Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφεί για τον έρωτα. Κάποιοι φιλόσοφοι του έχουν αποδώσει μία θεϊκή υπόσταση, ένα εσωτερικό δαιμόνιο που μεσολαβεί ανάμεσα στους θεούς και στους ανθρώπους. Εάν απομυθοποιήσουμε όμως αυτή την άποψη θα δούμε ότι δεν είναι τίποτα άλλο παρά μόνο ένα ανθρώπινο δυνατό συναίσθημα, μία «ερωτική τέχνη». Η τέχνη που απεικονίζει την πιο τρυφερή και εκστατική ανθρώπινη στιγμή και που έχει δώσει χιλιάδες αριστουργήματα σε πολλούς πολιτισμούς: τον αρχαίο ελληνικό, τον ινδικό, τον κινεζικό τον ιαπωνικό και σε αρκετούς ακόμη.
Ο Ρωμαίος ποιητής Λουκρήτιος γράφει σχετικά:
"Έτσι λοιπόν, όποιος χτυπηθεί από τα βέλη της Αφροδίτης, είτε τα εκτοξεύει κάποιο αγόρι με γυναικεία μέλη, είτε μια γυναίκα που το κορμί της ολάκερο αποπνέει έρωτα, σπρώχνεται στο σημείο από όπου του ήρθε το χτύπημα και θέλει να συνουσιαστεί, και το υγρό από το σώμα του να χύσει στο άλλο σώμα. Γιατί ο βουβός του πόθος προμηνύει την ηδονή" (Λουκρήτιος, Περί Φύσης των Πραγμάτων).
Ας σταθούμε στην τελευταία φράση του Λουκρήτιου: "Γιατί ο βουβός του πόθος προμηνύει την ηδονή". Ο Λουκρήτιος αναγνωρίζει ότι η αρχική αιτία που κινεί τα νήματα του έρωτα είναι ο πόθος απ' τον οποίο προσδοκούμε να γευτούμε ως αποτέλεσμα την ηδονή, την χαρά, την ευχαρίστηση. Από τον πόθο όμως γεννιούνται και πολλά κακά που συχνά μας οδηγούν ή μπορεί να μας οδηγήσουν στον πόνο.
"Όλα μάταια όμως: μέσα από την πηγή της ευφορίας, μια πίκρα ξεπροβάλλει και του σφίγγει το λαιμό, κι ας είναι τριγύρω λουλουδιασμένος ο τόπος. Είτε γιατί τον βασανίζουν τύψεις που περνά την ζωή του άπραγος, χαμένος μες τη διαφθορά, είτε γιατί του πέταξε μια κουβέντα διφορούμενη η οποία καρφώθηκε στην παθιασμένη του καρδιά και τον καίει σαν φωτιά, είτε γιατί του φάνηκε πως έριχνε αλλού το βλέμμα της και κοίταξε άλλον άντρα, και πως στο πρόσωπό της είδε μια υποψία χαμόγελου. Και να σκεφτείς πως τούτα τα κακά τα βρίσκουμε σ' ένα δεσμό ερωτικό που έχει ευοδωθεί. Όμως σ' έναν άτυχο και ανεκπλήρωτο έρωτα τα δεινά είναι αναρίθμητα, και τα βλέπεις και με κλειστά τα μάτια. Γι' αυτό καλύτερα να φυλαχτείς από τα πρίν όπως σου είπα. Το νου σου, μην παρασυρθείς, Αφροδίτη, αφού έχει πέσει θύμα, λέει μιας αγάπης χυδαίας και δεν βλέπει ο δύστυχος τα χάλια τα δικά του."
(Λουκρήτιος Περί Φύσης των Πραγμάτων Usener H., οπ.π. 483, p. 308)
Με βάση όλα αυτά που μας λέει ο Λουκρήτιος είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί ο Επίκουρος κάποιες εκατοντάδες χρόνια πρίν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το πάθος επιφέρει τον πόνο και την ηδονή στο πέρασμά του, και απειλεί την ασφάλεια και την γαλήνια κατάσταση που είναι ο στόχος του σοφού ανθρώπου.
Η ορμή αυτή το πάθος δηλαδή που νιώθουμε, αλλά και οι ηδονές που προσδοκούμε για να μην βλάψουν την ψυχική μας γαλήνη πρέπει να υιοθετηθούν μέσα στα χρηστά ήθη και τις απαιτήσεις της υγιεινής όπως έγραψε σε μία συμβουλευτική επιστολή:
"Αν δεν παραβείς τους νόμους, αν δεν καταπατήσεις τα καλά ήθη, αν δεν λυπήσεις κανέναν από τους κοντινούς σου, κι αν ούτε το σώμα σου βλάψεις, ούτε περιττές ανάγκες τις ζωής σπαταλήσεις, τότε μπορείς να ικανοποιείς τις επιθυμίες σου όπως σ' ευχαριστεί."
(Επίκουρου Προσφώνησις οπ.π 87)
Τα πάθη ή αλλιώς τα συναισθήματα σύμφωνα με τον Επίκουρο είναι δύο, η ηδονή δηλαδή η τέρψη, η ευχαρίστηση που είναι και ο φυσικός τελικός σκοπός των όντων που μας οδηγεί στην ευτυχισμένη ζωή και η αλγηδόνα ή αλλιώς ο πόνος. Πάνω σ’ αυτά κρίνουμε τις προτιμήσεις και τις αποφυγές στην ζωή μας. Μια ηδονή, για τον Επίκουρο, είναι ηθικώς θεμιτή και πρέπει να την επιδιώκουμε, εφόσον αποτελεί μέσο διασφάλισης της ψυχικής μας ηρεμίας, ενώ πρέπει να αποφεύγουμε όσες μας πονούν, όταν επιμένουμε να τις ικανοποιήσουμε και μας φέρνουν πόνο και ταραχή, είτε αμέσως είτε αργότερα.
"ΠΑΘΗ ΔΕ ΛΕΓΟΥΣΙΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΟ, ΗΔΟΝΗΝ ΚΑΙ ΑΛΓΗΔΟΝΑ, ΙΣΤΑΜΕΝΑ ΠΕΡΙ ΠΑΝ ΖΩΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΝ ΟΙΚΕΙΟΝ, ΤΗ ΔΕ ΑΛΛΟΤΡΙΟΝ. ΔΙ’ ΩΝ ΚΡΙΝΕΣΘΑΙ ΤΑΣ ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΦΥΓΑΣ". (Διογένης Λαέρτιος- Βίοι Φιλοσόφων - Βιβλίο 10ο,Επίκουρος)
Ποιά είναι όμως τελικά η θέση του Επίκουρου για τον έρωτα και κατά πόσο o έρωτας συνεπικουρεί στην εσωτερική μας ανάγκη για μιά ευτυχισμένη ζωή;
Όλες οι παραπάνω διαπιστώσεις και επισημάνσεις που κάνει ο Επίκουρος δεν σημαίνει ότι απορρίπτει τον έρωτα και τις χαρές που απορρέουν από αυτόν αφού ο ίδιος μας λέει: "Δεν ξέρω τι πρέπει να σκεφθώ ως αγαθό, όταν παραμερίσω της απολαύσεις της γεύσης, του έρωτα, της ακοής ακόμη και τις ευχάριστες κινήσεις που προκαλούνται από τη θέα μιάς μορφής, και όποια ακόμη αισθήματα ηδονής γεννώνται σε ολόκληρο τον άνθρωπο με οποιοδήποτε αισθητήριο όργανο... Ρώτησα συχνά αυτούς που συνήθως ονομάζουν σοφούς τι θα απέμενε από το αγαθό, αν αφαιρούσαν ότι ανέφερα, αλλά δεν μπόρεσα να μάθω τίποτα από αυτούς. ("ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ Περί τέλους")
Η ερωτική πράξη από μόνη της έλεγε ο Επίκουρος δεν έχει τίποτα το επιλήψιμο, όμως πολύ πιο σημαντική από το σεξ ή τον έρωτα είναι η φιλία, που “χορεύει ολόγυρα στην οικουμένη καλώντας μας να ξυπνήσουμε για χάρη της ευτυχίας“.
Φιλία είναι το ουσιαστικό του ρήματος φιλώ που σημαίνει αγαπώ. Φιλία λοιπόν είναι η Αγάπη και Φίλοις να βοηθούμε τους φίλους, αυτούς δηλαδή που αγαπάμε. Σαφώς και είναι διαφορετική η αγάπη ανάμεσα στον σύντροφο μας και στους φίλους μας, όμως η Φιλία που επικαλείται ο Επίκουρος έχει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που δεν τον βρίσκουμε στον έρωτα. Απαιτεί την αυτοβελτίωση, την δική μας, του συντρόφου μας, και των Φίλων μας.
Η ευδαιμονία λοιπόν δεν υφίσταται στις ιδιαίτερες εκείνες ερωτικές-φιλοσοφικές εκφάνσεις της ένωσης με το "θείο", όπου ο έρως είναι απαραίτητος, αλλά στην φυσική και συνετή επίτευξης στόχων πρακτικής σημασίας που επιτυγχάνουν μια σταθερή κατάσταση ήρεμης ζωής.
Εν κατακλείδη καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι για να μπορέσουμε να γευτούμε τις χαρές του έρωτα και να αποφύγουμε εκείνες που μας προκαλούν πόνο είναι απαραίτητο να καταφέρουμε να ελέγξουμε τον πόθο, από το πηγάδι του οποίου ξεπηδούν τα κακά και προκαλούν την ψυχική και σωματική ταραχή. Έτσι θα απολαύσουμε στο ακέραιο τις αναμενόμενες ηδονές έχοντας πάντα στο μυαλό μας ότι θα πρέπει να παίρνουμε τις αποφάσεις με κριτήριο την φρόνηση από την οποία πηγάζουν όλες οι αρετές και η οποία μας διδάσκει ότι δεν είναι δυνατόν να ζεις ευχάριστα χωρίς σύνεση, ομορφιά και δικαιοσύνη, ούτε μπορείς να ζεις με σύνεση, ομορφιά και δικαιοσύνη, χωρίς να ζεις ευχάριστα. Γιατί οι αρετές είναι από τη φύση τους συνυφασμένες με την ευχάριστη ζωή, και η ευχάριστη ζωή είναι αχώριστη σύντροφός τους. (Επίκουρος επιστολή προς Μενοικέα).
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου