Εγωκεντρισμός: Η πηγή του προβλήματος

Η υπερβολική ενασχόλησή μας με το εγώ είναι πηγή δυστυχίας, ενώ το ενδιαφέρον για τον άλλον είναι πηγή ευτυχίας. Δεν γνωρίζω τόσα για τον σωματικό πόνο όσα εσύ. Μια μέρα όμως βρισκόμουν στην Μποντ Γκάγια -ο πλέον ιερός τόπος των βουδιστών προσκυνητών-, το μέρος στο οποίο ο Βούδας έλαβε τη φώτιση, για να ξεκινήσω μια σειρά από σημαίνουσες διδασκαλίες.

Είχαν συγκεντρωθεί εκεί περίπου εκατό χιλιάδες άτομα για να με παρακολουθήσουν, όταν ξαφνικά ένιωσα έναν πόνο στο στήθος και άρχισα να ιδρώνω. Τότε δεν ήξεραν ότι ο πόνος οφειλόταν στη χοληδόχο κύστη, και μου δόθηκε εντολή να μεταβώ επειγόντως στο νοσοκομείο. ‘Έπρεπε να φτάσουμε οδικώς στο νοσοκομείο της Πάτνα, πρωτεύουσας της πολιτείας του Μπιχάρ, που βρισκόταν δύο ώρες μακριά. Στη διαδρομή είδαμε απερίγραπτη δυστυχία. Το Μπιχάρ είναι μία από τις φτωχότερες περιοχές της Ινδίας. Από το παράθυρό μου έβλεπα παιδιά ξυπόλυτα που δεν πήγαιναν καν σχολείο. Κοντά στην Πάτνα είδα έναν ηλικιωμένο άνθρωπο σε μια καλύβα, σωριασμένο στο έδαφος. Τα μαλλιά του ήταν ανακατεμένα, φορούσε βρόμικα ρούχα και φαινόταν άρρωστος και μόνος. Έμοιαζε να ψυχορραγούσε. Μέχρι να φτάσουμε στο νοσοκομείο είχα στον νου μου αυτόν τον άνθρωπο, ξεχνώντας τελείως τον δικό μου πόνο. Εστιάζοντας την προσοχή μου σε αυτόν, ενεργοποιήθηκε η συμπόνια και ο πόνος λιγόστεψε. Αυτή είναι η λειτουργία της συμπόνιας, ακόμα και σε σωματικό επίπεδο.

Όπως ορθά αναφέρατε, η πηγή του προβλήματος είναι ο εγωκεντρισμός. Πρέπει να φροντίζουμε τον εαυτό μας χωρίς να μας τυφλώνει ο εγωισμός. Αν δεν φροντίσουμε τον εαυτό μας, δεν μπορούμε να επιβιώσουμε. Πρέπει όμως να έχουμε σώφρονα και όχι ανόητο εγωισμό. Ο ανόητος εγωισμός εκδηλώνεται όταν κάποιος σκέφτεται μόνο τον εαυτό του, δεν ενδιαφέρεται για τους άλλους, παρά τους εκφοβίζει και τους χρησιμοποιεί. Όταν κανείς ενδιαφέρεται και προσφέρει στους άλλους, αναπόφευκτα θα νιώσει χαρά και θα αποκτήσει χαρούμενη ζωή. Αυτός είναι ο σώφρων εγωισμός. «Είσαι σοφός», είπε ο Αρχιεπίσκοπος. «Δεν Θα έλεγα μόνο σώφρων εγωιστής. Είσαι σοφός».

Μια βουδιστική πρακτική άσκηση της νόησης, η λεγόμενη λοτζόνγκ (lojong), είναι θεμελιώδης αρχή στην παράδοση του Δαλάι Λάμα. Όλη αυτή η συζήτησή του με τον Αρχιεπίσκοπο σχετικά με το θέμα του εγωισμού αντικατοπτρίζεται σε ένα σημαντικό κείμενο λοτζόνyκ του δωδέκατου αιώνα: «Όλες οι διδασκαλίες ντάρμα συμφωνούν σε ένα σημείο — στη μείωση του εγωκεντρισμού».

Σύμφωνα με το κείμενο, όταν εστιάζουμε την προσοχή μας στον εαυτό μας, είμαστε καταδικασμένοι στη δυστυχία. «Αναλογίσου ότι όσο επικεντρώνεσαι στη σημαντικότητα του εαυτού σου και κρίνεις πόσο καλός ή κακός είσαι, Θα νιώθεις δυστυχία. Η εμμονή σου να αποκτήσεις αυτά που επιθυμείς και να αποφύγεις όσα δεν θέλεις δεν οδηγεί στην ευτυχία». Εν κατακλείδι, «πάντα να διατηρείς έναν χαρούμενο νου».

Όμως, τι ακριβώς είναι ένας χαρούμενος νους; Ενώ ετοιμαζόμασταν για το ταξίδι, ο Τζίνπα, που έκανε τη μετάφραση και τα σχόλια σε αυτό το παράθεμα, μας εξήγησε ότι η χαρά βρίσκεται μέσα στη φύση του ανθρώπου, γι’ αυτό όλοι μπορούμε να τη συνειδητοποιήσούμε. Η επιθυμία μας για χαρά είναι, κατά κάποιον τρόπο, μια απόπειρα να ανακαλύψουμε την πραγματική κατάσταση του νου μας.

Οι βουδιστές πιστεύουν ότι η χαρά είναι μια φυσική κατάσταση, αλλά η ικανότητα να νιώσουμε χαρά είναι κάτι που μαθαίνεται σαν δεξιότητα. Στη συζήτηση καταλάβαμε ότι πολλά εξαρτώνται από εμάς, από το αν δηλαδή στρέφουμε την προσοχή μας στη δυστυχία μας ή στη δυστυχία των άλλων, στην ξεχωριστή προσωπικότητά μας ή στην αδιαχώριστη σύνδεσή μας με τους άλλους.

 Η καλλιέργεια της χαράς δεν έχει μελετηθεί επιστημονικά με τέτοια λεπτομέρεια όσο η καλλιέργεια της ευτυχίας. Το 1987, οι ψυχολόγοι Φίλιπ Μπρίκμαν, Νταν Κόουτς και Ρόνι Τζανόφ-Μπούλμαν δημοσίευσαν μία σημαντική μελέτη, η οποία δείχνει ότι οι τυχεροί νικητές του Λόττο δεν ήταν σημαντικά πιο χαρούμενοι από κάποια άτομα που έπασχαν από μια μορφή αναπηρίας εξαιτίας ενός ατυχήματος. Από την έρευνα αυτή φαίνεται ότι οι άνθρωποι τείνουν να θέτουν «προδιαγραφές» που καθορίζουν τι είναι γι’ αυτούς ευτυχία στην πορεία της ζωής τους. Με άλλα λόγια, προσαρμοζόμαστε σχεδόν σε κάθε νέα συνθήκη, αλλά αναπόφευκτα λαχταρούμε μια φυσική κατάσταση χαράς.

Σε πρόσφατες μελέτες της, η ψυχολόγος Σόνια Λιουμπομίρσκι υποστηρίζει ότι μόλις το πενήντα τοις εκατό της ευτυχίας μας καθορίζεται από μη μεταβλητούς παράγοντες, όπως τα γονίδια, ο χαρακτήρας ή οι «προδιαθέσεις». Το άλλο μισό καθορίζεται από έναν συνδυασμό παραγόντων, μέρος του οποίου ελέγχουμε ελάχιστα, αλλά και από τις συμπεριφορές και τις πράξεις μας, τις οποίες τελικά ελέγχουμε σε μεγάλο βαθμό. Σύμφωνα με τη Λιουμπομίρσκι, οι τρεις παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση της χαράς είναι: η ικανότητα να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα με θετικό τρόπο, η ικανότητα να νιώθουμε ευγνωμοσύνη και η ικανότητα να δείχνουμε ευγένεια και γενναιοδωρία. Στη συνέχεια της συζήτησης, θα αποκαλούν πάντα τα στοιχεία αυτά βασικούς πυλώνες της χαράς.