Τρέμω και υποφέρω

«Τρέμω και υποφέρω σε κάθε πνοή του αέρα» Εμίλ Ζολά

Στα τέλη του 19ου αιώνα τα απεχθή ψυχιατρικά άσυλα βρίσκονταν στο απόγειό τους, ενώ η ψυχική ασθένεια, καθόλα στιγματισμένη, κρυβόταν στα σπίτια, στα άσυλα, στα άδυτα της οικογένειας, μπερδεμένη με απίθανες προκαταλήψεις που μετέτρεπαν τον ψυχικώς πάσχοντα σε ζωντανό νεκρό. Ο εγκλεισμός στο ψυχιατρείο ήταν κάτι το πολύ εύκολο και απλό, ενώ η έξοδος από αυτό ένα εξαιρετικά σπάνιο ενδεχόμενο. Ακριβώς όπως συμβαίνει και σήμερα, οι άνθρωποι που μπαίνουν ως ασθενείς στα ψυχιατρικά ιδρύματα είναι ξεγραμμένοι από τον κόσμο της λογικής και δεν λογαριάζονται ως άνθρωποι με δικαιώματα.

Εκεί, στα τέλη του 19ου αιώνα, ένας μεγάλος Ευρωπαίος σοσιαλιστής διανοητής, ο Γάλλος συγγραφέας και ανθρωπιστής Εμίλ Ζολά, από τους πρώτους οραματιστές της ευρωπαϊκής ενοποίησης και ευρύτερα γνωστός στην κοινή γνώμη από το υπερασπιστικό «Κατηγορώ» του στην υπόθεση Ντρέιφους, προχωρά σε μία πρωτοφανή για την εποχή του (και όχι μόνο για την εποχή του) κίνηση. Αποστέλλει γράμμα στον θεράποντα γιατρό του Εντουάρ Τουλούζ, με το οποίο ζητεί να δοθεί στη δημοσιότητα η ψυχιατρική-νευρολογική πραγματογνωμοσύνη που διενεργήθηκε για τον ίδιο.

Η έκθεση του Εντoυάρ Τουλούζ για τον Ζολά δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «La Chronique Medicale» και αναδημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1902 από την «Ψυχιατρική και Νευρολογική Επιθεώρηση», ενώ η επιστολή του Ζολά προς τον γιατρό του δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Figaro», στις 31 Οκτωβρίου 1896. Ο Ζολά έγραψε την επιστολή στις 15 του ιδίου μήνα.

Αυτή είναι η επιστολή του Εμίλ Ζολά προς τον γιατρό του, από το περιοδικό «Σύναψις», το οποίο εκδίδει η Εταιρεία Ιστορικών, Επιστημολογικών και Φιλοσοφικών Μελετών «Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου».

Η έκκληση του Ζολά

Στις 31 Οκτωβρίου 1896 η γαλλική εφημερίδα «Figaro» δημοσιεύει την επιστολή του Εμίλ Ζολά προς τον Εντουάρ Τουλούζ, αρχίατρο του φρενοκομείου Villejuif:

«Αγαπητέ μου γιατρέ, θέσατε υπ’ όψιν μου τη μελέτη σας σχετικά με τη σωματική και ψυχική μου κατάσταση και μου ζητάτε άδεια να τη δημοσιεύσετε. Διάβασα το ωραίο και λίαν ενδιαφέρον κείμενό σας και θυμήθηκα την ικανοποίηση που μου έδωσαν οι τόσες και μακρές συναντήσεις μας. Και φυσικά, σας χορηγώ ευχαρίστως την άδεια που επιθυμείτε, συνυπογράφοντας τις σελίδες σας ως αυθεντικές και αληθινές.

Σας δίνω την άδειά μου, διότι δεν είχα παρά μόνο μία αγάπη στη ζωή μου, την αλήθεια, την όσο γίνεται περισσότερη αλήθεια. Ό,τι μπορεί να προσφέρει αλήθεια δεν μπορεί παρά να είναι κάτι το εξαιρετικό. Άλλωστε θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό το ενδιαφέρον μιας μελέτης σαν τη δική σας, που αναδεικνύει, βάσει ασφαλών δεδομένων και κατάλληλων εξετάσεων, την αληθή σωματική και ψυχολογική φύση ενός συγγραφέα ή ενός καλλιτέχνη.

Το αποτέλεσμα θα ενέχει μία βεβαιότητα, εναντίον της οποίας τίποτε άλλο δεν θα υπερτερεί. Ό,τι σχετικό θα συνεισφέρετε θα είναι οριστικό και ανέκκλητο. Αν και δεν αναμειγνύεστε στα της λογοτεχνικής κριτικής, μπορώ να ισχυριστώ ότι, μετά από εσάς, καμία κριτική δεν θα μπορέσει να αδιαφορήσει για τα δεδομένα που προσφέρετε σχετικά με τα άτομα που εξετάζετε.

Σας δίνω επίσης την άδειά μου, διότι ουδέποτε έκρυψα κάτι, άλλωστε δεν είχα και τίποτε να κρύψω. Έζησα φανερά, μίλησα ανοιχτά και χωρίς φόβο για ό,τι πίστεψα πως θα ήταν καλό και χρήσιμο να πω. Ούτε μία σελίδα, από τις τόσες χιλιάδες που έγραψα, δεν απαρνούμαι. Όσοι φαντάζονται ότι το παρελθόν μου με ενοχλεί, απατώνται ιδιαίτερα, διότι ό,τι θέλησα, το θέλω ακόμη, και δύσκολα όταν οι συνθήκες αλλάζουν.

Ο εγκέφαλός μου είναι σαν μέσα σε γυάλινο κρανίο και προσφέρεται σε όλους, χωρίς να φοβάμαι πως μπορεί να προστρέξουν όλοι για να το διαβάσουν. Όσο δε για το ταπεινό μου σαρκίο, πάρτε το, αν νομίζετε ότι μπορεί να φανεί χρήσιμο σε κάτι, στη διδασκαλία, σα μάθημα: είναι δικό σας, ανήκει σε όλους. Κι αν έχει κάποια ελαττώματα, μου φαίνεται πως είναι αρκετά υγιές και αρκετά ισχυρό ώστε να μην ντρέπομαι γι’ αυτό. Άλλωστε, τι σημασία έχει, αποδέχομαι την αλήθεια.

Τέλος, αυτή την άδεια δεν σας τη δίνω με κάποια πονηρή ικανοποίηση. Μάθετε ότι η μελέτη σας αντιμάχεται νικηφόρα έναν ανόητο μύθο. Δεν θα σας διαφεύγει ότι, εδώ και 30 χρόνια, με θεωρούν έναν χονδροειδή αγροίκο, ένα χοντρόπετσο τέρας στη δουλειά, που επιτελεί αδέξια το έργο του, με μόνο κίνητρο τη μοναδική και αποκρουστική ανάγκη του κέρδους. Για όνομα του Θεού! Εγώ, που περιφρονώ το χρήμα, που δεν βημάτισα στη ζωή μου παρά μόνο ακολουθώντας τα ιδιανικά της νιότης μου! Ααα! Ποιος;

Εγώ που εκτίθεμαι ολόγυμνος στην κοινή θέα, που τρέμω και υποφέρω σε κάθε πνοή του αέρα, που κάθε πρωί αρχίζω τα καθημερινά μου καθήκοντα μέσα στο άγχος, που δεν τα καταφέρνω παρά μόνο παλεύοντας με την αμφιβολία! Πόσες φορές δεν με έκανε να γελάσω και να κλάψω αυτός ο περίφημος χαρακτηρισμός ‘τέρας δουλειάς’! Κι αν σήμερα γελώ είναι γιατί μου φαίνεται πως τον θάψατε αυτόν τον χαρακτηρισμό, έτσι που δεν θα γίνεται πια λόγος ανάμεσα στους ανθρώπους μιας κάποιας καλής πίστης.

Γι’ αυτό λοιπόν, σας ευχαριστώ, αγαπητέ μου γιατρέ. Σας ευχαριστώ που μελετήσατε και ταξινομήσατε την ταπεινή μου περίπτωση, γεγονός που ήταν κέρδος για μένα. Αν και δεν είμαι τέλειος, έχω δώσει όλη μου τη ζωή στη δουλειά όπου πρόσφερα όλες τις σωματικές, τις διανοητικές και τις ψυχικές μου δυνάμεις.

Με εγκάρδιους χαιρετισμούς Εμίλ Ζολά»

———-

Το δριμύ «Κατηγορώ» του Εμίλ Ζολά

Το 1898 η πρώτη σελίδα της εφημερίδας «L’ Aurore» δημοσίευσε την ανοιχτή επιστολή του Εμίλ Ζολά προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σχετικά με την υπόθεση Ντρέιφους. Μια δικαστική πλάνη που συντάραξε τη Γαλλία και χώρισε τη χώρα σε δύο στρατόπεδα. Την ημέρα που δημοσιεύθηκε το «Κατηγορώ» του Εμίλ Ζολά, η εφημερίδα «L’ Aurore» έγινε ανάρπαστη πουλώντας 300.000 αντίτυπα αντί των 30.000 που συνήθως πουλούσε.

Στο περίφημο «Κατηγορώ», που πραγματικά έμεινε στην ιστορία ως η υπέρτατη πολιτική πράξη υπέρ της δικαιοσύνης, ο Ζολά καταγγέλλει όλους όσοι συμμετείχαν στη λανθασμένη καταδίκη σε ισόβια κάθειρξη και πλήρη απομόνωση στην εξορία, του εβραϊκής καταγωγής, γάλλου λοχαγού του πυροβολικού, Άλφρεντ Ντρέιφους, με την κατηγορία της προδοσίας.

Το «Κατηγορώ» του Ζολά οδήγησε τη δίκη σε αναψηλάφηση και τον ίδιο στη φυλακή, με τη κατηγορία της συκοφαντίας. Η υπόθεση οδηγήθηκε στο εφετείο παρά τις αντιδράσεις του Υπουργείου Στρατιωτικών. Ακολούθησαν ταραχές ανάμεσα στους υποστηρικτές και τους πολέμιους του Ντρέιφους που οδήγησαν στην πτώση της κυβέρνησης. Ο Ντρέιφους κατάφερε να σβήσει απολύτως τις αμφιβολίες για την αθωότητα του το 1906 μετά από συνεχείς δικαστικές διαμάχες. Η υπόθεση δεν θα ξεχαστεί έτσι απλά και το «Κατηγορώ» του Εμίλ Ζολά, μία ανιδιοτελής πράξη την κρατάει ακόμα και σήμερα ζωντανή.

«Κατηγορώ τον αντισυνταγματάρχη Πατύ ντε Κλαμ, γιατί υπήρξε ο σατανικός δράστης της δικαστικής πλάνης.

Κατηγορώ τον στρατηγό Μερσιέ γιατί, το λιγότερο από πνευματική ανεπάρκεια, έγινε συνένοχος του μεγαλύτερου ανομήματος του αιώνα.
Κατηγορώ τον στρατηγό Μπιγιό, γιατί είχε στα χέρια του αναμφισβήτητες αποδείξεις της αθωότητας του Ντρέιφους και τις έπνιξε.
Κατηγορώ τον στρατηγό ντε Μπουαντέφρ και τον στρατηγό Γκονζ, γιατί υπήρξαν συνένοχοι του ίδιου εγκλήματος.
Κατηγορώ τον στρατηγό ντε Πελλιέ και τον ταγματάρχη Ραβαρί, γιατί έκαμαν μια εγκληματική προανάκριση, με την πιο τερατώδη μεροληψία.
Κατηγορώ τους τρεις γραφολόγους Μπελόμ, Βαρινιάρ και Γουάρ, γιατί συντάξανε ψεύτικες εκθέσεις απατεώνων.
Κατηγορώ το υπουργείο Στρατιωτικών και το Επιτελείο, γιατί έκαμαν στις εφημερίδες ιδιαίτερα στην «Αστραπή» και στην «Ηχώ των Παρισίων», μια βδελυρή και απαράδεκτη εκστρατεία για να παραπλανήσουν τη κοινή γνώμη.
Κατηγορώ, τέλος, το πρώτο Στρατοδικείο γιατί παραβίασε το δίκαιο.
Εμίλ Ζολά»

Ευτυχώς υπάρχουν ακόμη άνθρωποι, λίγοι, όπως πάντα, είναι οι αξιόλογοι και αυτοί που δικαιώνουν ολόκληρη την παρανοϊκά παράλογη ανθρωπότητα στο σύνολο της.