ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Κύκλωψ (285-315)

285 ΟΔ. θεοῦ τὸ πρᾶγμα· μηδέν᾽ αἰτιῶ βροτῶν.
ἡμεῖς δέ σ᾽, ὦ θεοῦ ποντίου γενναῖε παῖ,
ἱκετεύομέν τε καὶ λέγομεν ἐλευθέρως·
μὴ τλῆις πρὸς ἄντρα σοὐσαφιγμένους φίλους
κτανεῖν βοράν τε δυσσεβῆ θέσθαι γνάθοις·
290 οἳ τὸν σόν, ὦναξ, πατέρ᾽ ἔχειν ναῶν ἕδρας
ἐρρυσάμεσθα γῆς ἐν Ἑλλάδος μυχοῖς·
ἱερᾶς τ᾽ ἄθραυστος Ταινάρου μένει λιμὴν
Μαλέας τ᾽ ἄκρας κευθμῶνες ἥ τε Σουνίου
δίας Ἀθάνας σῶς ὑπάργυρος πέτρα
295 Γεραίστιοί τε καταφυγαί· τά θ᾽ Ἑλλάδος
†δύσφρον᾽ ὀνείδη† Φρυξὶν οὐκ ἐδώκαμεν.
ὧν καὶ σὺ κοινοῖ· γῆς γὰρ Ἑλλάδος μυχοὺς
οἰκεῖς ὑπ᾽ Αἴτνηι, τῆι πυριστάκτωι πέτραι.
νόμος δὲ θνητοῖς, εἰ λόγους ἀποστρέφηι,
300 ἱκέτας δέχεσθαι ποντίους ἐφθαρμένους
ξένιά τε δοῦναι καὶ πέπλους ἐπαρκέσαι,
οὐκ ἀμφὶ βουπόροισι πηχθέντας μέλη
ὀβελοῖσι νηδὺν καὶ γνάθον πλῆσαι σέθεν.
ἅλις δὲ Πριάμου γαῖ᾽ ἐχήρωσ᾽ Ἑλλάδα
305 πολλῶν νεκρῶν πιοῦσα δοριπετῆ φόνον
ἀλόχους τ᾽ ἀνάνδρους γραῦς τ᾽ ἄπαιδας ὤλεσεν
πολιούς τε πατέρας. εἰ δὲ τοὺς λελειμμένους
σὺ συμπυρώσας δαῖτ᾽ ἀναλώσεις πικράν,
ποῖ τρέψεταί τις; ἀλλ᾽ ἐμοὶ πιθοῦ, Κύκλωψ·
310 πάρες τὸ μάργον σῆς γνάθου, τὸ δ᾽ εὐσεβὲς
τῆς δυσσεβείας ἀνθελοῦ· πολλοῖσι γὰρ
κέρδη πονηρὰ ζημίαν ἠμείψατο.
ΣΙ. παραινέσαι σοι βούλομαι· τῶν γὰρ κρεῶν
μηδὲν λίπηις τοῦδ᾽· ἢν δὲ τὴν γλῶσσαν δάκηις,
315 κομψὸς γενήσηι καὶ λαλίστατος, Κύκλωψ.

***

285 ΟΔΥ. Ήταν θεός ο υπαίτιος· μην κατακρίνεις τους θνητούς.
Εμείς, ωστόσο, αρχοντογιέ καλού θεού θαλασσινού,
σ᾽ εκλιπαρούμε ολόψυχα, και σου μιλούμε ελεύθερα:
μην το βαστάξεις, φίλους εμάς που ᾽ρθαμε στη σπηλιά σου
να μας σκοτώσεις και τροφή ανόσια να μας κάνεις.
Εμείς τις εσχατιές φυλάξαμε της Ελληνίδας γης,
290 να ᾽χει ο πατέρας ο δικός σου έδρα και ναό·
αχάλαστο είναι του ιερού Ταινάρου το λιμάνι,
και οι θαλασσινές σπηλιές της Εύβοιας — και στο Σούνιο
(χώρα της Αθηνάς) είν᾽ άθικτες οι ασημοφόρες πέτρες,
295 το ίδιο και της Γεραιστού το απάγκιο. Την Ελλάδα
στους Τρώες δεν την παραδώσαμε — τέτοια ντροπή μακριά μας!
Απ᾽ όλα τούτα έχεις όφελος κι εσύ: στις εσχατιές
της Ελληνίδας γης, κάτω απ᾽ την Αίτνα ζεις, βουνό που φλόγα στάζει.
Στο κάτω κάτω της γραφής, τα λόγια αν δεν σ᾽ αρέσουν,
300 είναι σωστό να καλοδέχεσαι καραβοτσακισμένους
θαλασσινούς που πέφτουνε στα πόδια σου ικέτες·
να τους χαρίζεις δώρα κι από ρούχα όσα τους λείπουν,
κι όχι κομματιασμένους κι έπειτα σε σούβλες καρφωμένους
να τους μπουκώνεσαι, να τρως, και να καλοχορταίνεις.
Φτάνουνε τόσες χήρες που έκαμεν η χώρα του Πριάμου,
305 τόσων παλικαριών που έπινε το αίμα τ᾽ αντρειωμένο,
τόσους πατέρες που ορφάνεψε, που ρήμαξε ασπρομάλλες
μανάδες, τόσες που ᾽καμε γυναίκες δίχως άντρες.
Όσους γλιτώσαν αν τους πας στη χόβολη για να τους φας
—μαύρο φαΐ, πικρό φαΐ— τότε αλίμονό μας.
Άκου με, φίλε Κύκλωπα: τη λαίμαργη μασέλα σου
ξέχασέ την κομμάτι.
310 Παράτησέ το τ᾽ άδικο και κάμε το σωστό.
Τόσοι και τόσοι άλλωστε ζητώντας κέρδος πρόστυχο
κερδίσαν μόνο συμφορές, αντάξια πληρωμή τους.
ΣΙΛ. (Απευθύνεται στον Κύκλωπα)
Άκου κι εμένα, Κύκλωπα: μην του αφήσεις αυτουνού
μήτ᾽ ένα κοκκαλάκι. Και τη γλώσσα αν του δαγκάσεις,
315 θα γίνεις διανοούμενος και άφταστος στα λόγια.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Τα μυστικά της γραφής

3.4.2 Τί μαθαίνουμε από τα εργαλεία

Όπως ίσως ξέρετε, η ιστορία του ανθρώπινου είδους χωρίζεται σε τρεις μεγάλες περιόδους : την παλαιολιθική, τη νεολιθική και την εποχή των μετάλλων. Η παλαιολιθική εποχή αρχίζει 2.000.000 περίπου χρόνια πριν και τελειώνει γύρω στο 10.000 π.Χ. Η αρχή της ορίζεται από την ανακάλυψη (στην Αφρική) των πρώτων εργαλείων. Πρόκειται για χονδροειδή, λίθινα εργαλεία. Η ύπαρξή τους βεβαιώνει ότι το ον που τα χρησιμοποιούσε δεν είναι (πια) ζώο. Τα ζώα δεν κατασκευάζουν εργαλεία. Η ύπαρξη των εργαλείων βεβαιώνει ότι το ον που τα χρησιμοποιεί έχει νοητικές ικανότητες που το διαχωρίζουν από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο: το ζώο έχει γίνει άνθρωπος. Μπορεί να προνοεί - να σκέφτεται από πριν, να προγραμματίζει. Αυτές τις μοναδικές νοητικές ικανότητες «προδίδει» η ύπαρξη εργαλείων: κατασκευάζονται σε ώρα σχόλης, «από πριν», και ο κατασκευαστής τους έχει στον νου του (προνοεί) τον σκοπό που θα υπηρετήσουν (κυνήγι, γδάρσιμο ζώων κλπ.). Αυτή η πρόνοια καθορίζει και το σχήμα τους.

Ο παλαιολιθικός άνθρωπος ζει σε μικρές ομάδες, κατοικεί σε φυσικά καταφύγια (σπηλιές) και ζει μέρα με τη μέρα: μαζεύει τροφή από τη φύση που τον περιβάλλει (είναι τροφοσυλλέκτης) και κυνηγά ή ψαρεύει (είναι κυνηγός). Η ζωή του καθορίζεται από το εάν υπάρχει γύρω του διαθέσιμη τροφή. Γι' αυτό μετακινείται για να εξασφαλίσει την τροφή του. Δεν έχει καμιά δυνατότητα να αποθηκεύσει ή να συσσωρεύσει αγαθά. «Μεροδούλι μεροφάι», όπως θα λέγαμε σήμερα. Οι ομάδες μέσα στις οποίες ζει «δένουν» από την ανάγκη της καθημερινής επιβίωσης. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί ότι δεν γεννιέται η ανάγκη της γραφής.

Δεν είναι τα γεγονότα που μας κάνουν να υποφέρουμε, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τα ερμηνεύουμε

Γνωστικές στρεβλώσεις και τρόποι διαχείρισης

«Οι άνθρωποι ταράζονται όχι απ’ αυτά που συμβαίνουν, αλλά από την άποψή τους γι’ αυτά που συμβαίνουν», είχε πει ο στωικός φιλόσοφος Επίκτητος. Και αυτή ακριβώς είναι η βασική αρχή του Γνωστικού μοντέλου: δεν είναι τα γεγονότα που μας κάνουν να υποφέρουμε, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τα ερμηνεύουμε.

Γνωστικά σφάλματα

Έτσι, λοιπόν, ο κάθε ένας από εμάς αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει μια συγκεκριμένη κατάσταση ή ένα γεγονός με πολλούς διαφορετικούς τρόπους εγείροντας διαφορετικά συναισθήματα και συμπεριφορές. Το 1963, ο Aaron Beck εισήγαγε πρώτος την έννοια των «γνωστικών στρεβλώσεων ή λαθών» που χαρακτηρίζουν συχνά τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων.

Οι γνωστικές στρεβλώσεις είναι υπερβολικές σκέψεις ή πεποιθήσεις του ατόμου, λανθασμένες, που διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα με αρνητικό τρόπο οδηγώντας σε προκαταλήψεις, συμβαίνουν αυτόματα και συχνά χωρίς να γίνονται αντιληπτές από το άτομο.

Όλοι κατευθυνόμαστε από κάποιες λανθασμένες σκέψεις και είναι απολύτως φυσιολογικό. Ωστόσο, σε υπερβολικό βαθμό, ενδέχεται να εδραιωθούν ως τρόπος σκέψης επηρεάζοντας αρνητικά τον τρόπο που ερμηνεύουμε τα πράγματα και τις αποφάσεις που παίρνουμε προκαλώντας έως και σημαντική έκπτωση στην ψυχική μας υγεία, καθώς συνδέονται στενά με προβλήματα άγχους και κατάθλιψης.

Είναι σκόπιμο, λοιπόν, να μάθουμε και να αναγνωρίσουμε τις γνωστικές στρεβλώσεις που χρησιμοποιεί ο κάθε ένας από εμάς, προκειμένου να εδραιώσουμε έναν πιο λειτουργικό τρόπο σκέψης.

Τα 7 είδη των γνωστικών σφαλμάτων του Beck

Η λίστα αυτών των γνωστικών στρεβλώσεων είναι τεράστια. Εδώ θα μιλήσουμε για τις πιο βασικές, οι οποίες φαίνεται να χαρακτηρίζουν τη σκέψη μίας μεγάλης μερίδας ανθρώπων και να σχετίζονται στενά με προβλήματα ψυχικής υγείας.

Ο Beck εισήγαγε, αρχικά, 7 είδη γνωστικών λαθών που κάνουμε συχνά οι άνθρωποι:

1) Αυθαίρετη ερμηνεία/ συμπέρασμα: όταν δημιουργούμε μία ερμηνεία ή βγάζουμε ένα συμπέρασμα για μία κατάσταση, ένα συμβάν ή μία εμπειρία χωρίς να έχουμε συγκεκριμένα στοιχεία που να το στηρίζουν ή έχοντας στοιχεία αντίθετα προς το συμπέρασμά μας. Για παράδειγμα, καθώς περπατάμε στο δρόμο και οι γύρω μας μας κοιτάνε (στον φυσιολογικό βαθμό που κοιτάνε οι άνθρωποι ο ένας τον άλλον όταν περπατάνε), σκεφτόμαστε «όλοι βλέπουν ότι είμαι ένας αποτυχημένος».

Αυτό το συμπέρασμα ή η ερμηνεία που δίνουμε στο γεγονός ότι κάποιοι περαστικοί μας κοιτάνε είναι αβάσιμο, καθώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τι σκέφτεται ο καθένας και κατά πάσα πιθανότητα κανείς δεν μας σχολιάζει σιωπηλά στο δρόμο, αφού οι περισσότεροι άνθρωποι πιθανότατα έχουν στο μυαλό τους τα δικά τους θέματα.

2) Επιλεκτική αφαίρεση: η διαδικασία κατά την οποία απομονώνουμε και εστιάζουμε σε μία συγκεκριμένη λεπτομέρεια μίας κατάστασης αγνοώντας άλλα πιο σημαντικά στοιχεία και αντιλαμβανόμαστε και ερμηνεύουμε την όλη κατάσταση με βάση αυτό το μεμονωμένο στοιχείο, το οποίο συνήθως είναι αρνητικό. Για παράδειγμα, έκανες μία παρουσίαση στην δουλειά και οι συνάδελφοί σου σε χειροκροτούσαν και σε επαινούσαν για το πόσο καλή ήταν η εργασία σου.

Ένας μόνο συνάδελφός σου είπε ότι θα μπορούσες να τα πας καλύτερα και ότι δεν ενθουσιάστηκε ιδιαίτερα. Και εσύ κολλάς σε αυτό το μοναδικό σχόλιο και το σκέφτεσαι ασταμάτητα κατακρίνοντας τον εαυτό σου για το πόσο κακός είσαι στη δουλειά σου. Απέκλεισες, λοιπόν, όλα τα θετικά σχόλια και επικεντρώθηκες αυτόματα στο ένα και μοναδικό αρνητικό καταλήγοντας να αξιολογείς αρνητικά τον εαυτό σου, να αισθάνεσαι θλιμμένος και απογοητευμένος.

3) Υπεργενίκευση: όταν αυθαίρετα καταλήγουμε σε ένα γενικό και καθολικό συμπέρασμα αναφορικά με τις ικανότητες, τις επιδόσεις και την αξία μας γενικότερα με βάση ένα μεμονωμένο- συχνά άσχετο- γεγονός ή η πεποίθηση ότι ένα συμβάν που συνέβη μία φορά θα συμβαίνει ξανά και ξανά.

Για παράδειγμα, παίρνεις χαμηλό βαθμό σε ένα μάθημα στο πανεπιστήμιο και σκέφτεσαι: «Θα κοπώ σε όλα τα μαθήματα», νιώθοντας φυσικά απελπισμένος. Ή, για παράδειγμα, μετά από ένα αποτυχημένο ραντεβού σκέφτεσαι κλαίγοντας ότι θα μείνεις μόνη για πάντα. Η διαστρέβλωση εδώ είναι προφανής, αλλά δυστυχώς είναι ένα από τα πιο συχνά και επιβλαβή γνωστικά λάθη.

4) Μεγέθυνση και ελαχιστοποίηση: όταν μεγεθύνουμε τα λάθη, τους φόβους και τις ατέλειες μας και ελαχιστοποιούμε τις δυνατότητες και τα επιτεύγματά μας εις βάρος εν τέλει της αυτοεικόνας και της αυτοεκτίμησής μας.

5) Ανακριβής ετικετοποίηση: η αντίδρασή μας σε μία κατάσταση ή ένα γεγονός καθορίζεται από την ετικέτα την οποία της προσδίδουμε και όχι την πραγματική της χροιά και ένταση. Μπορεί επίσης να βάζουμε ταμπέλες στον εαυτό μας, όπως «είμαι αποτυχημένος», «είμαι ανίκανος» κλπ., που πολύ συχνά οδηγούν σε κατάθλιψη και άγχος. Ή από την άλλη ενδέχεται να βάζουμε ταμπέλες και στους άλλους ανθρώπους παρακινώντας αισθήματα απογοήτευσης και οργής.

6) Προσωποποίηση: η τάση να σχετίζουμε εξωτερικά γεγονότα με τον εαυτό μας χωρίς να υπάρχει κάποια βάσιμη ένδειξη για αυτή τη συσχέτιση. Το λεγόμενο «παίρνεις τα πάντα προσωπικά». Ενδέχεται να καταλογίζεις στον εαυτό σου πράγματα που κάνουν οι άλλοι ως αποτέλεσμα δικής σου πράξης ή συμπεριφοράς με αποτέλεσμα συχνά να κατηγορείς τον εαυτό σου για εξωτερικές καταστάσεις εκτός του δικού σου ελέγχου.

7) Διχοτομικός τρόπος σκέψης: ή αλλιώς σκέψη του τύπου άσπρο- μαύρο, όλα ή τίποτα, η τάση, δηλαδή, των ατόμων να κατηγοριοποιούν όλες τις εμπειρίες τους σε ένα από τα δύο άκρα, όπως καλό ή κακό, τέλειο ή ελαττωματικό κλπ. Συχνό παράδειγμα αποτελούν οι άνθρωποι που είτε κάνουν κάτι τέλεια, χωρίς το παραμικρό λάθος είτε δεν το κάνουν καθόλου. Είτε νιώθω χάλια σήμερα, είτε πετάω στα σύννεφα. Τα άτομα αυτά βλέπουν τα πάντα με βάση απόλυτες -μη ρεαλιστικές- κατηγορίες αγνοώντας την λεγόμενη «απόχρωση του γκρι».

Επιπλέον γνωστικές στρεβλώσεις σύμφωνα με τον Beck

Ο David Burns, μαθητής του Beck, στο βιβλίο του «Feeling good» προτείνει και κάποιες επιπλέον γνωστικές στρεβλώσεις που χαρακτηρίζουν πολλούς από εμάς. Κάποιες από αυτές είναι ουσιαστικά παραλλαγές των προαναφερθέντων με κάποιες πρόσθετες λεπτομέρειες. Επομένως, θα εστιάσουμε στις επιπλέον που έχει αναφέρει:

1) Φιλτράρισμα: παρόμοια διαστρέβλωση με την επιλεκτική αφαίρεση και την παράβλεψη της θετικής πλευράς, όπου το άτομο αποκλείει θετικές ή αρνητικές πληροφορίες εστιάζοντας στις αντίθετες, που είναι και η μειοψηφία.

2) Διάβασμα της σκέψης των άλλων και Μελλοντολογία: αποτελούν κατηγορίες της στρέβλωσης- τάσης του ατόμου για αυθαίρετη εξαγωγή συμπερασμάτων. Το πρώτο γνωστικό λάθος και αρκετά συχνό είναι η λανθασμένη υπόθεση ότι μπορούμε να γνωρίζουμε τι σκέφτονται οι άλλοι βγάζοντας συνήθως το συμπέρασμα ότι σκέφτονται αρνητικά για εμάς. Η δεύτερη περίπτωση αφορά στην τάση κάποιων ατόμων να φαντάζονται και να προβλέπουν ότι θα τους συμβούν αρνητικά πράγματα. Και στις δύο περιπτώσεις στρεβλώσεων τα συμπεράσματα δεν βασίζονται φυσικά σε κάποιο πραγματικό στοιχείο.

Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να σκεφτεί «είμαι πολύ κουρασμένος για να τελειώσω σήμερα την εργασία, αλλά άμα δεν το κάνω, θα με απολύσουν» ή «αν δεν βρω δουλειά σύντομα, θα χάσω το σπίτι μου/ θα με αφήσει η γυναίκα μου». Αυτή η πρόβλεψη του μέλλοντος είναι αβάσιμη και μόνο αρνητικά συναισθήματα μπορεί να προκαλέσει.

3) Καταστροφολογία, ένα άλλο είδος αβάσιμων συμπερασμάτων, όπου το άτομο υποθέτει ότι θα του συμβεί κάτι τόσο τραγικό που δεν θα μπορέσει να το διαχειριστεί, όπως για παράδειγμα το κλασσικό «η ζωή μου θα τελειώσει αν...».

4) Συναισθηματική συλλογιστική: η τάση αρκετών ανθρώπων να θεωρούν τα συναισθήματά τους ως ενδείξεις της πραγματικότητας. «Αφού αισθάνομαι φοβισμένος, σημαίνει ότι όντως κινδυνεύω», «Αφού αισθάνομαι θυμωμένος, ο άλλος μου έχει φερθεί άσχημα», που συνήθως φυσικά η πραγματικότητα ενδέχεται να είναι πολύ διαφορετική από το πώς αισθανόμαστε εμείς.

5) Δηλώσεις του «πρέπει»: δηλώσεις με βασικό στοιχείο το «πρέπει» μπορεί να αφορούν τον εαυτό μας, όπως «έπρεπε να είχα διαβάσει πιο πολύ σήμερα» ή «πρέπει να χάσω κιλά για να είμαι ελκυστική», ή τις σχέσεις μας, όπως για παράδειγμα «θα έπρεπε να με παίρνει πιο συχνά τηλέφωνο».

Ενδέχεται επίσης να αφορούν και τον κόσμο γενικότερα, όπως η πεποίθηση ότι «ο κόσμος θα έπρεπε να είναι πιο δίκαιος». Ο Burns τονίζει ότι τέτοιες σκέψεις οδηγούν σε απάθεια και έλλειψη κινήτρου, αισθήματα οργής προς τους άλλους, ντροπής, ενοχής και συχνά κατάθλιψης και άγχους.

Ένας τρόπος σκέψης που χρειάζεται ολόκληρη ανάλυση, καθώς είναι χαρακτηριστικό της πλειονότητας των ανθρώπων, ειδικά σήμερα που η κοινωνική πραγματικότητα μας βομβαρδίζει με «πρέπει» σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας.

6) Απόδοση κατηγοριών στον εαυτό ή στους άλλους: η τάση να θεωρούμε τον εαυτό μας υπαίτιο για όλα τα κακά που συμβαίνουν (προσωποποίηση) ή η τάση να επιρρίπτουμε όλες τις ευθύνες σε κάποιον τρίτο ή σε κάποιο εξωτερικό γεγονός.

Γνωστικά λάθη και φαινόμενα

Άλλα είδη γνωστικών λαθών, που αξίζει να αναφερθούν είναι τα εξής:

Προκατάληψη επιβεβαίωσης: η τάση μίας μεγάλης μερίδας ανθρώπων να αναζητούν, να ερμηνεύουν, να επικεντρώνονται και να θυμούνται πληροφορίες που συνάδουν και ουσιαστικά επιβεβαιώνουν τις προυπάρχουσες αντιλήψεις τους.

Το φαινόμενο Dunning- Kreuger: η τάση ικανών και ταλαντούχων ατόμων να υποτιμούν τις δυνατότητες τους και άλλων ανθρώπων να υπερτιμούν λανθασμένα τις δικές τους.

Στερεοτυπική σκέψη: η τάση να περιμένουμε ότι μέλη μίας συγκεκριμένης ομάδας έχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και συμπεριφορές χωρίς να διαθέτουμε πραγματικές πληροφορίες για τα άτομα αυτά.

Κοινωνική σύγκριση: εκτός από τις ρεαλιστικές και καθημερινές συγκρίσεις που ενδέχεται να κάνουμε με τους άλλους, όπως «αυτός είναι μεγαλύτερος από εμένα», ο Paul Gilbert τονίζει ότι το να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους άλλους με έναν αρνητικό τρόπο, όπως για παράδειγμα «αυτός είναι πιο επιτυχημένος από εμένα», σχετίζεται πολύ συχνά με διάφορα συναισθηματικά προβλήματα, όπως κατάθλιψη, απογοήτευση, αισθήματα ζήλιας και άγχους.

Ένα ανησυχητικά συχνό φαινόμενο σήμερα ειδικά στον δυτικό πολιτισμό, όπου τα social media και η αυτοπροβολή κυριαρχούν ενισχύοντας πλήθος ανούσιων κοινωνικών συγκρούσεων.

Αιτία δημιουργίας γνωστικών στρεβλώσεων

Η έρευνα υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι αναπτύσσουν γνωστικές στρεβλώσεις προκειμένου να αντιμετωπίσουν στρεσογόνα γεγονότα και καταστάσεις ζωής. Φυσικά όσο πιο έντονα και αρνητικά είναι αυτά τα γεγονότα τόσο πιο πιθανό είναι να δημιουργηθούν γνωστικές στρεβλώσεις. Παλαιότερες θεωρίες, εξελικτικές κατά βάση, προτείνουν ότι οι άνθρωποι έχουν πιθανώς αναπτύξει εξελικτικά κάποιες γνωστικές στρεβλώσεις ως τρόπους επιβίωσης.

Με άλλα λόγια, στρεσογόνες καταστάσεις οδηγούν τους ανθρώπους να προσαρμόζουν τον τρόπο σκέψης, έτσι ώστε να είναι χρήσιμος για την άμεση επιβίωσή τους. Ωστόσο, αυτοί οι τρόποι σκέψεις είναι παράλογοι και υπερβολικοί και φυσικά όχι υγιείς μακροπρόθεσμα.

Αλλάζοντας τις γνωστικές στρεβλώσεις

Ναι, δυστυχώς έχουμε μάθει να ζούμε με κάποιες ή και με αρκετές από αυτές τις γνωστικές στρεβλώσεις, όμως υπάρχουν και καλά νέα: μπορούμε να τις αλλάξουμε, να τις διορθώσουμε ή απλά να τις αφήσουμε πίσω μας.

Υπάρχουν αρκετές μέθοδοι που μπορούμε να δοκιμάσουμε ξεχωριστά ή συνδυαστικά αναλόγως με την προτίμηση του κάθε ανθρώπου, οι οποίες ανήκουν κατά βάση στο γνωστικο-συμπεριφορικό μοντέλο. Το πρώτο και βασικό βήμα φυσικά είναι η αναγνώριση και η ταυτοποίηση των γνωστικών στρεβλώσεων μας.

Προτού προχωρήσεις στην αλλαγή, λοιπόν, πρέπει πρώτα να αναγνωρίσεις και να εντοπίσεις τα όποια γνωστικά λάθη κάνεις στην καθημερινότητά σου. Μπορείς, για παράδειγμα, (αν είσαι τύπος που σε εκφράζει το γράψιμο) να δημιουργήσεις γραπτώς μία λίστα ή ακόμα και στο κινητό σου- υπάρχουν διάφορες εφαρμογές για τον σκοπό αυτό- όπου καθημερινά θα γράφεις την κάθε αυτόματη σκέψη σου που αποτελεί γνωστική στρέβλωση δημιουργώντας τελικά ένα αρχείο γνωστικών λαθών.
Επαναπροσδιορισμός διαστρεβλωμένων πεποιθήσεων

Ώρα, λοιπόν, να εξετάσουμε την γνωστική στρέβλωση που τόσο συχνά πραγματοποιείς. Όπως ένας δικαστής κρίνει μία δίκη, έτσι και εσύ χρειάζεται να βγεις από την συναισθηματικότητα του συμβάντος, που οδήγησε στη συγκεκριμένη γνωστική στρέβλωση, και να την εξετάσεις πιο αντικειμενικά. Αν, για παράδειγμα, ασκείς κριτική συχνά στον εαυτό σου αγνοώντας τα επιτεύγματά σου και θεωρώντας ότι είσαι αποτυχημένος, προσπάθησε να σκεφτείς και ίσως να καταγράψεις εμπειρίες ή καταστάσεις όπου τα πήγες καλά, στόχους που έχεις πετύχει, ακόμα και μικρούς.

Δες αντικειμενικά αν και πόσο ισχύει η συγκεκριμένη στρέβλωση με βάση πραγματικά στοιχεία.

Τρίτον, μάθε να σκέφτεσαι με βάση τις αποχρώσεις του γκρι, δεν είναι όλα άσπρο ή μαύρο. Το να ξεμάθεις τον συγκεκριμένο τρόπο σκέψης μπορεί να είναι αρκετά απαιτητικό, ωστόσο σε οδηγεί σε υπερβολικές και παράλογες πεποιθήσεις και ανάλογα αρνητικά συναισθήματα και συμπεριφορές.

Προσπάθησε, επομένως, να σκέφτεσαι και να αξιολογείς καταστάσεις σε μία κλίμακα από το 0 έως το 100. Πολλοί από εμάς, λόγου χάριν, σκεφτόμαστε «α, κατέστρεψα όλη την δίαιτά μου, ό,τι προσπάθεια έχω κάνει, αφού έφαγα και δεύτερη μπάλα παγωτό».

Πόσες πιθανότητες υπάρχουν να κατέστρεψα την δίαιτα που τόσο καιρό ακολουθώ πιστά επειδή έφαγα δύο μπάλες παγωτό; Από το 0 έως το 100 μάλλον κοντά στο 1% πιθανότητα.

Λάθος συμπεράσματα

Σαν καλός επιστήμονας, μπορείς επίσης να τεστάρεις την αυτόματη σκέψη σου κάνοντας ένα πείραμα. Αν, για παράδειγμα, σκέφτεσαι συνεχώς ότι οι φίλες σου δεν σε συμπαθούν πλέον γιατί δεν σου στέλνουν μηνύματα στο messenger τόσο συχνά, τέσταρε το στην πραγματικότητα. Κάλεσέ τες για φαγητό ή για καφέ. Αν έρθουν, προφανώς συνεχίζουν να σε συμπαθούν. Πειραματίσου, και θα καταλάβεις γρήγορα ότι έχεις βγάλει λάθος συμπέρασμα.

Ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος να επαναπροσδιορίσεις μία διαστρεβλωμένη σκέψη σου είναι να ρωτήσεις ένα οικείο σου άτομο. Πώς θα αισθάνονταν ή τι θα σκεφτόντουσαν οι φίλοι σου σε μία παρόμοια κατάσταση; Συζήτησε το με κάποιον που νιώθεις άνετα και θα καταλάβεις σύντομα πόσο παράλογα ενδέχεται να σκέφτεσαι.

Σημασιολογική μέθοδος

Ο τρόπος που μιλάμε στον εαυτό μας, οι λέξεις που χρησιμοποιούμε επηρεάζουν απίστευτα τις σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας και γενικά την ψυχολογία μας. Εσύ που για παράδειγμα χρησιμοποιείς συνεχώς το «πρέπει» τόσο για τον εαυτό σου όσο και για τους άλλους, καθώς και για τον κόσμο γενικά, βασίζεσαι σε κάποιους άγραφους κανόνες δίχως λογική και νόημα. Το μόνο που κάνουν είναι να σε κάνουν να ασκείς κριτική καταλήγοντας να νιώθεις άσχημα γεμάτος ενοχές.

Αντί να πεις στον εαυτό σου «δεν πρέπει να τρώω τόσο πολύ», δοκίμασε να αντικαταστήσεις το «πρέπει» με το «θα ήταν καλύτερο...» ή όποια άλλη έκφραση σε εξυπηρετεί προσδίδοντας μια πιο θετική χροιά, χωρίς να κριτικάρεις τον εαυτό σου. Θα αντιληφθείς αμέσως πόση διαφορά κάνει η αφαίρεση αυτής της λέξης από το λεξιλόγιό σου- και σε ένα επόμενο στάδιο από τον τρόπο σκέψης σου.

Οι ταμπέλες που βάζουμε στον εαυτό μας

Για σένα που μιλάς συχνά με τον εαυτό σου (και πολύ καλά κάνεις!) θα σε βοηθούσε πολύ να προσπαθείς να συζητάς και να διαφωνείς με την κάθε γνωστική στρέβλωση που αντιλαμβάνεσαι. Αν, για παράδειγμα, έχεις βάλει την ταμπέλα του «αποτυχημένου», «κατώτερου», «χαζού» στον εαυτό σου, αναλογίσου:

Τι ακριβώς σημαίνει το να θεωρώ τον εαυτό μου αποτυχημένο;

Αποτυχημένος σε κάτι συγκεκριμένο; Σε όλα όσα έχω κάνει; Αποτυχημένος με βάση ποιον και με ποιο κριτήριο; Όσο πιο πολύ προκαλείς αυτές τις ετικέτες τόσο πιο εύκολα θα συνειδητοποιήσεις πόσο ανούσιες και επιβλαβείς είναι, ειδικά όταν αφορούν τον εαυτό σου.

Τέλος, μία συχνά χρησιμοποιούμενη μέθοδος είναι η ανάλυση των υπέρ και των κατά. Δοκίμασε να κάνεις μία λίστα με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των αυτόματων σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών σου, έτσι ώστε να καταλάβεις τι κερδίζεις και τι χάνεις από αυτά. Τι κερδίζεις από την σκέψη «κόπηκα σε ένα μάθημα, άρα είμαι χαζός» και τι χάνεις; Πίστεψέ με, το κόστος είναι πολύ μεγαλύτερο από τα οφέλη.

Δύσκολοι καιροί για Επιστήμη

Είναι δύσκολο να είσαι επιστήμονας στις μέρες μας. Βρίσκεις κάθε λογής εμπόδια. Θα συναντήσεις πολιτικούς που διαστρέφουν τις τεκμηριωμένες απόψεις της Επιστήμης σου, για να τις ταιριάξουν στους ,συχνά ιδιοτελείς, σκοπούς τους. Θα συναντήσεις τσαρλατάνους που θα διατείνονται ότι κατέχουν, από επιφοίτηση, αυτά που εσύ επί δεκαετίες μοχθείς να γνωρίσεις.

Θα βρεις στον δρόμο σου θεωρίες συνωμοσίας, που, με απίστευτη ευκολία, δημιουργούν βραχυκυκλώματα ψευτοεξηγήσεων σε φαινόμενα που η Επιστήμη συστηματικά και καρτερικά πασχίζει να διαφωτίσει.

Ακόμα και Πρόεδροι Υπερδυνάμεων, με ένα τους τιτίβισμα, θα επιχειρήσουν να μηδενίσουν τις επιστημονικά τεκμηριωμένες μελέτες, σχετικά με την κλιματική αλλαγή ή την δημιουργία της ζωής.

Και, φυσικά, θα συναντήσεις αγριάνθρωπους φονταμενταλιστές ,ανθεκτικούς σε κάθε είδος ορθολογικής εξήγησης, αλλά και συναδέλφους επιστήμονες επιρρεπείς στον χρηματισμό και στις μελέτες με προκαθορισμένα αποτελέσματα.

Η εξ’ ορισμού προσπάθεια της Επιστήμης να είναι κατά το δυνατόν αντικειμενική και διυποκειμενικά ελέγξιμη, την καθιστά άσπονδο εχθρό όσων θέλουν να παραπλανούν, να ασκούν προπαγάνδα και να χειραγωγούν τους συμπολίτες τους. Και οι ανθρώπινες αδυναμίες, ακόμα και των λαμπρότερων επιστημόνων, καθιστούν ευκολότερη αυτήν την ανίερη προσπάθεια. Ασχέτως, όμως, των προσωπικών μας αδυναμιών, η Επιστήμη καθ’ εαυτή αρνείται να συμπράξει με την τάδε ή δείνα Ιδεολογία και είναι ηθικά ουδέτερη. Τα συμπεράσματά της όμως και οι εφαρμογές της μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς όφελος κάποιου σκοπού.

Η Επιστήμη έχει σαφώς διαμορφωμένη άποψη σε θέματα όπως τα εμβόλια, οι ψεκασμοί, οι θεραπείες των νεοπλασιών, αλλά και σε εξωφρενικές, πλην διαδεδομένες, πλάνες, όπως το σχήμα του Πλανήτη μας ή η Αστρολογία.

Η Επιστήμη γνωρίζει καλά τα θέματα των ακτινοβολιών των κινητών τηλεφώνων και των φούρνων μικροκυμάτων. Και η διάδοση των επίσημων επιστημονικών απόψεων θα μπορούσε να απελευθερώσει πολλούς συμπολίτες μας από τα δεσμά ανορθολογικών και μεταφυσικών δοξασιών.

Καθόλου δεν είμαι βέβαιος ότι όλοι οι ταγοί της κοινωνίας μας επιθυμούν αυτή την απελευθέρωση των πολιτών από τον ανορθολογισμό και την βαθύτατα συντηρητική εξάρτηση από ξόρκια, ματζούνια, ξεματιάσματα και θεωρίες συνωμοσίας.

Με αυτή την έννοια, η διδασκαλία, η διάδοση και η υιοθέτηση της Επιστήμης στην καθημερινότητα του πολίτη, στους σημερινούς καιρούς σύγχυσης, αποτελεί μία επαναστατική πράξη. Και είναι καθήκον των επιστημονικών σωματείων να στέκονται στο ύψος των περιστάσεων, χωρίς ωφελιμιστικές υποχωρήσεις σε τσαρλατάνους και Ιδεολογίες.

Όσο η Επιστήμη εμπλέκεται με τις Ιδεολογικές εξαρτήσεις, τόσο χάνει το κύρος της και μετατρέπεται σε υπηρέτρια προαποφασισμένων απόψεων. Και αυτό το τελευταίο είναι έγκλημα καθοσιώσεως για έναν επιστήμονα, του οποίου η έρευνα δεν πρέπει να στηρίζει προειλημμένες αποφάσεις.

Η κατά τη γνώμη μου βασίλισσα των επιστημών, η Φυσική, οφείλει να διδάσκεται συστηματικά, πολλές ώρες και με πλήρη κρατική βοήθεια, από τις μικρές ηλικίες. Διότι η Φυσική μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία πολιτών που θα έχουν ανοσία στον ανορθολογισμό και την «μαγική» σκέψη.

Οι Επιστήμες Υγείας, τέλος, όταν διδάσκονται με συστηματικό τρόπο, μας προστατεύουν από τις μυριάδες πλάνες και τους τσαρλατάνους που τόσο ευδοκιμούν στις ταραγμένες εποχές μας.

Είμαστε σίγουροι ότι όλοι θέλουν κάτι τέτοιο;

Αυτό που θέλω & αυτό που αντέχω

Αυτό που θέλω, αυτό που επιθυμεί η ψυχή μου και με τόση λαχτάρα υπόσχομαι στον εαυτό μου, χρειάζεται ένα και μόνο πράγμα για να το κατακτήσω• να μπορώ να το αντέξω.

Στην παιδική μας ηλικία, εάν η αγάπη και η αποδοχή έφτανε σε εμάς με όρους, μεγαλώναμε μέσα σε μία συνθήκη. Να είμαστε καλοί για να την λαμβάνουμε και όποια στιγμή δεν το καταφέρουμε, θα βιώσουμε την απομάκρυνση εκείνων που έχουμε περισσότερο ανάγκη και την αποστέρηση όλων των προνομίων μας.

Το πρώτο μας συναίσθημα, λοιπόν, έπρεπε να θαφτεί για να συνηχήσουμε με αυτό που μας ζητούσαν, μα καθώς αυτό ήταν αδύνατο, έμελλε να επενδύεται σε κάτι άλλο. Επενδυόταν στην προσδοκία ότι θα ικανοποιηθεί κάθε μας ανάγκη, εάν είμαστε καλοί, και στο ότι ο θυμός, η απογοήτευση και η θλίψη δεν πρέπει να επικοινωνούνται γιατί θα μας οδηγήσουν στην περιθωριοποίηση.

Όσο, όμως, κι αν λαχταρούσαμε να απελευθερωθούμε από αυτή την συνθήκη, άλλο τόσο έπρεπε να παραμείνουμε στους κόλπους της για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε, και η λύση ήταν μία. Να την αγαπήσουμε. Να την ενστερνιστούμε και να την ασπαστούμε ώστε να μπορέσουμε να την αντέξουμε. Κι ως ενήλικες, που αδημονούσαμε να νιώσουμε ελεύθεροι από αυτή την οδηγία της παιδικής μας ηλικίας, μοιάζει την οδηγία να την κατάπιαμε.

Όταν έρθει η ώρα να σχετιστούμε, λοιπόν, η κασέτα μπαίνει μπρος κι ο σύντροφος που επιλέγουμε περνάει από μια ασυνείδητη και χειρουργικής ακριβείας εξέταση. Η εξέταση αυτή διαρκεί ελάχιστα, εκτελείται αυτόματα, και αποτελείται από μία και μόνο ερώτηση: “Σε αντέχω;”

Όσο κι αν επιθυμώ κάτι άλλο, κάτι διαφορετικό από αυτό που έμαθα, το κορμί μου τεντώνεται στην αντίθετη κατεύθυνση. Κι ο λόγος για αυτό δεν είναι άλλος από το ότι το οικείο, ακόμα κι αν είναι ματαιωτικό, το αντέχω.

Για να επιβιώσουμε στη σχέση, λοιπόν, αναβιώνει η ίδια οδηγία με τότε. Να είσαι καλή... μη δίνεις σημασία... να είσαι υπομονετικός, μη φωνάζεις... μη χτυπιέσαι και στο τέλος θα ανταμειφτείς.

Και μέσα σε αυτή τη φράση, συμβαίνουν τα δύο πράγματα που συνέβαιναν και τότε. Η υπενθύμιση ότι καλός είναι εκείνος που δεν παραπονιέται, που δεν ζητάει, που δεν υπερασπίζεται αυτό που νιώθει, και το ότι χρειάζεται να καταπνίξουμε το συναίσθημά μας ώστε να είμαστε αρεστοί, ώστε να μας αγαπούν.

Αυτό που απομένει, όμως, είναι το ίδιο παιδί το οποίο δεν έπρεπε να νιώθει όπως νιώθει, και παρά το ότι το απαγορεύει στον εαυτό του, εξακολουθεί να μην εμπεριέχεται. Και αυτό το παιδί γίνεται ένας ενήλικας ο οποίος συνεχίζει να απορρίπτεται με την ίδια ακρίβεια. Συνεχίζει να είναι δοτικός και φροντιστικός με το συναίσθημα του άλλου, συνεχίζει να δίνει με την ελπίδα ότι θα πάρει, αλλά αυτό είναι ένα αξίωμα το οποίο δεν μέλλει να ικανοποιηθεί.

Μέσα σε έναν δεσμό με μία τέτοια συνθήκη, καιρό με τον καιρό, αναδύεται η ίδια συναισθηματική έλλειψη που υπήρχε και τότε. Και το γνώριμο της κατάστασης είναι που μας κρατά εκεί και δεν εγκαταλείπουμε βαφτίζοντας την ταλαιπωρία μας αφοσίωση, δέσμευση, ή όπως αλλιώς χρειάζεται να κάνουμε.

Οι σύντροφοί μας, ωστόσο, όσο κι αν μοιάζουν να μας ταλαιπωρούν, είναι συγχρόνως αυτό ακριβώς που μπορούμε να διαχειριστούμε. Κι, όμως. Μέσα στην ταλαιπωρία μας θυμώνουμε, οργιζόμαστε. Να αλλάξει ο άλλος, λέμε. Να καταλάβει... να γίνει πιο γλυκός... πιο τρυφερός... πιο εμπεριεκτικός...

Όμως, αν το έκανε, θα το αντέχαμε; Θα αντέχαμε να ζούμε με κάποιον τόσο δοτικό, όταν η αγάπη στην οποία μάθαμε ερχόταν με τόνους παραμέλησης;

Θα αντέχαμε όταν η αποδοχή που λαμβάναμε ερχόταν με όρους; Όταν αυτό που μάθαμε είναι ότι πρέπει να είμαστε ολοκληρωτικά και συνεχώς καλοί; Ότι το να στενοχωρείς, να θυμώνεις, να κλαις, δεν ανήκει σε μια σχέση και το ότι, αν συμβαίνει, σημαίνει ότι η σχέση είναι κακή;

Ότι οφείλουμε ακόμα και να προνοούμε. Να καταλαβαίνουμε τον άλλο πριν καν μας το ζητήσει και το ότι το ίδιο οφείλει να κάνει κι αυτός; Γιατί να του μιλήσουμε, λοιπόν, όταν κάτι μας πληγώνει; Λες και θα καταλάβει.

Φυσικά, και δεν θα καταλάβει. Το να καταλάβει σημαίνει να αλλάξει, να γίνει κάποιος άλλος, μα αυτό γίνεται να συμβεί; Γίνεται να αλλάξει; Πώς; Πώς θα αλλάξει κάποιος τον οποίο τον επιλέξαμε για αυτόν ακριβώς το λόγο; Για να μας δίνει αυτό που αντέχουμε• τη ματαίωση, όταν η φροντίδα και η δοτικότητα που ζητάμε είναι τρομερά πιο απειλητική.

Συγχρόνως, όμως, μάθαμε να εξαρτάμε το αν θα εκφραστούμε από το πώς θα το υποδεχτεί εκείνος. Εάν το ακούσει, να το κάνω. Εάν όχι, δεν έχει νόημα. Έτσι, από το φόβο μην ματαιωθούμε, ματαιώνουμε οι ίδιοι εμάς. Κι όμως. Το να εκφραστούμε έχει το μεγαλύτερο νόημα καθώς ή θα αγγίξει τον άλλο και θα πλησιαστούμε ή θα καταλάβω με ποιον σχετίζομαι.

Κι αυτός που χρειάζομαι το περισσότερο να σχετιστώ είμαι εγώ. Αυτός που χρειάζομαι το περισσότερο να ακούσω, να αγκαλιάσω και να καταλάβω είμαι πάλι εγώ. Κι αυτή η αγκαλιά δεν γίνεται με τα χέρια μου, αλλά με κάτι μεγαλύτερο. Με κάτι σπουδαιότερο. Με κάτι που ο χώρος που μπορεί να εσωκλείσει είναι απεριόριστος. Την αποδοχή μου.

Δίνοντας εμείς σε εμάς αυτό που δεν μας δόθηκε. Εμπεριέχοντας τον εαυτό μας χωρίς συνθήκες, χωρίς όρους, για αυτό που είναι. Με το να γίνουμε εμείς οι ιδανικοί γονείς του. Εκείνοι που είχαμε ανάγκη.

Επιτρέπεται να θυμώσω; Φυσικά, και επιτρέπεται. Επιτρέπεται να κλάψω, να ζητήσω, να παραπονεθώ; Φυσικά, και επιτρέπεται. Μπορώ να το κάνω χωρίς να φοβάμαι ότι θα απορριφθώ; Φυσικά, και μπορείς. Έχω δικαίωμα να αγαπηθώ βαθιά για αυτό που είμαι; Έχεις κάθε δικαίωμα. Και έτσι ακριβώς απαντούμε τα ερωτήματα που έπρεπε να είχαν απαντηθεί, και λαμβάνουμε τις απαντήσεις που χρειαζόμασταν να έχουμε εσωτερικεύει ώστε να ψηλώσει η ψυχή μας.

Ο πόνος του να επαναλαμβάνω αυτό που με πληγώνει, είναι ένας πόνος που τον διατηρεί η δυσκολία του να αλλάξω αυτό που είμαι.

Η δυσκολία του να αποχωριστώ την προσδοκία μου για τους άλλους και να την στρέψω στον εαυτό μου. Κι αν δεν υπάρχει και δευτερογενές όφελος, τότε ένα και μόνο ένα πράγμα συμβαίνει. Επαναλαμβάνω την ιστορία της παιδικής μου ηλικίας σε μία προσπάθεια να την αλλάξω.

Η αλλαγή δεν είναι εύκολη. Εξίσου δύσκολη είναι. Και ο πόνος, όμως, δύσκολος είναι. Και το ένα δύσκολο είναι, και το άλλο δύσκολο είναι. Και τα δύο δύσκολα είναι. Εσύ, όμως, διαλέγεις με πιο δύσκολο θέλεις να ζεις...

Καχυποψία: Πόσο παρανοϊκοί είμαστε;

Η καχυποψία είναι ένα χρήσιμο χαρακτηριστικό, που μας βοηθά να μην πέφτουμε θύματα εκμετάλλευσης και να μην είμαστε καλοπροαίρετοι και ανοιχτοί με όλους τους ανθρώπους γύρω μας.

Τι γίνεται όμως όταν η καχυποψία αποτελεί ένα βασικό χαρακτηριστικό και δεν μας επιτρέπει να αναπτύξουμε σχέσεις, γιατί κάθε φορά περιμένουμε τη στιγμή που ο άλλος θα μας κοροϊδέψει ή θα μας εκμεταλλευτεί;

Πόσο κακοπροαίρετους μπορούμε να θεωρήσουμε τους άλλους και πόσο δυσκολευόμαστε να αξιολογήσουμε αντικειμενικά τις καταστάσεις που βιώνουμε;

Υψηλά επίπεδα δυσπιστίας και καχυποψίας εμφανίζουν τα άτομα με παρανοϊκή διαταραχή προσωπικότητας, τα οποία σχεδόν πάντα θεωρούν ότι τα κίνητρα των άλλων ανθρώπων είναι ύποπτα ή κακόβουλα.

Πρόκειται για άτομα που διαρκώς θεωρούν ότι οι άλλοι άνθρωποι θα τα εκμεταλλευτούν, θα τα βλάψουν ή θα τα υποτιμήσουν, ακόμη και αν δεν έχουν καμία τέτοιου είδους ένδειξη.

Τα έντονα και ακραία χαρακτηριστικά της καχυποψίας μπορεί να μην μας αφορούν, αλλά μέσα από αυτά μπορούμε να δούμε λίγο πιο ξεκάθαρα τις καταστάσεις που προκαλεί η καχυποψία και ας αναλογιστούμε τις επιπτώσεις που προκαλεί. Σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, η καχυποψία μας οδηγεί σε παρανοϊκά στοιχεία, καθώς μπαίνουμε στη διαδικασία να κάνουμε υποθέσεις και να προσπαθούμε να προβλέψουμε τι κακό μπορεί να μας κάνουν οι άλλοι.

Εύκολα μπορούμε να μετατρέψουμε ουδέτερες ή θετικές καταστάσεις σε αρνητικές, προκαλώντας αρνητικά συναισθήματα σε εμάς και στους γύρω μας. Και οι επιπτώσεις της καχυποψίας, τουλάχιστον εδώ, δεν μας ενδιαφέρουν για αυτά που προκαλούμε στους γύρω μας, αλλά σε εμάς τους ίδιους.

Για αρχή, ας δούμε πόσο καχύποπτοι είμαστε με τους ανθρώπους γύρω μας...

Πόσο συχνά πιστεύουμε ότι φίλοι, γνωστοί ή άγνωστοι μας αντιμετωπίζουν εχθρικά ή κάνουν πράγματα πίσω από την πλάτη μας ή μας κοροϊδεύουν;

Πόσο συχνά προσπαθούμε να βρούμε την αλήθεια, πιστεύοντας ότι μας εξαπατούν ή μας εκμεταλλεύονται;

Πόσο δύσκολο μας είναι να εμπιστευτούμε ανθρώπους γύρω μας, να τους γνωρίσουμε και να δούμε τα θετικά τους στοιχεία;

Όταν όλα αυτά είναι για εμάς ένα καθημερινό βίωμα και μας οδηγεί συχνά σε αμφισβήτηση των άλλων και σε συγκρούσεις με το περιβάλλον, θα πρέπει να εξετάσουμε τι ρόλο παίζει σε αυτό η καχυποψία που μας χαρακτηρίζει και μας καθοδηγεί;

Η καχυποψία μας οδηγεί σε μια διαρκή αρνητική κατάσταση, αφού προσανατολιζόμαστε συνεχώς σε οτιδήποτε αρνητικό που μας φαίνεται ύποπτο, έτσι ώστε να προλάβουμε διάφορα αρνητικά που μπορεί να μας συμβούν.

Σε οποιαδήποτε αμφιλεγόμενη κατάσταση, σε οποιοδήποτε δίλημμα εστιάζουμε στην αρνητική οπτική των πραγμάτων, προσπαθώντας να δώσουμε μια εξήγηση, μια ερμηνεία.

Το κακό που κάνει η καχυποψία σε εμάς τους ίδιους είναι το γεγονός ότι βιώνουμε διαρκώς μια κατάσταση αστάθειας και αμφιβολίας, μια έντονη απειλή.

Νιώθουμε ότι έχουμε ανάγκη να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και βρισκόμαστε συνεχώς σε κατάσταση επαγρύπνησης.

Δεν μπορούμε να ηρεμήσουμε, δεν μπορούμε να αφεθούμε μέσα σε σχέσεις, δεν μπορούμε να γνωρίσουμε ανθρώπους και να επιτρέψουμε σε άλλους ανθρώπους να μας γνωρίσουν.

Ας αφιερώσουμε λίγο χρόνο να σκεφτούμε γιατί δεν εμπιστευόμαστε τους ανθρώπους γύρω μας και κυρίως τους ανθρώπους που θεωρούμε σημαντικούς στη ζωή μας.

Πώς βιώσαμε την προδοσία ή την έλλειψη εμπιστοσύνης στην παιδική και εφηβική ηλικία;

Τι παραδείγματα και διδαχές πήραμε από την οικογένειά μας;

Πόσο εύκολα οι γονείς μας εμπιστεύονταν άλλους ανθρώπους;

Μήπως μεγαλώσαμε ότι δεν θα πρέπει να εμπιστευόμαστε κανέναν πέρα από την οικογένειά μας;

Μήπως μας πέρασαν με πολλαπλούς τρόπους το μήνυμα ότι όλοι θέλουν το κακό μας εκτός από τους γονείς μας;

Ποιες είναι οι αρνητικές εμπειρίες που καλλιέργησαν την καχυποψία μας;

Όποιοι κι αν είναι οι λόγοι που έχουμε καλλιεργήσει τόσο την καχυποψία ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μας, ας δούμε τι κάνουμε τώρα...

Τι μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε για να είμαστε λιγότερο καχύποπτοι;

Προσπαθούμε να γνωρίσουμε περισσότερο τους άλλους ανθρώπους, αντιμετωπίζοντάς τους πιο καλοπροαίρετα, δίνοντας έμφαση στα θετικά τους στοιχεία.

Εστιάζουμε περισσότερο στα πραγματικά στοιχεία και στις καταστάσεις που παρατηρούμε, παρά στα σενάρια και στις υποθέσεις που κάνουμε.

Προσπαθούμε να μειώσουμε την αίσθηση του ελέγχου που θέλουμε να έχουμε για όλα και για όλους. Δεν θα προστατεύσουμε τη σχέση μας μέσα από τον συνεχή έλεγχο του άλλου και δεν μπορούμε να καθοδηγήσουμε τη συμπεριφορά των άλλων.

Δεν θέλουν όλοι το κακό μας και δεν σκέφτονται όλοι πώς να μας εκμεταλλευτούν ή να μας εξαπατήσουν.

Δεν μας βοηθάει σε κάτι η υπερανάλυση των καταστάσεων που βιώνουμε και των σχέσεων που δομούμε.

Δεν μπορούμε να ζούμε διαρκώς περιμένοντας τη στιγμή που θα ανακαλύψουμε ότι ο άλλος δεν αξίζει την εμπιστοσύνη μας.

Δεν γίνεται να θυμώνουμε με υποθετικά σενάρια και δεν μπορούμε να ζούμε αναζητώντας όλους τους εναλλακτικούς τρόπους που μπορεί ο άλλος να μας πληγώσουμε. Θα καταστρέψουμε τη σχέση πριν προλάβει ο άλλος να κάνει οτιδήποτε και μπορεί να επιβεβαιώνουμε στον εαυτό μας ότι μας προδίδουν, αγνοούμε όμως ποιος το προκάλεσε όλο αυτό...

Δεν μας προσφέρει κάτι η προσπάθεια αναζήτησης όλων των αρνητικών στοιχείων των άλλων. Δεν είναι όλοι γύρω μας κακοπροαίρετοι και δεν θέλουν το κακό μας. Ας στηριχτούμε λίγο περισσότερο στη λογική...

Καλό είναι να θέλουμε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας, αλλά ας προσπαθήσουμε να μην φτάσουμε στο σημείο του να στερήσουμε από τον εαυτό μας σχέσεις και ανθρώπους.

Μακριά από όλους και από όλα δεν κινδυνεύουμε να μας βλάψουν ή να μας κοροϊδέψουν, όμως, θα χάσουμε την ευκαιρία να έρθουμε πιο κοντά με κάποιους ανθρώπους... να μπορέσουμε να τους γνωρίσουμε και να δομήσουμε κοντινές- ειλικρινείς- πραγματικές σχέσεις.

Τα επτά θανάσιμα συναισθήματα

Γιατί μερικές φορές ντρεπόμαστε για τις απαγορευμένες σκέψεις που κάνουμε και τα συναισθήματα που έχουμε; Στην κουλτούρα της κλειδαρότρυπας και της εξομολόγησης είναι κοινωνικά αποδεκτό να μπαίνουμε στα άδυτα της προσωπικής ζωής των σταρ, συζητάμε ανοιχτά για τις σεξουαλικές μας προτιμήσεις, τα προβλήματα του συντρόφου μας και η λίστα δεν έχει τέλος. Αυτό έχει και μια θεραπευτική ιδιότητα.

Ωστόσο, πολλά συναισθήματα παραμένουν κρυμμένα. Μέσα μας μπορεί να ανατριχιάζουμε στη θέα ενός ατόμου σε αναπηρική καρέκλα, να ευχόμαστε το θάνατο ενός υπέργηρου και άρρωστου συγγενούς, να σκεφτόμαστε ότι οι φίλοι μας είναι κακόγουστοι, τα μωρά απλώς ενοχλητικά και άλλες παρόμοιες σκέψεις, ενώ ταυτόχρονα θεωρούμε τον εαυτό μας καλό άνθρωπο.

Ψυχολογία της επιβίωσης

Η ψυχολογία της ανθρώπινης εξέλιξης εξηγεί ότι τα συναισθήματα ντροπής είναι γενετικά «καλωδιωμένα» στον εγκέφαλό μας -πρόκειται για στρατηγικές που οδήγησαν τον άνθρωπο στην επιτυχή επιβίωση στη σαβάνα της πλειστοκαίνου εποχής. Γιατί τότε είναι τόσο δύσκολο να τα παραδεχτούμε;

Η επιμονή των απαγορευμένων συναισθημάτων έχει γίνει αντικείμενο μελέτης της θρησκείας και γοήτευε τον Φρόιντ. Τόσο η ψυχανάλυση όσο και η συγχώρεση που προσφέρει η εξομολόγηση απεκδύουν τις σκέψεις-ταμπού από τη δύναμή τους. Η προσπάθεια να εξαφανίσουμε ή να εξηγήσουμε αυτές τις σκέψεις δεν τις εμποδίζει από το να επιστρέφουν εντονότατες, κάνοντάς μας να αισθανόμαστε άσχημα στη συνέχεια.

Γιατί ντρεπόμαστε τόσο για κρυμμένα συναισθήματα;

Το να συμπεριφερθούμε άσχημα βάσει κάποιας κακής παρόρμησης μπορεί να είναι πηγή ντροπής. Γιατί όμως νιώθουμε ένοχοι ακόμα και για ένα κακό συναίσθημα, το οποίο κρύβουμε βαθιά μέσα μας;

Μια θεωρία υποστηρίζει ότι αυτή η ενοχή πηγάζει από το φόβο μας ότι θα αποκαλυφθούμε, ακόμα και αν δεν έχουμε κάνει τίποτα. Γενικά, όταν αποκαλυφθεί ότι κάποιος έκανε κάτι άσχημο και αμέσως το παραδεχτεί και δείξει ότι νιώθει άσχημα, τότε μετριάζεται η ένταση της πράξης του. Έτσι, κατά κάποιον τρόπο, το να αισθάνεται κανείς προκαταβολικά άσχημα για αυτό που νιώθει, χωρίς να έχει κάνει κάτι συγκεκριμένο, είναι σαν να προετοιμάζεται να τον συγχωρέσουν αν τον ανακαλύψουν.

Η ντροπή που αισθάνεται κανείς είναι συναίσθημα ακόμα πιο έντονο από το φόβο ότι μπορεί να τον ανακαλύψουν, και αυτό γιατί σχετίζεται με την αίσθηση του «προβληματικού εαυτού». Αυτό εξηγεί το λόγο που έντονα συναισθήματα ντροπής -όταν κανείς αισθάνεται ότι ο πυρήνας του είναι προβληματικός,- οδηγούν μερικές φορές τους ανθρώπους σε ξεδιάντροπες συμπεριφορές, όπως υπερβολικά ξεσπάσματα ζήλιας.

Το «καλό» στα κακά συναισθήματα

Παρόλα αυτά, μια μικρή δόση «κακών» συναισθημάτων μπορεί να αποβεί καλή και θετική. Συναισθήματα όπως η ντροπή, η αλαζονεία μπορεί να χρησιμεύσουν ως σταθεροποιητές της ψυχικής υγείας, διότι εμποδίζουν το άτομο να κάνει απερίσκεπτα κάτι για το οποίο θα μετάνιωνε αργότερα. Η ντροπή και η ενοχή, στον κατάλληλο βαθμό, μπορεί να χαλιναγωγήσουν παρορμητικά ξεσπάσματα

Πώς αντιμετωπίζονται τα αρνητικά συναισθήματα;

Πώς λοιπόν κανείς αντιμετωπίζει τη ζήλια που νιώθει για τους πετυχημένους φίλους του, για τον όμορφο συνάδελφο της γυναίκας του, για τη χαριτωμένη γραμματέα του άντρα της;

Σύμφωνα με τον Δρ Lewis, υπάρχουν τρεις τρόποι:

Να το παραδεχτεί κανείς στον εαυτό του και με τον καιρό να το ξεχάσει

Να το εξομολογηθεί

Ή να γελάσει με αυτό.

Το γέλιο είναι ίσως ο υγιέστερος τρόπος αντιμετώπισης, γιατί μπορεί κανείς να δει τον εαυτό του από τη θέση ενός παρατηρητή και να συνειδητοποιήσει πόσο χαζό είναι να νιώθει κανείς έτσι.

1. Σκέψεις απιστίας

«Δεν είναι απιστία αφού μόνο το σκέφτομαι»

Οι σεξουαλικές φαντασιώσεις είναι μέρος μιας υγιούς σεξουαλικής ζωής. Ωστόσο, όταν η εικόνα ενός προηγούμενου ή ενός φανταστικού εραστή εισβάλλει δραστικά στη ζωή ενός ζευγαριού, αυτό μπορεί να προκαλέσει δυσκολίες και ανησυχίες. Οι άνθρωποι φοβούνται ότι οι φαντασιώσεις τους λένε περισσότερα για τα τι θα μπορούσαν να κάνουν. Ωστόσο, οι ειδικοί διαβεβαιώνουν ότι οι φαντασιώσεις δεν οδηγούν από μόνες τους στην απιστία και οι σεξολόγοι «συνταγογραφούν» και προτρέπουν τα ζευγάρια να έχουν και -σε ορισμένες περιπτώσεις- να μοιράζονται τις φαντασιώσεις τους.

2. Τα λεφτά είναι σημαντικά

«Αν κερδίζω περισσότερα, είμαι σημαντικότερος»

Θέλουμε να πιστεύουμε ότι δεν κρίνουμε κάποιον από το πορτοφόλι του, αλλά στην πραγματικότητα το κάνουμε. Ψυχολογικές έρευνες δείχνουν ότι δίνουμε σημασία στα χρήματα γιατί έχουμε ανάγκη να γνωρίζουμε ποιος έχει τη δύναμη και το στάτους σε μια ομάδα, κάτι που παραπέμπει στη ζωή στη σαβάνα.

Από την άλλη, είναι σημαντικό για κάποιον να αισθάνεται ότι έχει περισσότερα από κάποιους άλλους, γιατί έτσι νιώθει σημαντικότερος (ακόμα και αν δεν είναι πάμπλουτος, αλλά απλώς συγκρίνει «προς τα κάτω»).

3. Schadenfreude

«Τα ήθελε και τα έπαθε»

Για πολλούς ανθρώπους είναι μεγάλη ευχαρίστηση να βλέπουν κάποιον διάσημεο και πετυχημένο (που δεν τον γνωρίζουν προσωπικά) να καταστρέφεται (και γι' αυτό τα κουτσομπολίστικα περιοδικά πουλάνε). Από εξελικτική άποψη, αυτό είναι φυσιολογικό: το να ευχαριστηθεί κανείς βλέποντας την πτώση του αντιπάλου του σημαίνει ότι ο ίδιος τα πάει καλύτερα και αισθάνεται καλύτερα για τον εαυτό του.

4. Προτιμήσεις

«Γιατί δε μπορείς να είσαι σαν την αδερφή σου;»

Οι δυο συχνότερες ατάκες της παιδικής ηλικίας είναι: «Δεν είναι δίκαιο» και «τον/την αγαπάς περισσότερο». Δυστυχώς, τα ίδια παράπονα συνεχίζουν και στην ενήλικη ζωή, αφού οι γονείς τείνουν να βοηθούν και να υποστηρίζουν περισσότερο το παιδί τους που έχει κάποια δυσκολία ή πρόβλημα -ιδίως μάλιστα αν προέρχεται από κακή τύχη-. Οι μαμάδες ευνοούν το μικρότερο παιδί, ενώ τα αγόρια τείνουν προς τον πατέρα και τα κορίτσια προς τη μητέρα. Το να ξοδεύει κανείς λίγο χρόνο περισσότερο με το ένα και όχι το άλλο παιδί δε σημαίνει περισσότερη αγάπη. Οι γονείς δεν θα πρέπει να νιώθουν ενοχές για το ότι πρέπει να φέρονται στα παιδιά του ακριβώς το ίδιο: όταν η απόκλιση είναι μικρή, δείχνουν οι έρευνες, ούτε τα ίδια τα παιδιά δε τις θεωρούν σημαντικές. Φυσικά, δεν πρέπει να δείχνει κανείς περισσότερη αγάπη, στοργή ή ζεστασιά στο ένα και όχι στο άλλο παιδί, γιατί οι μεγάλες αποκλίσεις δημιουργούν και μεγάλα ψυχολογικά προβλήματα.

5. Ο συναισθηματικός χαζοτουρίστας

«Οι κηδείες έχουν πλάκα»

Είναι άτομα που έχετε συναντήσει σε κηδείες: οι 3-4 ξάδερφοι, οι «καλοί» φίλοι (που δεν έχουν δει τον αποβιώσαντα για 15 χρόνια), είναι οι συναισθηματικοί χαζοτουρίστες που περηφανεύονται ότι ήξεραν καλά τον αποβιώσαντα. Γιατί όμως να το κάνει κανείς αυτό; Η δημόσια έκφραση πένθους καθιστά κάποιον εμφανώς μέλος μιας κοινότητας, δημιουργεί το συναίσθημα ότι ανήκει στην ομάδα, ενώ από την άλλη θεωρείται ότι η υπερβολική έκφραση πένθους μπορεί να καλύπτει ασυνείδητη ενοχή για το ότι το ίδιο το άτομο ζει. Το πένθος έχει και μια υπαρξιακή διάσταση: πενθώντας άλλους επεξεργαζόμαστε το γεγονός ότι κάποτε δε θα ζούμε.

Οι άνθρωποι περηφανεύονται ότι ήξεραν αυτόν που πέθανε για τον ίδιο λόγο που λένε φανταστικές ιστορίες: για να τραβήξουν πάνω τους την προσοχή. Οι άνθρωποι εμπλέκονται συναισθηματικά πολύ στην περίπτωση θανάτου γιατί ξαφνικά αισθάνονται σημαντικοί, μέσα από μια διαδικασία ταύτισης με τον νεκρό.

6. Ανακούφιση από το πένθος

«Ευτυχώς όλα τελείωσαν»

Μερικές φορές οι στενοί συγγενείς δε μπορούν να κλάψουν στην κηδεία ή αισθάνονται ανακούφιση. Αυτό συμβαίνει συνήθως διότι είχαν όλο το χρόνο να πενθήσουν (όπως συμβαίνει σε μια χρόνια, ανίατη νόσο), οπότε το «τέλος» φέρνει κάποια ανακούφιση, γιατί το προσφιλές πρόσωπο δεν υποφέρει πια, αλλά ούτε και ο ίδιος. Αυτό δε σημαίνει ότι το άτομο αυτό δεν αγαπάει τον αποβιώσαντα-σημαίνει ότι είναι έτοιμο να επενδύσει συναισθηματική και φυσική ενέργεια στο μέλλον. Είναι όμως δύσκολο να παραδεχτεί κανείς ότι δεν αισθάνεται βαθύτατη θλίψη, αισθάνεται ενοχή και ντροπή να το παραδεχτεί σε τρίτους, ενώ μέσα του δε νιώθει τόσο θλίψη, όσο ανακούφιση.

7. Το άγχος απέναντι στην αναπηρία

«Δεν ξέρω τι να πω σε αυτό το άτομο»

Όλοι ξέρουμε ότι τα άτομα με κάποια αναπηρία μπορεί να είναι εξίσου έξυπνα, συμπαθητικά ή αντιπαθητικά όπως και τα άτομα χωρίς αναπηρία, και, βέβαια, η τετραπληγία ή η δυσμορφία δεν είναι κολλητικά. Γιατί τότε τόσοι άνθρωποι αντιδρούν με τρόμο όταν συναντούν ένα άτομο με κάποια αναπηρία ή δυσμορφία; Ένας λόγος είναι γιατί η κατάστασή τους μας θυμίζει την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και τη θνητότητά μας. Και όσο πιο άγνωστο είναι αυτό το άτομο, τόσο εντονότερα είναι αυτά τα συναισθήματα (γιατί δεν είχαμε την ευκαιρία να τα επεξεργαστούμε), ενώ αν πρόκειται για οικείο πρόσωπο τα συναισθήματα αυτά είναι λιγότερο έντονα.

Πώς διαχειριζόμαστε την κριτική των άλλων

Σε μία κοινωνία όπου αλληλοεπιδρούμε ο ένας με τον άλλον, αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είμαστε περισσότερο εκτεθειμένοι στην κριτική και τα σχόλια. Η κριτική μπορεί να είναι άλλοτε θετική και άλλοτε αρνητική. Όλοι μας θέλουμε να μας συμπαθούν, να μας θαυμάζουν κτλ. Όταν όμως δεχόμαστε αρνητική κριτική, τι συμβαίνει; Κανένας μας δεν απολαμβάνει την κριτική, αλλά μερικοί ίσως είναι παραπάνω ευάλωτοι.

Κανένας δεν απολαμβάνει την κριτική, αλλά μερικοί ίσως είναι παραπάνω ευάλωτοι

Γιατί συμβαίνει η κριτική;

Στην ουσία κάθε φορά που σε επικρίνουν και σε κατηγορούν γεννιούνται διάφορες σκέψεις αυτόματα στο μυαλό σου. Η ερμηνεία που θα δώσεις εσύ στο γεγονός είναι αυτή που θα δημιουργήσει την αντίδρασή σου και θα προκαλέσει τα αντίστοιχα συναισθήματα.

Πώς αντιδράτε στην κριτική;

Μερικοί άνθρωποι φαίνεται να μπορούν διαχωρίσουν τη θέση τους από αυτή. Άλλοι μπορεί να την εσωτερικεύσουν και ίσως να θεωρήσουν ότι αυτό για το οποίο κρίνονται είναι αληθές. Κάποιοι μπορεί να νιώσουν άσχημα και να απογοητευτούν. Μερικοί αντιδρούν στην κριτική με θυμό και άμυνα, άλλοι πάλι γίνονται τρομερά επικριτικοί.

Η κριτική αποτελεί μέρος της ζωής μας. Ό,τι και αν κάνουμε, κινδυνεύουμε να κριθούμε για αυτό.

Ας δούμε κάποιους τρόπους να διαχειριστούμε την κριτική:

1. Δες ποιος σε κρίνει

Είναι πολύ σημαντικό να μπορέσεις να διακρίνεις την πηγή της κριτικής. Δηλαδή πρέπει να δεις ποιος κάνει την κριτική και αν είναι ένα άτομο το οποίο εκτιμάς. Στη συνέχεια, να παρατηρήσεις το μοτίβο συμπεριφοράς που έχει το άτομο αυτό. Η κριτική από κάποιο στενό οικογενειακό πρόσωπο έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από αυτή που μπορεί να ασκήσει κάποιος άγνωστος.

2. Είδος κριτικής

Αρκετές φορές η κριτική είναι κακοπροαίρετη. Άλλες φορές η κριτική μπορεί να είναι εποικοδομητική. Σε αυτή την περίπτωση, η κριτική δεν μπορεί να νοηθεί ως προσωπική επίθεση αλλά ως μια βοηθητική και υποστηρικτική διαδικασία η οποία θα σε βοηθήσει να προχωρήσεις μπροστά.

3. Εξελίξου μέσα από την κριτική

Φρόντισε να είσαι ανοιχτός στη μάθηση και στην αλλαγή. Προσπάθησε να δεις την κριτική ως μια πρόκληση για αλλαγή και ευκαιρία αυτοβελτίωσης.

4. Μείνε στην αλήθεια

Αν η κριτική που θα δεχθείς δεν είναι έγκυρη, αγνόησέ την. Μην στέκεσαι σε αυτήν και μην την αναλύεις, διότι πολύ απλά δεν υπάρχει νόημα. Σκέψου ότι μπορεί να μην είναι αλήθεια και μην αφήσεις να σε καταβάλει, προσπάθησε να εστιάσεις στις δικές σου δυνάμεις. Οι άνθρωποι συχνά τείνουν να προβάλλουν δικές τους αναπαραστάσεις, είτε είναι ανασφάλειες, είτε φόβοι, είτε οτιδήποτε. Άρα δεν είναι όλες οι κριτικές πραγματικά για σένα.

5. Νιώσε τα συναισθήματά σου

Άφησε τον εαυτό σου να νιώσει τα συναισθήματά του όποια και αν είναι αυτά. Δεν είναι λειτουργικό να πιέζεις τα συναισθήματά σου, διότι αν τα εσωτερικεύσεις και δεν τα εκφράσεις θα πάρουν άλλες μορφές όπως νεύρωση, άγχος, κατάθλιψη. Μίλησε για αυτά, γράψε για αυτά, άφησέ τα ελεύθερα να πάρουν μορφή.

6. Εκτίμησε τον εαυτό σου

Δείξε κατανόηση στον εαυτό σου και μην τον κατηγορείς. Η αξία που έχουμε ως άνθρωποι είναι ανεκτίμητη και δεν καθορίζεται σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Ο σεβασμός αποτελεί βασικό παράγοντα για την σωστή επικοινωνία και αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους. Επίσης, μην ξεχνάς ότι δεν μπορούμε να τους ικανοποιήσουμε όλους. Όταν το συνειδητοποιήσουμε αυτό, θα μπορέσουμε να αποδεχθούμε και ολοκληρωμένα τον εαυτό μας.

Η κριτική είναι κάτι το οποίο δεν μπορούμε να αποφύγουμε δυστυχώς ή ευτυχώς στην κοινωνία που ζούμε. Σε κάθε περίπτωση, είναι πολύ λειτουργικό να την θεωρούμε ως εργαλείο για τη βελτίωσή μας και την προσωπική μας ανάπτυξη.

Αλεξιθυμία: Όταν τα ίδια μας τα συναισθήματα μετατρέπονται σε ένα άλυτο μυστήριο

Σε κάποια στιγμή της ζωής μας, σίγουρα θα μας έχουν ρωτήσει «Πώς νιώθεις;» κι εμείς έχουμε απαντήσει ειλικρινά «Δεν ξέρω». Είναι φυσιολογικό να παλεύουμε με την αναγνώριση των συναισθημάτων μας πού και πού.

Ορισμένες φορές, η ζωή «τρέχει» τόσο γρήγορα που δεν έχουμε χρόνο να επιβραδύνουμε και να ελέγξουμε τα συναισθήματά μας. Άλλες φορές, είναι τόσα αυτά που νιώθουμε ταυτόχρονα, που δεν καταλαβαίνουμε ποιο υπερισχύει.

Αλλά για τους ανθρώπους με αλεξιθυμία, η αναγνώριση και η επεξεργασία των συναισθημάτων είναι ένας συνεχής αγώνας. Είναι μια απόπειρα σχεδόν αδύνατη για τους περισσότερους.

Τι είναι ακριβώς η αλεξιθυμία;

Αν και πρόκειται για κάτι σχετικά γνωστό στους επιστημονικούς κύκλους, δεν το γνωρίζει ο υπόλοιπος κόσμος – ίσως επειδή δεν είναι επίσημη διάγνωση από το εγχειρίδιο των επαγγελματιών ψυχικής υγείας (το DSM). Η αλεξιθυμία περιγράφεται καλύτερα ως δυσλειτουργία επεξεργασίας των συναισθημάτων.

Ο κλινικός ψυχολόγος John Riley εξηγεί: «Αλεξιθυμία είναι ουσιαστικά μια δυσλειτουργία στις φυσιολογικές επεξεργασίες συναισθηματικής επίγνωσης που δυσκολεύει τους ανθρώπους να αναγνωρίσουν τι είναι αυτό που νιώθουν». Σύμφωνα με το περιοδικό Journal of Neuropsychiatry, ο Πέτρος Σιφναίος ήταν ο πρώτος που ανέφερε αυτό τον όρο το 1973 για να περιγράψει τους ασθενείς του που πάλευαν να αναγνωρίσουν τι νιώθουν και γι’ αυτό δυσκολεύονταν να προχωρήσουν ψυχοθεραπευτικά.

Η έλλειψη συναισθηματικής επίγνωσης στερεί ορισμένες φορές την αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους. Μία έρευνα βρήκε ότι οι συμμετέχοντες με αλεξιθυμία δυσκολεύονταν πολύ να αναγνωρίσουν συναισθηματικές εκφράσεις προσώπου στους άλλους. Τα άτομα αυτά δυσκολεύονται να καταλάβουν πώς νιώθουν οι άλλοι.

Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει μεγάλος όγκος έρευνας στην αλεξιθυμία, οπότε οι ειδικοί δεν μπορούν να προσδιορίσουν ακριβώς τι την προκαλεί. Όμως, ένα είναι βέβαιο: όλοι μπορούν να εκδηλώσουν αλεξιθυμία, αν και έχει εντοπιστεί σε λίγο περισσότερους άνδρες απ’ ότι γυναίκες.

Η αλεξιθυμία επίσης εμφανίζεται συχνά σε άτομα με συγκεκριμένες ψυχικές διαταραχές, μα κυρίως σε περιπτώσεις κατάθλιψης και μετατραυματικού στρες.

Ποια είναι η κατάλληλη θεραπεία για την αλεξιθυμία;

Αν και δεν υπάρχει θεραπεία που να στοχεύει συγκεκριμένα στην αλεξιθυμία, όσοι έχουν μπορούν να ωφεληθούν κατά πολύ από τις υπάρχουσες μορφές ψυχοθεραπείας, αλλά και από την γνωστική- συμπεριφοριστική θεραπεία, το γνωστό σε όλους CBT, καθώς μπορεί να εστιάσει στην αναγνώριση και κατανόηση της σύνδεσης ανάμεσα σε σκέψεις και συναισθήματα.

Επίσης, οι ειδικοί συνιστούν οι άνθρωποι με αλεξιθυμία να προσέχουν ιδιαίτερα τις σωματικές τους αισθήσεις που συνοδεύουν τα συναισθήματά τους. Για παράδειγμα, μπορεί να αντιληφθούμε ότι η καρδιά μας χτυπά γρηγορότερα όταν νιώθουμε θυμό ή εκνευρισμό.

Το να είσαι τρελός σε μια άρρωστη κοινωνία είναι στην πραγματικότητα υγιές

Ο Κρισναμούρτι είπε κάποτε, «η υγεία σου δεν μετριέται με το πόσο καλά προσαρμόζεσαι σε μια βαθιά άρρωστη κοινωνία». Ωστόσο, γεννημένοι και μεγαλωμένοι σε μια τέτοια κοινωνία, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι είναι άρρωστη, πόσο μάλλον ότι οι ίδιοι είναι μέρος αυτής αρρώστιας. Όπως ένα ψάρι που ζει στο νερό, δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει ότι βρίσκεται μέσα σε αυτό και ότι είναι μέρος της θαλάσσιας ζωής.

Τι σημαίνει να ζείτε μια φυσιολογική ζωή; Στον σύγχρονο κόσμο, ειδικά στην Δύση, σημαίνει να σας κάνουν πλύση εγκεφάλου από μικρή ηλικία, σε αυτό που ονομάζουμε σχολείο για να δουλεύετε αργότερα σαν σκλάβοι για τα υπόλοιπο της ζωής σας. Να ζείτε ανταγωνιστικά με τους άλλους απλώς για να επιβιώσετε, για να καταναλώσετε προϊόντα χωρίς νόημα επειδή οι χειριστικές διαφημίσεις σας έχουν πείσει ότι πρέπει να το κάνετε, ενώ ταυτόχρονα βλάπτετε ασυνείδητα τον πλανήτη στον οποίο κατοικούμε. Να δηλητηριάζετε αργά τον οργανισμό σας τρέφοντας τον με τρόφιμα που προκαλούν ασθένειες, υπακούοντας στους κανόνες και πιστεύοντας τα δόγματα που σας έχουν δοθεί από αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία. Να είστε παθητικοί χωρίς δημιουργικότητα, να καταπιέζεστε με αμέτρητους τρόπους, να ζείτε με ταλαιπωρίες κι όμως να μην κάνετε τίποτα για να τις ξεπεράσετε.

Αν σταματήσετε για μια στιγμή και σκεφτείτε, ίσως συνειδητοποιήσετε ότι αυτό το είδος ζωής είναι απολύτως άρρωστο, κι όμως είναι αποδεκτό σχεδόν από τους περισσότερους ως υγιές και στην πραγματικότητα ανταμείβεται από την κοινωνία. Βασικά, όσοι προτιμούν να ζουν με αυτόν τον τρόπο θεωρούνται οι πιο επιτυχημένοι και σεβαστοί, ενώ όσοι είναι διαφορετικοί, πιο ευαίσθητοι και ευφυείς που επιθυμούν να δημιουργήσουν μια διαφορετική πορεία στην ζωή, γελοιοποιούνται και περιφρονούνται, θεωρούνται ηλίθιοι, παράξενοι, ακόμα και τρελοί.

Αλλά ποιο είναι το νόημα του να ζούμε όπως οι περισσότεροι άνθρωποι; Μπορούμε να ζήσουμε την ζωή πολύ καλύτερα- μπορούμε να ζήσουμε παιχνιδιάρικα, με γέλιο και αγάπη, με την επιθυμία να είμαστε δημιουργικοί, να συμφιλιωθούμε με τον εαυτό μας και με τους άλλους, να απολαύσουμε τα δώρα της ύπαρξης. Δυστυχώς, μόνο λίγοι άνθρωποι καταφέρνουν να σκέφτονται έξω από το κουτί που μας έχει δώσει η κοινωνία και να αποδράσουν από το μάτριξ στο οποίο ζουν ασυνείδητα από την στιγμή που γεννήθηκαν. Αυτοί είναι οι επαναστάτες που κάποια στιγμή στη ζωή τους αισθάνθηκαν την ανάγκη να ξεφύγουν από τις αλυσίδες της παράδοσης και να βοηθήσουν στην δημιουργία ενός πιο όμορφου κόσμου για όλα τα όντα της γης.

Η επανάσταση εναντίον του «κοπαδιού» είναι το πιο δύσκολο πράγμα που μπορείτε να κάνετε επειδή πρέπει να έχετε τα κότσια να είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας και τους άλλους. Η φωνή της αλήθειας σε έναν κόσμο που σχεδόν όλοι ζουν στα ψέματα είναι ένα αρκετά επικίνδυνο πράγμα. Το να λέτε την αλήθεια σημαίνει ότι πάτε ενάντια στην τωρινή παράδοση, που με τη σειρά του σημαίνει ότι πρέπει να αντιμετωπίσετε την νοοτροπία του πλήθους και να έχετε την δύναμη να συνεχίσετε την πορεία σας, ανεξάρτητα από τις δυσκολίες που θα εμφανιστούν.

Υπήρξαν πολλοί άνθρωποι που είχαν το θάρρος να επαναστατήσουν ενάντια στην κανονικότητα της άρρωστης κοινωνίας μας, αλλά οι περισσότεροι δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τις αρνητικές συνέπειες που είχαν οι πράξεις τους. Όταν κανείς δεν αγκαλιάζει την μοναδικότητα σας και δεν μπορεί να σας καταλάβει και όταν όλοι προσπαθούν να σας καταπιέσουν και να σας βοηθήσουν να ταιριάξετε στην κοινωνία, είναι εύκολο να χάσετε το θάρρος σας και δεν είναι ασυνήθιστο το να βιώσετε μια τεράστια ψυχολογική αγωνία. Γι αυτό μερικά από τα σπουδαιότερα μυαλά της γης υπέφεραν από σοβαρά ψυχικά και συναισθηματικά ζητήματα. Και παρόλο που τώρα, μετά από πολύ καιρό από τον θάνατο τους, αναγνωρίζονται ως μεγαλοφυΐες, όταν ήταν ζωντανοί, θεωρούνταν από τους περισσότερου περίεργοι ή τρελοί.

Μόλις συνειδητοποιήσετε πόσο άρρωστος είναι ο τρόπος που εσείς και οι περισσότεροι άνθρωποι ζείτε και εναντιωθείτε ανοιχτά, προσπαθήσετε να ανακτήσετε την ελευθερία σας και να δημιουργήσετε το δικό σας μονοπάτι στην ζωή, θα έχετε πρόβλημα. Οι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων και των μελών της οικογένειας και των φίλων σας, θα κάνουν τα πάντα για να βάλουν εμπόδια στον δρόμο σας, με την πρόθεση να σας «βοηθήσουν» να γίνετε ξανά κανονικοί, όπως είναι και αυτοί. Αντί να σας βοηθήσουν να ανοίξετε τα φτερά της συνείδησης σας και να αφήσετε αυτό που βαραίνει την ψυχή σας, κάνουν ότι μπορούν για να τα κόψουν και να σας κάνουν να συρθείτε μαζί τους για να υποφέρετε όλοι μαζί.
Τολμήστε να είστε τρελοί

Η φωνή μέσα σας σας λέει εδώ και καιρό πως μπορείτε να ζήσετε την ζωή πολύ πιο όμορφα και θα πρέπει να την εμπιστευθείτε γιατί έχει δίκιο. Και παρόλο που μπορεί να είναι το πιο δύσκολο πράγμα, αξίζει να δουλέψετε γι αυτό, επειδή ποιο είναι το νόημα της ζωής άλλωστε; Ποιο είναι το νόημα του να χαραμίσετε ολόκληρη την ζωή σας μόνο και μόνο επειδή οι άλλοι σας είπαν πως υποτίθεται ότι πρέπει να ζήσετε;

Αν επιθυμείτε να ζήσετε με τον τρόπο που θέλετε και όχι έτσι όπως περιμένουν οι άλλοι, χρειάζεται να μαζέψετε το κουράγιο στην καρδιά σας για να γίνετε λίγο τρελοί- τρελοί σύμφωνα με τα πρότυπα της κοινωνίας. Χρειάζεται να απομακρυνθείτε από την άνεση του κοπαδιού και να ακολουθήσετε το κάλεσμα σας, χωρίς να σας νοιάζει τι λένε οι άλλοι για εσάς. Πρέπει να είστε πρόθυμοι να αντιμετωπίσετε δυσκολίες και να πονέσετε, χωρίς να τα παρατήσετε στην προσπάθεια σας να κάνετε τα όνειρα σας πραγματικότητα.

Θυμηθείτε: ανεξάρτητα από το πόσο πόνο θα βιώσετε περπατώντας στο μονοπάτι του αντικομφορμισμού, οι ανταμοιβές του υπερβαίνουν τα μειονεκτήματα. Όπως μια μητέρα βιώνει τεράστιο πόνο ενώ γεννά, βιώνετε τον πόνο του να γεννάτε ένα νέο είδος ζωής. Μια ζωή ομορφιάς, χαράς και γιορτής. Ο πόνος πηγαίνει χέρι-χέρι με την αλλαγή, έτσι αγκαλιάστε τη, αφήστε την να σας καθοδηγήσει και να αποτελέσει τον καταλύτη της εσωτερικής σας μεταμόρφωσης.

Η κακή χρήση της έννοιας του καθήκοντος

Πίστη στο καθήκον δε σημαίνει σκλαβιά. Μπορεί κανείς να είναι πιστός στα καθήκοντά του με τιμιότητα και ακεραιότητα, χωρίς να χρειάζεται απαραίτητα να γίνει υπηρέτης τους. Ο σημαντικότερος άνθρωπος στον κόσμο, στον οποίο οφείλει κανείς αιώνια πίστη, είναι ο εαυτός του. Δεν έχεις παρά μια ζωή – και είναι ανόητο να αφήνεις τη δουλειά ή οποιοδήποτε άλλο θεσμό να κυριαρχεί πάνω της, κυρίως αν σκεφτείς πόσες άλλες εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν. Εκμετάλλευση της αφοσίωσης στο καθήκον γίνεται κάθε φορά που κάποιοι δίνουν μεγαλύτερη αξία στα κέρδη παρά στον άνθρωπο, καθώς και κάθε φορά που θυσιάζεται το ανθρώπινο πνεύμα στο όνομα του πάντα μεταβαλλόμενου «κοινού καλού».

Το πώς θα χρησιμοποιήσει κανείς την αφοσίωσή του, είναι εντελώς δική του υπόθεση. Πρέπει να πιστέψεις ότι η ευτυχία σου και η υποχρέωσή σου να βοηθάς και να αγαπάς τα μέλη της οικογένειάς σου είναι το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή σου. Αυτό δε χρειάζεται να το εξηγήσεις σε κανέναν, αλλά μπορείς ν’ αρχίσεις να οργανώνεις τη ζωή σου γύρω από την έννοια του καθήκοντος προς τον εαυτό σου. Είναι πολύ πιθανό να ανακαλύψεις ότι έτσι γίνεσαι τελικά πιο παραγωγικός στη δουλειά σου και πιο ευχάριστος στους άλλους.

Ένας διευθυντής, που δεν μπορεί να εγκαταλείψει το γραφείο του, δε θα ‘πρεπε να κάθεται καν στο γραφείο αυτό. Εσύ, όμως, είσαι ο διευθυντής της ζωής σου και μπορείς να αποφασίσεις ενεργά να χρησιμοποιήσεις τον χρόνο σου με τρόπους που, χωρίς να προδίδουν την πίστη σου στους φορείς που έχεις διαλέξει, εξυπηρετούν ταυτόχρονα την υγεία σου, την ευτυχία και, το πιο σημαντικό, την αυτοεκπλήρωσή σου.

Η κακή χρήση της έννοιας του καθήκοντος σκοτώνει. Γεμίζει τη ζωή σου με στρες, ένταση, άγχος και ανησυχία και σε οδηγεί στον τάφο πολύ πριν της ώρας σου. Τα πράγματα που είναι πραγματικά σημαντικά για σένα θα παραμερίζονται πάντα, μπροστά σε κάποιο καθήκον που «πρέπει» οπωσδήποτε να γίνει – κι όλο αυτό το αιώνιο τράβηγμα, το πήγαιν’ έλα, οι ατέλειωτες ταλαιπωρίες, θα δικαιολογούνται στο όνομα του καθήκοντος. Στο τέλος, εκείνο ακριβώς, στο οποίο διάλεξες να αφιερώσεις τη ζωή σου, θα είναι ο δολοφόνος σου. Κι εσύ θα το έχεις υποστηρίξει με τις κλασικές εκλογικεύσεις όλων των ηλιθίων, που έζησαν πριν από σένα και που ισχυρίστηκαν ότι η λατρεία του «κοινού καλού» είναι πιο σημαντική από τους ανθρώπους που την υπηρετούν.

Συνέχισε να υπηρετείς αυτές τις ανοησίες, αν δεν μπορείς να κάνεις αλλιώς κατάλαβε, όμως, ότι γίνεσαι το μεγαλύτερο θύμα του κόσμου, όταν αφοσιώνεσαι σε πράγματα όπως η δουλειά, τα κέρδη ή το καθήκον. Ο Ράντγιαρντ Κίπλιγκ έγραφε κάποτε: «Οι άνθρωποι, που σκοτώνονται από την υπερβολική δουλειά, είναι περισσότεροι απ’ όσο δικαιολογεί η σημασία που αναγνωρίζει στη δουλειά ο κόσμος».

Πραγματικά, οι οργανισμοί και οι υπηρεσίες θα ‘πρεπε να φτιάχνονται για να υπηρετούν τον άνθρωπο – και όχι το αντίστροφο. Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι οι εταιρείες δεν υπάρχουν καθόλου στον πραγματικό κόσμο, τον κόσμο του ανθρώπου. Βγάλε το ανθρώπινο δυναμικό από μια εταιρία και τι θα απομείνει; Ένας σωρός από άχρηστα μηχανήματα, άδεια εργοστάσια και γραφεία, συρτάρια γεμάτα άχρηστα χαρτιά: ένας άχρηστος εξοπλισμός. Οι άνθρωποι είναι αυτοί που κάνουν τους οργανισμούς να λειτουργούν και, μια και είσαι ένας απ’ αυτούς τους ανθρώπους, πρέπει ολόκληρη η συμμετοχή σου στο κατεστημένο να έχει σαν προσανατολισμό τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων – και πάνω απ’ όλα του εαυτού σου και των ανθρώπων που αγαπάς.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: Δεν έχουμε ανάγκη ανθρώπων που κλαίνε και θρηνούν μαζί μας, σαν άλλοι χοροί της τραγωδίας, σε καταστάσεις δυσάρεστες, αλλά ανθρώπους που μιλούν με ειλικρίνεια και μας διδάσκουν

Το έργο Περί φυγής απευθύνεται ως επιστολή σε εξόριστο από τις Σάρδεις, όπως επανειλημμένα δηλώνει ή υποδηλώνει ο Πλούταρχος μέσα στο κείμενο, χωρίς, ωστόσο, να αναφέρει πουθενά το όνομά του. Οι μελετητές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται κατά πάσα πιθανότητα για τον Μενέμαχο, τον νεαρό από τις Σάρδεις, προς τον οποίο στέλνει, ύστερα από παράκλησή του, ο Πλούταρχος τα Πολιτικά παραγγέλματα του.

ΠΕΡΙ ΦΥΓΗΣ

Οι καλύτεροι και πιο σίγουροι λόγοι, όπως ακριβώς και φίλοι, είναι, λένε, όσοι με την παρουσία τους στις συμφορές ωφελούν και προσφέρουν βοήθεια. Διότι, βέβαια, εμφανίζονται πολλοί και μιλούν σε εκείνους που έχουν σκοντάψει, η επέμβασή τους όμως είναι άχρηστη, ή καλύτερα βλαβερή, και μοιάζουν με ανθρώπους που, χωρίς να ξέρουν κολύμπι, προσπαθούν να βοηθήσουν αυτούς που πνίγονται, αγκαλιάζοντάς τους όμως και παρασύροντάς τους μαζί τους στον βυθό. Πρέπει, λοιπόν, ο λόγος όσων αγαπούν και προσπαθούν να βοηθήσουν να είναι παρηγοριά, και όχι συνηγορία υπέρ αυτού που προξενεί τη λύπη. Στ’ αλήθεια, δεν έχουμε ανάγκη ανθρώπων που κλαίνε και θρηνούν μαζί μας, σαν άλλοι χοροί της τραγωδίας, σε καταστάσεις δυσάρεστες, αλλά ανθρώπους που μιλούν με ειλικρίνεια και μας διδάσκουν ότι το να παραδίδεται κανείς στη θλίψη και να ταπεινώνει τον εαυτό του είναι σε κάθε περίπτωση και αποδεικνύεται άσκοπο κι ανόητο. Να μας διδάσκουν επίσης ότι, όπου οι ίδιες οι καταστάσεις, αφού τις ψηλαφήσει και τις φέρει στο φως ο λόγος, προσφέρουν τη δυνατότητα να πούμε στον εαυτό μας:

“Κακό δεν έπαθες, αν δεν το φτιάξεις ο ίδιος στο μυαλό σου”. Είναι εντελώς γελοίο να μη ρωτάμε τη σάρκα να μάθουμε τι έπαθε, ούτε την ψυχή για το αν με αυτό που της έτυχε έγινε χειρότερη, αλλά να έχουμε τους έξω, που στενοχωριούνται και θλίβονται μαζί μας, ως δασκάλους της λύπης.

Επομένως, μόνοι με τον εαυτό μας ας εξετάζουμε της κάθε συμφοράς το βάρος, σαν να ήταν φορτίο. Το σώμα πιέζεται με το βάρος του φορτίου, ενώ η ψυχή συχνά προσθέτει από μόνη της βάρος στις καταστάσεις. Η πέτρα είναι από τη φύση της σκληρή, ο πάγος είναι από τη φύση του ψυχρός και δεν προβάλλουν αντίσταση ούτε προκαλούν πάγωμα από άσχετες εξωτερικές αιτίες. Για την εξορία όμως, την έλλειψη δόξας και την απώλεια των τιμών, όπως ακριβώς για τα αντίθετα επίσης, τα στεφανάκια, δηλαδή, τα αξιώματα, τις πρωτοκαθεδρίες, έχοντας ως μέτρο της λύπης και της χαράς που γεννούν όχι τη δική τους φύση αλλά τη δική μας κρίση, ο καθένας μας τα κάνει για τον εαυτό του ελαφρά και βαριά, εύκολα να τα αντέξει ή το αντίθετο. Ας ακούσουμε τον Πολυνείκη, που απαντά στο ερώτημα:
“Τι είναι να χάσεις την πατρίδα; Είναι, στ’ αλήθεια, μεγάλο κακό;”

“Το πιο μεγάλο, και στην πράξη μεγαλύτερο απ’ ό,τι στα λόγια”.

Αλλά και τον Αλκμάνα, όπως τον έχει βάλει να λέει εκείνος που έγραψε το επίγραμμα.

“Σάρδεις, αρχαία πατρίδα των προγόνων μου, αν σε σας είχα μεγαλώσει, ιερέας θα ήμουν τώρα ή ευνούχος χρυσοντυμένος, χτυπώντας φλύαρα τύμπανα- τώρα ευτυχώς Αλκμάν είναι το όνομά μου, της Σπάρτης με τους πολλούς τρίποδες και γνώρισα τις Ελληνίδες Μούσες, που από τον τύραννο τον γιο του Δασκύλεω, τον Γύγη, με έκαναν ανώτερο”.

Έτσι, το ίδιο πράγμα η γνώμη για τον ένα το κάνει εύχρηστο, σαν να ήταν ισχύον νόμισμα, ενώ για τον άλλο δύσχρηστο και βλαβερό.

Η Ήρα εκδήλωνε τη ζηλοτυπία της στον Δία με όλους τους τρόπους

Ο Δίας και η Ήρα ήταν αδέλφια και σύζυγοι, και οι δύο παιδιά του Κρόνου και της Ρέας.

Είχαν κρυφές σχέσεις πριν από το γάμο τους, και τα παιδιά που είχαν κάνει μαζί ήταν η ‘Ηβη, η Ειλείθυια, ο 'Αρης και ίσως και ο Ήφαιστος, και η Ήρα ήταν η νόμιμη και η παντοτινή σύζυγος του Δία.

Ο Δίας ήταν πολύ λίγο αφοσιωμένος στην Ήρα, ενώ πιο συχνά ήταν τα ξεπορτίσματά του και πολλές ήταν οι αφορμές που είχε η ‘Ηρα για να εκδηλώνει τη ζηλοτυπία της, να τον παρακολουθεί σε κάθε βήμα του και να κατατρέχει με κάθε τρόπο τις ερωμένες του και τα παιδιά τους. Οι συγκρούσεις του Δία με την ‘Ηρα δεν εξηγούνται από τις συζυγικές σχέσεις τους, όπως είναι οι ραδιουργίες της ‘Ηρας, οι συνωμοσίες της, η γενικότερη εναντίωσή της στη βουλή του Δία, ακόμα και οι απροκάλυπτα εχθρικές ενέργειές της στην Τιτανομαχία, στη Γιγαντομαχία, στην Τυφωνομαχία και στον Τρωικό Πόλεμο.

Ο Δίας και η ‘Ηρα είχαν πολλές διαφορές μεταξύ τους, καβγάδιζαν συχνά, ακόμα και μπροστά στα παιδιά τους, που βέβαια προσπαθούσαν να τους κάνουν να δώσουν τόπο στην οργή και να ηαυχdσουν. Πολλές σκοτούρες προκαλούσε στον Δία η ‘Ηρα, κάθε φορά που έπαιρνε εκδίκηση για τις απιστίες του, κατατρέχοντας τις ερωμένες του και τα παιδιά τους.

Έτσι η ‘Ηρα καταδίωκε από τόπο σε τόπο τη Λητώ και δεν την άφηνε να γεννήσει, και αργότερα έβαλε τον γίγαντα Τιτυό να επιχειρήσει να τη βιάσει.

Η Ήρα έπεισε και τη Σεμέλη, με τον Διόνυσο στην κοιλιά, να ζητήσει από τον Δία να παρουσιαστεί μπροστά της με την αληθινή θεική μορφή του, και έτσι κάηκε από τους κεραυνούς του. Η ίδια η ‘Ηρα έβαλε μανία στον Διόνυσο και σ ‘εκείνους που τον ανάθρεψαν, στον Αθάμαντα και την Ινώ, κι έκανε τον Διόνυσο να περιπλανιέται στις χώρες της Ανατολής κι ύστερα έβαλε τους Τιτάνες να τον κατασπαράξουν και να φάνε τις σάρκες του· γι’ αυτό, όπως είπαν ορισμένοι, ο Δίας τούς έκαψε με τους κεραυνούς του, και τότε από τη στάχτη τους βγήκαν οι πρώτοι άνθρωποι.

Η ‘Ηρα μεταμόρφωσε σε αρκούδα την Καλλιστώ στην Αρκαδία ή έβαλε την ‘Αρτεμη να τη σημαδέψει με το τόξο της και να τη σκοτώσει.

Η ‘Ηρα μεταμόρφωσε σε αγελάδα την Ιώ στο ‘Αργος, την ανάγκασε να περιπλανηθεί σ’ ολόκληρη την οικουμένη και, σαν έφερε στον κόσμο το γιο της τον Έπαφο, εκείνη έβαλε τους Κουρήτες να τον κλέψουν και εκείνη κίνησε τους Τιτάνες τότε σε αποστασία κατά του Δία. Και για να μη γίνει βασιλιάς στις Μυκήνες ο Ηρακλής, σαν απόγονος του Περσέα, η Ήρα έκανε να γεννηθεί πρώτα ο Ευρυσθέας, και η ίδια έστειλε φίδια στην κούνια του, για να τον πνίξουν, και του έβαλε μανία, για να σφάξει τα παιδιά του, και ύστερα, για να εξαγνιστεί, τον έριξε στην ανάγκη να υπηρετήσει τον Ευρυσθέα, που, για να τον βγάλει από τη μέση, τον έστειλε να πραγματοποιήσει τους πιο δύσκολους άθλους του.

Ακόμα και τα ίδια τα θέλγητρά της η ‘Ηρα τα μεταχειρίστηκε εναντίον του Δία. Αυτό έγινε μια φορά στον Τρωικό Πόλεμο. Τότε η ‘Ηρα ζήτησε από την Αφροδίτη να την κάνει ιδιαίτερα ελκυστική, κι έτσι, μόλις την είδε ο Δίας, παραδόθηκε στην αγκαλιά της κι αφού χάρηκε μαζί της τον έρωτα, αποκοιμήθηκε βαθιά. Τότε η ‘Ηρα μπόρεσε με τη βοήθεια του Ποσειδώνα να φέρει σε πολύ δύσκολη θέση τους Τρώες, παίρνοντας με αυτό τον τρόπο εκδίκηση που το βασιλόπουλό τους ο Πάρης, στην κρίση του για τις τρεις θεές δεν την ετίμησε κι έδωσε το βραβείο στην Αφροδίτη.

Ο Δίας πάλι, παρ’ όλες τις απιστίες του, δεν δεχόταν να πλησιάσει τη γυναίκα του κανένας άλλος. ‘Ετσι, όταν κάποτε ο Ιξίων επιχείρησε να πλησιάσει την Ήρα, ο Δίας απέφυγε τη ντροπή, κάνοντας ένα ομοίωμα της γυναίκας του από σύννεφο και αφήνοντας τον αντεραστή του να ενωθεί μ’ αυτό. Και στη Γιγαντομαχία ο ίδιος έβαλε στην καρδιά του Πορφυρίωνα την επιθυμία για την Ήρα, ακριβώς για να θυμώσει πιο πολύ, να βάλει όλη του τη δύναμη και να εξοντώσει τον φοβερό του αντίπαλο.

Μιαν άλλη φορά ο Δίας και η ‘Ηρα φιλονικούσαν για το ποιος ευχαριστιέται περισσότερο στη συνουσία, ο άντρας ή η γυναίκα. ‘Οταν κατέφυγαν στον Τειρεσία να τους λύσει τη διαφορά, επειδή είχε ζήσει και σαν άντρας και σαν γυναίκα, και εκείνος τους είπε πως η ευχαρίστηση της γυναίκας ήταν δέκα φορές περισσότερη από του άντρα, η ‘Ηρα, λένε οργίστηκε και τύφλωσε τον Τειρεσία, ενώ ο Δίας τού έδωσε για αντάλλαγμα το χάρισμα της μαντικής.

Οι Τρόποι και τα Μέσα Πειθούς

H ΠΕΙΘΩ επιδιώκεται με ΕΠΙΚΛΗΣΗ στη λογική, στο συναίσθημα, στην
αυθεντία, στο ήθος.

Τρόπος πειθούς: ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ

Μέσα πειθούς:

Επιχειρήματα

• συλλογισμοί
• προτάσεις κρίσεως
• ερωτηματικές προτάσεις ή
ρητορικά ερωτήματα
• Τεκμήρια
• αποδείξεις
• παραδείγματα
• στατιστικά στοιχεία
• πορίσματα ερευνών
• εμπειρικές αλήθειες
• παραθέματα
• μαρτυρίες
• γεγονότα (ιστορικά κ.ά.)

Τρόπος πειθούς: ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ

Μέσα πειθούς:

Περιγραφή
• εικόνα

Αφήγηση

- Χρήση συγκινησιακού – μεταφορικού λόγου (λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες, ειρωνεία, σαρκασμός, χιούμορ, υπερβολή, μεταφορά, λογοπαίγνιο, δισημία, συνειρμός)
-Χρήση ρητορικών ερωτημάτων

Τρόπος πειθούς: ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ

Μέσα πειθούς:

• Αναφορά σε λόγια μιας προσωπικότητας
• Αποφθέγματα
• Ρητά
• Γνωμικά
• Παροιμίες

Τρόπος πειθούς: ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ

Μέσα πειθούς:

• Αξιόπιστος λόγος
• Έπαινοι
• Εγκώμια
• Λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός

Τρόπος πειθούς: ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΔΕΚΤΗ

Μέσα πειθούς:

• Άμεσος ή λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός

Τρόπος πειθούς: ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ

Μέσα πειθούς:

• Κριτικές
• Κατηγορητήρια

ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ

Με την επίκληση στη λογική επιχειρείται να προβληματιστεί, να πεισθεί λογικά ο δέκτης, ούτως ώστε να κινητοποιηθεί, να αναλάβει δράση, να αλλάξει τρόπο ζωής, να… (στόχος του συγγραφέα). Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση επιχειρημάτων ή/και τεκμηρίων.

Με την επίκληση στο συναίσθημα επιχειρείται να ευαισθητοποιηθεί ο δέκτης για το σοβαρό πρόβλημα που θίγεται, να βιώσει συναισθήματα ενοχής, ντροπής, φόβου, δυσπιστίας, απογοήτευσης κτλ. ή χαράς, ικανοποίησης, θάρρους, εμπιστοσύνης, ενθουσιασμού κτλ., ούτως ώστε να ανησυχήσει, να προβληματιστεί, να κινητοποιηθεί, να … (στόχος του συγγραφέα). Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση συγκινησιακού μεταφορικού λόγου στην περιγραφή ή/και την αφήγηση. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί το ρητορικό ερώτημα, το οποίο κεντρίζει το συναισθηματικό κόσμο του δέκτη.

Με την επίκληση στην αυθεντία επιχειρείται να τεκμηριωθεί η αξιοπιστία των απόψεων του συγγραφέα, να ενισχυθεί η επιχειρηματολογία του, να φωτιστεί ένα δυσερμήνευτο ζήτημα μέσα από τη σοφία μιας προσωπικότητας ή μιας καταξιωμένης κοινωνικής ομάδας (π.χ. επιστημονική αυθεντία) ή ακόμη και μέσα από τη λαϊκή σοφία.

Με την επίκληση στο ήθος του πομπού επιχειρείται να κερδηθεί η εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του πομπού, ώστε οι θέσεις – εισηγήσεις του να γίνουν αποδεκτές.

Αυτό επιτυγχάνεται π.χ. με λανθάνοντα αξιολογικό χαρακτηρισμό, ώστε ο πομπός να ταυτιστεί με ένα θετικό πρότυπο συμπεριφοράς και να αποκτήσει κύρος.

Με την επίκληση στο ήθος του δέκτη επιχειρείται να αισθανθεί ο δέκτης την ευθύνη απέναντι σε όσα του προβάλλονται και να αποδεχτεί τις απόψεις – εισηγήσεις του πομπού. Αυτό επιτυγχάνεται με άμεσο ή έμμεσο (λανθάνοντα) αξιολογικό χαρακτηρισμό, ο οποίος ανάγει το δέκτη σε ξεχωριστή προσωπικότητα, ηθικά και κοινωνικά αποδεκτή, ώστε να τον ταυτίσει με ένα θετικό πρότυπο συμπεριφοράς και να τον ωθήσει να προσπαθήσει να το αποδείξει με τη στάση του.
(π.χ. Οι καλές μητέρες φροντίζουν τα παιδιά τους με γάλα Χ, Ο δημοκρατικός
πολίτης θα συμφωνούσε μαζί μου ότι …).

Με την επίθεση στο ήθος του αντιπάλου επιχειρείται να αντικρουστούν τα αντίθετα επιχειρήματα που (τυχόν) προβάλλονται, με την καταρράκωση του κύρους αυτού που τα αντιπροσωπεύει.

Ανακαλύφθηκε μικρό είδος δράκου χωρίς πτερύγια που έζησε πριν από 237 εκατ. χρόνια - Ήταν πρόγονος του πτερόσαυρου

Ως ένας από τους πρώτους προγόνους των πτεροσαύρων έχει αναγνωριστεί ένα μικρό είδος δράκου χωρίς πτερύγια που έζησε πριν από 237 εκατομμύρια χρόνια.

Ομοιότητες μεταξύ των απολιθωμάτων των λεγόμενων λαγερπετίδων, τα οποία ήταν ερπετά χωρίς φτερά, αλλά είχαν χαρακτηριστικά μακρά πίσω πόδια σαν του πτερόσαυρου ανακαλύφθηκαν σε αξονικές τομογραφίες. Παρόλο που ο ένας μπορούσε να πετάξει και ο άλλος δεν μπορούσε, οι πτερόσαυροι και οι λαγερπέτιδες μοιράστηκαν μερικά μοναδικά χαρακτηριστικά - όπως το σχήμα του εσωτερικού αυτιού και της ανατομίας του εγκεφάλου.

Οι λιγότερο γνωστοί ξάδερφοι των δεινοσαύρων, οι πτερόσαυροι κυμαίνονταν από το μέγεθος ενός μαχητικού αεροπλάνου έως ένα μοντέλο αεροπλάνου και είχαν εξαιρετικές ικανότητες πτήσης. Οι πτερόσαυροι ήταν τα πρώτα ερπετά που εξελίχθηκαν με την ικανότητα να πετουν κυριαρχώντας στους ουρανούς για 150 εκατομμύρια χρόνια πριν από την εξαφάνισή τους πριν από περίπου 66 εκατομμύρια χρόνια.

Οι βασικές λεπτομέρειες της εξελικτικής προέλευσης των πτεροσαύρων και του τρόπου με τον οποίο απέκτησαν την ικανότητά τους να πετούν παραμένουν ένα μυστήριο - αυτό που οι παλαιοντολόγοι προσπαθούν να λύσουν εδώ και 200 χρόνια. Τώρα, οι επιστήμονες που εντοπίζουν την προέλευση των πτερόσαυρων από τα απολιθώματά τους, ισχυρίζονται ότι τα «αινιγματικά» λαγερπέτιδα θα μπορούσαν να «γεφυρώσουν το κενό».

"Από πού προήλθαν οι πτερόσαυροι;" είναι μια από τις πιο σημαντικές ερωτήσεις για την εξέλιξη των ερπετών », δήλωσε ο καθηγητής Sterling Nesbitt στο Virginia Tech στις ΗΠΑ. «Πιστεύουμε ότι έχουμε τώρα μια απάντηση».

Τα φτερωτά λαγερπέτιδα ήταν ήδη γνωστά στην επιστήμη, αλλά τα απολιθώματα τους είναι σχετικά σπάνια. Τα απολιθώματα του Dromomeron gregorii, ένα είδος lagerpetid, συλλέχθηκαν για πρώτη φορά στο Τέξας το 1930 και το 1940, αλλά δεν ταυτοποιήθηκαν σωστά μέχρι το 2009.

Μοναδικό στοιχείο σε αυτήν την ανασκαφή ήταν ένα καλά διατηρημένο μισό κρανίο, το οποίο αποκάλυψε ότι αυτά τα ερπετά είχαν «καλή αίσθηση ισορροπίας» και ήταν πιθανώς ευκίνητα. Αφού βρήκαν περισσότερα είδη λαγερπέτιδων στη Νότια Αμερική, οι παλαιοντολόγοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ήταν μικρά ερπετά, χωρίς φτερά που ζούσαν σε όλη την αρχαία υπερήπειρο Pangea κατά τη διάρκεια της Τριαδικής Περιόδου, από 237 έως 210 εκατομμύρια χρόνια πριν.

Οι παλαιοντολόγοι διαπίστωσαν ότι ο εγκέφαλος και τα αισθητηριακά συστήματα των λαγερπετιδίων είχαν πολλές ομοιότητες με εκείνες των πτεροσαύρων.

Τα χαρακτηριστικά του εγκεφάλου που σχετίζονται με τις βελτιωμένες αισθητηριακές δυνατότητες των πτεροσαύρων υπήρχαν επίσης στα λαγερπέτιδα, πράγμα που δείχνει ότι αυτά τα χαρακτηριστικά εξελίχθηκαν πριν από την πτήση.

Παρόλο που δεν μπόρεσαν να πετάξουν οι ίδιοι, τα λαγερπέτιδα είχαν ήδη εξελίξει μερικά από τα νευροανατομικά χαρακτηριστικά που επέτρεψαν στους πτερόσαυρους να πετάξουν.

«Η πτήση είναι μια τόσο συναρπαστική συμπεριφορά και εξελίχθηκε πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ιστορίας της Γης», δήλωσε ο συγγραφέας της μελέτης Serjoscha W. Evers, του Πανεπιστημίου του Fribourg της Ελβετίας.

«Η πρόταση μιας νέας υπόθεσης για τις σχέσεις τους με άλλα εξαφανισμένα ζώα είναι ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός στην κατανόηση της προέλευσης της πτήσης των πτερόσαυρων».

Τώρα που τα λαγερπέτιδα θεωρούνται οι πρόδρομοι των πτεροσαύρων, οι παλαιοντολόγοι μπορούν να πουν ότι οι πτερόσαυροι εξελίχθηκαν με τον ίδιο ρυθμό με άλλες μεγάλες ομάδες ερπετών, χάρη στα λαγερπέτιδα.

Μερικές ερωτήσεις εξακολουθούν να παραμένουν, ωστόσο, όπως γιατί τα λαγερπέτιδα δεν είχαν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά των πτεροσαύρων, συμπεριλαμβανομένων των φτερών, παρά το γεγονός ότι ήταν πρώτοι συγγενείς τους.

«Ακόμα είμαστε στην αναζήτηση πληροφορίων σχετικά με τους πρώτους πτερόσαυρους και ακόμα δεν γνωρίζουμε πώς οι σκελετοί τους μετατράπηκαν σε ένα ζώο που ήταν ικανό να πετάξει», δήλωσε ο καθηγητής Nesbitt.

Οι διαφορές ανάμεσα στον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα

Μελετώντας την πορεία της Φιλοσοφίας στον Ελληνικό κόσμο, συναντάμε μεγάλες προσωπικότητες που με τη σκέψη και το έργο τους χάραξαν βαθιά την Ιστορία του Πολιτισμού και επέδρασαν στη διαμόρφωσή του χιλιάδες χρόνια μετά την εποχή τους. Ανάμεσα σ’ αυτούς συγκαταλέγονται ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, δύο πραγματικοί γίγαντες της διανόησης και του πνεύματος, που συνδέθηκαν στενά μεταξύ τους, δίδαξαν μεγάλες αλήθειες, αναγνωρίστηκαν και τιμήθηκαν από τις μεταγενέστερες γενιές μέχρι και σήμερα για την προσφορά τους.

Στα έργα τους συναντάμε πολλά κοινά σημεία στις απόψεις τους για τη ζωή, τον άνθρωπο, την ηθική, κάτι που άλλωστε είναι φυσικό εφόσον συνδέθηκαν μεταξύ τους ως Δάσκαλος και Μαθητής. Συναντάμε όμως και κάποιες διαφορές στην αντίληψή τους για τον Κόσμο, την πολιτική και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία.

Οι διαφορές μεταξύ των δύο φιλοσόφων

Ο Πλάτωνας γεννήθηκε το 428 π.Χ. στην Αθήνα. Οι γονείς του κατάγονταν από αριστοκρατική γενιά. Έτσι η μόρφωσή του ήταν προσεγμένη. Από τα νεανικά του χρόνια εκδήλωσε το ενδιαφέρον για την πολιτική και τα όσα συνέβαιναν στην Αθήνα. Όταν ήταν 20 ετών, γνώρισε το μετέπειτα δάσκαλό του, Σωκράτη, κοντά στον οποίο έμεινε για 8 χρόνια, μέχρι και το θάνατό του.

Με τον Σωκράτη ανέπτυξε μία ιδιαίτερη σχέση ως μαθητής του, καθώς η διδασκαλία του επηρέασε με αποφασιστικό τρόπο τη διαμόρφωση του εσωτερικού κόσμου του Πλάτωνα. Ο Πλάτωνας φρόντισε, μετά το θάνατο του δασκάλου του, να διασώσει και να μεταδώσει τις διδασκαλίες και τη μεγαλειώδη φυσιογνωμία του, γράφοντας τους γνωστούς σωκρατικούς διαλόγους.

Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, μετά από πολλά ταξίδια, ίδρυσε το 387 π.Χ. στην Αθήνα μία φιλοσοφική Σχολή κοινοβιακού χαρακτήρα, την οποία ονόμασε Ακαδημία προς τιμή του ήρωα Ακάδημου.

Εκεί δίδαξε για 40 ολόκληρα χρόνια, ως το θάνατό του, σύμφωνα με τα ιδανικά του και με το σωκρατικό πνεύμα. Η Ακαδημία αναδείχθηκε στον ελλαδικό χώρο σε έναν καταλυτικό φορέα γνώσης και διαμόρφωσης σημαντικών προσωπικοτήτων της εποχής και ανέδειξε πολλά μεγάλα ονόματα στον τομέα της φιλοσοφίας και επιστήμης. Ένα από αυτά ήταν ο Αριστοτέλης.

Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε στα Στάγειρα της Χαλκιδικής το 384 π.Χ. Ο πατέρας του ήταν φημισμένος γιατρός, γεγονός που πιθανόν επηρέασε το ενδιαφέρον του γιού του για τη βιολογία και τη φυσική.

Στην Ακαδημία του Πλάτωνα μπήκε σε ηλικία 18 ετών και έμεινε σ’ αυτήν 19 χρόνια, μέχρι και το θάνατο του δασκάλου του. Ανέπτυξε μαζί του στενή σχέση και σεβασμό προς το πρόσωπό του, αλλά διαφώνησε και διαφοροποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό πάνω σε ορισμένες ιδέες και θέσεις του.
Γι’ αυτό και λέγεται ότι ο Πλάτωνας τον αποκαλούσε «πόλο», δηλαδή πουλάρι που κλωτσάει τη μητέρα του στην κοιλιά μόλις γεννηθεί. Οι διαφωνίες των δύο μεγάλων φιλοσόφων είναι ένα θέμα που αξίζει να μελετήσει κανείς. Ας δούμε όμως πιο συγκεκριμένα τα σημεία στα οποία είχαν διαφορετική θεώρηση.

Σημείο πρώτο: Η Θεωρία των Ιδεών

Το πρώτο κύριο και βασικό σημείο διαφωνίας τους ήταν η αντίληψή τους για τον Κόσμο. Ο Πλάτωνας πίστευε ότι πίσω από τον κόσμο των αισθήσεων και της Ύλης υπήρχε μία άλλη πραγματικότητα, την οποία ονόμαζε «Κόσμο των Ιδεών». Σ’ αυτόν τον κόσμο υπάρχουν και βρίσκονται τα καλούπια, οι αιτίες, τα πρότυπα όλων των πραγμάτων και φαινομένων που αντιλαμβανόμαστε μέσω των αισθήσεων γύρω μας.

Όλα είναι φτιαγμένα με βάση μία διαχρονική μορφή, που παραμένει αιώνια και σταθερή παρά τις μεταβολές που ο χρόνος επιφέρει στα πάντα. Αυτές οι διαχρονικές μορφές μοιάζουν να είναι τα πρωταρχικά στοιχεία της φύσης, κάτι σαν διανοητικά και αφηρημένα σχήματα που διαμορφώνουν τα φυσικά φαινόμενα και που ο αριθμός τους είναι συγκεκριμένος.

Ο Αριστοτέλης από τη μεριά του είχε εντελώς αντίθετη άποψη. Γι’ αυτόν ο Πλάτωνας είχε αναποδογυρίσει την πραγματικότητα. Συμφωνούσε στο ότι ο φυσικός κόσμος διέπεται από μεταβλητότητα, παροδικότητα και φθορά. Αλλά οι «ιδέες» του Πλάτωνα γι’ αυτόν δεν είναι οι αρχικές μορφές των πραγμάτων, αλλά είναι ένα κατασκεύασμα της λογικής του ανθρώπου, που δημιουργείται μέσα από την εμπειρία. Δηλαδή η ιδέα μας για το άλογο σχηματίζεται από τη λογική μας, αφού έχουμε δει και συγκρίνει μέσα στη φύση ένα μεγάλο αριθμό αλόγων και έχουμε καταλήξει σ’ εκείνα τα χαρακτηριστικά που είναι κοινά σε όλα, πέρα από τις διαφορές τους.

Αυτό το σύνολο κοινών χαρακτηριστικών είναι η ιδέα ή «μορφή», όπως την αποκαλούσε ο Αριστοτέλης, η οποία δεν προϋπάρχει σε κάποιον ειδικό κόσμο, αλλά συναντάται μέσα στο καθετί. Για τον Πλάτωνα η ύψιστη πραγματικότητα βρίσκεται στον Κόσμο των Ιδεών και των Αρχετύπων.
Για τον Αριστοτέλη η ύψιστη πραγματικότητα βρίσκεται σ’ αυτό που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας. Για τον Πλάτωνα όλα όσα βλέπουμε γύρω μας είναι αντανακλάσεις άλλων πραγμάτων, που υπάρχουν στον Κόσμο των Ιδεών-κι επομένως και μέσα στην ψυχή του ανθρώπου. Για τον Αριστοτέλη όσα υπάρχουν μέσα στην ψυχή του ανθρώπου είναι αντανακλάσεις των πραγμάτων και των αντικειμένων του φυσικού κόσμου.

Σημείο δεύτερο: Η Πολιτική

Ένα άλλο σημαντικό σημείο διαφωνίας μεταξύ των δύο φιλοσόφων είναι η θεώρησή τους για το ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος (πολίτευμα) διακυβέρνησης ενός κράτους. Στο έργο του Αριστοτέλη «Πολιτικά» και στο έργο του Πλάτωνα «Πολιτεία» εκφράζονται οι πολιτικές τους θέσεις με αρκετές κοινές, αλλά και διαφορετικές αντιλήψεις.

Ο Πλάτωνας μιλάει για την ιδανική Πολιτεία, που είναι ιδανική επειδή κυβερνάται με το πολίτευμα της «αριστοκρατίας», δηλαδή κυβερνάται από ένα σύνολο ανθρώπων που ξεχωρίζουν για τη σοφία, τη γνώση, την αρετή, τη δικαιοσύνη και την ικανότητα διακυβέρνησης των πολιτών. Ο κάθε πολίτης μέσα σ’ αυτήν έχει μία σημαντική θέση, που είναι σύμφωνη με τη φύση, τις ικανότητες και το έργο που έχει αναλάβει να προσφέρει ανάλογα με τις κλίσεις του.

Έτσι μπορεί να ανήκει στην τάξη των αρχόντων (κυβερνήτες), στην τάξη των φυλάκων – πολεμιστών (υπερασπιστές της ασφάλειας της πόλης από επιθέσεις) και στην τάξη των γεωργών, εμπόρων, τεχνιτών (αυτοί που διασφαλίζουν τα μέσα που χρειάζεται η πόλη για να διατηρηθεί ζωντανή και να επιβιώσει).

Οι τάξεις αυτές είναι συμβολικές περισσότερο παρά πραγματικές, και δεν σχηματίζονται με βάση κοινωνικο/οικονομικά ή επαγγελματικά κριτήρια. Σχετίζονται με τα τέσσερα στοιχεία της Φύσης (γη, νερό, αέρας, φωτιά), που αντιστοιχούν σε χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης. Οπότε, ο κάθε πολίτης ανήκε σε μία από αυτές τις τάξεις σύμφωνα με τα ιδιαίτερα γνωρίσματά του και ανάλογα με την εκπαίδευση που χρειαζόταν να πάρει, προκειμένου να καλλιεργήσει τον χαρακτήρα, το πνεύμα και γενικά τον εσωτερικό του κόσμο.

Κατά τον Αριστοτέλη, οι πολίτες χωρίζονται με βάση οικονομικά κριτήρια σε τάξεις γεωργών, τεχνιτών και εμπόρων, ενώ κοινωνικά χωρίζονται σε φτωχούς, πλούσιους και μεσαίους. Από τη σχέση που έχουν μεταξύ τους οι φτωχοί και οι πλούσιοι θα διαμορφωθεί η μορφή του πολιτεύματος.

Οι φτωχοί συνήθως είναι περισσότεροι από τους πλούσιους. Ανάλογα με το πώς είναι μοιρασμένη η δύναμη και με το πού αυτή συγκεντρώνεται, καθορίζεται και το είδος του πολιτεύματος, που μπορεί να έχει τρεις μορφές: μοναρχία ή βασιλεία (ένας κυβερνά), αριστοκρατία (λίγοι κυβερνούν) ή δημοκρατία (πολλοί κυβερνούν).

Για να μην ξεπέσουν και αλλοιωθούν αυτές οι πολιτειακές μορφές σε τυραννία, ολιγαρχία και οχλοκρατία αντίστοιχα, θα πρέπει σκοπός των αρχόμενων να είναι το κοινό καλό και όχι το συμφέρον του ενός ή των λίγων. Η προτίμηση του Αριστοτέλη στρέφεται στη «Μέση Πολιτεία», δηλαδή σ’ αυτό που σήμερα κατανοούμε ως δημοκρατικό πολίτευμα, όπου η μεσαία τάξη εξασφαλίζει την ισορροπία ανάμεσα στους φτωχούς και τους πλούσιους και κρατά το κέντρο βάρους στη μέση στις μεταξύ τους συγκρούσεις.

Σημείο τρίτο: Η εικόνα της γυναίκας

Ένα άλλο σημείο διαφοροποίησης των δύο γιγάντων είναι οι απόψεις τους για τη γυναίκα. Η θέση που ο Πλάτωνας δίνει σ’ αυτήν μέσα στην Πολιτεία του είναι ισάξια με αυτήν του άντρα. Πίστευε ότι οι γυναίκες μπορούν να κυβερνήσουν εξίσου καλά με τους άντρες, επειδή η σωφροσύνη, η λογική, η ανδρεία, η αρετή δεν είναι θέμα φύλου, αλλά ψυχής, εκπαίδευσης και μόρφωσης.

Τόνιζε ότι μία πολιτεία που δεν δίνει παιδεία στις γυναίκες της, «μοιάζει με τον άνθρωπο που δεν εξασκεί και δε γυμνάζει παρά μονάχα το δεξί του χέρι» (Ο Κόσμος της Σοφίας, J. Gaarder).Αντίθετα ο Αριστοτέλης θεωρεί τη γυναίκα υποδεέστερη του άντρα, καθώς πιστεύει ότι σε σχέση μ’ αυτόν κάτι της λείπει και ότι είναι ένας «ατελής άντρας».

Κατά τη διαδικασία της αναπαραγωγής, επειδή η γυναίκα έχει έναν παθητικό ρόλο (δέχεται) και ο άντρας έναν ενεργητικό (δίνει), το παιδί κληρονομεί μόνο τις ιδιότητες του άντρα (κάτι που όπως γνωρίζουμε σήμερα δεν ισχύει).Η εικόνα και θεώρηση του Αριστοτέλη για τις γυναίκες υιοθετήθηκε στον Μεσαίωνα, όπου η γυναίκα υποβαθμίστηκε, θεωρήθηκε πηγή του κακού και του πονηρού και περιορίστηκε στον αναπαραγωγικό της ρόλο μόνο.

Παρά τις διαφωνίες που υπάρχουν ανάμεσα στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι συναντάμε και «συμφωνίες», δηλαδή κοινά σημεία. Και οι δύο μιλούν για την ψυχή και τη σημασία της για τον άνθρωπο, και οι δύο τονίζουν πως η ευτυχία είναι συνώνυμο της αρετής και των υψηλών αξιών και ιδανικών, και οι δύο μας υπενθυμίζουν ότι σκοπός ενός Κράτους θα πρέπει να είναι το καλό και η καλλιέργεια όλων των πολιτών του.

Σίγουρα όμως διαπιστώνουμε ότι τόσο ο σοφός Πλάτων όσο και ο λογικός Αριστοτέλης δίνουν πολλές χρήσιμες και σημαντικές απαντήσεις σε ερωτήματα και προβληματισμούς της σημερινής εποχής, γι’ αυτό και μπορούν να είναι ταυτόχρονα σύγχρονοι αλλά και διαχρονικοί.

Hegel: Φαινομενολογία του πνεύματος (8)

Γκέοργκ Χέγκελ: 1770-1831

Το αληθές ως υποκείμενο 

§1 Διαλεκτική υπόστασης και υποκειμένου

1. Στον Πρόλογο της Φαινομενολογίας του πνεύματος γράφει ο Χέγκελ πως «το παν εξαρτάται από τούτο: να συλλαμβάνουμε και να εκφράζουμε το αληθές όχι [μόνο] ως υπόσταση, αλλά και ως υποκείμενο». Εδώ επιχειρείται μια βασική διαφοροποίηση του Χέγκελ από τον Σπινόζα, μεταξύ των άλλων. Ενώ ο Σπινόζα σκέπτεται το απόλυτο/το αληθές ως υπόσταση, ο Χέγκελ το σκέπτεται εν ταυτώ ως υπόσταση και ως υποκείμενο.

2. Με τούτη τη μορφή σύλληψης επισημαίνει τον θεμελιακό χαρακτήρα της διαλεκτικής του σκέψης, σύμφωνα με τον/την οποίο/α, το απόλυτο/το αληθές δεν είναι σύνθεση ή εξωτερική παράθεση αυτών των δυο όψεων παρά, πάνω απ’ όλα, υποκείμενο, που έχει για υπόστασή του την υποκειμενικότητα. Έτσι δεν εννοεί την υπόσταση ως μια ακίνητη και αμετάβλητη υπόσταση, όπως την εννοεί π.χ. ο Σπινόζα, ως μια απλή και παγιωμένη αυτο-ταυτότητα, παρά ως μια αυτενεργό και αυτεξούσια υπόσταση, που «υψώνεται σε αυτοσυνείδηση» και αποδεικνύεται στο τέλος της εξέλιξής της ό,τι είναι στην αρχή. Γράφει σχετικά ο Χέγκελ:

3. «Η ζώσα υπόσταση είναι το Είναι, που είναι πράγματι υποκείμενο … είναι η αυτόθετη κίνηση ή η διαμεσολάβηση [=η συναγμένη συλλογιστικά υποκειμενικότητα] ανάμεσα στο ετέρως-γίγνεσθαί της [= στην ετεροίωσή της] και στον ίδιο τον εαυτό της. Ως υποκείμενο, αυτή είναι η καθαρή, απλή αρνητικότητα, και γι’ αυτό είναι η διχοτομία του απλού ή ο αντιθετικός αναδιπλασιασμός, ο οποίος με τη σειρά του είναι η [προσδιορισμένη] άρνηση αυτής της α-διάφορης διαφορετικότητας και της αντίθεσής της· μόνο αυτή η αποκαθιστάμενη ισότητα ή η ανασκόπηση [=η μεταστοχαστική επιστροφή –Reflexion], στο πλαίσιο του ετέρως-Είναι, εντός του ίδιου του εαυτού ‒όχι μια αρχέγονη ενότητα ως τέτοια ή μια άμεση τοιαύτη‒ είναι το αληθές. Αυτό είναι το γίγνεσθαι του ίδιου του εαυτού του, ο κύκλος που προϋποθέτει το τέλος του ως σκοπό του και το κάνει ξεκίνημά του, και ο οποίος είναι πραγματικός μέσω της πραγματοποίησής του και του τέλους του».

§2 Ένα σχόλιο

Κατ’ αυτή τη διαλεκτική, η υπόσταση φέρνει μέσα της τόσο την καθολικότητα, υπό τον χαρακτήρα του Εαυτού, στην αφηρημένη του αμεσότητα, όσο και την αυτοδιαφοροποίησή της, ήτοι αυτοδιαφοροποίηση του καθολικού Εαυτού, κατά την εκδίπλωσή του ως γνωρίζειν, ως σχέσης γνώσης ή γνωσιακής κίνησης (Erkennen): ο Εαυτός κινείται να γνωρίσει οντο-λογικά τον εαυτό του όχι μόνο στην υφιστάμενη ουσία του, στην υπόστασή του, ως γενική, αφηρημένη αμεσότητα, αλλά και στη συγκεκριμένη του διαφοροποίηση από τούτη την αμεσότητα, ανάλογα με τα αντίστοιχα περιεχόμενά του μέσα στον χρόνο και την ιστορία, ανάλογα δηλαδή με το πώς εκδηλώνεται και πώς προσλαμβάνεται αντιστοίχως μέσα στον χρόνο και την ιστορία: ως πνεύμα, ως απόλυτο, ως θεός, ως άπειρο κ.λπ. Η αλήθεια έτσι δεν είναι παρά το γίγνεσθαι ως εκείνη η διαλεκτική εκδίπλωση, όπου ο Εαυτός και η ετερότητά του δεν είναι δυο εξωτερικά αντί-θετα παρά εσωτερικά διαφοροποιημένα ή, με άλλα λόγια, διαφορετικά με βάση μια διαφορά που αναιρείται εξίσου ως τέτοια.

ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (555c-557b)

[555c] Ἅτε οἶμαι ἄρχοντες ἐν αὐτῇ οἱ ἄρχοντες διὰ τὸ πολλὰ κεκτῆσθαι, οὐκ ἐθέλουσιν εἴργειν νόμῳ τῶν νέων ὅσοι ἂν ἀκόλαστοι γίγνωνται, μὴ ἐξεῖναι αὐτοῖς ἀναλίσκειν τε καὶ ἀπολλύναι τὰ αὑτῶν, ἵνα ὠνούμενοι τὰ τῶν τοιούτων καὶ εἰσδανείζοντες ἔτι πλουσιώτεροι καὶ ἐντιμότεροι γίγνωνται.
Παντός γε μᾶλλον.
Οὐκοῦν δῆλον ἤδη τοῦτο ἐν πόλει, ὅτι πλοῦτον τιμᾶν καὶ σωφροσύνην ἅμα ἱκανῶς κτᾶσθαι ἐν τοῖς πολίταις [555d] ἀδύνατον, ἀλλ᾽ ἀνάγκη ἢ τοῦ ἑτέρου ἀμελεῖν ἢ τοῦ ἑτέρου;
Ἐπιεικῶς, ἔφη, δῆλον.
Παραμελοῦντες δὴ ἐν ταῖς ὀλιγαρχίαις καὶ ἐφιέντες ἀκολασταίνειν οὐκ ἀγεννεῖς ἐνίοτε ἀνθρώπους πένητας ἠνάγκασαν γενέσθαι.
Μάλα γε.
Κάθηνται δὴ οἶμαι οὗτοι ἐν τῇ πόλει κεκεντρωμένοι τε καὶ ἐξωπλισμένοι, οἱ μὲν ὀφείλοντες χρέα, οἱ δὲ ἄτιμοι γεγονότες, οἱ δὲ ἀμφότερα, μισοῦντές τε καὶ ἐπιβουλεύοντες τοῖς κτησαμένοις τὰ αὑτῶν καὶ τοῖς ἄλλοις, νεωτερισμοῦ [555e] ἐρῶντες.
Ἔστι ταῦτα.
Οἱ δὲ δὴ χρηματισταὶ ἐγκύψαντες, οὐδὲ δοκοῦντες τούτους ὁρᾶν, τῶν λοιπῶν τὸν ἀεὶ ὑπείκοντα ἐνιέντες ἀργύριον τιτρώσκοντες, καὶ τοῦ πατρὸς ἐκγόνους τόκους πολλαπλασίους [556a] κομιζόμενοι, πολὺν τὸν κηφῆνα καὶ πτωχὸν ἐμποιοῦσι τῇ πόλει.
Πῶς γάρ, ἔφη, οὐ πολύν;
Καὶ οὔτε γ᾽ ἐκείνῃ, ἦν δ᾽ ἐγώ, τὸ τοιοῦτον κακὸν ἐκκαόμενον ἐθέλουσιν ἀποσβεννύναι, εἴργοντες τὰ αὑτοῦ ὅπῃ τις βούλεται τρέπειν, οὔτε τῇδε, ᾗ αὖ κατὰ ἕτερον νόμον τὰ τοιαῦτα λύεται.
Κατὰ δὴ τίνα;
Ὃς μετ᾽ ἐκεῖνόν ἐστι δεύτερος καὶ ἀναγκάζων ἀρετῆς ἐπιμελεῖσθαι τοὺς πολίτας. ἐὰν γὰρ ἐπὶ τῷ αὑτοῦ κινδύνῳ [556b] τὰ πολλά τις τῶν ἑκουσίων συμβολαίων προστάττῃ συμβάλλειν, χρηματίζοιντο μὲν ἂν ἧττον ἀναιδῶς ἐν τῇ πόλει, ἐλάττω δ᾽ ἐν αὐτῇ φύοιτο τῶν τοιούτων κακῶν οἵων νυνδὴ εἴπομεν.
Καὶ πολύ γε, ἦ δ᾽ ὅς.
Νῦν δέ γ᾽, ἔφην ἐγώ, διὰ πάντα τὰ τοιαῦτα τοὺς μὲν δὴ ἀρχομένους οὕτω διατιθέασιν ἐν τῇ πόλει οἱ ἄρχοντες· σφᾶς δὲ αὐτοὺς καὶ τοὺς αὑτῶν — ἆρ᾽ οὐ τρυφῶντας μὲν τοὺς νέους καὶ ἀπόνους καὶ πρὸς τὰ τοῦ σώματος καὶ πρὸς [556c] τὰ τῆς ψυχῆς, μαλακοὺς δὲ καρτερεῖν πρὸς ἡδονάς τε καὶ λύπας καὶ ἀργούς;
Τί μήν;
Αὑτοὺς δὲ πλὴν χρηματισμοῦ τῶν ἄλλων ἠμεληκότας, καὶ οὐδὲν πλείω ἐπιμέλειαν πεποιημένους ἀρετῆς ἢ τοὺς πένητας;
Οὐ γὰρ οὖν.
Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι ὅταν παραβάλλωσιν ἀλλήλοις οἵ τε ἄρχοντες καὶ οἱ ἀρχόμενοι ἢ ἐν ὁδῶν πορείαις ἢ ἐν ἄλλαις τισὶ κοινωνίαις, ἢ κατὰ θεωρίας ἢ κατὰ στρατείας, ἢ σύμπλοι γιγνόμενοι ἢ συστρατιῶται, ἢ καὶ ἐν αὐτοῖς τοῖς [556d] κινδύνοις ἀλλήλους θεώμενοι μηδαμῇ ταύτῃ καταφρονῶνται οἱ πένητες ὑπὸ τῶν πλουσίων, ἀλλὰ πολλάκις ἰσχνὸς ἀνὴρ πένης, ἡλιωμένος, παραταχθεὶς ἐν μάχῃ πλουσίῳ ἐσκιατροφηκότι, πολλὰς ἔχοντι σάρκας ἀλλοτρίας, ἴδῃ ἄσθματός τε καὶ ἀπορίας μεστόν, ἆρ᾽ οἴει αὐτὸν οὐχ ἡγεῖσθαι κακίᾳ τῇ σφετέρᾳ πλουτεῖν τοὺς τοιούτους, καὶ ἄλλον ἄλλῳ παραγγέλλειν, ὅταν ἰδίᾳ συγγίγνωνται, ὅτι «Ἇνδρες ἡμέτεροι· [556e] εἰσὶ γὰρ οὐδέν;»
Εὖ οἶδα μὲν οὖν, ἔφη, ἔγωγε, ὅτι οὕτω ποιοῦσιν.
Οὐκοῦν ὥσπερ σῶμα νοσῶδες μικρᾶς ῥοπῆς ἔξωθεν δεῖται προσλαβέσθαι πρὸς τὸ κάμνειν, ἐνίοτε δὲ καὶ ἄνευ τῶν ἔξω στασιάζει αὐτὸ αὑτῷ, οὕτω δὴ καὶ ἡ κατὰ ταὐτὰ ἐκείνῳ διακειμένη πόλις ἀπὸ σμικρᾶς προφάσεως, ἔξωθεν ἐπαγομένων ἢ τῶν ἑτέρων ἐξ ὀλιγαρχουμένης πόλεως συμμαχίαν ἢ τῶν ἑτέρων ἐκ δημοκρατουμένης, νοσεῖ τε καὶ αὐτὴ αὑτῇ μάχεται, ἐνίοτε δὲ καὶ ἄνευ τῶν ἔξω στασιάζει;
[557a] Καὶ σφόδρα γε.
Δημοκρατία δὴ οἶμαι γίγνεται ὅταν οἱ πένητες νικήσαντες τοὺς μὲν ἀποκτείνωσι τῶν ἑτέρων, τοὺς δὲ ἐκβάλωσι, τοῖς δὲ λοιποῖς ἐξ ἴσου μεταδῶσι πολιτείας τε καὶ ἀρχῶν, καὶ ὡς τὸ πολὺ ἀπὸ κλήρων αἱ ἀρχαὶ ἐν αὐτῇ γίγνονται.
Ἔστι γάρ, ἔφη, αὕτη ἡ κατάστασις δημοκρατίας, ἐάντε καὶ δι᾽ ὅπλων γένηται ἐάντε καὶ διὰ φόβον ὑπεξελθόντων τῶν ἑτέρων.
Τίνα δὴ οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὗτοι τρόπον οἰκοῦσι; καὶ ποία [557b] τις ἡ τοιαύτη αὖ πολιτεία; δῆλον γὰρ ὅτι ὁ τοιοῦτος ἀνὴρ δημοκρατικός τις ἀναφανήσεται.
Δῆλον, ἔφη.
Οὐκοῦν πρῶτον μὲν δὴ ἐλεύθεροι, καὶ ἐλευθερίας ἡ πόλις μεστὴ καὶ παρρησίας γίγνεται, καὶ ἐξουσία ἐν αὐτῇ ποιεῖν ὅτι τις βούλεται;
Λέγεταί γε δή, ἔφη.
Ὅπου δέ γε ἐξουσία, δῆλον ὅτι ἰδίαν ἕκαστος ἂν κατασκευὴν τοῦ αὑτοῦ βίου κατασκευάζοιτο ἐν αὐτῇ, ἥτις ἕκαστον ἀρέσκοι.
Δῆλον.

***

[555c] Επειδή σ᾽ αυτήν οι άρχοντες οφείλουν το αξίωμά τους στα μεγάλα τους πλούτη, δεν τους συμφέρει να περιορίσουν με νόμο την ελευθερία των άσωτων νέων, ώστε να μην έχουν το δικαίωμα να σπαταλούν και να καταβροχθίζουν τις περιουσίες τους, για ν᾽ αγοράζουν αυτοί τα αγαθά τους ή να τους δανείζουν με βαρείς τόκους και έτσι να μεγαλώνουν ακόμη περισσότερο τα πλούτη τους και την υπόληψή τους.
Χωρίς αμφιβολία.
Δεν είναι όμως φανερό σε μια πόλη ότι είναι αδύνατο οι άνθρωποι συγχρόνως και να τιμούν τον πλούτο και να ασκούν την εγκράτεια και τη σωφροσύνη, [555d] αλλά κατ᾽ ανάγκην ή το ένα θα παραμελούν ή το άλλο;
Αρκετά φανερό.
Καθώς λοιπόν οι άρχοντες στις ολιγαρχικές πολιτείες παραμελούν και δεν φροντίζουν να περιορίσουν την ακολασία, εξαναγκάζουν κάποτε πολλούς, ανθρώπους με φύση ευγενική, να καταντήσουν στην τέλειαν ανέχεια.
Μάλιστα.
Κάθονται λοιπόν αυτοί στην πόλη με το κεντρί έτοιμο και οπλισμένοι, άλλοι κατάχρεοι, άλλοι στερημένοι τα πολιτικά τους δικαιώματα, άλλοι και τα δυο μαζί, με την καρδιά γεμάτη έχθρα και επιβουλή εναντίον εκείνων που πλούτισαν με τα λείψανα της περιουσίας τους, και εναντίον όλων των πολιτών, ενώ μέσα τους κάνουν σχέδια [555e] γενικής ανατροπής των πραγμάτων.
Έτσι είναι.
Στο μεταξύ οι χρηματιστές, πεσμένοι με τα μούτρα στις δουλειές τους, χωρίς να κάνουν πως τους προσέχουν καν αυτούς, περιμένουν τίνος από τους άλλους θα ᾽ρθεί τώρα η σειρά να πέσει στα νύχια τους για να τον αφαιμάξουν, δανείζοντας σ᾽ αυτόν και παίρνοντας τόκους πολύ περισσότερους [556a] από το αρχικό κεφάλαιο, κι έτσι αυξάνοντας τον αριθμό των φτωχών και των κηφήνων μέσα στην πόλη.
Πώς να μη τον αυξάνουν;
Δεν θέλουν μολαταύτα να βοηθήσουν να σβήσει το κακό που κρυφοκαίει, είτε απαγορεύοντας στους ιδιώτες να διαθέτουν την περιουσία τους όπως τους αρέσει, είτε με κανένα άλλο μέσον από εκείνα που προλαβαίνουν όλα αυτά τα δεινά.
Και ποιό είναι αυτό το μέσον;
Ένας νόμος που έρχεται δεύτερος ύστερ᾽ από κείνον και που θ᾽ ανάγκαζε τους πολίτες να είναι τίμιοι στις συναλλαγές τους. Γιατί, εάν μπορούσε να ορίσει ένας νόμος [556b] ότι τα πολλά από τα εκούσια συμβόλαια θα γίνουνται με κίνδυνο των δανειστών, και οι τοκογλύφοι θα φέρουνταν με λιγότερη αναίδεια μέσα στην πόλη και σ᾽ αυτήν λιγότερα κακά θα φύτρωναν από κείνα που είπαμε.
Πολύ σωστά.
Ενώ τώρα οι άρχοντες, για όλους αυτούς τους λόγους, γίνονται αφορμή να έρχουνται σ᾽ αυτή την κατάσταση οι υπήκοοί τους· οι ίδιοι πάλι και τα παιδιά τους, καθώς ζουν βίο τρυφηλό και δεν γυμνάζουν ούτε τα σώματα ούτε [556c] τις ψυχές τους, δεν συμβαίνει να καταντούν μαλθακοί και ανίκανοι ν᾽ αντισταθούν και στις ηδονές και στις λύπες;
Και βέβαια.
Αλλ᾽ αφού οι πατέρες δεν σκέπτονται τίποτ᾽ άλλο παρά πώς ν᾽ αυξήσουν την περιουσία τους, είναι δυνατόν να φροντίζουν για την αρετή περισσότερο από την τάξη των φτωχών;
Ορισμένως όχι.
Έτσι λοιπόν ετοιμασμένοι, σαν τύχει και βρεθούν μαζί άρχοντες και υπήκοοι, είτε σε καμιά πορεία ή αποστολή ή εκστρατεία κατά ξηράν ή θάλασσαν ως συστρατιώτες ή συνταξιδιώτες στο πλοίο, είτε σε οποιαδήποτε άλλη περίσταση, και γνωριστούν καλά μεταξύ τους [556d] στους κινδύνους, βέβαια δεν θα έχουν λόγο οι πλούσιοι να περιφρονούν τους φτωχούς· αλλ᾽ απεναντίας, όταν ένας φτωχός, ξερακιανός και ηλιοκαμένος, τύχει να ᾽χει σύντροφο στον πόλεμο κανέναν πλούσιο, που δεν τον είδε ποτέ ο ήλιος και γεμάτον περιττά κρέατα και πάχη, και τον ιδεί να λαχανιάζει και να μην ξέρει πώς να βολέψει τον εαυτό του, δεν νομίζεις πως θα σκεφτεί αμέσως ότι από την ανανδρία των ομοίων του είναι πλούσιοι οι τέτοιοι άνθρωποι, και δεν θα λέει ο ένας του άλλου, όταν συναντιώνται ιδιαίτερα, ότι «οι άνθρωποί μας [556e] δεν αξίζουν τίποτα»;
Πολύ καλά γνωρίζω ότι αυτό πραγματικά γίνεται.
Λοιπόν, όπως ένα σώμα ασθενικό μια παραμικρή αφορμή χρειάζεται απέξω για να πέσει κάτω, κάποτε μάλιστα παθαίνει γενική διατάραξη και χωρίς καμιάν εξωτερική αιτία, το ίδιο και μια πολιτεία που βρίσκεται στην ίδια κατάσταση· αρκεί μικρή αφορμή, για ν᾽ αναστατωθεί και να παραδοθεί στον εμφύλιο πόλεμο, όταν ή οι φτωχοί ζητήσουν τη βοήθεια μιας δημοκρατούμενης πόλης ή οι πλούσιοι την επικουρία μιας ολιγαρχούμενης, κάποτε χωρίς να γίνει ούτε και αυτό.
[557a] Πολύ σωστά.
Και το πολίτευμα μεταβάλλεται σε δημοκρατικό, όταν, μου φαίνεται, υπερισχύσουν οι φτωχοί και άλλους θανατώσουν, άλλους εξορίσουν, και μοιράσουν με τους υπόλοιπους εξίσου τις αρχές και τα αξιώματα της πολιτείας· στο πολίτευμα τούτο οι άρχοντες εκλέγονται ως επί το πλείστον με κλήρο.
Έτσι πραγματικά γίνεται η σύσταση της δημοκρατίας, εάν είτε νικήσουν με τα όπλα οι φτωχοί είτε οι πλούσιοι αποφασίσουν από φόβο να σηκωθούν και να φύγουν κρυφά από την πόλη.
Ποιός, λες, τώρα θα είναι ο τρόπος ζωής αυτών των ανθρώπων και ποιά [557b] τα ήθη της τέτοιας πολιτείας; Γιατί είναι φανερό ότι απ᾽ αυτή την εξέταση θα βρεθεί ο τύπος που της μοιάζει, ο δημοκρατικός άνθρωπος.
Φανερό.
Λοιπόν, πρώτα όλοι τους είναι ελεύθεροι, και επικρατεί στην πολιτεία πλήρης ελευθερία και παρρησία και εξουσία να κάνει ο καθένας ό,τι θέλει.
Αυτό τουλάχιστο λέγεται.
Όπου όμως υπάρχει αυτή η εξουσία, είναι φανερό ότι κάθε πολίτης θα διαθέτει και θα κανονίζει τη ζωή του όπως του αρέσει.
Μάλιστα φανερό.