ΠΕΡΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ

ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ

 

Η Διαλεκτική μέθοδος σύμφωνα με τον Διογένη τον Λαέρτη (τον γνωστό βιογράφο φιλοσόφων) «είναι το 3ο μέρος της Φιλοσοφίας, είναι η συλλογιστική διαδικασία που χρησιμοποιούν οι 2 κατωτέρω μαθήσεις που μπορούμε να πούμε ότι ενώνει και βοηθά στην ανάπτυξη των 2 άλλων. Της φυσικής που είναι το μέρος που αφορά τον κόσμον (=σύμπαν), και της Ηθικής που αφορά τον βίο και των προ ημάς».

 

Και επιτρέψτε μου να δανειστώ μια παράγραφο από μια εργασία του κου Ρέλλου Μιχαήλ που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Διεπιστημονική Επιθεώρηση», όπου αναφέρει: «κατά πρώτον η Διαλεκτική νοούνταν ως η τέχνη του διαλόγου με βάση τις ερωτήσεις και απαντήσεις. Ήταν δηλαδή μία άποψη ή μορφή της Ρητορικής τέχνης αναγκαίας στον χώρο της αναπτυσσόμενης πολιτικής κοινωνίας». Σύμφωνα με τον Διογένη, τον Λαέρτη, «μέχρι του Αρχελάου (δασκάλου του Σωκράτη), ήκμαζε η φυσική, από δε του Σωκράτους, όπως είπαμε άρχισε η ηθική, από δε του Ζήνωνα τον Ελεάτη, άρχισε η διαλεκτικήν».

            Συγχωρήστε με στην αρχή για το αποσπασματικό τρόπο γραφής μου, αλλά όπως γνωρίζετε για τους προσωκρατικούς φιλοσόφους δεν σώζονται ολόκληρα Έργα τους, αλλά μόνο αποσπάσματα.

 

ΖΗΝΩΝ, Ο ΕΛΕΑΤΗΣ

1. (στον Πλάτων «Αλκιβιάδη Ι,119a») «Κριτική διάθεση και, με μια σειρά αντιλογιών, ο φιλόσοφος έφερνε τον συνομιλητή του σε αμηχανία».

Αν έχεις κριτική διάθεση απέναντι σε καθετί, «ακονίζεται» το μυαλό σου και προχωράς σε δικές σου ιδέες και απόψεις, αναπτύσσοντας την κάθε ιδέα είτε είναι δική σου είτε άλλου. Αλλά το δυσκολότερο είναι να κάνεις κριτική στις δικές σου, προχωρώντας τες ή ακόμα και καταργώντας τες. Ακόμα σε έναν διάλογο ή σε μια συζήτηση με τις αντιλογίες συνήθως φθάνεις στο αποτέλεσμα που αποζητάτε. Ο αντίλογος φέρνει πάντα διάλογο, και ο διάλογος φέρνει νέες ιδέες και αποτελέσματα.

2. (στον Πλάτων «Φαίδρος 261b») «Να φαίνονται σε αυτούς που τον ακούνε τα ίδια πράγματα, όμοια κι ανόμοια, έν και πολλά, κι ακόμα σταθερά και μετακινούμενα».

Όταν θέλεις να πείσεις ή να τον φέρεις στα πιστεύω σου, προσπαθείς να τον μπερδέψεις λέγοντας μία έτσι και την άλλη αλλιώς, με αποτέλεσμα να του λες αυτά που θες για να τον πείσεις. Αυτό είναι χρήσιμο σε πολλά επαγγέλματα, το πιο κραυγαλέο η πολιτική. Βέβαια αυτό (το παραπάνω) είναι και καλό και κακό, εξαρτάται τον άνθρωπο και τους σκοπούς του.

3. (στον Αριστοτέλη «Σοφ.ελ.10. 170b. 19») «Αν ορισμένοι –ανάμεσα τους και ο ερωτώμενος και ο ερωτών- πιστεύουν ότι ένας όρος με περισσότερες από μία σημασίες σημαίνει ένα και μόνο πράγμα, (όπως επί παραδείγματι, ενώ μπορεί να σημαίνει πολλά το ον ή το έν, τόσο ο αποκρινόμενος όσο και ο ερωτών θα εκφράστηκαν νομίζοντας ότι είναι έν, και ο ισχυρισμός έγκειται στο ότι όλα είναι έν), ο ισχυρισμός αυτός θα στρέφεται κατά των όρων ή κατά της διάνοιας του ερωτώμενου;»

Πιστεύω πως η απάντηση, θα πρέπει να είναι ότι ΔΕΝ θα στρέφεται εναντίον του ερωτώμενου, αντιθέτως γιατί έτσι θα τον βάλει σε άλλους ατραπούς σκέψεων οπότε θα τον βοηθήσει να πλησιάσει ή ακόμα και να φτάσει την απάντηση. Γιατί η απάντηση μπορεί μην είναι μία και μοναδική, μπορεί να είναι συνδυασμός απαντήσεων.

4. (στον Ηλίας «εις Αριστοτέλους κατηγορίες σ.109,6») «ανασκεύαζε και υποστήριζε με επιχειρήματα τα ίδια πράγματα, αλλά επειδή ήταν στη ζωή του διαλεκτικός, δηλαδή άλλα έλεγε και άλλα σκεφτόταν».

Ισχύει ότι και στο 2, έτσι μπορείς να περάσεις πάρα πολλά πράγματα στον συνομιλητή σου, μπερδεύοντας τον με τις πολλές εναλλαγές στα επιχειρήματα και στα λεγόμενα σου.

5. (στον Εύδημο «Φυσ. απ. 7 [ΣΙΜΠΛ.Φυσ. 97,12]) «Ο Ζήνων έλεγε πως αν κάποιος του εξηγούσε τι είναι το εν, τότε θα μπορούσε να μιλήσει για τα πολλά όντα που υπάρχουν».

Σύμφωνα με την αρνητική ψυχολογία, -δηλαδή του λες τ’ αντίθετα απ’ ότι θες αρχικά να του πεις- ο Ζήνων θέλει να βάλει τον συνομιλητή του στην ατραπό της μελέτης και του ψαξίματος. Λέγοντας ότι δεν μπορεί να του πει για το έν, είναι σαν να τους λέει ψάξτε για τον έν, και έτσι κερδίζει ο διάλογος, γιατί θα φουντώσει συζητώντας για το «δύσκολο» θέμα.

6. «Ο Ζήνων προκαλούσε όλους, όσοι χαρακτήριζαν τη σοβαρότητα του Περικλή ματαιοδοξία και υπεροψία, να γίνουν το ίδιο ματαιόδοξοι, μήπως κι έτσι, σίγα-σιγά και χωρίς να το καταλάβουν, τους γίνει έφεση και συνήθεια αυτή η μίμηση της καλής συμπεριφοράς».

Θα το μεταφέρω στις μέρες μας. Όλοι οι Έλληνες ή αν θέλετε όλοι οι πολίτες του πλανήτη, έστω και μια φορά (δεν είναι μία, τέλοσπαντων) έχουμε κατηγορήσει τους πολιτικούς μας, ε λοιπόν μου εγγυάται κανείς ότι αν μας έβαζαν στην θέση των πολιτικών, δεν βοηθάγαμε τους ανθρώπους μας; ΓΙΑ ΣΚΕΦΤΕΙΤΕ ΤΟ ΚΑΙ ΕΤΣΙ!!

 

(Δεν είμαι υπέρ των χαρών των πολιτικών, για να μην παρεξηγηθώ, είμαι προσπαθώ και ΘΕΛΩ ΝΑ ΠΙΣΤΕΥΩ να μην ζητήσω χάρη).

7. ΦΙΛΟΠ. «Αν υπάρχει πλήθος, επειδή το πλήθος αποτελείτε από περισσότερες (της μίας) μονάδες, αναγκαστικά θα υπάρχουν περισσότερες (της μίας) μονάδες, από τις οποίες συνιστάται το πλήθος. Αν λοιπόν αποδείξουμε ότι είναι αδύνατο να υπάρχει πλήθος, εφόσον αναγκαστικά υπάρχει ή έν ή πλήθος, τότε αυτό που μένει είναι να υπάρχει έν κ.λπ.»

Όχι, δεν συμφωνώ, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει η μονάδα σαν μονάδα, αλλά όταν μαζευτούν πολλές μονάδες, δεν είναι ούτε μονάδες, ούτε πλήθος, ΕΙΝΑΙ ΠΛΗΘΟΣ ΜΟΝΑΔΩΝ!!! Και η μονάδα δεν χάνει την υπόσταση της σαν μονάς. Απλά είναι.

8. (στον ΣΙΜΠΛ. «Φυσ.134,2»). «Συμβαίνει να φτάνει σε πολλές γελοιότητες και αντιφάσεις ο Ζήνων αποδεικνύει πως μπορεί να φτάνει σε μεγαλύτερες γελοιότητες η υπόθεση τους, που υποστηρίζει την πολλαπλότητα, απ’ ό, τι αυτή που υποστηρίζει πως υπάρχει εν, σε περίπτωση που κάποιος την εξέταζε διεξοδικά».

Καθημερινά μέχρι και τους επιστήμονες σε ερευνητικά κέντρα, οι άνθρωποι προκειμένου να φθάσουν στον στόχο τους αρκετές φορές έρχονται μπροστά σε αντιφάσεις ή και γελοιότητες. Αλλά για να επιτευχθεί καμιά φορά ο στόχος καμιά φορά γελοιοποιούμαστε, αλλά αυτό δεν πρέπει να μας πτοεί γιατί πρέπει να σκεφτόμαστε το αποτέλεσμα. Πολλές φορές σε διαλόγους γελάμε με τον συνομιλητή μας χωρίς να έχει ολοκληρώσει το λόγο, και μπορεί όταν ολοκληρώσει να μας έχει αφήσει άφωνους.

9. (στον ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «Φυσικά Δ3,210b,22,δ») «Ότι «αν ο τόπος είναι κάτι, μέσα σε τι θα είναι;», δεν είναι δύσκολο να το λύσει κανείς διότι τίποτα δεν εμποδίζει να είναι ο πρώτος τόπος μέσα σε κάτι άλλο, χωρίς όμως να είναι μέσα σε εκείνο σαν μέσα σε τόπο κ.λπ.
   -Πράγματι η απορία του Ζήνωνα απαιτεί κάποια εξήγηση αν, δηλαδή, κάθε ον βρίσκεται σε κάποιο τόπο, είναι ολοφάνερο ότι θα υπάρχει και τόπος του τόπου και τούτο επ’ άπειρον.
   -Θέλει κάθε όν να βρίσκεται κάπου. Κι αν υπάρχει τόπος των όντων, που θα ήταν; Θα πρέπει λοιπόν να είναι σε άλλον τόπο και αυτός σε άλλον και ούτω καθεξής. Δεν έχει δίκιο, γιατί π.χ. η υγεία, η ανδρεία θα έλεγε κανείς ότι είναι σε κάποιο τόπο δεν είναι λοιπόν ο τόπος τέτοιου είδους. Αν το «που» έχει άλλη σημασία, θα μπορούσε να ταιριάζει και ο τόπος ως απάντηση στο «που» διότι το πέρας του σώματος είναι η απάντηση στο «που» ως προς το σώμα, καθότι είναι το έσχατο όριο».

Ο κάθε χώρος είναι μέσα σ’ έναν άλλον, ασφαλώς και αυτό είναι ένα αναμφισβήτητο γεγονός. Μπορούμε να δώσουμε πολλά παραδείγματα, όπως είναι τα στρώματα που υπάρχουν μέσα στην γη, όπως και τα στρώματα της ατμόσφαιρας. Το τελευταίο έγκειται στα λόγια του Ζήνωνα, «χωρίς όμως να είναι μέσα σε εκείνο». Πολύ πετυχημένη μέθοδος διαλεκτικής, αφού στο τέλος «κτυπάει κέντρο» αφού λέει ότι πρέπει να δούμε ως προς τι, δηλαδή ως προς το σώμα.

10. -«Διότι βρισκόμαστε συχνά μπροστά σε επιχειρήματα που είναι αντίθετα στην κοινή γνώμη και των οποίων η άρση είναι δυσχερής, όπως ακριβώς συμβαίνει με το επιχείρημα του Ζήνωνα ότι δεν μπορεί να υπάρχει κίνηση ούτε να διατρέξει κανείς το στάδιο».
    Όντως όταν βρισκόμαστε σε επιχειρήματα που είναι αντίθετα με την κοινή γνώμη, η άρση πιστεύω δεν είναι δυσχερής το αντίθετο συμβαίνει, όταν τα επιχειρήματα είναι με την κοινή γνώμη είναι πάρα πολύ εύκολο να βρεις επιχειρήματα διότι δεν υπάρχει αντίλογος.
11. ΖΗΝΩΝ: -«Πες μου Πρωταγόρα, άραγε 1 κόκκος κεχριού ή το 1 μυριοστό του κάνει θόρυβο όταν πέφτει;»

ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ: -«Ένας μεδιμνός από κεχρί κάνει θόρυβο όταν πέφτει;»

 

ΖΗΝΩΝ: -«Τι όμως; Δεν υπάρχει μια αναλογία μεταξύ του ενός μεδιμνού από κόκκους κεχριού και του ενός κόκκου και μεταξύ του ενός μυριοστού του κόκκου και του ενός κόκκου;»

 

ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ: «Δεν θα υπάρχει λοιπόν και η ίδια αναλογία μεταξύ των θορύβων; Όπως αυτά που κάνουν θόρυβο, έτσι και οι θόρυβοι. Αφού έτσι έχουν τα πράγματα, αν κάνει θόρυβο και το 1 μεδιμνός από κεχρί, θα κάνει θόρυβο και το 1 μυριοστό του κεχριού».

 

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ

 

1. «(Ή να συζητάς το θέμα) με τη μέθοδο των ερωτήσεων, όπως έτυχε να δω κάποτε να κάνει ο Παρμενίδης και να διεξαγάγει πανέμορφες συζητήσεις, όταν εγώ ήμουν νέος κι εκείνος ήδη πολύ γέρος τότε».

 

Με την μέθοδο των ερωτήσεων-απαντήσεων , μπορεί να γίνουν καταπληκτικοί διάλογοι που μπορούν να βγουν συμπεράσματα με νοήματα. Γιατί όταν συμφωνούν όλοι, συνήθως δεν αναπτύσσονται οι διάλογοι -μπορεί να μην υπάρχει ένταση- αλλά ερεθίζονται όλοι, και υπάρχει γόνιμη συζήτηση, με αποτελέσματα.

2.  «Σχετικά με τον Παρμενίδη και τη διδασκαλία του, ο Θεόφραστος λέει στο πρώτο βιβλίο «Περί των Φυσικών» τα ακόλουθα: «Ο Παρμενίδης, ο γιος του Πύρη, ο Ελεάτης, μετά από την γνωριμία του με αυτόν –δηλαδή τον Ξενοφάνη- «ακολούθησε και τους δύο δρόμους. Διότι από τη μια δηλώνει ότι το σύμπαν είναι αιώνιο και από την άλλη επιχειρεί να δώσει γένεση στα όντα, χωρίς να διατυπώνει με τον ίδιο τρόπο τη θεωρία του και για τα δύο, αλλά, από τη μία, σύμφωνα με την αλήθεια, θεωρεί ότι το σύμπαν είναι ένα, αγέννητο (μη υποκείμενο σε γένεση) και σφαιροειδές, και από την άλλη, σύμφωνα με τη γνώμη του κόσμου, προκειμένου να εξασφαλίσει τη γένεση των όντων, θεωρεί δύο τα πρωταρχικά στοιχεία, το πύρ και τη γη, το μεν ως ύλη και το δε ως αίτιον και ποιούν»».
   Ο Παρμενίδης χρησιμοποιεί την Διαλεκτική για να δώσει τον ορισμό της γενέσεως του σύμπαντος και των όντων, και λέει ακριβώς τα αντίθετα όσον αφορά τα 2 αντικείμενα μελέτης. Μέσα από την αντίθεση του αιώνιου σύμπαντος και της γέννηση των όντων, προσπαθεί να αιτιολογήσει το ποια είναι τα πρωταρχικά στοιχεία για την γένεση των όντων.
3.  «Έτσι πράγματι ορίζουμε το όλον, ως κάτι από το οποίο δεν λείπει τίποτα, όπως όταν λέμε ότι ένας άνθρωπος είναι ολόκληρος ή ένα κιβώτιο. Και, όπως ακριβώς εννοούμε το ατομικό, έτσι εννοούμε και το κατά κυριολεξία, όπως και το όλον ως κάτι από το οποίο τίποτα δεν είναι εκτός. Εκείνο από το οποίο λείπει κάτι και είναι εκτός, δεν είναι ολόκληρο, ό,τι κι αν του λείπει. Το όλον τώρα και το τέλειο είναι ολότελα ένα και το αυτό πράγμα ή έχουν παραπλήσια φύση. Τέλειο όμως δεν είναι κανένα πράγμα που δεν έχει τέλος, πλην το τέλος είναι πέρας. Γι’ αυτό πρέπει να θεωρείται ότι ο Παρμενίδης έχει μιλήσει σωστότερα από τον Μέλισσο, διότι, ενώ αυτός λέει το όλον άπειρο, εκείνος υποστηρίζει ότι το όλον έχει πέρατα «με ίση απόσταση απ’ το κέντρον»».
   Στην Διαλεκτική πρέπει πρώτα να ορίσουμε τα θέματα και τα αντικείμενα συζήτησης, δηλαδή να γνωρίζουμε για τα θέματα συζήτησης. Το όλον αφού είναι Όλον, αυτά που είναι εκτός δεν είναι μέρος του Όλον. «Τέλειο όμως δεν είναι κανένα πράγμα που δεν έχει τέλος, πλην το τέλος είναι πέρας» γιατί ότι έχει αρχή και τέλος έχει μορφή, κάθε μορφής είτε κύκλος, είτε τετράγωνο. Ο Παρμενίδης και ο Μέλισσος , υποστήριζαν ότι «το όλον έχει πέρατα, με ίση απόσταση από το κέντρον» αν υποθέσουμε ότι με την λέξη «Όλον» εννοεί το σύμπαν σύμφωνα με τον Όμηρο που με τον Ωκεανό συμβολίζει το σύμπαν, λέει ότι ο Ωκεανός έχει πέρατα. Οπότε και υποστηρίζουν ότι το σύμπαν είναι πεπερασμένο.
4.  ««Αντικείμενο της γνώσης» λοιπόν και «απατηλό» αποκαλεί αυτό τον λόγο όχι ως ψευδή απλώς αλλά ως απομακρυσμένο από την αλήθεια που γίνεται αντιληπτή με τη νόηση και περιορισμένο στη φαινομενικότητα και στις εντυπώσεις των αισθήσεων. – Και από αυτούς που θεωρούν τις αρχές πεπερασμένες, άλλοι λένε πως είναι δύο, όπως (λέει κι) ο Παρμενίδης εκεί που μιλάει για τη φαινομενική αντίληψη, το πυρ και η γη ή μάλλον το φως και το σκοτάδι.»

Η Γνώση –σύμφωνα με τον Παρμενίδη- τον λόγο της αλήθειας που γίνεται αντιληπτός με την νόηση, και όχι με τις –πολλές φορές- παραπλανηθείς αντιλήψεις των 5 αισθήσεων, που πολλές φορές πλανώνται πλάνην οικτρά. Η Διαλεκτική σ’ αυτό βοηθά να ξεμπερδέψει τον άνθρωπο και να δει την αλήθεια.

 

Βέβαια καμιά φορά, αν δείξουμε υπερβάλλων ζήλο στην διαλεκτική, αυτό μάλλον θα γυρίσει εναντίον μας και μπορεί να μας μπερδέψει αρκετά ώστε να χάσουμε την επαφή με το αντικείμενο της συζητήσεώς.