον Αλέξανδρο να μεταφερθεί στον ναό του θεού και, αφού γίνει ικέτης του, να θεραπευθεί από αυτόν. Δόθηκε από τον θεό κάποιος χρησμός να μη μεταφερθεί στον ναό του, αλλά θα ήταν καλύτερο, αν έμενε εκεί όπου ήταν. [7.26.3] Αυτά ανήγγειλαν οι εταίροι· λίγο αργότερα ο Αλέξανδρος πέθανε, σαν να ήταν αυτό πράγματι καλύτερο. Ούτε ο Αριστόβουλος ούτε ο Πτολεμαίος έχουν γράψει τίποτα περισσότερο από αυτά. Άλλοι όμως συγγραφείς έγραψαν και τα εξής, ότι τον ρώτησαν οι εταίροι σε ποιόν αφήνει τη βασιλεία και ο Αλέξανδρος απάντησε «στον καλύτερο»· άλλοι, ότι πρόσθεσε σε αυτά του τα λόγια ότι βλέπει ότι θα διεξαγόταν για αυτόν μεγάλος επιτάφιος αγώνας.
[7.27.1] Γνωρίζω ότι έχουν γραφεί και πολλά άλλα για τον θάνατο του Αλεξάνδρου, όπως ότι ο Αντίπατρος έστειλε δηλητήριο στον Αλέξανδρο και ότι από το δηλητήριο πέθανε. Επίσης ότι το δηλητήριο βρήκε και παρασκεύασε ο Αριστοτέλης για λογαριασμό του Αντιπάτρου, επειδή φοβόταν πλέον τον Αλέξανδρο εξαιτίας του Καλλισθένη, και ότι το έφερε ο Κάσσανδρος. Άλλοι συγγραφείς έγραψαν ακόμη και τούτο, ότι δηλαδή το μετέφερε μέσα στο νύχι ενός ημιόνου [7.27.2] και ότι το έδωσε στον Αλέξανδρο ο Ιόλλας, ο νεότερος αδελφός του Κασσάνδρου, επειδή ο Ιόλλας ήταν βασιλικός οινοχόος και τον είχε προσβάλει ο Αλέξανδρος λίγο πριν από τον θάνατό του. Άλλοι συγγραφείς αναφέρουν ότι και ο Μήδιος πήρε μέρος στο έγκλημα, επειδή ήταν εραστής του Ιόλλα· αυτός άλλωστε ήταν εκείνος που πρότεινε το γλέντι στον Αλέξανδρο. Αναφέρουν επίσης ότι παρουσιάστηκε στον Αλέξανδρο οξύς πόνος, μόλις ήπιε το ποτήρι, και ότι εξαιτίας του πόνου αποχώρησε από το γλέντι. [7.27.3] Ένας μάλιστα συγγραφέας έγραψε χωρίς ντροπή ότι ο Αλέξανδρος επειδή αντιλήφθηκε ότι δεν μπορούσε να ζήσει, πήγαινε να πέσει στον Ευφράτη ποταμό, ώστε με την εξαφάνισή του να κάμει τους μεταγενέστερους να πιστεύσουν πιο εύκολα ότι γεννήθηκε από θεό και επέστρεψε στους θεούς, τον αντιλήφθηκε όμως η γυναίκα του Ρωξάνη, ενώ ο ίδιος πήγαινε να βγει. Επειδή όμως αυτή τον εμπόδισε, ο Αλέξανδρος είπε, όπως αφηγούνται, βαριαναστενάζοντας ότι ζήλεψε την αιώνια δόξα του, επειδή είχε γίνει πλέον θεός. Τα αναφέρω περισσότερο για να μη φανώ ότι δεν γνωρίζω πως είναι απλή παράδοση, παρά επειδή είναι αξιόπιστες αφηγήσεις.