ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι (576-603)

ΔΙ. ἰώ,
κλύετ᾽ ἐμᾶς κλύετ᾽ αὐδᾶς,
ἰὼ βάκχαι, ἰὼ βάκχαι.
ΧΟ. τίς ὅδε, τίς πόθεν ὁ κέλαδος
ἀνά μ᾽ ἐκάλεσεν Εὐίου;
580 ΔΙ. ἰὼ ἰώ, πάλιν αὐδῶ,
ὁ Σεμέλας, ὁ Διὸς παῖς.
ΧΟ. ἰὼ ἰώ, δέσποτα δέσποτα,
μόλε νυν ἁμέτερον ἐς
θίασον, ὦ Βρόμιε Βρόμιε.
585 ΔΙ. ‹σεῖε› πέδον χθονός, Ἔννοσι πότνια.
ΧΟ. ἆ ἆ,
τάχα τὰ Πενθέως μέλαθρα διατι-
νάξεται πεσήμασιν.
ὁ Διόνυσος ἀνὰ μέλαθρα·
590 σέβετέ νιν. ―σέβομεν ὤ.
―εἴδετε λάϊνα κίοσιν ἔμβολα
τάδε διάδρομα; Βρόμιος ‹ὅδ᾽› ἀλα-
λάζεται στέγας ἔσω.
ΔΙ. ἅπτε κεραύνιον αἴθοπα λαμπάδα,
595 σύμφλεγε σύμφλεγε δώματα Πενθέος.
ΧΟ. ἆ ἆ,
πῦρ οὐ λεύσσεις, οὐδ᾽ αὐγάζηι
‹τόνδε› Σεμέλας ἱερὸν ἀμφὶ τάφον
ἅν ποτε κεραυνοβόλος ἔλιπε φλόγα
Δῖος βροντά;
600 δίκετε πεδόσε δίκετε τρομερὰ
σώματα, μαινάδες·
ὁ γὰρ ἄναξ ἄνω κάτω τιθεὶς ἔπεισι
μέλαθρα τάδε Διὸς γόνος.

***
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Ιώ.
Ακούστε τη φωνή μου, ακούστε με,
ιώ βάκχες, ιώ βάκχες.
ΧΟΡΟΣ
Τί κραυγή του Διονύσου είναι αυτή;
Από πού με καλεί;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
580 Ιώ ιώ, πάλι ομιλώ
ο υιός της Σεμέλης, ο υιός του Διός.
ΧΟΡΟΣ
Ιώ ιώ, δέσποτα, δέσποτα.
Ελθέ στο θίασό μας, Διόνυσε,
ελθέ Διόνυσε.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
585 Κραταιά θεά του σεισμού, σείσε τη γης.
ΧΟΡΟΣ
Α α.
Όπου να ᾽ναι τα μέλαθρα του Πενθέα τραντάζονται, πέφτουν.
Ο Διόνυσος βρίσκεται στα μέλαθρα.
590 Προσκυνήστε τον! ― Τον προσκυνούμε ώ!
― Είδατε πως κόπηκε το πέτρινο ανώφλι πάνω στους κίονες;
Άκου! Αλαλάζει ο Διόνυσος μέσα στο σπίτι.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Άναψε την υπέρλαμπρη φλόγα του κεραυνού.
595 Κάψε, κάψε τα δώματα του Πενθέα.
ΧΟΡΟΣ
Δεν είδες τη φωτιά;
Γύρω από τον ιερό τάφο της Σεμέλης δεν βλέπεις τη φλόγα
που άφησε κάποτε με το χτύπημα του κεραυνού η βροντή του Διός;
600 Κάτω τα παλλόμενα κορμιά σας, Μαινάδες,
κάτω στη γη.
Ο βασιλέας μας εφορμά στα δώματα
και φέρνει τα πάνω κάτω
ο υιός του Διός.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΥΛΑΣ

ΥΛΑΣ

(ηχώ)

 

«κάλλιστος Ὕλας μακάρων ἀριθμεῖται»

(Θεόκρ. 13.72)

 

Ο Ύλας ήταν γιος του Θειοδάμαντα, βασιλιά των Δρυόπων. Ο Ηρακλής τον άρπαξε, όταν νίκησε τους Δρύοπες, και τον ερωτεύτηκε. Ο νέος συνόδευσε τον Ηρακλή στην Αργοναυτική εκστρατεία. Για τις συνθήκες που χάθηκε, όταν αποβιβάστηκαν σε λιμάνι της Μυσίας, οι πληροφορίες είναι ποικίλες. Λέγεται ότι Ηρακλής πήγε να κόψει ένα δέντρο, για να κατασκευάσει ένα κουπί σε αντικατάσταση αυτού που του είχε σπάσει. Τότε ο Ύλας βγήκε στο βουνό Αργανθώνιο της Μυσίας να πάρει νερό από πηγή μέσα στο δάσος ή από το ποτάμι ή τη λίμνη Ασκάνιος.

 

Στα Ορφικά Αργοναυτικά λέγεται ότι προσορμίστηκαν, γιατί έπρεπε να αναζητήσουν φαγητό και νερό. Ο Ηρακλής αποβιβάστηκε και άρχισε να κυνηγά. Όμως αργοπόρησε και ο Ύλας με τον Πολύφημο πήγαν να τον βρουν. Όπως και να έχουν τα πράγματα, στο δάσος ή στην πηγή ή στον ποταμό οι Νύμφες είδαν τον Ύλα και τον πόθησαν για την ομορφιά του. Τον τράβηξαν κοντά τους, για να τον κάνουν αθάνατο, και εξαφανίστηκαν μαζί του.

 

Ο σύντροφός τους Πολύφημος αντιλήφθηκε πρώτος την εξαφάνιση του νέου και τον φώναξε πολλές φορές αλλά μάταια (Ορφ. Αργ. 634-657*). Στο μεταξύ οι Αργοναύτες είχαν σηκώσει άγκυρα και απέπλευσαν χωρίς τους συντρόφους τους. Ο Πολύφημος ίδρυσε εκεί την Κίο, που αργότερα μετονομάστηκε σε Προύσα. Και ο Ηρακλής, επειδή υποψιάστηκε τους Μυσούς για απαγωγή, απαίτησε ομήρους και διέταξε να ψάξουν για τον νέο άνδρα. Σε ανάμνηση του γεγονότος οι κάτοικοι της Κίου γιόρταζαν ετήσια μια γιορτή στην οποία αναζητούσαν τον Ύλα με ορειβασία και έξοδο από τις πόλεις, ἐπὶ τὰς ὓλας, προς τα δάση δηλαδή. Οι ιερείς, σε πομπή, φώναζαν τρεις φορές το όνομά του.

 

Ο Αντωνίνος Λιβεράλις παραδίδει ότι οι Νύμφες, επειδή φοβήθηκαν μήπως ο Ηρακλής ανακαλύψει την κρυψώνα τους, μεταμόρφωσαν τον Ύλα σε ηχώ και αυτή ενεργοποιούνταν κάθε φορά που ο Ηρακλής τον φώναζε. Επειδή όμως οι Αργοναύτες έπρεπε να συνεχίσουν το ταξίδι τους, ο Ηρακλής άφησε πίσω τον Πολύφημο για να συνεχίσει την αναζήτηση του Ύλα και ο ίδιος μπήκε στο καράβι μαζί με τους Αργοναύτες. Όμως ο Πολύφημος πέθανε, προτού βρει τον Ύλα. Και οι ντόπιοι θυσίαζαν πλάι στη βρύση και ο ιερέας φώναζε τρεις φορές το όνομά του και τρεις φορές του απαντούσε η ηχώ.

-----------------------------

*Ύλας και Ηρακλής

 

Τότε πιάνοντας με τα χέρια τα μπροστινά σχοινιά, μάζεψαν τα πανιά, δένοντάς τα σφιχτά με λουριά, και ρίχνοντας σκάλα στη στεριά, βγήκαν κι αυτοί, γιατί είχαν πεθυμήσει το φαγητό και το πιοτό. Γύρω φαίνονταν οι πλαγιές του Αργάνθου και τα υψώματα με τα βαθιά φαράγγια. Κι ο Ηρακλής έτρεξε αμέσως στις δασωμένες χαράδρες κρατώντας τόξο στις παλάμες και τρίγλωσσα βέλη, για να κυνηγήσει και να φέρει στους εταίρους θηράματα, αγριόχοιρους, ή δαμάλι κερασφόρο ή κι αγριοκάτσικα. Καθώς αυτός αργοπορούσε, ο Ύλας βγήκε απ' το καράβι και τον ακολούθησε κρυφά. Όμως χάθηκε εκεί στα μονοπάτια τα στριφτά και περιπλανώμενος στο δάσος, έφθασε στο άντρο των Λειμακίδων νυμφών. Κι εκείνες, καθώς είδαν να έρχεται αυτός ο νέος παρθένος, τον κράτησαν για να μένει αθάνατος μαζί τους κι αγέραστος να ζει για πάντα. Σύντομα τα άτια τα γρήγορα του Ηλίου έφεραν κιόλας την Ηώ στη μέση της κι ο γρήγορος βουνίσιος άνεμος έπνεε και φούσκωνε τα λευκά πανιά. Φώναξε τότε ο Τίφυς να μπουν γρήγορα στο πλοίο και να λύσουν απ' τον όρμο τα χοντρά σχοινιά, κι εκείνοι πρόθυμα υπάκουαν στις εντολές του κυβερνήτη. Ο Ειλατίδης τότε, ο Πολύφημος, ανέβηκε γοργά στου βουνού την κορυφή για χάρη του Ηρακλή, καλώντας τον να γυρίσει ευθύς στο πλοίο. Μα δεν τον βρήκε.

(Ορφικά Αργοναυτικά 634-657)

Ο Αριστοτέλης και η ηδονή σε σχέση με τη γένεση και την κακία

Με δεδομένο ότι δεν μπορεί να υπάρξει ευδαιμονία χωρίς ηδονές είναι φανερό ότι (αντιστοίχως) δε θα μπορούσε να υπάρξει φιλοσοφική διερεύνηση της ευδαιμονίας χωρίς την πλήρη αποσαφήνιση της ηδονής σε εννοιολογικό επίπεδο: «Το επόμενο θέμα που πρέπει να συζητήσουμε είναι η ηδονή· και τούτο διότι ο λόγος μας στρέφεται γύρω από το θέμα της ευδαιμονίας, και η ευδαιμονία, κατά κοινή ομολογία, είτε ταυτίζεται με την ηδονή και με μια ζωή γεμάτη ηδονή, είτε τουλάχιστον δεν μπορεί να υπάρξει ξεκομμένη από την ηδονή» (1204a 7.1).

 

Και αμέσως θα συμπληρωθεί: «πρέπει να συζητήσουμε το θέμα της ηδονής, όχι μόνο γιατί και οι άλλοι θεωρούν ότι πρέπει να γίνει αυτό, αλλά κυρίως για το λόγο ότι εμείς οι ίδιοι το θεωρούμε απαραίτητο και γίνεται αναγκαίο να μιλήσουμε για την ηδονή, αφού στα σίγουρα δεν υπάρχει ευτυχία χωρίς ηδονή» (1204a 7.2).

Το ζήτημα γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο, καθώς υπάρχουν πολλοί οι οποίοι  καταδικάζουν τις ηδονές ως παρορμήσεις προς το κακό ικανές να εκτρέψουν τον άνθρωπο από το δρόμο της αρετής. Από αυτή την άποψη, οι ηδονές είναι αδύνατο να συμπεριληφθούν στα αγαθά (κανένα αγαθό δεν μπορεί να αντίκειται στην αρετή) και –κατά συνέπεια– ο άνθρωπος πρέπει να δείξει πυγμή, ώστε να καταφέρει να τις χαλιναγωγήσει.

 

Ο Αριστοτέλης παρουσιάζεται απολύτως αντίθετος με αυτή την αντίληψη, αφού –στη δική του εκδοχή– οι ηδονές τίθενται ως θεμέλιο της ευτυχίας: «Καταρχήν ας αναφερθούμε στα επιχειρήματα που προβάλλουν όσοι θεωρούν ότι η ηδονή δεν πρέπει να συναριθμείται στα αγαθά. Λένε αυτοί: Η ηδονή είναι γένεση και η γένεση είναι κάτι το ατελές, αλλά το αγαθό ποτέ δεν κατοικεί στην περιοχή του ατελούς» (1204a 7.3).

 

Η άποψη αυτή κατά τον Αριστοτέλη δε χρήζει πειστικότητας: «Θα προσπαθήσουμε να αναιρέσουμε το επιχείρημα αυτό, δεδομένου ότι δεν ισχύει. Καταρχήν, κάθε ηδονή δεν αποτελεί γένεση· για παράδειγμα, η ηδονή που προκύπτει από τη θεωρητική αναζήτηση δεν αποτελεί γένεση, ούτε και η ηδονή που προκύπτει από την ακοή <ή την όραση> ή την όσφρηση· διότι δεν προκύπτει από μια κατάσταση στέρησης, όπως συμβαίνει στις άλλες περιπτώσεις ηδονής, π.χ. στην ηδονή από το φαγητό ή του πιοτό» (1204b 7.4).

Η αντίληψη που θέλει τη γένεση να υφίσταται με το πέρασμα από την έλλειψη στην πληρότητα μπορεί να φαίνεται ότι βρίσκει ανταπόκριση στις ηδονές του φαγητού (η πείνα είναι πράγματι μορφή έλλειψης) και γενικότερα στις σωματικές ηδονές, αλλά δεν μπορεί να συμπεριλάβει τις πνευματικές ηδονές ή εκείνες που προκύπτουν από την όραση ή την ακοή. Η ηδονή που αντλείται από τη μουσική ή από τη θέα ενός όμορφου τοπίου δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως αναπλήρωση μιας οπτικής ή ακουστικής έλλειψης. Η άποψη που θέλει όλες τις ηδονές να ταυτίζονται με τη γένεση (ως συμπλήρωση της έλλειψης) κρίνεται ισοπεδωτική, αφού δεν υπολογίζει τη διαφορετικότητα των ηδονών.

 

Όμως, και οι σωματικές ηδονές, παρόλο που φαινομενικά μπορεί να δίνουν την εντύπωση της γένεσης, εν τέλει ούτε αυτές αποτελούν γένεση: «Γενικώς καμιά μορφή ηδονής δεν αποτελεί γένεση· ούτε καν οι ηδονές που προκαλούνται από το φαγητό και το πιοτό δεν είναι γενέσεις· και κάνουν λάθος όσοι τις θεωρούν έτσι· διότι φτάνουν να νομίζουν ότι η ηδονή αποτελεί γένεση για το λόγο ότι προξενείται στον άνθρωπο μόλις κάτι του προσφερθεί. Δεν είναι έτσι όμως. Επειδή υπάρχει ένα μέρος της ψυχής με το οποίο νιώθουμε ηδονή που προξενείται όταν μας προσφέρεται κάτι το οποίο στερούμαστε, αυτό το μέρος της ψυχής ενεργεί τότε και μεταβάλλεται, και ακριβώς αυτή η μεταβολή και η ενέργειά του είναι η ηδονή» (1204b 7.7-8).

 

Με άλλα λόγια, η ηδονή δεν είναι γένεση που προκαλείται από την προσφορά κάποιου πράγματος (π.χ. φαγητού) που βρίσκεται σε έλλειψη, αλλά ενέργεια της ψυχής που μεταβάλλεται προξενώντας την ηδονή: «Για το λόγο, λοιπόν, ότι το μέρος αυτό της ψυχής ενεργεί συγχρόνως με την προσφορά, ή καλύτερα γι’ αυτή την ίδια την ενέργεια του μέρους τούτου της ψυχής, νομίζουν κάποιοι ότι η ηδονή είναι γένεση· παράλληλα, ενώ η προσφορά είναι πασίδηλη, το μέρος της ψυχής με το οποίο νιώθουμε την ηδονή δεν είναι προφανές» (1204b 7.8).

 

Το ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με τρόπο χειροπιαστό ποιο είναι το μέρος της ψυχής που ενεργεί, ώστε να νιώθουμε ηδονή, όχι μόνο δεν αναιρεί την αλήθεια αυτής της άποψης, αλλά ενδεχομένως να ερμηνεύει και τα αίτια της παρεξήγησης. Η άγνοια και το ασαφές της λειτουργίας της ψυχής είναι πολύ πιθανό να οδηγεί σε εσφαλμένες κρίσεις και παρανοήσεις.

Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης (ότι δηλαδή η ηδονή είναι γένεση) μοιάζουν με εκείνους που επειδή δεν αντιλαμβάνονται την ψυχή με τις αισθήσεις αρνούνται την ύπαρξή της ισχυριζόμενοι ότι ο άνθρωπος είναι μόνο σώμα: «Ένα ανάλογο παράδειγμα: κάποιος να νομίζει ότι ο άνθρωπος είναι σώμα για το λόγο ότι το σώμα είναι προσιτό στις αισθήσεις, ενώ η ψυχή δεν είναι· αλλά ο άνθρωπος είναι και ψυχή» (1204b 7.9).

 

Ο Αριστοτέλης θα συμπεράνει: «Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με εκείνο το μέρος: υπάρχει πράγματι το μέρος της ψυχής με το οποίο νιώθουμε την ηδονή, μέρος το οποίο ενεργεί συγχρόνως με την προσφορά αυτού που στερούμαστε. Αυτός είναι ο λόγος που καμία μορφή ηδονής δεν αποτελεί γένεση» (1204b 7.9).

 

Εξάλλου, η αντίληψη της ηδονής ως αποκατάσταση κάποιας έλλειψης δεν ευσταθεί, όχι μόνο γιατί υπάρχουν ηδονές που δεν προϋποθέτουν κάποια πρότερη έλλειψη (πνευματικές ηδονές ή ηδονές που οφείλονται στην όραση και την ακοή), αλλά και γιατί η αποκατάσταση της έλλειψης δε συνεπάγεται πάντα και την ηδονή. Στο δέκατο βιβλίο από τα «Ηθικά Νικομάχεια» ο Αριστοτέλης αναφέρει: «Λένε επίσης, ότι η λύπη είναι έλλειψη της φυσικής μας κατάστασης, ενώ η ηδονή η επάνοδος στη φυσική μας κατάσταση. Όμως τα δύο αυτά είναι πράγματα που έχουν να κάνουν με το σώμα» (Ηθικά Νικομάχεια 1173b 3, 8-10).

Με άλλα λόγια, η αποδοχή της ηδονής ως αποκατάστασης κάποιας σωματικής έλλειψης, δεν μπορεί παρά να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η ηδονή σχετίζεται με το σώμα και όχι με την ψυχή: «Αν λοιπόν η ηδονή είναι επάνοδος στη φυσική μας κατάσταση, τότε την ηδονή πρέπει να την αισθάνεται αυτό στο οποίο συμβαίνει αυτή η επάνοδος στη φυσική κατάσταση, άρα το σώμα· αυτό όμως από κανέναν δε θεωρείται σωστό, και ούτε άρα η ηδονή είναι η επάνοδος στη φυσική κατάσταση, αλλά τη στιγμή που συντελείται αυτή η επάνοδος, αισθάνεται κανείς την ηδονή, ακριβώς όπως αισθάνεται κανείς λύπη τη στιγμή που υφίσταται μια χειρουργική επέμβαση» (Ηθικά Νικομάχεια 1173b 3, 11-15).

 

Εάν η ηδονή αφορούσε το σώμα ως επάνοδός του στη φυσική του κατάσταση, θα έπρεπε να αισθάνεται κανείς ηδονή κι όταν τον χειρουργούνε, αφού έτσι αποκαθίσταται η φυσική του σωματική ακεραιότητα. Κάτι τέτοιο όμως είναι αδύνατο. Η ηδονή έχει να κάνει με την ενέργεια κάποιου μέρους της ψυχής που σχετίζεται με την ενίσχυση τόσο της σωματικής όσο και της πνευματικής ευεξίας και συντελείται τη στιγμή που (η ψυχή) αντιλαμβάνεται την επίτευξή της. Στο παράδειγμα του χειρουργείου, ασφαλώς και δεν το αντιλαμβάνεται τη στιγμή της επέμβασης (μια τέτοια εκδοχή θα αφορούσε το σώμα που λειτουργεί με τρόπο αντανακλαστικό κι όχι την ψυχή), αλλά το διάστημα μετά την επέμβαση, όταν θα εισπράττει την καθημερινή αναπτέρωση των σωματικών δυνάμεων.

 

Το ότι οι ηδονές μπορούν να σχετίζονται και με τις πνευματικές (διανοητικές) απολαύσεις και με τις απολαύσεις της τέχνης (μέσω της όρασης και της ακοής) αλλά και με τις σωματικές απολαύσεις (που μοιάζουν με αποκατάσταση μιας έλλειψης) δεν καταδεικνύει ότι αποτελούν γένεση, αλλά ότι μπορούν να ιεραρχηθούν ανάλογα με την ποιότητα της απόλαυσης που παρέχουν. Ασφαλώς οι πνευματικές ηδονές κρίνονται  ανώτερες, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι οι σωματικές θεωρούνται καταδικαστέες. Στα «Ηθικά Μεγάλα» ο Αριστοτέλης διευκρινίζει επί του θέματος: «είναι φανερό ότι οι ηδονές που προκύπτουν από την όψη και την ακοή και τη σκέψη είναι ανώτερες» (1205b 7.18).

 

Αφού πλέον ο Αριστοτέλης έχει ξεκαθαρίσει ότι οι ηδονές αποτελούν αγαθό, καθώς δεν αφορούν την ατέλεια της γένεσης, θα περάσει στο επόμενο επιχείρημα εκείνων που τις καταδικάζουν υποστηρίζοντας ότι δεν μπορούν να συγκαταλέγονται στα αγαθά. Το επιχείρημα έχει ως εξής: «Υπάρχουν κάποιες ηδονές κακές, και το αγαθό ποτέ δεν μπορεί να περιέχεται στο κακό» (1204a 7.3).

 

Ένας τέτοιος συλλογισμός όμως επίσης δεν μπορεί να πείσει, αφού και πάλι λειτουργεί ισοπεδωτικά. Το ότι υπάρχουν κάποιες ηδονές που πράγματι μπορεί να είναι κακές, δε σημαίνει ότι είναι κακές στο σύνολό τους: «το γεγονός ότι οπωσδήποτε υπάρχουν ηδονές κακές είναι κάτι που και εμείς το παραδεχόμαστε» (1205b 7.14).

 

Ασφαλώς, η ύπαρξη κακών ηδονών δεν μπορεί να οδηγήσει σε καθολικά συμπεράσματα: «Αλλά και με το επιχείρημα ότι υπάρχουν κάποιες ηδονές που είναι κακές, συμπέραναν κάποιοι ότι η ηδονή δεν είναι αγαθό. Μα αυτό το επιχείρημα και η συγκεκριμένη κρίση δεν προσιδιάζει αποκλειστικά στην ηδονή, αλλά έχει εφαρμογή και στη φύση και στην επιστήμη-τέχνη. Διότι υπάρχει και φύση κακή, π.χ. η φύση των σκουληκιών και των σκαθαριών και γενικώς των απαίσιων ζώων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η φύση είναι κάτι το κακό· με την ίδια λογική υπάρχουν και επιστήμες-τέχνες κακές, π.χ. οι χειρωνακτικές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η επιστήμη-τέχνη είναι κάτι το κακό· αλλά και η επιστήμη-τέχνη και η φύση είναι εν γένει καλές» (1205a 7.13-14).

Η αναφορά της χειρωνακτικής εκδοχής του κακού στις επιστήμες-τέχνες έχει να κάνει με την ερμηνεία της λέξης βάναυσος («βάναυσοι» γράφει ο Αριστοτέλης στο πρωτότυπο) που αφορά εκείνους τους χειρώνακτες που αφοσιωμένοι στις εργασίες τους χάνουν κάθε πνευματική υπόσταση. Οι άνθρωποι αυτού του είδους θεωρούνται υποδεέστεροι και οι δραστηριότητές τους αρμόζουν περισσότερο σε δούλους. Το ότι οι επιστήμες-τέχνες εκπροσωπούνται πολλές φορές από τέτοιους κατώτερης ποιότητας ανθρώπους δε σημαίνει ότι πρόκειται για κάτι κακό.

 

Όσο για την κακή εκδοχή της φύσης με την παρουσία των σκουληκιών και των σκαθαριών κι άλλων παρόμοιων «απαίσιων ζώων», ο Αριστοτέλης θα την επαναλάβει φέρνοντας το παράδειγμα των λύκων: «Εξάλλου, υπάρχουν πολλών ειδών φύσεις των ζώων, και κακή φύση και καλή· π.χ. η φύση του ανθρώπου είναι καλή, ενώ του λύκου και όλων των θηρίων είναι κακή» (1205b 7.15).

 

Η κατάταξη των λύκων και γενικότερα των θηρίων στην κακή φύση δεν αφορά κάποια αντικειμενική κατανομή των όντων σε σχέση με την καλοσύνη και την κακία. Κάτι τέτοιο θα ήταν παράλογο, αφού οι ηθικοί χαρακτηρισμοί νοηματοδοτούνται μόνο όταν απευθύνονται στους ανθρώπους. Η έννοια εδώ του καλού και του κακού έχει να κάνει με την ανθρωποκεντρική οπτική της ωφέλειας ή της βλάβης. Το άλογο μπορεί να είναι καλό, γιατί είναι σε θέση να βοηθήσει τους ανθρώπους, ενώ ο λύκος όχι. Ο λύκος είναι κακός, γιατί όχι μόνο δε βοηθά, αλλά μπορεί και να απειλήσει τους ανθρώπους.

 

Όμως, ακόμη κι αν ξεπεράσουμε αυτή την καθαρά ανθρωποκεντρική ωφελιμιστική (κι όχι ηθική) εκδοχή του καλού και του κακού που υπάρχει στη φύση, είναι αδύνατο να παραβλεφθεί ότι η φύση κάθε όντος γεννά άλλες ανάγκες και κατ’ επέκταση άλλες συμπεριφορές: «Άλλο η φύση του αλόγου, άλλο του ανθρώπου, και του γαϊδάρου, και του σκύλου» (1205b 7.15). Επομένως: «Δεν ισχύουν τα ίδια και για το άλογο και για τον άνθρωπο και ομοίως ούτε για τα υπόλοιπα· αλλά αφού ακριβώς οι φύσεις τους είναι διαφορετικές, και οι ηδονές είναι διαφορετικές» (1205b 7.16).

 

Κι όπως ανάλογα με τη φύση οι ηδονές διαφέρουν ανάμεσα στους ανθρώπους και τα ζώα, έτσι διαφέρουν και από άνθρωπο σε άνθρωπο. Το δεδομένο ότι ο Αριστοτέλης δεν απορρίπτει τη φύση, που μαζί με τον εθισμό καθορίζει την ποιότητα του ανθρώπου, είναι φανερό ότι οι άνθρωποι που έχουν καλή φύση έχουν και καλές ηδονές, ενώ εκείνοι που έχουν κακή φύση κακές. Δεν πρέπει λοιπόν να κατηγορεί κανείς τις ηδονές ως κάτι συλλήβδην κακό, αλλά την ποιότητα του ανθρώπου που αντλεί ευχαρίστηση από ευτελείς πράξεις.

 

Εξάλλου, δε θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει ότι οι πνευματικές ηδονές είναι κάτι κακό. Οι αντιρρήσεις σχετίζονται με τις σωματικές ηδονές που μετατρέπονται σε αρνητικό μόνο αν δεν εκπληρωθούν μέσα στο ορθό πλαίσιο που ορίζεται από το μέτρο και τη λογική. Όμως και σε μια τέτοια περίπτωση, η κακία δεν προέρχεται από τη φύση της ηδονής, αλλά από την έλλειψη μέτρου, για την οποία ευθύνεται αποκλειστικά ο άνθρωπος.

 

Η αριστοτελική αντίληψη ότι «στα σίγουρα δεν υπάρχει ευτυχία χωρίς ηδονή» (1204a 7.2) είναι η πλήρης απενοχοποίηση των ηδονών, ως κάτι συνυφασμένο με την ευτυχία. Σε τελική ανάλυση, η άρνησή τους (σαν κάτι κακό) ισοδυναμεί με την άρνηση της ευτυχίας. Γι’ αυτό και οι ηδονές αποτελούν αγαθό: γιατί κατ’ ανάγκη τίθενται στην εκπλήρωση της ανθρώπινης ευτυχίας.

 

Ο Αριστοτέλης θα φέρει ένα ακόμη παράδειγμα: «Άλλο παράδειγμα: έναν αδριαντοποιό δεν πρέπει να τον κρίνουμε με βάση τα αποτυχημένα ή τα κακοφτιαγμένα έργα του αλλά με βάση τα καλοφτιαγμένα· έτσι, ούτε και την επιστήμη-τέχνη ούτε τη φύση ούτε οτιδήποτε άλλο πρέπει να το κρίνουμε από τις κακές εκδοχές του, αλλά από τις αξιόλογες» (1205a 7.14).

 

Πράγματι, ακόμη και στον τελειότερο καλλιτέχνη θα μπορούσε κάποιος να βρει ένα έργο που ενδεχομένως δεν είναι και τόσο αξιόλογο. Αυτό όμως δε θα μειώσει την αξία του. Θα λέγαμε ότι, ακόμη κι αν η πληθώρα των έργων κάποιου καλλιτέχνη κινείται σε χαμηλά ή μέτρια επίπεδα με κάποιες λίγες φωτεινές εξαιρέσεις, ενώ θα ήταν πιο σωστό να πει κανείς ότι η καλλιτεχνική του παρουσία ως σύνολο κινείται στη μετριότητα, οι περισσότεροι θα το παραβλέψουν αυτό εστιάζοντας περισσότερο στις στιγμές της κορύφωσης. Είναι η τάση του ανθρώπου να επικεντρώνεται σε αυτό που θεωρεί θετικό. Πολύ περισσότερο όταν γίνεται λόγος για τις επιστήμες-τέχνες ή τη φύση. Και οι ηδονές δε θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση…

 

Αριστοτέλης, Ηθικά Μεγάλα, Ηθικά Νικομάχεια

Αλκοόλ, ο καθρέφτης της ψυχής μας

Τα τελευταία χρόνια, η χρήση και η κατάχρηση αλκοόλ έχει ανησυχήσει τη διεθνή επιστημονική κοινότητα καθώς και τους πολίτες λόγω της συνεχούς αύξησης του φαινομένου. Η εξάρτηση από αλκοόλ αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα καθώς αυξάνει το ποσοστό θνησιμότητας έως και 50%, ανεξάρτητα από το επίπεδο κατανάλωσης.

Στατιστικά στοιχεία αλκοολισμού

Έχει αναγνωριστεί παγκοσμίως ως το 3ο πρόβλημα δημόσιας υγείας. Το 10% του γενικού πληθυσμού παρουσιάζει εξάρτηση, το 30-40% κάνει κατάχρηση αλκοόλ και επίσης ευθύνεται για το 1.4% της επιβάρυνσης από νοσήματα.

Σε ευρωπαικό επίπεδο, 1.8 εκατομμύρια θάνατοι οφείλονται στην κατάχρηση αλκοόλ. Περίπου 58.3 εκατομμύρια Ευρωπαίοι επιβαρύνονται από τις σωματικές και ψυχικές επιπτώσεις που έχει το αλκοόλ στην υγεία τους.

Στην Ελλάδα, 1 στους 4 άνδρες πίνει τουλάχιστον 10 φορές τον μήνα. 1 στους 10 κάνει υπερβολική χρήση κατανάλωσης αλκοόλ. Η αναλογία κατανάλωσης αλκοόλ σε άνδρες και γυναίκες είναι 5 προς 1. Τέλος, κατέχουμε πλέον την 8η θέση κατανάλωσης αλκοόλ στις Ευρωπαικές χώρες (προ 10ετίας κατείχαμε την 20η θέση).

Τι είναι ο εθισμός

Ως εθισμός, νοείται η επαναλαμβανόμενη χρήση αλκοόλ, όπου το άτομο εκδηλώνει ψυχαναγκασμό για λήψη της ουσίας, δυσκολεύεται πάρα πολύ να σταματήσει ή να τροποποιήσει εκούσια τη χρήση της ουσίας και φαίνεται αποφασισμένο να εξασφαλίσει το αλκοόλ με σχεδόν οποιοδήποτε μέσο.

Ο αλκοολισμός σχετίζεται άμεσα λοιπόν με την εξάρτηση από το αλκοόλ, η οποία δηλώνεται από την ανοχή, την ανάγκη δηλαδή για σημαντικά αυξημένες ποσότητες αλκοόλ ώστε να φτάσει το άτομο στην επιθυμητή επίδραση, και τη σημαντικά μειωμένη επίδραση του με την συνεχή κατανάλωση της ίδιας ποσότητας αλκοόλ. Όταν διακοπεί η χρήση της ουσίας, παρουσιάζεται στερητικό σύνδρομο και για την ανακούφιση και την αποφυγή των στερητικών συμπτωμάτων ο χρήστης καταλήγει να καταναλώνει για ακόμη μια φορά αλκοόλ.

Τα στάδια του αλκοολισμού

Πώς όμως γίνεται κανείς αλκοολικός; Ο εθισμός επέρχεται σταδιακά. Η χρονική διάρκεια από την απλή χρήση στην κατάχρηση, τον εθισμό και την εξάρτηση ποικίλλει από μερικά χρόνια μέχρι και δεκαετίες. Έχουν βρεθεί πέντε στάδια εξέλιξης του αλκοολισμού.

1ο Στάδιο:
“Προαλκοολική φάση”. Ελαφρά μέθη σε κατάλληλες περιστάσεις και περιβάλλον.

2ο Στάδιο:
Πειραματισμός και περιστασιακή κατανάλωση ή και συστηματική εβδομαδιαία κατανάλωση. Στο στάδιο αυτό, είναι χαρακτηριστική η αλόγιστη κατανάλωση με σκοπό τη μέθη ή η υπερκατανάλωση λόγω μιας “περίστασης”.

3ο Στάδιο:
Περαιτέρω αύξηση της συχνότητας κατανάλωσης αλκοόλ ακόμα και καθημερινά. Το άτομο μπορεί να αγοράζει μόνο του αλκοόλ ή να κλέβει χρήματα για το σκοπό αυτό.

4ο Στάδιο:
Συστηματική κατανάλωση. Πλέον ο χρήστης είναι εξαρτημένος και τον απασχολεί η κατανάλωση ή η αποχή από αυτή και αντιμετωπίζει κοινωνικά και επαγγελματικά προβλήματα λόγω του αλκοόλ (εκδηλώσεις βίας σε ασθενέστερα μέλη της οικογένειας, κενά μνήμης, μεγάλες χρονικοί περίοδοι σύγχυσης και αδυναμίας πραγματικής επαφής με το περιβάλλον). Το αλκοόλ πλέον κατέχει πρωταγονιστικό ρόλο στη ζωή του καθώς όλες οι κοινωνικές δραστηριότητές του όπως και η διατροφή του είναι απόλυτα συνυφασμένα με αυτό.

5ο Στάδιο:
Το άτομο αισθάνεται φυσιολογικό μόνο όταν πίνει. Η χρήση αλκοόλ είναι καθημερινή. Πλέον, ο κίνδυνος για σωματική βλάβη αυξάνεται σημαντικά (τσακωμοί, οδήγηση υπό την επήρεια μέθης κ.α.).

Λόγω της σοβαρότητας του προβλήματος και της συσχέτισής του με ένα ευρύ φάσμα ιατρικών, κοινωνικών και ψυχολογικών προβλημάτων, είναι πολύ σημαντική η πρώιμη ανίχνευση στην αρχική φάση της κατάχρησης, η οποία απαιτεί εξειδικευμένα εργαλεία διάγνωσης όπως το AUDIT, B-MAST ή το CAGE-TEST.

Επίσης, θα μπορούσε να γίνει ανίχνευση και μέσω κλινικής εξέτασης και παρακολούθησης βιοχημικών δεικτών όπως: 1) γ-GT, ALT, AST (ηπατικά ένζυμα), 2) MCV (μέσος όγκος ερυθρών), 3) CDT (τρανσφερρίνη με έλλειμμα υδατανθρακών).

Οι παράγοντες που ωθούν κάποιον στον αλκοολισμό

Ποιοι είναι οι λόγοι όμως που γίνεται κανείς αλκοολικός; Ο αλκοολισμός είναι μια παθολογική κατάσταση με πολυπαραγοντική και πολύπλοκη αιτιολογία. Διάφοροι ψυχολογικοί, κοινωνικοί και βιολογικοί παράγοντες μπορεί να προδιαθέσουν.

Ψυχολογικοί παράγοντες

Η κατάχρηση αλκοόλ είναι συνυφασμένη και με ψυχολογικούς παράγοντες. Στη προκειμένη περίπτωση το αλκοόλ χρησιμοποιείται ως ψυχοφάρμακο για άγχος, κατάθλιψη, κοινωνική φοβία, αδυναμία έκφρασης συναισθημάτων, καταπίεση, πένθος, μετανάστευση, οικονομικές καταστροφές, αυπνία. Στην ουσία με το αλκοόλ το άτομο αναλώνει το συναίσθημα του. Αρκετές φορές, μαζί με τον αλκοολισμό συνυπάρχει και η εξάρτηση από άλλες ουσίες (ηρωίνη, κοκκαίνη, κάνναβις) καθώς και συμπεριφορές εξάρτησης (παθολογικό τυχερό παιχνίδι, βουλιμία, ψυχογενής ανορεξία κ.α.).

Δεν είναι λίγες οι φορές που άτομα που από μικρή ηλικία έχουν υποστεί κάποια μορφή σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης ξεκινούν τη χρήση αλκοόλ. Υπάρχει η έντονη επιθυμία για αλκοόλ ώστε να μειωθούν κατ' αυτό τον τρόπο τα αρνητικά συναισθήματα. Επιπρόσθετα, παιδιά με τραυματικές εμπειρίες από την βρεφική τους ακόμα ηλικία, παιδιά που έχουν δεχθεί απόρριψη από την οικογένεια ή/και τους φίλους, χτίζουν μία κακή εικόνα για τον εαυτό τους, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και είναι πιο επιρρεπής στη χρήση αλκοόλ.

Κοινωνικοί παράγοντες

Οικογενειακές συγκρούσεις (είτε μεταξύ των συζύγων είτε μεταξύ του γονέα με το παιδί), εργασιακές συγκρούσεις (συνάδελφοι, προιστάμενοι, ανταγωνιστές), πίεση από τον κοινωνικό περίγυρο για κατανάλωση περισσότερου αλκοόλ. Οι άνθρωποι που βιώνουν δυσμενείς κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, κάνουν συχνότερα χρήση και κατάχρηση αλκοόλ λόγω του κοινωνικού αποκλεισμού (αίσθημα μη κατανόησης από τους άλλους, έλλειψη δεσμών, μόνωση). Με αυτό το τρόπο όμως εντείνουν το πρόβλημα καθώς κινούνται σε ένα φαύλο κύκλο που η χρήση με τη σειρά της αποτελεί έναν ισχυρό παράγοντα περαιτέρω κοινωνικού αποκλεισμού και άγχους. Ο χρήστης αισθάνεται ότι με το αλκοόλ βρίσκει διέξοδο από τα προβλήματα που δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς.

Βιολογικοί παράγοντες

Διαφορετική έκφραση ενζύμων που μεταβολίζουν την αιθανόλη, γενετικό υπόβαθρο, διαφορετική τάση για εθισμό, ικανότητα ανοχής στο αλκοόλ. Στο 77% των αλκοολικών βρέθηκε το 1990 ένα γονίδιο στο χρωμόσωμα 11 που ενοχοποιείται για τον αλκοολισμό.

Ακόμη, έχει βρεθεί οτι παιδιά αλκοολικών γίνονται κι αυτά αλκοολικά ακόμα και σε περιπτώσεις υιοθεσίας από τη γέννησή τους και ανατροφής τους χωρίς γνώση του προβλήματος των βιολογικών γονέων.

 

Εκλυτικοί παράγοντες εξάρτησης από το αλκοόλ

Εκτός από τους προδιαθεσικούς αιτιολογικούς παράγοντες (βιολογικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς), διακρίνουμε και τους εκλυτικούς παράγοντες και αυτούς που συντελούν στην χρονιότητα της εξάρτησης από το αλκοόλ.

Σημαντικές περίοδοι αλλαγής στη ζωή του ατόμου

• Εφηβεία
• Συνταξιοδότηση
• Γηρατειά

Τραυματικά γεγονότα

• Πένθος
• Ασθένειες
• Ατυχήματα
• Διαζύγιο

Προβλήματα στις συναισθηματικές και προσωπικές σχέσεις

• Γάμος
• Οικογένεια
• Φιλικές σχέσεις

Εργασιακά προβλήματα

• Αλλαγή είδους ή τόπου εργασίας
• Ανεργία
• Αύξηση ή μείωση ευθυνών στο εργασιακό περιβάλλον
• Παράγοντες που συντελλούν στη χρονιότητα της εξάρτησης
• Σύστημα ανταμοιβής από το ΚΝΣ
• Ψυχολογικά πλεονεκτήματα από τη χρήση αλκοόλ λόγω της ηρεμηστικής και αγχολυτικής του δράσης
• Κοινωνική ανεντικότητα, πολιτισμός του αλκοόλ
• Ψυχολογική άρνηση του ατόμου (Δεν έχω κανένα πρόβλημα)
• Κάλυψη του προβλήματος από οικείους, το εργασιακό περιβάλλον και τυος γιατρούς

Συνοψίζοντας, η κατάχρηση-εξάρτηση από αλκοόλ εκτός από μείζον επιδημιολογικό πρόβλημα, είναι και ένα πρόβλημα το οποίο έχει ψυχολογικές, κοινωνικές και βιολογικές ρίζες. Η πρώιμη ανίχνευση και διάγνωση των διαταραχών χρήσης-κατάχρησης-εξάρτησης από το αλκοόλ είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη και τη θεραπεία των επιπλοκών που συνεπάγεται η παθολογική κατανάλωση αλκοόλ.

Οι μεγάλες business των αντιεμβολιαστών

Δεν πάνε λίγες εβδομάδες που τελείωσε μια εξαιρετικά θανατηφόρα επιδημία ιλαράς στα νησιά Σαμόα. Σε μια χώρα 200 χιλιάδων κατοίκων 81 άνθρωποι πέθαναν και εκατοντάδες νοσηλεύθηκαν με βαριάς μορφής νόσο.

Η αιτία ήταν η αντιεμβολιαστική προπαγάνδα του ακτιβιστή Edwin Tamasese ο οποίος πουλούσε διάφορα «φυτικά σκευάσματα» και βιταμίνες και κάνοντας εκστρατεία εναντίον των εμβολίων. Η κυβέρνηση της Σαμόα τον συνέλαβε και τον φυλάκισε αλλά όταν ήταν πλέον αργά.

Η επιδημία ιλαράς ήταν η μεγαλύτερη φυσική καταστροφή των τελευταίων ετών στα νησιά, μεγαλύτερη και από τους τροπικούς τυφώνες που τους σαρώνουν.

Η αλήθεια είναι ότι ο αντιεμβολιασμός ακόμα και όταν ξεκίνησε, την είχε λερωμένη τη φωλιά του. Πηγαίνοντας λίγο πίσω στον διάσημο Andrew Wakefield τον Βρετανό γιατρό που ξεκίνησε την υστερία θα δούμε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Ο Andrew Wakefield λοιπόν είναι ο γνωστός Εγγλέζος χειρουργός που συνέδεσε το τριπλό εμβόλιο Ιλαράς-Ερυθράς-Παρωτίτιδας με τον αυτισμό παρουσιάζοντας μόνο 12 περιστατικά. Φυσικά το γεγονός ότι εκατοντάδες και τεράστιες επόμενες μελέτες, ουδέποτε επιβεβαίωσαν τα ευρήματα του είναι γνωστό, δεν είναι όμως τόσο γνωστό πόσο σκοτεινά κίνητρα και πόσο ευρέως σκόπευε να εκμεταλλευθεί οικονομικά τα δήθεν ευρήματα του ο Wakefield.

O Brian Deere ένας ερευνητής δημοσιογράφος, ο οποίος στο παρελθόν είχε ξεσκεπάσει τον Αυστραλό καθηγητή Michael Briggs που είχε κατασκευάσει ψευδή μελέτη για την ασφάλεια των αντισυλληπτικών χρηματοδοτούμενος μάλιστα γι' αυτήν από την ίδια την εταιρεία του φαρμάκου, ξεκίνησε έρευνα για αυτόν. Έτσι βρήκε, ότι όχι μόνο είχε λάβει καιρό πριν, αμοιβή 500 χιλιάδες λίρες Αγγλίας από δικηγόρους που ειδικεύονταν σε μηνύσεις εναντίον φαρμακευτικών εταιρειών αλλά είχε μαγειρέψει και τα ευρήματα.

Τρία από τα δώδεκα παιδιά της μελέτης δεν είχαν καν διάγνωση αυτισμού. Επίσης ενώ το άρθρο του ανέφερε πως όλα τα δώδεκα παιδιά της μελέτης ήταν πριν φυσιολογικά βρέθηκε πως τουλάχιστον πέντε από αυτά είχαν προαναφέρει αναπτυξιακές διαταραχές. Και ενώ ο Wakefield έγραφε πως τα συμπτώματα ξεκινούσαν λίγες μέρες μετά εμβόλιο τα ακριβή στοιχεία έδειξαν πως η έναρξη των συμπτωμάτων ήταν εντελώς άσχετη με το εμβόλιο.

Το Βρετανικό Συμβούλιο Ιατρικής φυσικά με βάση την έρευνα του δημοσιογράφου διέταξε ανάκριση η οποία απέδειξε την απάτη στα στοιχεία και ευρήματα αλλά και την οικονομική δοσοληψία του Wakefield. Ο οποίος έχασε την άδεια του επαγγέλματος του φυσικά και απολύθηκε από το νοσοκομείο του.

Ο Andrew Wakefield αυτή τη στιγμή συνεχίζει ωστόσο ακάθεκτος το έργο του, όχι βέβαια ως γιατρός, αλλά γράφοντας βιβλία, γυρίζοντας ντοκιμαντέρ και βγαίνοντας με διάσημα μοντέλα όπως την Elle Macpherson κερδίζοντας εκατομμύρια δολάρια από τη δράση του. Ταυτόχρονα έχει προσηλυτίσει αρκετές πλούσιες Αμερικανίδες που τον χρηματοδοτούν αθρόα, ανάμεσα τους ακόμα και κληρονόμοι του τεράστιου κολοσσού της εταιρείας Johnson & Johnson.

Τα αποτελέσματα της απάτης του Wakefield τα βλέπουμε συνέχεια με τους θανάτους και τις νοσηλείες εξαιτίας της ιλαράς αλλά δυστυχώς ο εμφανίσιμος Andrew δεν είναι ο μόνος αντιεμβολιαστής που καλοπερνάει.

Η Washington Post στο τέλος του 2019 αποκαλύπτει πως ο οστεοπαθητικός κος Joseph Mercola είναι ο κύριος χρηματοδότης με πάνω από 2,9 εκατομμύρια δολάρια του National Vaccine Information Center του ιδρύματος με την μεγαλύτερη αντιεμβολιαστική δραστηριότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Joseph Mercola ενώ ξεκίνησε με ένα απλό «ιατρείο» είδε γρήγορα πως τα καλά χρήματα δεν βγαίνουν από εκεί. Έτσι έγινε ο κάτοχος ενός τεράστιου διαδικτυακού μαγαζιού που εμπορεύεται «φυσικά προϊόντα» και συμπληρώματα βιταμινών ως εναλλακτικά των εμβολίων.

Όπως έχει πει ο ίδιος, η συμβατική ιατρική είναι μέρος του προβλήματος και όχι της λύσης.

Το 2005 και 2006 το αμερικανικό FDA τον προειδοποίησε πως παρανόμως ισχυριζόταν ότι κάποια από τα προϊόντα που πουλούσε μέσω του site του όπως λάδι καρύδας δήθεν θεράπευαν ή προλάμβαναν καρδιοπάθειες, καρκίνους ή ήταν εναλλακτικά εμβολίων. Το FDA επίσης τον έχει προειδοποιήσει για διάφορα περίεργα μηχανήματα δήθεν θεραπευτικά ή διαγνωστικά που έχει επινοήσει.

Και έτσι τα προϊόντα στο site του αναφέρονται πια ως συμπληρώματα διατροφής και όπως αναφέρουν «τα προϊόντα αυτά δεν προορίζονται για διάγνωση, θεραπεία, ή πρόληψη οποιασδήποτε ασθένειας».

Ωστόσο ο κος Merkola είναι ένας εξαιρετικά πλούσιος Αμερικανός με περιουσία εκατομμυρίων δολαρίων και εισοδήματα πάνω από 3 εκατομμύρια δολάρια το μήνα όπως αποκαλύφθηκε από μια δικαστική διαμάχη ανάμεσα σε αυτόν και τους οικονομικούς του συμβούλους.

Αν κάνετε μια βόλτα και στα ελληνικά αντιεμβολιαστικά sites και groups την ίδια εικόνα θα δείτε. Δήθεν υγιεινές και εναλλακτικές θεραπείες από ανθρώπους ανίδεους ή ακόμα και γιατρούς που με την ανοχή των ιατρικών συλλόγων εκμεταλλεύονται την ανθρώπινη ελπίδα πουλώντας άχρηστα ή ακόμα και επικίνδυνα σκευάσματα συνήθως σε τιμές ακριβότερες ακόμα και από ακριβά ιατρικά προϊόντα.

Ο αντιεμβολιασμός είναι μια από τις μεγαλύτερες μπίζνες της εποχής μας στον τομέα της υγείας. Έχει τεράστια έσοδα και μηδέν έξοδα καθώς οποιοδήποτε προϊόν που προωθείται ως εναλλακτικό δεν ακολουθεί κανένα σύγχρονο ιατρικό πρότυπο και ούτε έχουν προηγηθεί μελέτες. Μην πέφτουμε στην παγίδα κάνοντας πλούσιους τους επιτήδειους και αφήνοντας τον εαυτό μας, τα παιδιά μας και τους γύρω μας εκτεθειμένους σε δυνητικά θανατηφόρες ασθένειες.

Πώς να διαχειριστούμε επιτυχώς μια δύσκολη συζήτηση

«Γιατί δεν με έλαβαν υπόψη τους για την προαγωγή;», ρωτάει η υπάλληλός σας Τ σε ελαφρώς αμυντικό τόνο, ενώ η στάση της δείχνει ότι έχει πληγωθεί και η φωνή της τρέμει. Αυτή θα είναι μια δύσκολη συζήτηση.

Τα νέα για την προαγωγή του Ρ διέρρευσαν πριν προλάβετε να μιλήσετε με την Τ. Εκτιμάτε την Τ και τη δουλειά της, αλλά θα πρέπει να της εξηγήσετε ότι δε είναι ακόμα έτοιμη για το επόμενο επίπεδο. Αυτό δεν είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της συζήτησης – ο έλεγχος της ζημιάς είναι κάτι διαφορετικό.

Από την αίθουσα συσκέψεων ως την καντίνα, θα έρθουν στην επιφάνεια δύσκολες συζητήσεις και είναι δυνατόν να τις χειριστείτε ήρεμα και αποτελεσματικά. Οι δύσκολες συζητήσεις είναι αναπόφευκτες⋅ ξεχάστε ότι θα μπορέσετε να τις αποφύγετε, επειδή είναι σίγουρο ότι κάποια στιγμή θα τις βρείτε μπροστά σας. Αν και δεξιότητες του EQ δεν μπορούν να τις κάνουν να εξαφανιστούν, το να αποκτήσετε μερικές καινούριες δεξιότητες μπορεί να κάνει τις συζητήσεις αυτές πιο εύκολες χωρίς να καταστρέψει τη σχέση.

1. Ξεκινήστε συμφωνώντας. Αν ξέρετε ότι κατά πάσα πιθανότητα θα καταλήξετε σε διαφωνία, ξεκινήστε τη συζήτησή σας με τα θέματα στα οποία συμφωνείτε. Είτε είναι απλώς το να συμφωνήσετε ότι η συζήτηση θα είναι δύσκολη αλλά σημαντική είτε το να συμφωνήσετε ότι υπάρχει ένας κοινός στόχος, δημιουργήστε μια αίσθηση συμφωνίας. Για παράδειγμα: «Τ, πρώτα απ΄ όλα θέλω να ξέρεις ότι σε εκτιμώ, και λυπάμαι που έμαθες τα νέα από κάποιον άλλον και όχι από μένα. Θα ήθελα να χρησιμοποιήσω αυτόν τον χρόνο για να σου εξηγήσω την κατάσταση και οτιδήποτε άλλο θα ήθελες να ακούσεις από μένα. Επίσης θα ήθελα να μάθω και τις δικές σου σκέψεις».

2. Ζητήστε από το άλλο άτομο να σας βοηθήσει να καταλάβετε τη δική του πλευρά. Οι άνθρωποι θέλουν να ακουστούν – αν δεν νιώθουν ότι τους ακούνε, εκνευρίζονται και απογοητεύονται. Πριν εμφανιστεί ο εκνευρισμός, προλάβετέ τον και ζητήστε από το άλλο άτομο να μοιραστεί μαζί σας την άποψή του. Διαχειριστείτε τα δικά σας συναισθήματα όπως χρειαστεί, αλλά εστιάστε στο να κατανοήσετε την άποψη του άλλου.

Στην περίπτωση της Τ, θα ήταν κάτι όπως, «Τ, θέλω να σιγουρευτώ ότι αισθάνεσαι άνετα να μοιραστείς μαζί μου τις σκέψεις σου. Θα ήθελα να είμαι σίγουρος ότι καταλαβαίνω την οπτική σου». Ζητώντας τη συνεισφορά της Τ, δείχνετε ότι νοιάζεστε και ενδιαφέρεστε να μάθετε περισσότερα πράγματα γι’ αυτήν. Είναι μια ευκαιρία να κάνετε πιο βαθιά τη σχέση σας με την Τ και να τη διαχειριστείτε καλύτερα.

3. Αντισταθείτε στην παρόρμηση να σχεδιάσετε μια «επιστροφή» ή μια αντίκρουση. Ο εγκέφαλός σας δεν μπορεί να ακούει προσεκτικά ενώ ταυτόχρονα ετοιμάζεται να απαντήσει. Χρησιμοποιήστε τις δεξιότητές σας στην αυτοδιαχείριση για να κάνετε την εσωτερική φωνή σας να σωπάσει και για να κατευθύνετε την προσοχή σας στο άτομο μπροστά σας. Σε αυτή την περίπτωση, η Τ δεν ελήφθη υπόψη για την προαγωγή που την ενδιέφερε πραγματικά και έμαθε γι’ αυτήν από τα κουτσομπολιά. Ας το παραδεχτούμε – αν θέλετε να διατηρήσετε τη σχέση, πρέπει να μείνετε σιωπηλός, να ακούσετε το σοκ και την απογοήτευσή της και να αντισταθείτε στην παρόρμηση να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας.

Το πιο πικρό μάθημα για την αγάπη που θα χρειαστεί να μάθεις

Όλοι θέλουν να βιώσουν την αυθεντική, την αγνή και μοναδική αγάπη. Μερικοί ακόμη περνούν μια ζωή ψάχνοντας την. Και ενώ είμαστε στο ταξίδι για αυτού του είδους αγάπη, μαθαίνουμε διαφορετικά μαθήματα. Μερικοί τα μαθαίνουν με τον εύκολο τρόπο και άλλοι με τον δύσκολο. Εν πάση περιπτώσει, όλα είναι πολύτιμα.

Και όταν πρόκειται για την αγάπη, υπάρχει ένα μάθημα που κανείς δεν μπορεί να στο διδάξει όταν ερωτεύεσαι κάποιον για πρώτη φορά. Είναι ένα μάθημα που δεν θα μάθεις μέχρι η καρδιά σου να σπάσει σε αμέτρητα κομμάτια. Είναι ένα μάθημα που θα μάθεις την πρώτη φορά που κάποιος θα σου πει πως δεν νιώθει τίποτα για σένα πλέον.

Είναι το πιο δύσκολο και επίπονο μάθημα που θα μπορούσε να βιώσει κάποιος- να σου πει το άτομο που αγαπάς με όλη σου το είναι πως δεν σε αγαπά πλέον.

Γιατί θα έρθει κάποιος/α στην ζωή σου και θα σε κάνει να νιώσεις όπως δεν ένιωσες ποτέ. Θα σε κάνει να αισθάνεσαι πως είσαι το κέντρο του σύμπαντος. Θα σε κάνει να πιστεύεις πως η καρδιά του/της χτυπά μόνο για σένα. Θα σε γεμίζει με κομπλιμέντα, γλυκόλογα και φροντίδα. Θα σε κάνει να αισθανθείς πως είσαι το πιο αγαπητό και σημαντικό άτομο του κόσμου.

Μετά από λίγο, κάτι θα αλλάξει σε αυτό το άτομο και θα αρχίσει να σου δείχνει τις αληθινές προθέσεις του. Θα ξεκινήσει να πράττει εγωιστικά. Συχνά θα σε κάνει να νιώθεις πως δεν υπάρχεις καν. Θα σε θεωρεί δεδομένο/η.

Θα σταματήσει να είναι το άτομο που πάντα έβλεπε το καλό σε σένα και επεσήμανε τις καλές ιδιότητες και την δύναμη σου και θα μετατραπεί σε κάποιον που βλέπει μόνο τα ελαττώματα σου. Θα δίνει έμφαση σε όλες τις κακές συνήθειες σου, στις ανασφάλειες και στους φόβους σου και θα σε κάνει να νιώθεις αδύναμος/η. Θα ντρέπεσαι για τις αδυναμίες και τις ατέλειες σου. Θα σε κάνει να αμφισβητείς την αξία του εαυτού σου.

Θα ανακαλύψει τις ευάλωτες πλευρές σου και θα τις χρησιμοποιήσει εναντίον σου. Θα παίξει με τα συναισθήματα σου. Για ποιο λόγο;

Επειδή νιώθει πως δυναμώνει με αυτόν τον τρόπο. Θα τρέφει τον εγωισμό του/της όταν θα κάνει τους άλλους να νιώθουν αδύναμους και ασήμαντους.

Και μετά… τέλος. Θα διαλύσει τον κόσμο σου μέσα σε δευτερόλεπτα. Θα ραγίσει την καρδιά σου λέγοντας: «Δεν σε αγαπώ πλέον- συγγνώμη».

Αυτά τα λόγια θα νιώσεις να σου μαχαιρώνουν την καρδιά. Θα χτυπήσουν την ψυχή σου.

Και μόλις ακούσεις αυτά τα σκληρά λόγια, θα νιώσεις πως ο κόσμος σου καταρρέει. Θα νιώσεις πως τα πάντα γύρω σου πέφτουν. Θα νιώσεις πως έχεις προδοθεί και πως έχεις χαθεί.

Σταδιακά θα συνειδητοποιήσεις πως το άτομο που αγάπησες με όλη σου την καρδιά δεν είναι όσο ευγενικό και στοργικό παρουσιαζόταν αλλά εγωιστικό και σκληρό. Θα αισθανθείς την πικρή γεύση της αγάπης.

Αλλά ξέρεις κάτι;

Αν και πρόκειται γι' ένα από αυτά τα μαθήματα της αγάπης που πρέπει να μάθεις με τον δύσκολο τρόπο, είναι επίσης ένα μάθημα που θα σε βοηθήσει να αποκτήσεις περισσότερη σοφία, δύναμη και ανθεκτικότητα. Είναι ένα μάθημα που θα σε βοηθήσει να μάθεις πώς να προστατεύεις την καρδιά σου. Θα σε βοηθήσει να μάθεις πώς να σηκώνεσαι όταν η ζωή σε ρίχνει κάτω. Θα σε βοηθήσει να μάθεις πώς να αναγνωρίζεις το άτομο που πραγματικά αξίζει μια θέση στην καρδιά σου.

Οπότε, ναι θα χρειαστείς χρόνο για να θεραπεύσεις τις πληγές σου και να μάθεις πώς να εμπιστευτείς κάποιον ξανά. Θα χρειαστείς χρόνο να ερωτευτείς ξανά. Και όπως συμβαίνει στον καθένα που έχει ραγίσει η καρδιά του θα συναντήσεις κάποιον που θα σου την ξανακλέψει. Κάποιος που θα σου υποσχεθεί να σε αγαπά για πάντα. Κάποιος που θα σε φροντίζει, θα θεραπεύσει τις πληγές του παρελθόντος σου και ποτέ δεν θα ραγίσει την καρδιά σου.

Και καθώς ο χρόνος περνά, μια μέρα θα συνειδητοποιήσεις πως τα πράγματα μεταξύ σας δεν λειτουργούν. Θα συνειδητοποιήσεις πως εσείς οι δύο δεν κατευθύνεστε προς την ίδια κατεύθυνση. Και μια νύχτα, ενώ κείτεσαι στο κρεβάτι και αναλογίζεσαι την σχέση σας θα λάβεις ξαφνικά ένα μήνυμα: «Δεν σε αγαπώ πια».

Και αυτό θα προσθέσει ακόμα μία ουλή στην καρδιά σου. Ακόμα μία πληγή.

Και ξανά θα νιώσεις ένα μαχαίρι στην καρδιά σου. Θα αισθανθείς πως δεν αξίζεις να σε αγαπούν. Θα νιώσεις πως δεν αξίζεις καν ένα απλό τηλέφωνο. Το μόνο που αξίζεις είναι ένα μήνυμα- ένα μήνυμα που έκανε τον κόσμο σου να καταρρεύσει για ακόμα μια φορά.

Και τότε, θα μάθεις το μάθημα. Το μάθημα ότι χρειάζεται να προστατεύσεις την καρδιά σου. Το μάθημα ότι είναι ευθύνη σου πάντα να φροντίζεις την καρδιά σου και να την κρατάς ασφαλή.

Τελικά θα συνειδητοποιήσεις πως δύο εγωιστικά και σκληρά άτομα δεν μπορούν να καθορίσουν την αξία σου. Πως κανείς δεν αξίζει την θλίψη και τα δάκρυα σου.

Τελικά θα συνειδητοποιήσεις πως αξίζεις την πραγματική αγάπη. Αξίζεις ένα αληθινό, ώριμο και ειλικρινές άτομο όχι κάποιο εγωιστικό και χειριστικό.

Θα συνειδητοποιήσεις πως τα αξίζεις όλα αυτά και πως ποτέ δεν πρέπει να συμβιβάζεσαι με τίποτα λιγότερο από αυτά.

Οπότε, μέχρι να βρεις αυτό το άτομο θα τρελαθείς. Θα λυπηθείς. Θα κλάψεις και δάκρυα θα κυλήσουν στο πρόσωπο σου. Αλλά να θυμάσαι το μάθημα- προστάτευσε την καρδιά σου.

Και η αληθινή αγάπη θα σε βρει. Το υπόσχομαι.

Οι άνθρωποι σήμερα δεν ξέρουν να σχετίζονται

Δεν φταίνε οι άνθρωποι σήμερα όταν δεν μπορούν να ερωτευθούν, όταν ταυτίζουν τον έρωτα μόνο με τη χρήση του άλλου.

ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ἔχουμε δύο λέξεις γιὰ νὰ σημάνουμε τὰ ἀντι-κείμενα τῆς ἐμπειρικῆς μας πιστοποίησης: τὴ λέξη «πράγματα» καὶ τὴ λέξη «χρήματα».

«Πράγματα» εἶναι τὰ παράγωγα τοῦ πράττειν, τὰ ἀποτελέσματα μιᾶς ποιητικῆς ἐνέργειας, τὰ πεπραγμένα ἑνὸς δημιουργοῦ προσώπου.

«Χρήματα» εἶναι ἐκεῖνα ἀπὸ τὰ πράγματα ποὺ καθορίζονται κυρίως ἀπὸ τὴ χρήση τους, ἐξυπηρετοῦν χρηστικὲς ἀνάγκες, εἶναι χρήσιμα στὴν πρακτικὴ τοῦ βίου.

Τὰ πράγματα ἐνδέχεται νὰ διασώζουν τὴν ἑτερότητα (μοναδικότητα καὶ ἀνομοιότητα) ἑνὸς προσωπικοῦ δημιουργικοῦ λόγου, νὰ παραπέμπουν στὸ πρόσωπο τοῦ δημιουργοῦ τους (ὅπως ἡ ζωγραφιὰ στὸν ζωγράφο καὶ τὸ ποίημα στὸν ποιητή).

Τὰ χρήματα ταυτίζονται ἁπλῶς μὲ τὴ χρηστική τους σκοπιμότητα, παραπέμπουν στὴν ἴδια γιὰ ὅλους ὠφέλιμη διευκόλυνση.

EΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΡΙΤΗ ΛΕΞΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ: τὴ λέξη «νομίσματα». Εἶναι ἐκεῖνα ἀπὸ τὰ χρήματα ποὺ τὴ χρήση τους τὴν καθορίζουμε ἐμεῖς (κάθε ἀνθρώπινη κοινωνία) μὲ κοινὴ συμφωνία-σύμβαση. Ἀντιπροσωπεύουν τὴ σύμβαση (τὸν δικό μας «νόμο»), δὲν ἔχουν δική τους «φύση-οὐσία», γι’ αὐτὸ καὶ τὰ λέμε «νομίσματα»: εἶναι τὰ νομιζόμενα, «ὅτι οὐ φύσει, ἀλλὰ νόμῳ κεῖνται», καθὼς ὅρισε ὁ Ἀριστοτέλης.

Μὲ τὰ νομίσματα κατορθώνουμε οἱ ἄνθρωποι νὰ «ἰσάζωμεν» τὶς ἀνταλλακτικές μας σχέσεις, νὰ κοινωνοῦμε τὶς ἀνάγκες μας «κατὰ λόγον», μὲ τρόπο λογικό: τὸν τρόπο τῆς συμπαντικῆς ἁρμονίας καὶ κοσμιότητας. Στόχος εἶναι οἱ ἁρμονικές, κόσμιες σχέσεις μας (στόχος ὑπαρκτικῆς ἀλήθειας καὶ γνησιότητας τόσο γιὰ τοὺς ἀρχαίους Ἕλληνες ὅσο —ὡς ἐλευθερία ἀγάπης— καὶ γιὰ τοὺς Χριστιανούς).

ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΩΣ ΤΟ ΜΕΣΟ, τὸ ἐργαλεῖο ποὺ ὑπηρετεῖ τὴ λογικότητα τῶν σχέσεών μας. Γι’ αὐτὸ καὶ μοιάζει ἀδιανόητο (τουλάχιστον γιὰ τὸν Ἀριστοτέλη) νὰ αὐτονομεῖται τὸ νόμισμα, νὰ λειτουργεῖ ἄσχετα ἀπὸ τὶς σχέσεις, γιὰ παράδειγμα νὰ αὐτοπολλαπλασιάζεται μὲ τὸν «τόκο»: ὁ τόκος, τὸ νὰ «τίκτει» τὸ νόμισμα, «παρὰ φύσιν τῶν χρηματισμῶν ἐστι».

Τὰ «πράγματα» προσφέρονται στὴ σχέση, τὰ «χρήματα» καὶ τὰ «νομίσματα» στὴ χρήση ποὺ ὑπηρετεῖ τὴ σχέση (ὅταν ἀποβλέπει ἡ χρήση στὴν «κοινωνία τῆς χρείας»).

ΟΜΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΖΟΥΜΕ ΣΕ ΚΟΙΝΟ ΤΡΟΠΟ ΒΙΟΥ (δηλαδὴ πολιτισμό) ποὺ μειώνει συνεχῶς τὸ πεδίο τῶν σχέσεων, τὸ ἐνδιαφέρον ἢ τὴν ἀνάγκη τῆς σχέσης, γιὰ χάρη τῆς προτεραιότητας τῶν χρήσεων.

Στὸν πολιτισμό μας ἡ χρήση αὐτονομεῖται ἀπὸ τὴ σχέση, τείνει νὰ ὑποκαταστήσει τὴν κοινωνία τῆς χρείας μὲ παράλληλες ἄπληστες χρήσεις. Διαμορφώνει ἀνεπαίσθητα τὸν ψυχισμό μας αὐτὸς ὁ πολιτισμός, μᾶς μπολιάζει μὲ ἀντανακλαστικὰ κυρίως χρησιμοθηρικά, μὲ προϊούσα ἀνικανότητα σχέσης, ἀνέραστη συμπεριφορά.

ΔΕΝ ΦΤΑΙΝΕ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΗΜΕΡΑ ΟΤΑΝ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΡΩΤΕΥΘΟΥΝ, ὅταν ταυτίζουν τὸν ἔρωτα μόνο μὲ τὴ χρήση τοῦ ἄλλου. Δὲν φταῖνε, γιατὶ δὲν ἀσκήθηκαν ποτὲ στὴ σχέση, δὲν ξέρουν νὰ σχετίζονται, κάθε ἐπιθυμία τους ἐκπληρώνεται πατώντας ἕνα κουμπί. Δὲν ἔμαθαν νὰ μοιράζονται τὸ θέλημά τους, νὰ βγαίνουν ἀπὸ τὸ ἐγώ τους. Ξέρουν μόνο τὴ χρήση, ὄχι τὴ σχέση, μόνο τὰ χρήματα, ὄχι τὰ πράγματα.

Το να διαλέγεις τους ανθρώπους της ζωής σου σημαίνει ότι ξέρεις πώς να φροντίζεις τον εαυτό σου

Υπάρχουν πολλές μορφές αυτό-φροντίδας.

Ωστόσο, υπάρχει μια μορφή φροντίδας που συχνά αγνοούμε και είναι πολύ σημαντική. Αυτή είναι το να διαλέγεις ποιους ανθρώπους επιτρέπεις να βρίσκονται στην ζωή σου.

Επειδή, το θέμα είναι πως οι άνθρωποι με τους οποίους επιλέγεις να περιβάλλεσαι είναι σημαντικό κομμάτι της ζωής σου καθώς την διαμορφώνουν με πολλούς τρόπους-θετικούς και αρνητικούς.

Οπότε, αν η ζωή είναι πολύ μικρή και θέλεις να την περάσεις με ανθρώπους που βγάζουν τον καλύτερο σου εαυτό, γιατί να μην ξεκόψεις από αυτούς που σε ρίχνουν και να περιορίσεις τον κοινωνικό σου κύκλο σε μια μικρή αλλά σταθερή, θετική και υποστηρικτική ομάδα ανθρώπων;

Ίσως είναι ο εσωστρεφής εαυτός μου που μιλάει αλλά πραγματικά πιστεύω πως το να έχεις ένα μικρό αριθμό ουσιωδών φιλιών είναι καλύτερο από το να έχεις μια μεγάλη ομάδα φίλων και γνωριμιών. Γιατί; Επειδή πάντα επιλέγω την ποιότητα παρά την ποσότητα.

Έχω την συνήθεια να δημιουργώ μια λίστα με δύο στήλες: οι άνθρωποι που με ανέβασαν (αριστερή) και οι άνθρωποι που με έριξαν (δεξιά). Την χρησιμοποιώ για να κατηγοριοποιώ τους φίλους, τους συναδέλφους και αυτούς που γνωρίζω σε μία από αυτές τις στήλες. Τότε, αποφασίζω να ξεκόψω από την δεξιά.

Πολλοί ίσως σκεφτούν πως αυτό είναι κάτι κακό αλλά δεν συμφωνώ. Νομίζω πως όλοι έχουν τον τρόπο τους να κρατούν τους τοξικούς ανθρώπους μακριά από την ζωή τους. Αυτός είναι ο δικός μου.

Γιατί να χαραμίζω τον χρόνο και την ενέργεια μου σε ανθρώπους που με εξάντλησαν αντί να προσθέσω περισσότερη αξία στην ζωή μου;

Η φροντίδα του εαυτού μας είναι πολύ σημαντική και όλοι πρέπει να την εφαρμόζουν. Έχει να κάνει με το να δίνεις στον εαυτό σου την αγάπη που του αξίζει. Έχει να κάνει με το να φροντίζεις τον εαυτό σου και την ευημερία σου όσο- ή και περισσότερο- νοιάζεσαι και για τους άλλους.

Η αυτό-φροντίδα έχει να κάνει με το να γεμίζεις την ζωή σου με θετικούς και καλούς ανθρώπους και να αφήνεις την ενέργεια τους να ρέει στην ζωή σου με αισιοδοξία και ευτυχία.

Άσε το δράμα, την τοξικότητα και τους αρνητικούς ανθρώπους. Διάλεξε την αγάπη, την ευτυχία και την καλή ενέργεια. Μετά, δες τι θα συμβεί.

Ολόκληρη η ζωή σου θα αλλάξει με τον πιο όμορφο τρόπο.

Η ποιότητα των ανθρώπων δεν ορίζεται από το περιτύλιγμά τους

Πόσο όμορφα αισθανόμαστε στη θέα κάποιου δώρου, γνωρίζοντας ότι προορίζεται μονάχα για μας. Κυρίως ένα όμορφο περιτύλιγμα μας παραπέμπει αυτόματα σε ένα όμορφο δώρο.
Αρκετές φορές ξεγελιόμαστε από μια γυαλιστερή συσκευασία που δεν ανταποκρίνεται πάντοτε στις πραγματικές μας προσδοκίες. Κάπως έτσι παρομοιάζονται και οι γύρω μας. Άνθρωποι όμορφοι εξωτερικά που δε σημαίνει πάντοτε αξιάγαπητα πλάσματα γλυκές και αθώες υπάρξεις.

Κάποιες φορές η εξωτερική εμφάνιση περικλείει όλο το πακέτο σε κάποιον άνθρωπο δηλαδή όμορφη εμφάνιση και υγιή προσωπικότητα και άλλοτε πάλι όχι.

Η ποιότητα των ανθρώπων δεν ορίζεται από το περιτύλιγμά τους. Αυτό δε φαίνεται εξαρχής. Απαιτεί το χρόνο του για να αντιληφθει κανείς την ασχήμια και την υποκρισία της ψυχής. Η παγωμάρα και τα κενά συναισθήματα του άλλου που κρύβονται πίσω από τα υπέροχα μάτια, τα χείλη ή το πρόσωπο και το καλίγραμμο σώμα του.

Όμως τι σημασία έχει αυτό το γυαλιστερό περιτύλιγμα του δώρου που μας χαρίζεται εφόσον ορίζεται από ένα κενό και αδιάφορο δώρο; Τι να το κάνεις το απλό χαρτί; Τι να την κάνεις την εξωτερική ομορφιά σαν κρύβει μέσα της μια άσχημη καρδιά; Απογοήτευση και πίκρα σου αφήνει.

Ο χρόνος αποκαλύπτει το μεγαλειο καρδιάς που ξεπροβάλλει πίσω απο κάθε προσωπείο και σώμα. Η εξωτερική εμφάνιση μαραίνεται με το πέρασμα του χρόνου μα η ψυχή ξεπροβάλλει λαμπερή και ακριβή παντοτινά. Εξάλλου ότι λάμπει δεν είναι χρυσός.

Τι σημαίνει, τελικά, “τυχαίο”;

Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στο ζήτημα της τάξης και της αταξίας. Στο παράδειγμα της ανακατεμένης τράπουλας, δεν φαίνεται να υπάρχει αμφιβολία πως η εντροπία της ολοκαίνουριας τράπουλας, στην οποία όλα τα φύλλα είναι διατεταγμένα κατά χρώμα και αύξουσα σειρά, ήταν χαμηλή, και ότι μια τράπουλα που ανακατεύεται τυχαία, έχει υψηλότερη εντροπία. Τι γίνεται, όμως, αν η τράπουλα αποτελείται από δύο μόνο φύλλα; Εφόσον τώρα τα φύλλα μπορούν να διαταχθούν με δύο μόνο τρόπους, δεν έχει νόημα να διακρίνουμε ανάμεσα σε μια λιγότερο και μια περισσότερο εύτακτη διάταξη. Αν έχουμε τρία φύλλα- ας πούμε, τα δύο, τρία και τέσσερα κούπα; Ίσως νομίζετε πως η ακολουθία “δύο, τρία, τέσσερα” είναι πιο εύτακτη, πιο καλά τακτοποιημένη, και συνεπώς χαμηλότερης εντροπίας από την ακολουθία “τέσσερα, δύο, τρία”. Εξάλλου, στην πρώτη περίπτωση τα φύλλα διατάσσονται κατά αύξουσα σειρά. Τι θα συνέβαινε, όμως, αν και τα τρία φύλλα ήταν δυάρια – κούπα, καρό και μπαστούνι; Υπάρχει τώρα κάποια διάταξη πιο εύτακτη από τις άλλες; Η μόνη διαφορά τώρα είναι πως τα φύλλα ορίζονται με βάση το χρώμα και όχι την αξία τους. Ο τρόπος με τον οποίο επισημαίνουμε τα φύλλα δεν μπορεί να σχετίζεται με την εντροπία της τράπουλας, σωστά; Η ακολουθία «δύο κούπα, δύο καρό, δύο μπαστούνι» δεν έχει περισσότερη, ούτε λιγότερη εντροπία από την ακολουθία «δύο καρό, δύο κούπα, δύο μπαστούνι».

Απ’ ό,τι φαίνεται, ο ορισμός της εντροπίας ως μέτρου της αταξίας είναι κάπως ελλιπής, επειδή ο ορισμός μας για την αταξία είναι πολύ στενός. Σε μερικές περιπτώσεις είναι προφανές τι εννοούμε, σε άλλες, όμως, όχι. Επιτρέψτε μου να προχωρήσω το επιχείρημα λίγο παραπέρα. Ας δούμε ένα πραγματικά «κακό» κόλπο με την τράπουλα, που δείχνει πιο καθαρά τι εννοώ. Παίρνω μια τράπουλα που τα φύλλα της είναι διατεταγμένα με τάξη, τα ανακατεύω, σας τα δείχνω, και βλέπετε πως είναι καλά ανακατεμένα. Κοιτάξτε εδώ τώρα, σας λέω, και ανακατεύω ακόμη μια φορά την τράπουλα. Ισχυρίζομαι, όμως, τώρα, ότι έχω δώσει στα φύλλα μια πολύ ξεχωριστή διάταξη. Ο ισχυρισμός, αν μη τι άλλο, ξαφνιάζει, αφού το δεύτερο ανακάτεμα έδειχνε παρόμοιο με το αρχικό. Γυρίζω ανάποδα την τράπουλα και την απλώνω ομοιόμορφα στο τραπέζι. Έκπληκτοι, αλλά και με μια απογοήτευση που δεν μπορείτε να κρύψετε, διαπιστώνετε ότι τα φύλλα δείχνουν απλώς το ίδιο ανακατεμένα με πριν. Ε, όχι και «ξεχωριστή διάταξη» αυτή, θα ισχυριστείτε.

Και όμως, είναι. Βλέπετε, θα στοιχημάτιζα οποιοδήποτε πόσο ότι δεν μπορείτε να πάρετε μια άλλη τράπουλα, να την ανακατέψετε και να δημιουργήσετε ακριβώς την ίδια διάταξη με τη δική μου. Οι πιθανότητες να το πετύχετε είναι, φυσικά, εξίσου απειροελάχιστες με την πιθανότητα να ανακατέψετε πάλι την τράπουλα και να καταλήξετε σε μια απολύτως τακτική διάταξη των φύλλων. Και αυτή η πιθανότητα είναι μία στα εκατό εκατομμύρια τρισεκατομμυρίων τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων τρισεκατομμύρια (1:10^80). Βασικά, μην μπείτε στον κόπο να το δοκιμάσετε. Άρα, κάτω από αυτό το πρίσμα, βλέπουμε πως η τυχαία διάταξη της τράπουλάς μου είναι το ίδιο «ξεχωριστή» με μια άθικτη, μη ανακατεμένη τράπουλα. Τι γίνεται, λοιπόν, τώρα με την εντροπία; Απ’ ό,τι φαίνεται, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η εντροπία έχει αυξηθεί, αν καταλήξουμε σε μια διάταξη το ίδιο απίθανη με την αρχική, όσο τυχαία ανακατεμένα κι αν φαίνονται τα φύλλα της.

Για να είμαι ειλικρινής, εδώ προσπαθώ να σας ξεγελάσω. Φυσικά και μια τράπουλα με φύλλα διατεταγμένα κατά χρώμα και αύξουσα σειρά είναι πιο ξεχωριστή από τη δική μου «ξεχωριστή», τυχαία διάταξη των ανακατεμένων φύλλων. Συνεπώς, η εντροπία είναι μάλλον ένα μέτρο της τυχαιότητας, παρά της αταξίας. Μπορεί να μοιάζει σαν να παίζουμε με τις λέξεις, αλλά στην πραγματικότητα, αυτός είναι ο τρόπος για να καταλήξουμε σε έναν πιο αυστηρό ορισμό της εντροπίας. Τεχνικά, για τη μέτρηση των διαφόρων επιπέδων του «ξεχωριστού» χρησιμοποιούμε τον όρο «αλγοριθμική τυχαιότητα».

Στην επιστήμη των υπολογιστών, ο όρος «αλγόριθμος» δηλώνει μια ακολουθία εντολών σε ένα υπολογιστικό πρόγραμμα, και η αλγοριθμική τυχαιότητα ορίζεται ως το μήκος του μικρότερου προγράμματος που μπορεί να συνταχθεί σε υπολογιστή για να αναπαραχθεί μια δεδομένη διάταξη των φύλλων (ή, μια ακολουθία αριθμών). Έτσι, στην περίπτωση της τράπουλας με τα τρία φύλλα, είναι ξεκάθαρο ότι για να προκόψει η διάταξη «δύο, τρία, τέσσερα» απαιτείται η εντολή «βάλε τα στη σειρά από το μικρότερο στο μεγαλύτερο», ενώ για τη διάταξη «τέσσερα, δύο, τρία» θα μπορούσε να δοθεί η εντολή «ξεκίνα με τον μεγαλύτερο αριθμό, έπειτα συνέχισε κατά αύξουσα σειρά», η οποία θα μπορούσε κάλλιστα να επαναδιατυπωθεί ως εξής: «ξεκίνα με το τέσσερα, συνέχισε με το δύο, συνέχισε με το τρία». Σε κάθε περίπτωση, οι δύο τελευταίες εντολές χαρακτηρίζονται από ελαφρώς υψηλότερη αλγοριθμική τυχαιότητα από την πρώτη, επομένως, η διάταξη «τέσσερα, δύο, τρία» έχει ελαφρώς υψηλότερη εντροπία από τη διάταξη «δύο, τρία, τέσσερα».

Τα πράγματα είναι πολύ πιο ξεκάθαρα στην περίπτωση μιας κανονικής τράπουλας, με 52 φύλλα. Μπορούμε εύκολα να δώσουμε οδηγίες σε έναν υπολογιστή για την αναπαραγωγή της πλέον εύτακτης τράπουλας: «Ξεκίνα με τις κούπες και βάλε τα φύλλα κατά αύξουσα σειρά, οι άσοι πρώτα, μετά κάνε το ίδιο για τα καρό, τα σπαθιά και τα μπαστούνια». Πώς, όμως, θα προγραμματίζαμε τον υπολογιστή για να αναπαραγάγει τη δική μου, ξεχωριστή διάταξη φύλλων; Στην περίπτωση αυτή, δεν υπάρχει σύντομος δρόμος και ίσως χρειαστεί να παραθέσουμε αναλυτικά τις οδηγίες, βήμα προς βήμα: «ξεκίνα με τον ρήγα σπαθί, συνέχισε με το δύο καρό, με το επτά κούπα [και ούτω καθεξής]». Αν η τράπουλα δεν ανακατεύτηκε στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, ίσως υπάρχουν μικρές ακολουθίες μη ανακατεμένων φύλλων, όπου έχει διατηρηθεί η αρχική τάξη, και οι οποίες μειώνουν ελαφρώς το μήκος του προγράμματος -για παράδειγμα, αν τα δύο, τρία, τέσσερα, πέντε και έξι μπαστούνι παραμένουν στη σειρά, είναι ευκολότερο να δώσουμε στον υπολογιστή την εντολή «ξεκίνα με το δύο μπαστούνι και βάλε κατά αύξουσα σειρά τα επόμενα τέσσερα φύλλα με το ίδιο σύμβολο», παρά να δηλώσουμε ξεχωριστά τα τέσσερα φύλλα.

Όλα αυτά σχετικά με το μήκος ενός προγράμματος, μάλλον δεν σας λένε πολλά. Μάλιστα, μπορούμε ν’ απαλλαγούμε από αυτόν τον τρόπο ορισμού της αλγοριθμικής τυχαιότητας. Εφόσον ο εγκέφαλός μας- όπως ο εγκέφαλος του δαίμονα του Μάξουελ- είναι, σε πολύ βασικό επίπεδο, ένας υπολογιστής που εκτελεί εντολές, έχουμε τη δυνατότητα να αντικαταστήσουμε την ιδέα του υπολογιστικού προγράμματος με την ικανότητα απομνημόνευσης. Αν σας έδειχνα μια σειρά από τυχαία ανακατεμένα τραπουλόχαρτα και σας ζητούσα να τα διατάζετε κατά σύμβολο και κατά αύξουσα σειρά, θα το κάνατε εύκολα. (Σημειώστε ότι σας δίνω τη δυνατότητα να γυρίσετε τα φύλλα και να τα διατάξετε στη σειρά, παρά να στηριχτείτε στο τυφλό, τυχαίο ανακάτεμα). Αν, όμως, σας ζητήσω να διατάξετε τα φύλλα με την ίδια σειρά που έχουν στη δική μου «ξεχωριστή» διάταξη, την οποία πέτυχα ανακατεύοντας την τράπουλα τυχαία, θα είναι σχεδόν αδύνατον να απομνημονεύσετε τη σειρά τους.

Βασικά, χρειάζεστε τώρα πολύ περισσότερη πληροφορία από πριν. Και όσο περισσότερη πληροφορία διαθέτετε για ένα σύστημα, τόσο περισσότερο θα μπορείτε να το οργανώσετε και να χαμηλώσετε την εντροπία του.

Η κοινωνική ευθύνη των επιστημόνων

Θα πρέπει να ενδιαφέρουν τους φυσικούς επιστήμονες οι κοινωνικές επιπτώσεις της εργασίας τους και τα ηθικά ζητήματα που ανακύπτουν από αυτή; Πρέπει να αποδέχονται την ευθύνη για τις συνέπειες της επιστημονικής έρευνας στον άνθρωπο και το περιβάλλον;

Τα συγκεκριμένα ερωτήματα δεν είχαν τεθεί στο μακρινό παρελθόν, διότι αυτού του είδους οι συνέπειες ήταν ελάχιστες. Τότε, η επιστήμη δεν έπαιζε κανένα ρόλο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων ή στην ασφάλεια των κρατών. Το μοναδικό κίνητρο της επιστημονικής αναζήτησης ήταν η περιέργεια — το ίδιο ερέθισμα που δραστηριοποιεί τους επιστήμονες και σήμερα — χωρίς κανέναν φανερό πρακτικό στόχο. Η απομάκρυνση των επιστημόνων από τις καθολικού ενδιαφέροντος ανθρώπινες υποθέσεις τους οδήγησε στην κατασκευή ενός τείχους απομόνωσης πίσω από το οποίο βρήκαν καταφύγιο, προσποιούμενοι ότι η εργασία τους δεν είχε οποιαδήποτε σχέση με την ανθρώπινη ευημερία. Ο στόχος της επιστημονικής έρευνας, διαβεβαίωναν, ήταν η κατανόηση των νόμων της φύσης. Εφ’ όσον αυτοί είναι αμετάβλητοι και ανεπηρέαστοι από τις αντιδράσεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων, οι αντιδράσεις και τα συναισθήματα τους δεν έχουν θέση στη μελέτη της φύσης.

Εξαιτίας αυτού του αποκλεισμού οι φυσικοί επιστήμονες ανέπτυξαν διάφορες αντιλήψεις και αρχές περί της επιστήμης με στόχο να δικαιολογήσουν το διαχωρισμό από την πραγματικότητα. Σε αυτές περιλαμβάνονται απόψεις όπως: «η επιστήμη για χάρη και μόνο της επιστήμης», «η επιστημονική αναζήτηση δεν γνωρίζει όρια», «η επιστήμη είναι ορθολογική και αντικειμενική», «η επιστήμη είναι ουδέτερη», «η επιστήμη ουδεμία σχέση έχει με την πολιτική», «οι επιστήμονες είναι απλώς εξειδικευμένοι εργάτες» και «δεν πρέπει να κατηγορούμε την επιστήμη για τις κακές εφαρμογές της». Ο John Ziman, επίτιμος καθηγητής φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, ανέλυσε όλα αυτά τα αξιώματα και βρήκε ότι κανένα δεν ισχύει στον σύγχρονο κόσμο.

Τούτη η νοοτροπία απομόνωσης ήταν ίσως ανεκτή στο παρελθόν, τότε που τα επιστημονικά ευρήματα διαχωρίζονταν σαφώς από τις πρακτικές τους εφαρμογές στο χρόνο και το χώρο. Έπειτα από μια ανακάλυψη απαιτούνταν δεκαετίες για να βρεθεί μια εφαρμογή της, και αυτή πάλι θα την αναλάμβαναν άλλοι, κυρίως μηχανικοί των πολυτεχνικών σχολών ή των βιομηχανικών εργαστηρίων.

Στις μέρες μας, είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνουμε τη διαφορά μεταξύ καθαρής και εφαρμοσμένης έρευνας. Οι πρακτικές εφαρμογές ακολουθούν καταπόδας τις επιστημονικές ανακαλύψεις και διεκπεραιώνονται από τους ίδιους ανθρώπους. Πράγματι, οι ερευνητές στις πανεπιστημιακές έδρες παροτρύνονται στην εφαρμοσμένη έρευνα για να εξασφαλίσουν οικονομική αυτάρκεια. Η τρομακτική πρόοδος της καθαρής επιστήμης κατά τον 20ό αιώνα — ειδικά της φυσικής κατά το πρώτο μισό του αιώνα και της βιολογίας κατά το δεύτερο — έχουν αλλάξει παντελώς τη σχέση μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας. Η επιστήμη έχει καταστεί κυρίαρχο στοιχείο της ζωής μας. Προσέφερε τεράστια βελτίωση στην ποιότητα της ζωής, αλλά δημιούργησε και σοβαρότατους κινδύνους. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η μόλυνση του περιβάλλοντος, η σπατάλη των ζωτικών πόρων, η αύξηση μεταδοτικών ασθενειών και, πάνω απ’ όλα, η απειλή για την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους λόγω της ανάπτυξης όπλων μαζικής καταστροφής.

Οι φυσικοί επιστήμονες δεν είναι δυνατόν πλέον να υποστηρίζουν ότι η εργασία τους δεν έχει καμία σχέση με την ευμάρεια των ατόμων ή την κρατική πολιτική. Παραδόξως, πολλοί είναι αυτοί που επιμένουν σε τέτοιους ισχυρισμούς- πολλοί εμμένουν στη νοοτροπία της απομόνωσης, υπερασπιζόμενοι για την επιστήμη μια πολιτική «ελεύθερης αγοράς». Η λογική τους στηρίζεται κυρίως στη διάκριση μεταξύ καθαρής και εφαρμοσμένης έρευνας. Υποστηρίζουν ότι επιβλαβείς μπορεί να είναι μόνο οι εφαρμογές’ οι περί την καθαρή επιστήμη έχουν μοναδική υποχρέωση να δημοσιοποιούν τα αποτελέσματα της ερευνάς τους. Το τι θα πράξουν οι «άλλοι» με αυτά, είναι δική τους δουλειά, όχι των επιστημόνων.

Ωστόσο, όπως έχει διαπιστωθεί, η διάκριση μεταξύ καθαρής και εφαρμοσμένης έρευνας είναι, σε μεγάλο βαθμό, ανύπαρκτη. Η υιοθέτηση αμοραλιστικής στάσης από τους επιστήμονες είναι απαράδεκτη. Κατά τη δική μου γνώμη, αποτελεί ανήθικη στάση, διότι αποφεύγει να δεχτεί την προσωπική ευθύνη για τις πιθανές συνέπειες των πράξεων μας.

Είμαστε πολίτες μιας παγκόσμιας κοινότητας, με όλο και μεγαλύτερη αλληλεξάρτηση — αλληλεξάρτηση οφειλόμενη κυρίως στις τεχνολογικές προόδους που δημιουργεί η επιστημονική έρευνα. Μια αλληλεξαρτώμενη κοινότητα προσφέρει σημαντικά οφέλη στα μέλη της’ αλλά, για τον ίδιο λόγο, τα φέρνει αντιμέτωπα με τις μεγάλες ευθύνες τους. Κάθε πολίτης είναι υπόλογος για τα έργα του. Όλοι έχουμε ευθύνη έναντι της κοινωνίας.

Η ευθύνη αυτή είναι βαρύτερη για τους επιστήμονες για το λόγο ακριβώς που αναφέραμε προηγουμένως: τον κυρίαρχο ρόλο που παίζει η επιστήμη στη σύγχρονη κοινωνία. Ο μαθηματικός Michael Atiyah, κάτοχος του μεταλλίου Φιλντς (1966) και σημερινός πρόεδρος των Συνδιασκέψεων της Pugwash για την Επιστήμη και τις Παγκόσμιες Υποθέσεις, εξήγησε κατά τη διάλεξη Schrödinger του 1997 τους λόγους αυτής της ειδικής ευθύνης των επιστημόνων:

«Πρώτον, υπάρχει το ζήτημα της ηθικής ευθύνης. Αν δημιουργήσεις κάτι, πρέπει να ενδιαφερθείς για τις συνέπειες. Κάτι τέτοιο πρέπει να ισχύει για τις επιστημονικές ανακαλύψεις όπως ακριβώς ισχύει για τα παιδιά που φέρνουμε στον κόσμο.»

Ο Atiyah συνέχισε περιγράφοντας άλλους τέσσερις λόγους για τους οποίους οι φυσικοί επιστήμονες πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη των συνεπειών της ερευνάς τους:

-Κατανοούν τα τεχνικά προβλήματα καλύτερα από τον μέσο πολιτικό ή πολίτη — και η γνώση συνοδεύεται από ευθύνη.
-Μπορούν να προσφέρουν τεχνικές συμβουλές και βοήθεια για την επίλυση των απρόοπτων προβλημάτων που ανακύπτουν.
-Μπορούν να προειδοποιήσουν για τους μελλοντικούς κινδύνους που ίσως προκύπτουν από μια τρέχουσα ανακάλυψη.
-Αποτελούν μια διεθνή αδελφότητα που υπερβαίνει τα φυσικά σύνορα κι έτσι είναι σε θέση να έχουν συνολική άποψη για τα συμφέροντα του ανθρώπινου γένους.

Και στη διάλεξη Schrodinger αλλά και στην ομιλία του ως προέδρου της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου, ο Atiyah τόνισε ότι οι επιστήμονες πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη των έργων τους και για έναν ακόμη λόγο: τις συνέπειες μιας άσχημης δημόσιας εικόνας για την επιστήμη. Το κοινό θεωρεί τους επιστήμονες υπεύθυνους για τους κινδύνους που συνεπάγεται η επιστημονική πρόοδος:

Τα πυρηνικά όπλα αποτελούν σοβαρή απειλή, και ορθώς κατηγορούνται οι επιστήμονες. Η κλωνοποίηση ανθρώπων είναι απεχθής και αντιμετωπίζεται ως ανήθικη- το αποτέλεσμα, η επιστήμη συνολικά δέχεται κατηγορίες εξαιτίας λίγων επιστημόνων που θέλουν να την αναπτύξουν.

Το κοινό έχει τη δυνατότητα, μέσω των εκλεγμένων κυβερνήσεων του, να ελέγξει την επιστήμη είτε σταματώντας τη χρηματοδότηση είτε θέτοντας περιοριστικούς όρους. Προφανώς, είναι προτιμότερο ο οποιοσδήποτε έλεγχος να ασκείται από τους ίδιους τους επιστήμονες.

Η επιστήμη πρέπει συνεχώς να μεριμνά για τη δημόσια εικόνα της, διότι έτσι εμπνέει σεβασμό για την ακεραιότητα της και κερδίζει την εμπιστοσύνη του κοινού στις εξαγγελίες και τους στόχους της. Οι επιστήμονες πρέπει με τη συμπεριφορά τους να αποδείξουν ότι μπορούν να συνδυάζουν τη δημιουργικότητα με την ευσπλαχνία, ότι τη στιγμή που αφήνουν ελεύθερη τη φαντασία τους εξακολουθούν να ενδιαφέρονται για τους συνανθρώπους τους, και ότι είναι πλήρως υπεύθυνοι για τις πράξεις τους όταν παλεύουν με το άγνωστο.

Για όλα τα παραπάνω πρέπει να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα. Το πρώτο είναι ένας ηθικός κώδικας για τη συμπεριφορά των επιστημόνων, ανάλογος με τον όρκο του Ιπποκράτη που δίνουν οι γιατροί. Ο ηθικός κώδικας για τη συμπεριφορά όσων ασκούν την ιατρική υπάρχει εδώ και δυόμισι σχεδόν χιλιάδες χρόνια. Στο παρελθόν, όπως και σήμερα, η ζωή του ασθενούς βρίσκεται κυριολεκτικά στα χέρια του γιατρού και είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί ότι ο γιατρός χειρίζεται αυτή τη δύναμη υπεύθυνα, έχοντας ως πρώτιστο καθήκον τη φροντίδα του ασθενούς. Σήμερα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι φυσικοί επιστήμονες έχουν σχεδόν παρόμοιο ρόλο σε σχέση με το ανθρώπινο είδος. Είναι επομένως καιρός, όσοι αποκτούν επιστημονικό τίτλο να αρχίσουν να δίνουν κάποιο είδος όρκου ή υπόσχεσης. Αυτό θα είχε μια σημαντική συμβολική αξία, αλλά θα μπορούσε επίσης να αναπτύξει στους νέους επιστήμονες την επίγνωση και τον προβληματισμό για ευρύτερα ζητήματα.

Τέτοιοι όρκοι έχουν εισαχθεί σε μερικές διακηρύξεις (για παράδειγμα, τούτη του Ινστιτούτου για τις Κοινωνικές Καινοτομίες —ISI), και έχουν προταθεί διάφορες μορφές διατύπωσης, κατάλληλες για ποικίλες περιπτώσεις. Ο παρακάτω όρκος, ο οποίος έχει προταθεί από το φοιτητικό τμήμα της Αμερικανικής Ομάδας της Pugwash, θα ήταν κατάλληλος για την τελετή αποφοίτησης όλων των νέων επιστημόνων:

«Υπόσχομαι να εργαστώ για έναν καλύτερο κόσμο, όπου η επιστήμη και η τεχνολογία θα χρησιμοποιούνται με κοινωνικά υπεύθυνο τρόπο. Δεν θα χρησιμοποιήσω τις γνώσεις μου για οτιδήποτε έχει σκοπό να βλάψει τους ανθρώπους ή το περιβάλλον. Καθ’ όλη τη σταδιοδρομία μου θα εξετάζω έγκαιρα τις ηθικές συνέπειες της επιστημονικής δράσης μου. Παρότι οι αξιώσεις της θέσης που θα κατέχω μπορεί να είναι πολύ μεγάλες, αποδέχομαι αυτή τη δήλωση, διότι αναγνωρίζω ότι η ατομική ευθύνη αποτελεί το πρώτο βήμα στο δρόμο για την ειρήνη.»

Αντιλαμβάνεστε ότι ένας τέτοιος όρκος δεν μπορεί να συμβιβαστεί με σταδιοδρομίες που σχετίζονται με χημικά, βιολογικά ή πυρηνικά όπλα.

Θα ήθελα να δω τα πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο να υιοθετούν την πρακτική μιας τέτοιας ορκωμοσίας κατά την αποφοίτηση των φοιτητών τους. Μια προϋπόθεση γι’ αυτό θα ήταν η εισαγωγή στην πανεπιστημιακή ύλη μαθημάτων σχετικών με τις ηθικές πλευρές της επιστήμης.

Ενώ λοιπόν είναι ιδιαίτερα σημαντικό να κατανοήσουν την κοινωνική τους ευθύνη όσοι ξεκινούν την επιστημονική τους σταδιοδρομία, είναι εξίσου σημαντικό να έχουν συνείδηση αυτών των ευθυνών και οι παλιότεροι επιστήμονες. Γι’ αυτό το λόγο προτείνω οι εθνικές ακαδημίες επιστημών (ή τα αντίστοιχα ιδρύματα στις χώρες όπου δεν υπάρχουν ακαδημίες) να συμπεριλάβουν ρητώς ηθικά ζητήματα στον καθορισμό των αρμοδιοτήτων τους). Τα καταστατικά ορισμένων ακαδημιών ήδη περιλαμβάνουν άρθρα που τους επιτρέπουν να ασχοληθούν με τις κοινωνικές συνέπειες της επιστημονικής έρευνας. Θα ήθελα όμως αυτά τα άρθρα να γίνουν υποχρεωτικά. Θα επιθυμούσα όλες οι εθνικές ακαδημίες να δηλώνουν ρητά ότι τα ηθικά ζητήματα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του επιστημονικού έργου.

Ως συνέπεια αυτής της γενικής δέσμευσης, προτείνω να αναλάβουν οι ακαδημίες ένα συγκεκριμένο καθήκον: την ίδρυση επιτροπών δεοντολογίας — άλλη μία πρακτική που εφαρμόζεται στην ιατρική. Σε πολλές χώρες τα ερευνητικά προγράμματα που αφορούν ασθένειες πρέπει να εγκρίνονται από επιτροπές δεοντολογίας της πολιτείας ή του νοσοκομείου προκειμένου να εξασφαλισθεί ότι η έρευνα δεν θα θέσει σε κίνδυνο την υγεία του ασθενούς. Θα επιθυμούσα να επεκταθεί αυτή η πρακτική στην ερευνητική εργασία γενικότερα, αρχίζοντας από τη γενετική μηχανική.

Εκτός από τις ακαδημίες Επιστημών, σημαντικό ρόλο μπορούν να παίξουν και άλλοι, ανεξάρτητοι οργανισμοί οι οποίοι ενδιαφέρονται ειδικά για τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από την επιστημονική έρευνα και τις εφαρμογές της. Αυτοί οι οργανισμοί μπορούν να αναπτύξουν δραστηριότητες τις οποίες οι ακαδημίες αδυνατούν να διεξέλθουν, είτε εξαιτίας καταστατικών περιορισμών είτε επειδή είναι, επισήμως ή εμμέσως, κυβερνητικοί οργανισμοί.

Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι ανεξάρτητοι οργανισμοί επιστημόνων, αυτός όμως που γνωρίζω καλύτερα είναι η κίνηση Pugwash, η οποία αυτοπροσδιοριζεται ως η «συνείδηση των επιστημόνων» και περιγράφει το ρόλο της ως εξής:

«Η κίνηση Pugwash είναι η έκφραση της επίγνωσης του κοινωνικού και ηθικού καθήκοντος των φυσικών επιστημόνων να βοηθήσουν στην αποτροπή και το ξεπέρασμα των πραγματικών και δυνητικών επιζήμιων αποτελεσμάτων των επιστημονικών και τεχνολογικών ανακαλύψεων και να προωθήσουν τη χρήση της επιστήμης και της τεχνολογίας για ειρηνικούς σκοπούς.»

Στα 42 χρόνια της ύπαρξης της, η κίνηση Pugwash έχει συγκεντρώσει, απ’ όλο τον κόσμο, επιστήμονες, διανοούμενους και ανθρώπους με εμπειρία σε κυβερνητικά, διπλωματικά και στρατιωτικά ζητήματα. Σκοπός της είναι η μείωση του κινδύνου ένοπλης σύγκρουσης και η εύρεση συνεργατικών λύσεων σε παγκόσμια προβλήματα που άπτονται της επιστήμης και των διεθνών υποθέσεων.

Η κοινωνική συνείδηση των επιστημόνων της κίνησης Pugwash βρήκε την κύρια έκφραση της στην ενασχόληση με τη βασική απειλή που προήλθε από την επιστημονική έρευνα: την ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων. Για πολλά χρόνια, το κύριο καθήκον της ήταν να εμποδίσει τη μετατροπή του Ψυχρού Πολέμου σε θερμό —κάτι που θα οδηγούσε στην καταστροφή του πολιτισμού μας και πιθανόν του ανθρώπινου είδους. Οι προσπάθειες της κίνησης επικεντρώθηκαν σε μέτρα που θα σταματούσαν την κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών μέσω συμφωνιών περιορισμένης σημασίας, όπως η Συνθήκη μερικής απαγόρευσης των πυρηνικών δοκιμών (1963), η Συνθήκη για τους αντιβαλλιστικούς πυραύλους (1972) και η Συνθήκη για τα πυρηνικά όπλα μέσου βεληνεκούς (1987).

Όταν ο Ψυχρός Πόλεμος τερματίστηκε, η κίνηση Pugwash έστρεφε το ενδιαφέρον της στον κύριο στόχο —την πλήρη εξάλειψη των πυρηνικών όπλων. Οι δημοσιεύσεις που προέκυψαν από αυτή την προσπάθεια είχαν ως συνέπεια να καταστεί αντικείμενο σοβαρής μελέτης το ζήτημα του απαλλαγμένου από πυρηνικά όπλα πλανήτη μας. Άμεσο αποτέλεσμα υπήρξε η ίδρυση της Επιτροπής της Καμπέρα: η αναφορά της επιτροπής, η οποία δημοσιεύτηκε το 1996, αποτελεί το πλέον εύγλωττο επιχείρημα υπέρ της ιδέας της πυρηνικής αποτροπής.

Μπορεί να συμβάλει άμεσα η επιστημονική κοινότητα στην εξάλειψη των πυρηνικών και λοιπών όπλων μαζικής καταστροφής; Νομίζω ότι θα το είχε πράξει ήδη αν πρόσεχε τις εκκλήσεις του νομπελίστα φυσικού Hans Bethe πριν από λίγα χρόνια:

«Εισερχόμαστε σε μιαν εποχή αφοπλισμού και απόσυρσης των πυρηνικών όπλων. Ωστόσο, μερικές χώρες συνεχίζουν να αναπτύσσουν πυρηνικά όπλα. Είναι αβέβαιο αν, και πότε, θα συμφωνήσουν τα έθνη να σταματήσει τούτο το επικίνδυνο παιχνίδι. Όμως, οι μεμονωμένοι επιστήμονες μπορούν να επηρεάσουν αυτή τη διαδικασία αρνούμενοι να συμπράξουν. Γι’ αυτό το λόγο, ζητώ από τους επιστήμονες όλων των χωρών να απέχουν από κάθε εργασία δημιουργίας, ανάπτυξης, βελτίωσης και παραγωγής πυρηνικών όπλων, καθώς και οποιουδήποτε άλλου όπλου με δυνατότητες μαζικής καταστροφής, όπως τα χημικά ή τα βιολογικά όπλα.»

Η εξάλειψη των πυρηνικών όπλων θα απομάκρυνε τον άμεσο κίνδυνο για το ανθρώπινο είδος, αλλά δεν εγγυάται την ασφάλεια μακροπρόθεσμα. Τα πυρηνικά όπλα δεν μπορεί να «αποεφευρεθούν», δεν γίνεται να σβήσουμε απ’ τη μνήμη μας τη γνώση της κατασκευής τους. Αν υπάρξει στο μέλλον μια σοβαρή σύγκρουση μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, τα πυρηνικά οπλοστάσια θα αναδυθούν και θα επιστρέψουμε στο κλίμα του Ψυχρού Πολέμου. Συνεπώς, θα πρέπει εντέλει να ασχοληθούμε με τη φαινομενικά ουτοπική ιδέα ενός κόσμου χωρίς πόλεμο.

«Η εξάλειψη των αιτιών του πολέμου» θα είναι το θέμα της επόμενης ετήσιας συνδιάσκεψης της Pugwash που θα διεξαχθεί στο Queen’s College του Πανεπιστημίου του Καιμπριτζ τον Αύγουστο του 2000. Και αυτό αποτελεί πραγματικά ένα καθήκον για τον νέο αιώνα.

Ο Πυθαγόρας και η αναζήτηση του νοήματος

Το άτομο αυτό και οι μαθητές του είχαν υποστηρίξει ότι η ίδια η επιστήμη αποτελεί άσκηση ανεύρεσης νοήματος. Στην πραγματικότητα, όσο αγνότερη είναι η επιστήμη, τόσο ισχυρότερες είναι οι επιγνώσεις της – γι’ αυτό και αγαπούσαν τα μαθηματικά. Το άτομο αυτό ονομαζόταν Πυθαγόρας.

Από όλα τα παράδοξα που θυμόμαστε για τους αρχαίους φιλοσόφους, τίποτε δεν είναι πιο παράδοξο από όσα σχετίζονται με τον Πυθαγόρα. Είναι ένας μυστηριώδης άνδρας, ουσιαστικά ένας μυθικός άνδρας, όπως έχουν ισχυριστεί ορισμένοι λόγιοι – όμως, από την άλλη οι λόγιοι ασχολούνται με κάτι πολύ αμφισβητήσιμο. Για παράδειγμα, το μέσα μέρος του μηρού του λέγεται ότι ήταν φτιαγμένο από χρυσάφι. Λέγεται ότι τα ποτάμια του μιλούσαν. Λέγεται ότι είχε φωτογραφική μνήμη και μπορούσε να ανακαλέσει τις λεπτομέρειες όλων όσα του συνέβησαν σ’ αυτή τη ζωή, αλλά και σε προηγούμενες ζωές του, επίσης, διότι πίστευε στη μετενσάρκωση της ψυχής. Η μνήμη αυτή αποτελούσε δώρο του θεού Ερμή.

Και αφού αναφερόμαστε στην εγκράτεια, ήταν πολύ παράξενος και με το φαγητό του ακόμη. Σιχαινόταν τα μπαρμπούνια, όπως και τα’ αυγά. Συμβούλευε οι άνθρωποι να κάνουν έρωτα μόνο τον χειμώνα και ποτέ το καλοκαίρι. Όμως, αν θα θέλατε να τον ακολουθήσετε, η αποχή αυτή θα ήταν το λιγότερο για το οποίο θα έπρεπε να αντιδράσετε. Οι πιθανοί μαθητές του έπρεπε να παραμείνουν σιωπηλοί για πέντε χρόνια. Κατόπιν, έπρεπε να τον ακούν να μιλά χωρίς να τον βλέπουν: σαν τις νυχτερίδες, ο Πυθαγόρας κυκλοφορούσε μόνο τη νύχτα.

Ταξιδεύοντας στο ιωνικό νησί της Σάμου σήμερα, τη γενέτειρα του Πυθαγόρα, δεν θα μπορούσατε να αμφισβητήσετε την ιστορικότητά του. Η πρωτεύουσα ονομάζεται Πυθαγόρειο. Στην αποβάθρα, τους επισκέπτες χαιρετά ένα εμπνευσμένο, γεωμετρικό άγαλμα του φιλοσόφου, μαθηματικού και μουσικού του έκτου αιώνα π.Χ. (όπως υποθέτουμε). Αναπαριστά το θεώρημα που έχει λάβει το όνομα του Πυθαγόρα, το χέρι του σοφού δείχνει την επάνω γωνία ενός τριγώνου, συμπληρώνοντας έτσι τις τρεις πλευρές. Στη χάλκινη βάση, υπάρχουν χαραγμένα αποσπάσματα σε σχέση με την αρμονία του Σύμπαντος που είναι γνωστή και ως ‘’μουσική των σφαιρών’’.

Κάποτε ένα από τα πλουσιότερα νησιά του Αιγαίου, η Σάμος, και κοντά στη Μικρά Ασία, η ιστορία αναφέρει ότι ο νεαρός Πυθαγόρας ταξίδεψε από εκεί σε όλη τη Μεσόγειο – «ταξιδεύοντας μεταξύ των Χαλδαίων και των Μάγων», όπως αναφέρει ο Διογένης Λαέρτιος – και έφθασε στην Αίγυπτο, τη χώρα του ηλιακού θεού Ρα. Εκεί, ανακάλυψε ένα μείγμα μυστικισμού και γεωμετρίας, που συμβολίζεται με εκπληκτικό τρόπο από τις Μεγάλες Πυραμίδες της Γκίζας. Θα τον γοήτευε για την υπόλοιπη ζωή του. Έφθασε να πιστεύει ότι οι σφαίρες και οι κύκλοι αποτελούν τα ωραιότερα αντικείμενα και ότι η γη και το στερέωμα πρέπει να είναι και αυτά σφαιρικά, όχι κυλινδρικά ή επίπεδα όπως πίστευαν τότε. Έφθασε να πιστεύει ότι οι ζυγοί αριθμοί μπορούν να θεωρηθούν θηλυκοί, κυκλικοί και θερμοί και οι μονοί αρσενικοί, γωνιώδεις, ανώμαλοι. Μοιάζει τρελό, μέχρι να προσέξετε ότι οι μονοί αριθμοί είναι κάποιες φορές παράξενοι. Για παράδειγμα, όλοι οι πρώτοι αριθμοί, εκτός από το 2, είναι μονοί και οι πρώτοι αριθμοί – οι αριθμοί εκείνοι που διαιρούνται μόνο με τον εαυτό τους και τη μονάδα – είναι πράγματι παράξενοι.

Η μορφή του Πυθαγόρα αποτέλεσε αντικείμενο που συνήρπασε πολλές διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι τον τιμούσαν ως φιλόσοφο και τον διεκδικούσαν ως δικό τους, επειδή είχε ζήσει σε ‘’ιταλικό’’ έδαφος. Οι ερωτευμένες με την αισθητική ψυχές της Αναγέννησης ταυτίζονταν μαζί του μέσω της προσωποποιημένης Μουσικής, επειδή υποτίθεται ότι εκείνος ανακάλυψε τη σχέση μεταξύ της μουσικής και των μαθηματικών διαστημάτων ενώ έπαιζε μ’ ένα μονόχορδο: όταν μειώσουμε το μήκος της χορδής, η νότα ανεβαίνει κατά ένα τέλειο διάστημα οκτάβας.

Οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν τα μαθηματικά απαραίτητο βήμα προς την αποκάλυψη των απλών φαινομένων, στην πορεία προς την ανακάλυψη της αξίας των πραγμάτων. Στις συμμετρίες και στα σχήματά της, η μαθηματική ανάλυση παρουσίαζε σημαντικές αλήθειες για την πραγματικότητα. Οι αριθμοί είναι, κατά κάποιον τρόπο, υπερβατικοί: το ένα συν ένα θα έκανε δύο, άσχετα από το αν θα υπήρχαμε εμείς ή όχι, ή ακόμη κι αν υπήρχε το Σύμπαν. Γι’ αυτό, θεωρείται ότι όταν ο Πυθαγόρας ανακάλυψε το περίφημο θεώρημά του, του φάνηκε προφανές να αναζητήσει έναν βωμό και να θυσιάσει ένα βόδι. Είχε ανοίξει για την ανθρωπότητα ένα παράθυρο προς τον κόσμο των θεών. Είχε διακρίνει κάτι από το νόημα των πραγμάτων.

Ο ίδιος ο Πλάτων έκανε πολλά για να διατηρήσει ζωντανή την άποψη του Πυθαγόρα ότι τα μαθηματικά βρίσκονται στη βάση όλων όσα γνωρίζουμε για το Σύμπαν. Σε μία από τις πλέον Πυθαγόρειες στιγμές του, στον διάλογο Τίμαιος, ο Πλάτων βεβαιώνει:

Το όραμα της ημέρας και της νύχτας και των μηνών και του κύκλου των
ετών δημιούργησε την τέχνη των αριθμών. Μας έδωσε όχι μόνο την έννοια
του χρόνου, αλλά και τα μέσα για να μελετήσουμε τη φύση του Σύμπαντος,
από όπου αναδύθηκε κάθε φιλοσοφία σε κάθε πλευρά της.

Στην Πολιτεία του Πλάτωνος, τα μαθηματικά περιγράφονται ως η δύναμη που ζωογονεί ένα όργανο της ψυχής που αξίζει χίλια «κανονικά μάτια», επειδή αποτελεί έναν βαθύτερο τρόπο για να βλέπουμε την αλήθεια. Αποσαφηνίζει τα πράγματα. Ο αρχαίος μαθηματικός μπορεί να θεωρηθεί αρχιτέκτων των αριθμών: χρησιμοποιώντας τα μαθηματικά εργαλεία – ένα ορθογώνιο τρίγωνο κι έναν χάρακα – δημιούργησε κάτι πραγματικά όμορφο.

Αυτά τα επιχειρήματα παρείχαν ευφάνταστη και μακροχρόνια ώθηση στην επιστήμη. Ο αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ αναφέρει τον Πυθαγόρα ως «παππού όλων των οπαδών του Κοπέρνικου». Ο Γαλιλαίος πίστευε ότι το Σύμπαν «είναι γραμμένο στη γλώσσα των μαθηματικών». Ο Μπέρτραντ Ράσελ έλεγε ότι «Τα μαθηματικά, αν ειδωθούν σωστά, διαθέτουν όχι μόνο την αλήθεια, αλλά και ύψιστη ομορφιά – μία ομορφιά ψυχρή και αυστηρή, όπως αυτή της γλυπτικής».

Στην πραγματικότητα, η πρόταση των Πυθαγορείων είναι πιο περίπλοκη. Υπάρχει μία δύναμη στα μαθηματικά που είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις ιδιότητες που παρέχουν στα ανθρώπινα όντα την αίσθηση νοήματός τους. Κι όμως, η φύση αυτής της δύναμης παραμένει μυστήριο. Οι άνθρωποι είναι απολύτως λογικό να συμπεράνουν ότι δεν λέει τίποτε για την ύπαρξη του Θεού. Άλλωστε, ένα συν ένα κάνει δύο, όχι επειδή το λέει κάποιος θεός, αλλά επειδή έτσι είναι. Ο μαθηματικός Τζων βαν Νιούμαν το θέτει ως εξής: «Στα μαθηματικά δεν κατανοείς πράγματα. Απλώς τα συνηθίζεις». Από την άλλη, ο βιολόγος Ρίτσαρντ Ντώκινς, σημαντικός πρεσβευτής του αθεϊσμού για πολλούς, δεν μπορεί να μην θαυμάσει την τάξη των πραγμάτων: «Η περιπλοκότητα των ζωντανών οργανισμών αντιστοιχεί με τη λεπτή αποτελεσματικότητα του φαινόμενου σχεδίου τους». Υποστηρίζει ότι η ίδια η Φύση βρίσκει τον τρόπο να ανεβεί αυτό που αποκαλεί «απίθανο βουνό» και δεν είναι λιγότερο αξιοσημείωτη γι’ αυτό.

Το τι ακριβώς πιστεύετε για τα μαθηματικά, πιθανότατα αποτελεί ζήτημα της προσωπικής σας πίστης ή της έλλειψης πίστης. Ο γρίφος του θαύματος του Γουίγκνερ και της Πυθαγόρειας γεωμετρίας είναι, κατά κάποιον τρόπο, ο ίδιος: τελικά, δεν γνωρίζουμε γιατί υπάρχουν νόμοι, γιατί τα μαθηματικά λειτουργούν, ή γιατί μπορούμε να ανακαλύψουμε τόσα πολλά για το Σύμπαν. Εν τούτοις, το θέμα είναι ότι μπορούμε. Επιπλέον, υπάρχει κάτι ιδιαίτερα όμορφο σ’ όλα αυτά. Η διαίσθηση ότι ο Κόσμος είναι ένας χώρος με νόημα για τους ανθρώπους είναι σωστή. Η εικόνα του Πυθαγόρα μας θυμίζει ότι η επιστήμη, αντί να υποσκάπτει αυτήν την ευαισθησία, μπορεί, στην πραγματικότητα, να την υποστηρίξει.

ΔΕΣ: ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ ΣΧΟΛΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ Η ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ

H θεωρία των χορδών

O χώρος και ο χρόνος δεν είναι θεμελιακές ιδέες, αλλά προϊόντα βαθύτερης οργάνωσης του σύμπαντος

Mια από τις πολλά υποσχόμενες, αλλά και τις πλέον αμφιλεγόμενες θεωρίες της μοντέρνας φυσικής είναι εκείνη των Xορδών. Oι συζητήσεις που ξεσήκωσε όταν πρωτοδιατυπώθηκε ήταν πολλές, μια θεωρία που μπορεί να δώσει όλες τις απαντήσεις στην φυσική. Έχει όμως ένα πρόβλημα: δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο πειραματικής μελέτης. Θεωρία που δεν προσφέρει τον τρόπο διάψευσής της, είχε γράψει ο μεγάλος φιλόσοφος της επιστήμης Karl Popper, δεν μπορεί να είναι επιστημονική. Παρ’ όλα αυτά όμως η συζήτηση στους κύκλους των φυσικών είναι έντονη.

«H θεωρία των χορδών υπόσχεται την συνένωση των δύο βασικών θεωριών της φυσικής του 20ου αιώνα», δήλωσε ο καθηγητής Brian Green στο ηλεκτρονικό περιοδικό Amazon.com. «Έχουμε μάθει ότι τα μεγαλύτερα πράγματα στο σύμπαν, αστέρια, γαλαξίες (ακόμη και το σύμπαν καθεαυτό) εξηγούνται πολύ καλά από την γενική θεωρία της σχετικότητας του Aϊνστάιν. Tα μικρά πράγματα του σύμπαντος – μόρια, άτομα, υποατομικά σωματίδια κ.λ.π. – εξηγούνται καλά από μια άλλη θεωρία που ονομάζεται κβαντομηχανική. Tο περίεργο είναι πως κάθε μία από αυτές τις θεωρίες ισχυρίζεται ότι η άλλη είναι λάθος. Yπάρχει ένας τρομερός ανταγωνισμός μεταξύ της γενικής σχετικότητας και της κβαντομηχανικής, που πενήντα χρόνια τώρα προσπαθούν να συμβιβάσουν οι άνθρωποι. Tελικά, ήρθε η θεωρία των χορδών και μας έδειξε τον τρόπο που μπορεί να γίνει αυτό.

H βασική ιδέα της θεωρίας των χορδών είναι απλή. Πριν από καιρό μάθαμε ότι τα μόρια και τα άτομα απαρτίζονται από μικρότερα σωματίδια: τα μικρά ηλεκτρόνια περιστρέφονται γύρω από τον πυρήνα. O πυρήνας με την σειρά του είναι φτιαγμένος από μικρότερα ακόμη σωματίδια: τα πρωτόνια και τα νετρόνια. Για κάμποσο καιρό οι άνθρωποι πίστευαν ότι η ιστορία τέλειωνε εκεί. Aλλά πιο εκλεπτυσμένα πειράματα έδειξαν ότι αν κοιτάξουμε πιο προσεκτικά μέσα σε ένα πρωτόνια ή ένα νετρόνιο, θα βρούμε ακόμη μικρότερα σωματίδια, τα ονομαζόμενα κουάρκ. H θεωρία των χορδών λέει πως υπάρχει ένα ακόμη χαμηλότερο επίπεδο. Aν δείτε πολύ βαθιά μέσα σε ένα ηλεκτρόνια ή μέσα σε ένα κουάρκ, λέει η θεωρία των χορδών, θα βρείτε ένα μικρό βρόγχο ένα νηματίδιο ενέργειας που χορεύει. Aυτό τον μικρό βρόγχο τον αποκαλούμε χορδή. Mοιάζει με ένα μικρό κομμάτι χορδής.

H υπέροχη ιδέα αυτής της θεωρίας είναι ότι τελικά έχουμε ένα μόνο συστατικό, ένα βασικό πράγμα, για να εξηγήσουμε όλο το σύμπαν: την χορδή. Mια χορδή όμως μπορεί να ταλαντώνεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, όπως μια χορδή ενός βιολιού μπορεί να παίξει πολλές νότες. Kάθε διαφορετικό είδος ταλάντωσης αυτών των μικρών βρόγχων, λοιπόν δεν δίνει διαφορετικούς ήχους, δίνει διαφορετικά σωματίδια. Tο ηλεκτρόνιο δηλαδή στην πραγματικότητα είναι μία χορδή που ταλαντώνεται κατά ένα τρόπο, το κουάρκ μια επίσης χορδή που ταλαντώνεται κατά διαφορετικό τρόπο. Kατά μία έννοια η θεωρία των χορδών ξαναφέρνει στην ζωή την παλιά ιδέα της μουσικής των σφαιρών, αλλά σε μικροσκοπικό επίπεδο».

Πως γίνεται όμως μεγάλοι φυσικοί να στέκονται σκεπτικοί σε μια θεωρία που μπορεί να απαντήσει σε τόσο θεμελιακά προβλήματα;

Πολλοί, απαντά το Brian Green, θέλουν την ένωση των δύο βασικών θεωριών και αν και ξέρουν ότι «η θεωρία των χορδών μπορεί να δώσει λύση σε αυτό το μεγάλο πρόβλημα, φοβούνται ότι μπορεί να μην υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί πειραματικά…

Αυτοί οι μικρού βρόγχοι είναι εξαιρετικά μικροσκοπικοί. αν θεωρήσουμε ότι το άτομο έχει το μέγεθος του γνωστού σύμπαντος, τότε η χορδή θα έχει το μέγεθος ενός δένδρου. Προς το παρόν δεν έχουμε μια πειραματική διαδικασία που να μεγεθύνει τα πράγματα τόσο πολύ ώστε αν μπορέσουμε να τα δούμε απ’ ευθείας. Έτσι λοιπόν το σκεπτικό είναι: “Ωραία, έχουμε μια όμορφη θεωρία που μπορεί να λύσει αυτό το μεγάλο πρόβλημα. Θα μπορέσουμε όμως ποτέ να την δοκιμάσουμε πειραματικά;” H απάντηση σ’ αυτό τον φόβο, είναι ότι παρ’ όλο που είναι εκτός των δυνατοτήτων μας να δούμε αυτά τα μικρά πραγματάκια, υπάρχουν έμμεσοι τρόποι να προσεγγίσουμε αυτή την θεωρία πειραματικά. Για παράδειγμα, η θεωρία των χορδών θέλει το σύμπαν να έχει περισσότερα είδη υποατομικών σωματιδίων – περισσότερες μορφές ταλαντώσεων – που δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμη. Ένας μεγάλος επιταχυντής που τώρα φτιάχνεται στην Γενεύη της Ελβετίας μπορεί ίσως να έχει την δυνατότητα να παράγει αυτά τα σωματίδια μέσω των τρομαχτικών συγκρούσεων που δημιουργεί. Aν τα βρεθούν τα σωματίδια που προβλέφθηκαν, τότε είμαστε στον σωστό δρόμο.»

Ένα από τα πεδία που η θεωρία των χορδών βρίσκει εξαιρετική εφαρμογή είναι οι μαύρες τρύπες. Aυτές είναι πολύ μικρές περιοχές του διαστήματος όπου συγκεντρώνεται μεγάλη μάζα ύλης. Eίναι δε τόσο μεγάλη η συγκέντρωση της μάζας και τόσο μικρό το μέγεθός τους, που οι τεράστιες δυνάμεις βαρύτητας που αναπτύσσει, δεν αφήνει ούτε το φως να ξεφύγει. Eξ ου και το όνομά τους, “μαύρες τρύπες”.

«Oι μαύρες τρύπες, λόγω της τεράστιας μάζας τους, χρειάζονται την θεωρία της γενικής σχετικότητας. Λόγω του μικρού τους μεγέθους χρειάζονται την κβαντομηχανική. Xρειαζόμαστε δηλαδή τους νόμους του μεγάλου και τους νόμους του μικρού την ίδια στιγμή.

Στην δεκαετία του 1970, ο Stephen Hawking συνειδητοποίησε πως οι μαύρες τρύπες έχουν μερικά ασυνήθιστα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα έχουν θερμοκρασία διαφορετική του μηδενός, που στην φυσική αυτό σημαίνει ότι υπάρχει αστάθεια. O Stephen Hawking μπόρεσε να υπολογίσει πόση αστάθεια (ή σε όρους φυσικής πόση εντροπία) έχουν αυτές οι μαύρες τρύπες.Tα τελευταία χρόνια δύο θεωρητικοί των χορδών κατάφεραν να υπολογίσουν επακριβώς το μέγεθος της αστάθειας μέσα σε μια μαύρη τρύπα. Έκαναν από την αρχή τους υπολογισμούς, με αυτό το πιό εκλεπτυσμένο πλαίσιο και κατέληξαν ακριβώς στην ίδια απάντηση που είχε καταλήξει ο Stephen Hawking. Ήταν μια επιβεβαίωση της προ 25ετίας πρόβλεψης του Hawking, που τώρα απέκτησε μια πολύ στέρεα θεωρητική θεμελίωση από την θεωρία των χορδών.

Σήμερα ο Brian Green εργάζεται να αποδείξει ότι ο χώρος και ο χρόνος δεν είναι θεμελιακές ιδέες, αλλά προϊόντα βαθύτερης οργάνωσης του σύμπαντος. «H ιδέα του χώρου και του χρόνου είναι προσεγγίσεις βαθύτερων οργανωτικών αρχών, αρχές που εμφανίζονται όταν το σύμπαν βρεθεί σε ακραίες καταστάσεις. Aυτό που προσπαθούμε τώρα να κάνουμε είναι να βρούμε ποιες είναι αυτές οι αρχές».

Είναι φανερό πως δεν είναι ο κόσμος άδειος και χωρίς μεγαλείο – εμείς είμαστε

Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι έχουν ένα βαθύ αίσθημα πνευματικότητας. Ξέρουν ότι η υπόστασή τους και ο κόσμος στον οποίο ζουν δεν μπορούν να εξηγηθούν ή να κατανοηθούν μόνο με την ανθρώπινη εμπειρία. Ξέρουν ότι πρέπει να κάνουν το “μυστηριακό άλμα”. Πρέπει να πάνε πέρα από τον εαυτό τους, πέρα από την περιορισμένη τους πραγματικότητα. Έχουν μια ανεξήγητη αίσθηση του κάτι παραπάνω. Αισθάνονται πως υπάρχει μια μεγαλύτερη ενεργή διάνοια από τη δική τους, ακόμα κι αν δεν μπορούν να της δώσουν ένα όνομα. Έχουν επίγνωση ενός μεγάλου σχεδιασμού, ακατάπαυστα ενεργού, στον οποίο όλα είναι συμβατά και δεν υπάρχουν αντιφάσεις.

H ζωή μας δίνει λίγες εξηγήσεις. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το πραγματικό νόημα της ζωής, για την προέλευση της ζωής, ούτε για τη ζωή μετά τη ζωή. Μπορούμε μόνο να γεμίσουμε το κενό που δημιουργεί αυτή η αβεβαιότητα. Μπορούμε είτε να αποδεχτούμε με πίστη, είτε να επιλέξουμε το μηδενισμό. Και τα δύο μας εισάγουν στο μυστήριο. Επιλέγουμε να πιστεύουμε, είτε ότι όλα έχουν σημασία, είτε ότι τίποτα δεν έχει σημασία ωστόσο στην ουσία και οι δύο επιλογές είναι το ίδιο. Και οι δυο προκαλούν διανοητικά παιχνίδια, γιατί καμία από τις δύο δεν προσφέρει οριστικές αποδείξεις. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν απαντήσεις. Είναι όπως και το Ζεν Κοάν που τονίζει ότι δεν υπάρχει διαφορά στο αν νομίζουμε ότι είμαστε ένας μοναχός, που ονειρευόμαστε πως είμαστε μια πεταλούδα ή μια πεταλούδα που ονειρευόμαστε ότι είμαστε ένας μοναχός, που ονειρεύεται ότι είναι μια πεταλούδα.

Μερικοί από μας δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς απαντήσεις. Το κενό είναι υπερβολικά τρομακτικό, υπερβολικά ισοπεδωτικό. Πρέπει έτσι να δημιουργήσουμε απαντήσεις για τον εαυτό μας. Μερικοί διαλέγουμε, να ζήσουμε χωρίς απαντήσεις. Δεν τις βρίσκουμε απαραίτητες. Ζούμε τη ζωή μας χωρίς να κάνουμε ερωτήσεις, ζώντας μέσα στις απαντήσεις. Και οι δύο τρόποι απαιτούν τη δημιουργία ενός συστήματος πίστης, για το οποίο δεν υπάρχει αξιολόγηση. Οποιαδήποτε επιλογή εμπεριέχει μια ζωντανή αίσθηση πνευματικότητας, που προέρχεται από την επιβεβαίωση του εαυτού μέσα από την ίδια την προσωπική επιλογή.

Η πνευματικότητα, η πίστη και το μυστήριο εμπεριέχονται σε κάθε πλευρά της ζωής. Θυμάμαι όταν είχα την πρώτη μου εμπειρία με το μεγαλείο του φθινοπώρου. Ποτέ δεν είχα δει δέντρα σε τέτοια φαντασμαγορική ακτινοβολία χρώματος. Εκείνο που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν ότι στο ίδιο δέντρο υπήρχαν φύλλα, το χρώμα των οποίων ποίκιλλε από κίτρινο ανοιχτό μέχρι βαθύ πορφυρό, συχνά πάνω στο ίδιο κλαδί. Θυμάμαι ότι γύρισα στους φίλους μου με σύγχυση και θαυμασμό, ρωτώντας γιατί. Είχαν ζήσει στην περιοχή εκείνη όλη τους τη ζωή και δεν μπορούσαν να απαντήσουν. “Είναι απλώς έτσι”, μου είπαν. Ήταν μια καλή απάντηση, αλλά όχι αρκετή για μένα. Σίγουρα, κάποιος πιο πεπειραμένος από μένα θα είχε κάνει την ίδια ερώτηση και θα είχε φτάσει σε μια πια αποκαλυπτική και “επιστημονική’ εξήγηση. Ναι υπήρχε τέτοια απάντηση. Υπήρχαν εξηγήσεις της βοτανικής για τη θέση του κάθε φύλλου στον ήλιο και τη σκιά, όπως και για τους παράγοντες παγωνιάς. Όλ’ αυτά εξηγήθηκαν σαφώς, αλλά έφυγα από τη βιβλιοθήκη το ίδιο έκπληκτος, το ίδιο εντυπωσιασμένος. Η επιστημονική απάντηση δεν είχε εξαφανίσει’ το μυστήριο από την εμπειρία. Επειδή κάτι μπορεί να εξηγηθεί δεν επηρεάζεται το μεγαλείο του!

Μπορούμε να προβλέπουμε τις παλίρροιες σχεδόν στο δευτερόλεπτο. Μπορούμε να χρονολογήσουμε τη μετανάστευση των πουλιών και των φαλαινών Μπορούμε να περπατήσουμε πάνω στη σελήνη. Ελαττώνει όμως αυτό το μεγαλείο της θάλασσας, τη μαγεία των πουλιών ή την ομορφιά;

Το γεγονός ότι μπορώ να φυτέψω ένα σπόρο και να γίνει λουλούδι, να μοιραστώ λίγη -γνώση με κάποιον άλλο, να χαμογελάσω σε κάποιον και να μου ανταποδώσει ένα χαμόγελο, είναι για μένα συνεχείς πνευματικές ασκήσεις.

Διδάσκω σε μια τάξη και βρίσκω ότι κάτι από αυτά που είπα επηρεάζει τη ζωή ενός άλλου. Συμμετέχω στην αλληλεπίδραση και έχω τη δύναμη να προκαλέσω λύπη, χαρά ή γέλιο. Πνευματικότητα!

Είναι φανερό πως δεν είναι ο κόσμος άδειος και χωρίς μεγαλείο – εμείς είμαστε.

Η μαγεία δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του μάγου. Εμείς οι ίδιοι είμαστε μάγοι με τη δύναμη να επικαλούμαστε την εμφάνιση και να εξαφανίζουμε πράγματα κατά βούληση. Δημιουργούμε το μυστήριο της κάθε μέρας – τα μυστικά βρίσκονται κάτω από κάθε δέντρο, σε κάθε έντομο, σε κάθε σκέψη. Τα λουλούδια θα ανθίζουν είτε ενδιαφερόμαστε, είτε όχι, οι τροφές θα έχουν διαφορετική γεύση, είτε κάνουμε τον κόπο να μασήσουμε ή να γευτούμε. Θα υπάρχουν λαμπερές αυγές ακόμα κι αν δεν σηκωνόμαστε αρκετά νωρίς για να δούμε μία. Το πνεύμα κάθε προσώπου και κάθε πράγματος είναι παρόν, ακόμα κι αν κοιμόμαστε πολύ για να το βιώσουμε, ακόμα κι αν δεν παραδεχόμαστε την ύπαρξή του. Η πνευματικότητα εμπεριέχει μια συνειδητότητα όλων των υπαρκτών και μια ευρύτητα αντιλήψεων για τα ανύπαρκτα. Είναι η δύναμη και η έλλειψη φόβου που θα μας επιτρέψει να υπερβούμε την πραγματικότητα και τον εαυτό μας. Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι ξέρουν πώς είναι αυτή η μαγεία που αποτελεί το καρύκευμα της ζωής, θεραπεύει την πλήξη και εξυψώνει την ύπαρξη πάνω από το χώρο και το χρόνο. Το να είσαι ολοκληρωμένος άνθρωπος σημαίνει να γνωρίζεις τη μέθη από ένα πορτοκάλι και την έκσταση σ’ ένα φύλλο χόρτου! Το να είσαι ολοκληρωμένος σημαίνει ν’ απλώνεις το χέρι με πλήρη εμπιστοσύνη και ν’ αγγίζεις το Θεό σε όλα τα πράγματα.