ΓΛΑΥΚΟΣ
(θεός)
Το όνομα Γλαύκος παραπέμπει στο δυνατό φως αλλά και στη θάλασσα -ο Ησίοδος (Θεογ. 440), αλλά και οι τραγικοί, καλούν τη θάλασσα γλαυκήν. Δύο παραδίδονται με το όνομα αυτό και σε σχέση με μια μεταμόρφωση αλλά και με τη θάλασσα.
Γλαύκος 1
Ο πρώτος Γλαύκος ήταν γιος του Σίσυφου, ιδρυτή της πόλης Εφύρα, της μελλοντικής Κορίνθου. Διαδέχθηκε τον πατέρα του στον θρόνο της πόλης και πήρε μέρος με το αγώνισμα του τέθριππου στους ταφικούς αγώνες προς τιμή του Πελία. Νικήθηκε από τον Ιόλαο, τον γιο του Ιφικλή, και κατασπαράχθηκε από τις φοράδες του που αφήνιασαν, είτε γιατί ήπιαν νερό από μια μαγική πηγή, είτε από τον θυμό της Αφροδίτης, γιατί ο Γλαύκος, θέλοντας να τις κάνει πιο γρήγορες, δεν τις άφηνε να ζευγαρώσουν· έτσι όμως προσέβαλε τη θεά. Άλλη εκδοχή του μύθου θέλει τον Γλαύκο να πίνει ο ίδιος από πηγή που το νερό της χάριζε την αθανασία. Όμως ποιος να πιστέψει ένα θνητό που έλεγε ότι είχε γίνει αθάνατος; Για να πείσει για τη μεταμόρφωσή του, έπεσε στη θάλασσα και έγινε ένας θαλασσινός θεός που έφερνε γρήγορο τέλος σε όποιον ναυτικό τον αντίκριζε.
Πιο ορθολογικές ερμηνείες θέλουν τον Γλαύκο να κάνει μεγάλες δαπάνες για την εκτροφή αλόγων που έπαιρναν μέρος σε ιπποδρομίες και να μην ενδιαφέρεται καθόλου για τα του οίκου του, με αποτέλεσμα να χάσει όλη του την περιουσία (Παλαίφ., περί απίστων 25)
Γλαύκος 2
Ο δεύτερος Γλαύκος ήταν γιος του Ανθηδόνα, ιδρυτή της ομώνυμης πόλης στη Βοιωτία, και της Αλκυόνης· ή του Ποσειδώνα και μιας Ναϊάδας. Υπήρξε ψαράς που μεταβλήθηκε σε αθάνατο θεό της θάλασσας, γιατί έφαγε ένα χόρτο. Οι θεοί της θάλασσας τον δέχτηκαν και ζήτησαν από τον Ωκεανό και την Τηθύ, το θαλασσινό ζευγάρι των θεών, να τον εξαγνίσουν. Τον έβαλαν να επαναλάβει ένα ξόρκι εννέα φορές και του είπαν να λουστεί σε εκατό ποταμούς· και τότε νερά από τόσους ποταμούς έπεσαν στο κεφάλι του. Αυτά είπε ο Γλαύκος ότι θυμόταν από εκείνη τη διαδικασία του καθαρμού και της μεταμόρφωσης· δεν ήξερε τίποτε άλλο. Όταν αργότερα συνήλθα, όλο μου το σώμα είχε μετασχηματιστεί σε κάτι άλλο από αυτό που ήταν πριν και το μυαλό μου δεν ήταν πια το ίδιο. Τότε είδα για πρώτη φορά αυτή τη σκουρόχρωμη πράσινη γενειάδα, τα μαλλιά μου που κυμάτιζαν στην πλατιά θάλασσα, αυτοί οι γιγάντιοι ώμοι και τα σκουρόχρωμα χέρια, αυτά τα πόδια που καμπυλώνουν κάτω σε ουρά ψαριού. Αυτά βάζει ο Οβίδιος τον ερωτευμένο Γλαύκο να λέει στην όμορφη Σκύλλα, για να καταλήξει στην απελπισμένη φράση: Σε τι μπορεί να χρησιμεύει αυτό το σχήμα ή που εγώ τέρπω τους ωκεάνιους θεούς; Τι χρησιμεύει να είναι κανείς θεός, αν όλα αυτά δεν σε συγκινούν; (Οβ., Μετ. 13.950 κ.ε.). Και όχι μόνο δεν του χρησίμευσε η θεϊκή του όψη και υπόσταση, ώστε να κατακτήσει την κοπέλα, αλλά υπήρξε και η αιτία της μεταμόρφωσης της νέας σε τέρας είτε με την παρέμβαση της Κίρκης που τον αγαπούσε και ζήλευε τη Σκύλλα είτε του Ποσειδώνα, για να την εκδικηθεί που προτίμησε τον Γλαύκο αντί για εκείνον. Ωστόσο, ακόμη και άσχημη εξακολουθούσε να την αγαπά· γι' αυτό την έκανε θεά.
Ο Γλαύκος εμπλέκεται και σε άλλους άτυχους έρωτες. Προσπάθησε να κατακτήσει την Αριάδνη, όταν ο Θησέας την άφησε στη Νάξο. Και εδώ στάθηκε άτυχος, αφού είχε για αντίπαλο τον Διόνυσο, στη συνοδεία του οποίου εντάχθηκε, όταν έφτασε ο θεός στο νησί για να πάρει το κορίτσι. Λεγόταν ακόμη ότι από αγάπη για τον Μελικέρτη, που άλλαξε την ανθρώπινη φύση του σε θεϊκή, έπεσε στη θάλασσα· στην Ανθηδόνα, κοντά στη θάλασσα, υπήρχε το λεγόμενο πήδημα του Γλαύκου.
Μαζί με την αθανασία ο Γλαύκος πήρε από τους θεούς και το χάρισμα της προφητείας «και προλέγει μέχρι τώρα στους ανθρώπους τα μέλλοντα. όσοι ταξιδεύουν στη θάλασσα διηγούνται κάθε χρόνο πολλά για τη μαντική του Γλαύκου» (Διόδ. 4.48). Γι' αυτό ο Βιργίλιος δίνει πατέρα στην προφήτισσα Σίβυλλα από την Κύμη τον Γλαύκο. Συνόδευσε την Αργώ, της οποίας θεωρείται ο κατασκευαστής σε ορισμένες παραλλαγές, και πολέμησε στο πλευρό των Αργοναυτών. Ως θεός εμφανίστηκε στους Αργοναύτες και τους συνόδεψε στο ταξίδι τους για δυο μερόνυχτα. Τότε προέβλεψε στον Ηρακλή τους άθλους και την αθανασία του και στους Τυνδαρίδες την αθανασία και τη θεοποίησή τους και ότι θα τιμώνται σαν θεοί με το όνομα Διόσκουροι - επομένως, ο Γλαύκος είναι αρχαιότερος θεός προστάτης των ναυτικών από τους Διόσκουρους που επίσης έχουν την ίδια ιδιότητα. (Διόδ. 4.48*) Ως προστάτης των ναυτικών δέχεται τις προσευχές των θνητών για σωτηρία (AG 6.164**). Εμφανίστηκε στον Μενέλαο την ώρα που περνούσε τον Μαλέα στον δρόμο από την Τροία για τη Σπάρτη και του αποκάλυψε τη μοίρα και τον θάνατο του αδελφού του Αγαμέμνονα στο ύστερο λουτρό που τούχεν ετοιμάσει η γυναίκα του· αυτά του είπε ο πελαγίσιος μαντευτής, ο προφήτης, ο αληθολόγος (Ευρ., Ορ. 360-365).
Ως θνητός υπήρξε πατέρας του Βελλεροφόντη, θεϊκός πατέρας του οποίου είναι ο Ποσειδώνας.
Περισσότερο ορθολογικές αφηγήσεις θεωρούν ότι ο Γλαύκος ήταν ναυτικός και πολύ καλός κολυμβητής, και γι' αυτό οι άνθρωποι τον αποκαλούσαν Πόντιον (=θαλασσινό) (Αθήν., Δειπν. 7.47). Ο Παλαίφατος, ξεκινώντας από την αρχική αφήγηση ότι ο Γλαύκος ήταν ψαράς, υποστηρίζει ότι η ιστορία της μεταμόρφωσης του Γλαύκου σε θεό είναι μύθευμα που προέκυψε από το γεγονός ότι διέφερε από τους άλλους ψαράδες και γιατί ήταν πολύ καλός κολυμβητής και γιατί η ψαριά του ήταν πάντα πλούσια, ακόμη κι όταν οι άλλοι δεν έπιαναν λέπι. Κάποια φορά που κολυμπούσε τον έχασαν από τα μάτια τους, έλειψε πολλές μέρες από το σπίτι του και όταν επέστρεψε και οι δικοί του τον ρώτησαν πού ήταν, απάντησε «στη θάλασσα». Και επειδή ήταν και ικανός ψαράς, όπως είπαμε, τον αποκάλεσαν θαλάσσιον, κατ' αντιστοιχία προς το ὄρειον που σήμαινε τον ικανό κυνηγό. Η ονομασία εδραιώθηκε, γιατί ο Γλαύκος περνούσε τον περισσότερο χρόνο στη θάλασσα. Και όταν κάποτε χάθηκε από ένα θαλάσσιο κήτος και δεν ξαναβγήκε στην ξηρά, οι κάτοικοι του τόπου του είπαν ότι ο Γλαύκος κατοικούσε πια μόνιμα στη θάλασσα. (Παλαίφατος, περί απίστων 27.8-25***) Τέλος, ο παραδοξογράφος Ηράκλειτος αναφέρει ότι ο Γλαύκος κατοικούσε σε νησί και ότι έκανε σήματα στα παραπλέοντα πλοία ποια πορεία να ακολουθήσουν, για να μην καταποντιστούν (περί απίστων 10).
Τον μύθο της μεταμόρφωσης του Γλαύκου χρησιμοποίησε ο Πλάτωνας ως παράδειγμα για να δείξει πώς η ψυχή παρουσιάζεται στον άνθρωπο παραμορφωμένη, όπως παραμορφώθηκε η αρχική μορφή του Γλαύκου με προσκολλήσεις, σπασίματα και νεροφαγώματα (Πλ., Πολ. 611c-d****). Και είναι, βέβαια, ενδιαφέρουσα η αντιστροφή της ιδέας του μύθου από τον φιλόσοφο: ενώ στον μύθο ο Γλαύκος με τη μεταμόρφωσή του θεοποιείται, περνά δηλαδή σε έναν ανώτερο βαθμό ύπαρξης, μάλιστα τον ανώτατο, για τον φιλόσοφο η μεταμόρφωση σε «θεό» είναι πλαστή εικόνα που καλύπτει την πραγματική θειότητα της ψυχής. Και επειδή η εικόνα αυτή είναι γοητευτική, συναρπαστική, «ευλαβική», είναι επικίνδυνη.
-------------------------------
*Γλαύκος και Αργοναύτες
Και είχαν φτάσει πλέον [οι Αργοναύτες] στη μέση του Εύξεινου Πόντου, όταν έπεσαν σε μια πολύ επικίνδυνη θαλασσοταραχή. Προσευχήθηκε όμως ο Ορφέας στους θεούς της Σαμοθράκης και σταμάτησαν οι άνεμοι και εμφανίστηκε κοντά στο πλοίο ο Γλαύκος ο θαλασσινός θεός, όπως ονομάζεται. Αυτός ο θεός, που συνόδεψε το πλοίο στο ταξίδι του για δυο μερόνυχτα αδιάκοπα, προφήτεψε στον Ηρακλή τους άθλους του και την αθανασία του και στους Τυνδαρίδες ότι θα ονομαστούν Διόσκουροι και θα τιμώνται σαν θεοί από όλους τους ανθρώπους. Και γενικά απευθύνθηκε σε όλους τους Αργοναύτες, τον καθένα με το όνομά του, και τους είπε ότι χάρη στις προσευχές του Ορφέα και σύμφωνα με κάποια πρόνοια των θεών, έκανε την εμφάνισή του και τους προμηνύει τα μέλλοντα. Και τους συμβούλεψε, μόλις φτάσουν σε ξηρά, να ευχαριστήσουν τους θεούς, γιατί χάρη σε αυτούς σώθηκαν μέχρι τώρα δύο φορές. Έπειτα ο Γλαύκος βούτηξε πάλι στον βυθό της θάλασσας… (Διόδ. 4.48)
**Προσευχή στον Γλαύκο
Γλαύκῳ καὶ Νηρῆι καὶ Ἰνοῖ καὶ Μελικέρτῃ καὶ βυθίῳ Κρονίδῃ καὶ Σαμόθρᾳξι θεοῖς σωθεὶς ἐκ πελάγους Λουκίλλιος ὧδε κέκαρμαι ταὰς τρίχας ἐκ κεφαλῆς· ἄλλο γὰρ οὐδὲν ἔχω.
***Ψαράς και κολυμβητής ή θεός;
Γλαῦκος ἦν ἀνὴρ ἁλιεὺς Ἀνθηδόνιος τὸ γένος· ἦν δὲ κολυμβητής, ἐν τούτῳ διαφέρων τῶν ἄλλων. κολυμβῶν δὲ ἐν τῷ λιμένι, ὁρώντων αὐτὸν τῶν ἀπὸ τῆς πόλεως, καὶ διακολυμβήσας εἴς τινα τόπον καὶ μὴ ὀφθεὶς τοῖς οἰκείοις ἡμέρας ἱκανάς, διακολυμβήσας πάλιν, ὤφθη αὐτοῖς· πυνθανομένων δὲ "ποῦ διέτριψας τὰς τοσαύτας ἡμέρας;" ἔφη "ἐν τῇ θαλάσσῃ". καὶ συγκλείων εἰς ἔλυτρον ἰχθῦς, ὁπότε χειμὼν γένοιτο καὶ μηδεὶς τῶν ἄλλων ἁλιέων ἰχθῦς δύναιτο λαβεῖν, ἐπυνθάνετο τῶν πολιτῶν τίνας δὴ βούλοιντο τῶν ἰχθύων ἀποκομισθῆναι αὐτοῖς, καὶ κομίζων οὓς ἂν ἤθελον, Γλαῦκος θαλάσσιος ἐκλήθη, ὥσπερ νῦν εἴ τις ἐν ὄρει οἰκῶν καὶ ὢν ἀγαθὸς θηρευτὴς ὄρειος ἄνθρωπος καλοῖτο. οὕτω καὶ ὁ Γλαῦκος τὰ πλεῖστα ἐν θαλάσσῃ διατρίβων Γλαῦκος θαλάσσιος ἐκλήθη. καὶ περιτυχὼν θηρίῳ θαλασσίῳ ἀπώλετο· μὴ ἐξελθόντα δὲ ἐκ τῆς θαλάσσης ἐμύθευσαν οἱ ἄνθρωποι ὡς ἐν θαλάσσῃ οἰκοῦντα κἀκεῖ τοῦ λοιποῦ διάγοντα. (Παλαίφατος, περί απίστων 27.8-25)
****Η μεταμόρφωση του Γλαύκου και η παραμόρφωση της ψυχής
Για να γνωρίσουμε την αληθινή φύση [της ψυχής], δεν πρέπει να την ιδούμε όπως τη βλέπουμε σήμερα, στην κατάσταση της διαφθοράς από την ένωσή της με το σώμα και από τα άλλα κακά, αλλά πρέπει να τη μελετήσουμε προσεκτικά με το λογισμό ποια είναι καθ' εαυτήν και καθαρή από κάθε ξένο στοιχείο, και τότε θα εννοήσουμε πόσο πολύ ωραιότερη είναι, και τότε ακόμη θα γνωρίσουμε ακριβέστερα τη φύση της δικαιοσύνης και της αδικίας και όλων των άλλων, για όσα μιλήσαμε ήδη. Αυτά που είπαμε για κείνην είναι βέβαια αληθινά, αλλά σχετικά με την τωρινή της κατάσταση· την είδαμε καθώς εκείνοι που βλέπουν τον θαλάσσιο Γλαύκο και δεν μπορούν να αναγνωρίσουν εύκολα την πρώτη του μορφή, επειδή τα παλαιά μέρη του σώματός του είναι άλλα σπασμένα, άλλα πάλι φαγωμένα και εντελώς παραμορφωμένα από τα κύματα, κι απάνω του έχουν προσκολληθεί κοχύλια και φύκια και πέτρες, ώστε με κάθε άλλο θηρίο να μοιάζει μάλλον παρά όπως ήταν η αρχική του φύση· έτσι παρουσιάζεται και σε μας η ψυχή, παραμορφωμένη από μύρια κακά. (Πλ., Πολιτ. 611c-d)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου