Η ΑΠΑΤΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΩΝ

Ιερουσαλήμ:
Μια βιομηχανία «τεκμηρίων» τού «θείου πάθους»
μέσα από σπάνιες περιγραφές προσκυνητών των «αγίων τόπων»
από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες έως σήμερα

Έγραψε ο Σιμόπουλος Κυριάκος

Η Κωνσταντινούπολη ως το 1204 θα είναι η πιο πολυάνθρωπη, η πλουσιότερη πόλη. Αλλά για το χριστιανισμό, η μαγική πολιτεία τής Ανατολής είναι η Ιερουσαλήμ, η πατρίδα τής νέας θρησκείας.
Ύστερα από την καθιέρωση τού χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας, τα βλέμματα των πιστών των ευρωπαϊκών χωρών στρέφονται προς την Παλαιστίνη. Το 327 ο χριστιανικός κόσμος πληροφορείται, ότι ύστερα από έρευνες τής μητέρας τού βυζαντινού αυτοκράτορα, Ελένης, στην Ιερουσαλήμ βρέθηκε ο σταυρός τού μαρτυρίου τού Χριστού. Η είδηση προκαλεί συγκλονιστική εντύπωση. Απ” αυτή τη στιγμή, μια ακατανίκητη, φλογερή επιθυμία συνέχει τους χριστιανούς και τής πιό μακρινής γωνιάς τής Ευρώπης: να ταξιδέψουν στον τόπο τής θυσίας τού Ιησού, για να προσκυνήσουν το «τίμιο ξύλο».
Από τους πρώτους αιώνες τού χριστιανισμού η Ιερουσαλήμ έγινε τόπος προσκυνήματος. Οι ρωμαίοι προσπαθούν να αποθαρρύνουν τους οπαδούς τής νέας θρησκείας: ο Αδριανός τοποθετεί στη θέση τής ανάστασης το άγαλμα τού Δία και στο Γολγοθά ένα άγαλμα τής Αφροδίτης. Στη Βηθλεέμ φυτεύει άλσος προς τιμή τού Αδώνιδος. Μάταια όμως. Ο χριστιανισμός απλωνόταν σαν καλοκαιρινή πυρκαγιά.
Και η συρροή προσκυνητών συνεχιζόταν με όλο και μεγαλύτερη ορμή. Κορυφώθηκε, μάλιστα, όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος γκρέμισε κι ανέσκαψε το  ναό τής Αφροδίτης χτίζοντας στη θέση του την εκκλησία τού αγίου τάφου. Η Ιερουσαλήμ έχει αντικαταστήσει στην αναστατωμένη φαντασία τής χριστιανικής Ευρώπης το όραμα των αρχαίων Αθηνών.

Το μεγάλο όνειρο των πρώτων προσκηνυτών στους αγίους τόπους ήταν να αρπάξουν κάποιο άγιο λείψανο, κάποιο ιερό κειμήλιο, να εξασφαλίσουν λίγο «τίμιο ξύλο» από το σταυρό τού Χριστού, ένα κομμάτι από το χιτώνα του, μερικά αγκάθια από το στέφανο τού μαρτυρίου και φιαλίδια με δάκρυα τής Παναγίας. [Σ.σ. Στη Βερόνα διατηρούσαν αργότερα τα λείψανα τού γαϊδάρου των Βαΐων - οι ακαθαρσίες τού οποίου συγκαταλέγονταν στη συλλογή ιερών λειψάνων τής μονής Gräfrath κοντά στην Κολωνία. (Karlheinz Deschner, «Η εγκληματική ιστορία τού χριστιανισμού», τ. 3)].

Στη θέση των αρχαίων ναών, που κατεδαφίζονταν, και με χρήση των υλικών τους κτίζονταν εκκλησίες. Στο σχέδιο (David Rοberts, 19ος αι.) εικονίζεται η πύλη τού ναού τού Βάκχου στη Μπααλμπέκ, που κοσμείται από πολλές ανάγλυφες παραστάσεις  τής γέννησης τού Διονύσου.  Στη θέση του είχε κτιστεί χριστιανική βασιλική, που κατέπεσε από σεισμό.

   
Ιερή μεγαλοπρέπεια
Έτσι, εγκαινιάζεται το πρώτο κύμα ευλαβικών ταξιδιωτών στην Παλαιστίνη. Είναι η πίστη, πρώτα-πρώτα, που ξεσηκώνει τους προσκυνητές για τη μακροχρόνια και επικίνδυνη οδοιπορία. Είναι, έπειτα, η ανθρώπινη περιέργεια γι” αυτή την πολιτεία των θαυμάτων. Η Ιερουσαλήμ είχε άλλάξει όψη. Ναοί και πολυτελή κτίρια, βασιλικές και παρεκκλήσια χτίζονταν αδιάκοπα. Τα εγκαίνια τού αγίου τάφου (335) έγιναν με μυθική μεγαλοπρέπεια.

Τα βρήκε όλα η Αγία Ελένη στην Ιερουσαλήμ!  Όχι μόνο το σταυρό, που σταυρώθηκε ο Ιησούς, αλλά και τους σταυρούς των δυο ληστών, καθώς και τα -τίμια, όπως αναφέρονται- καρφιά τής σταύρωσης (τίμιοι ήλοι). Υπάρχουν άραγε και άτιμα καρφιά; Το ένα καρφί μάλιστα, αποδείχθηκε, ότι είχε και αντι-τρικυμιακές ιδιότητες.  Σημείωση: Ο (ξύλινος) σταυρός ήταν χωμένος στο χώμα (κεχωσμένος) κι από πάνω του υπήρχε ολόκληρος ναός τής Αφροδίτης. Τριακόσια χρόνια μετά, κατάφερε να τον «ανακαλύψει» η αγία Ελένη. Δίκαια θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η πρώτη και μεγαλύτερη αρχαιολόγος τής ιστορίας. Θα έπρεπε ίσως, να ανακηρυχθεί αγία προστάτιδα των ρωμιών αρχαιολόγων. Η αγία Ελένη «ανακάλυψε» ακόμα: Το μυροδοχείο (βίκιον), το οποίο περείχε το μύρο, που άλειψε η πόρνη τον Ιησού, το στόμιο τού φρέατος, όπου κάθισε ο Ιησούς, τα δώδεκα κοφίνια και τα επτά καλάθια (σπυρίδας), που έβαλαν μέσα τα περισσεύματα από την αρτοκλασία τού Ιησού και τον πέλεκυ, με τον οποίο έφτιαξε ο Νώε την κιβωτό.

Χρυσάφι, μωσαϊκά, πολύτιμα μάρμαρα 
Ο Κωνσταντίνος ξοδεύει κολοσσιαία ποσά για τη διακόσμηση των εκκλησιών. Χρυσοποίκιλτα σκεύη, αγγεία στολισμένα με πετράδια, χρυσοκέντητα λάβαρα. Αμέτρητοι πολυέλαιοι και καντήλες καταυγάζουν με κύματα φωτός τους ναούς. Η Αιθερία, η πρώτη γυναίκα, που ταξίδεψε στους αγίους τόπους κι άφησε γραπτές εντυπώσεις από το προσκύνημα, περιγράφει στο «οδοιπορικό» της με ιερή συγκίνηση τη φαντασμαγορία τής «πρωτεύουσας τού χριστιανισμού»: «μετάξια, χρυσά κεντήματα, θυμιατήρια, που έκαιγαν μεθυστικά αρώματα στους καταφώτιστους ναούς». (Itinerarium Aetheriae, έκδ. Societe de l’Orient Latin, Γενεύη, 1887).
Αυτά διάβαζαν στα μοναστήρια τής Ευρώπης μοναχοί και παρθένες κι ονειρεύονταν πότε να ξεκινήσουν για το μεγάλο ταξίδι, που αποτελούσε τη λαχτάρα και τη λύτρωση τής ψυχής τους. (Helene Petrè, Journal de voyage, Παρίσι, 1948).

Πλήθος ναών ίδρυσε η αγία Ελένη στην περιοχή. Το ίδιο έκαναν και πολλοί ακόμα αυτοκράτορες, βασίλισσες, πρίγκηπες και πριγκήπισσες αργότερα. (Κωνστάντιος, Θεοδόσιος Β΄, Ευδοκία, Μαρκιανός, Αναστάσιος Α΄, Ιουστινιανός Α΄, Ηράκλειος, Ρωμανός Γ΄, Κωνσταντίνος Η΄, Μιχαήλ Δ΄, Κωνσταντίνος Θ΄, Μανουήλ Α΄, Αλέξιος Δ΄ και άλλοι).Όλοι αυτοί, άλλοτε καταστρέφοντας τους ναούς των εθνικών και αντικαθιστώντας τους με χριστιανικούς και άλλοτε οικοδομώντας από την αρχή τους τόπους λατρείας των χριστιανών, γέμισαν την Παλαιστίνη με ναούς και άλλα μεγαλοπρεπή μνημεία. Στο παραπάνω σχέδιο τού David Rοberts (19ος αι.), φαίνεται το καθολικό τού ναού τής Αναστάσεως με το μαρμάρινο ψηλό τέμπο, τα ασημένια καντήλια και πολυελαίους. Διακρίνεται επίσης, ο λίαν ευτραφής αρχιεπίσκοπος, άλλοι κληρικοί, αλλά και φουστανελοφόροι καβάσηδες τού ρωμιού πατριάρχη τής Ιερουσαλήμ.

Ήταν, τέλος, η φήμη των αναχωρητών τής Ανατολής, των ασκητών τής ερήμου, που φλόγιζε την επιθυμία των προσκυνητών. Οι χριστιανοί τής Ευρώπης ήθελαν να δουν με τα μάτια τους τα θαύματα τής πίστης και τής εγκράτειας. (H. Leclercq, Pèlerinages-Dictionaire d’archéologie chrètienne et de liturgie, τόμ. ΙΔ’).
Οι πρώτοι προσκυνητές των αγίων τόπων έχουν την αγνότητα και την έξαρση, που προσφέρει η νέα πίστη. Έλεγε ο Ωριγένης: «Μεταβαίνω εις αναζήτησιν των βημάτων τού Ιησού». Και ο Γρηγόριος ο Νύσσης έγραφε για τους προσκυνητές: «Οις εν μέρει ευσεβείας νενόμισται το τους εν Ιεροσολύμοις τόπους ιδείν, εν οις τα σύμβολα τής δια σαρκός επιδημίας τού Κυρίου οράται».

Να μήν ξεχνάμε και τους έλληνες, που αυτή τη φορά τα είχαν βάλει  με… το βασιλικό, που φύτρωνε στο ναό τής Αφροδίτης.

Πολλαπλασιάζονται τα «ιερά κειμήλια»
Αλλά κατά τον δ” αιώνα σημειώνεται μια περίεργη αλλαγή στην ψυχολογία, στη θρησκευτική συνείδηση και στην ανθρώπινη συμπεριφορά των προσκυνητών. Το ταξίδι στην Ιερουσαλήμ έχει γίνει τής μόδας. Οι χιλιάδες των ξένων, που φθάνουν στους αγίους τόπους δέν διακατέχονται πια από την αυθόρμητη πίστη τής πρώτης χριστιανικής περιόδου. Ζητούν απτές αποδείξεις τού θείου πάθους, για να επιβεβαιώσουν τη δική τους πίστη. (C.W. Wilson: «The Bordeaux pilgrim», Λονδίνο, 1887).

Τα πάντα όλα, έχουν φτιάξει κι επιδεικνύουν στα ποίμνια και των τριών θρησκειών (ιουδαϊσμό, ισλαμισμό, χριστιανισμό) στην Ιερουσαλήμ. Όχι μόνο τη Βηθλεέμ τον τάφο τού Ιησού, το Γολγοθά κι άλλα τέτοια, αλλά και το σημείο, που καθόταν η Μαριάμ, όταν κατέβηκε ο άγγελος και τής έδωσε τον κρίνο, την κολυμβήθρα τού Σιλωάμ κ.λπ. κ.λπ.. Όλα αυτά τα ψευδομνημεία συνιστούν τους λεγόμενους άγιους τόπους.    Στη φωτογραφία φαίνεται ο υποτιθέμενος τάφος  τού… υποτιθέμενου Λαζάρου.

Η Ιερουσαλήμ, που έχει εξελιχθεί σε παράδεισο των περιηγητών, προσφέρει πρόθυμα στις χιλιάδες των ξένων, που τρέφονται με τη μνήμη των θαυμάτων, τα αδιάψευστα «ντοκουμέντα», που αναζητούν. Κι όσο πληθαίνουν οι προσκυνητές και μεγαλώνουν οι απαιτήσεις, τόσο πολλαπλασιάζονται τα «ιερά κειμήλια», που γεμίζουν τα μάτια των ξένων με θαυμασμό και κατάνυξη.

Προειδοποίηση στα αγγλικά και στα εβραϊκά: Απαγορεύεται η είσοδος, σύμφωνα με την Τορά (εβραϊκή παράδοση), στο όρος τού ναού εξ αιτίας τής… ιερότητάς του. Εκεί ήταν, σύμφωνα με τη βιβλική παραμυθολογία, ο ναός τού Σολομώντα κι αυτός είναι ο τόπος, όπου θα προσγειωθεί εξ ουρανών ο Μεσσίας (πρώτη παρουσία για τους εβραίους, δευτέρα παρουσία για τους χριστιανούς).

Δέν αρκούσε πια ο τίμιος σταυρός. Στις αρχές τού ε΄αίώνα, οι προσκυνητές αντίκρυζαν με δέος τον «λίθον τού μνημείου», την πλάκα τού τάφου, που βρέθηκε «αποκεκυλισμένη», τον ίδιο τόν «ακάνθινον στἐφανον»,τον «κάλαμον» και τον «σπόγγον», τη «λόγχη», το «ποτήριον», που χρησιμοποίησε ο Χριστός κατά το μυστικό δείπνο. Κι ακόμα, το δίσκο, όπου ο δήμιος είχε εναποθέσει την κεφαλή τού Ιωάννου τού Προδρόμου.

Ο Ιωάννης, ο μαθητής, «ον ηγάπα ο Ιησούς», γέρνει τρυφερά στο πλευρό τού Κυρίου του κατά τη διάρκεια τού Μυστικού Δείπνου.

  
Ένα περίπου αιώνα αργότερα, ο λατίνος άγιος Αντωνίνος, που ταξίδεψε στην Παλαιστίνη, αποκαλύπτει την εξέλιξη, που είχε σημειωθεί στην οργάνωση τού σκηνικού των αξιοπερίεργων τής χριστιανικής λατρείας. (Antonini Augusti itinerarium de locis transmarinis sacris, 1735. Επίσης: Antoninus Martyr: Perambulario Locorum Sanctorum, Γενεύη, 1879). 
Το 670, ο φράγκος επίσκοπος Arculf, που ταξίδεψε στην Ιερουσαλήμ περνώντας από την Ελλάδα, περιγράφει τον «λίθον τού μνημείου». «Είναι σπασμένο στα δυο», σημειώνει ο επίσκοπος. «Το μικρότερο κομμάτι βρίσκεται πάνω σ” ένα τετράγωνο βράχο και το μεγαλύτερο στο ανατολικό τμήμα τής εκκλησίας». (Arculfi relatio de Locis Sanctis. Scripta ab Adammano). 

Η εμπορία από τον κλήρο απίστευτης επινοητικότητας ποικιλίας κειμηλίων και λειψάνων συνεχίζεται με αμείωτη ένταση και στις μέρες μας.  Στη φωτογραφία εικονίζονται τα δώρα των μάγων, όπως εκτίθενται στη μονή αγίου Παύλου τού Αγίου Όρους, τα οποία συχνά περιφέρουν σε διάφορες πόλεις, για να τα προσκυνήσει -με το αζημίωτο βέβαια- το ευλαβές ρωμιοποίμνιο.  Στο Άγιο Όρος επίσης, εκτός από τεμάχια τού σταυρού μπορεί σήμερα κάποιος να δει: Μέρος από το καλάμι, με το οποίο έδωσαν το σφουγγάρι με το ξύδι στον Ιησού (μονή Βατοπεδίου), ένα καρφί από τη σταύρωση (μονή Φιλοθέου), μέρος από το ακάνθινο στεφάνι (μονή Χελανδαρίου) κ.ά..

Άλλος προσκυνητής περιγράφει τις περίφημες ακρίδες τού Ιωάννη τού Βαπτιστή. «Εδώ υπάρχει ένα είδος μικρών ακρίδων, που έτρωγε ο Ιωάννης ο  Βαπτιστής. Ζουν στη λάσπη, όπου τις πιάνουν οι φτωχοί κι αφού τις μαγειρεύουν με λάδι, τις τρώνε». (A little boock concerning the Holy Places composed by abreviating the works of former writers).
Στην Κανά, ο άγιος Αντωνίνος κοιμήθηκε «στό ίδιο κρεβάτι, όπου αναπαύθηκε ο Χριστός» κατά την επίσκεψη για το γνωστό γάμο, που ιστορεί η Καινή Διαθήκη. Στη Νεοκαισάρεια οι μοναχοί τού έδειξαν την καρέκλα, όπου καθόταν η Παναγία τη στιγμή, που την επισκέφθηκε ο άγγελος Γαβριήλ, καθώς και το πανέρι με το εργόχειρό της. Ο ίδιος και οι συνταξιδιώτες του, μάλιστα, δέν παρέλειψαν να χαράξουν στο ξύλο τού κρεβατιού τα ονόματά τους, καθώς και ονόματα συγγενών κι αγαπημένων προσώπων.

Θόλος τού Βράχου, ο ιερότερος τόπος τού Ισλάμ μετά τη Μέκκα και τη Μεδίνα. Βρίσκεται στην καρδιά τού αραβικού τομέα τής παληάς πόλης τής Ιερουσαλήμ. Είναι ο τόπος, όπου, σύμφωνα με την ισλαμική παράδοση, πήγε ο προφήτης Μωάμεθ μια νύκτα και με τη βοήθεια τού αρχάγγελου Γαβριήλ πέταξε με ένα άσπρο φτερωτό άλογο, προσευχήθηκε με τον Αβραάμ, το Μωυσή, και τον Ιησού και αναλήφθηκε στον ουρανό.

Στη Ναζαρέτ είδαν ένα κούτσουρο, όπου καθόταν ο Χριστός σε παιδική ηλικία με τους συντρόφους του. Κι είχε μια περίεργη ιδιότητα αυτό το κούτσουρο. Όταν το έπιανε χριστιανός, μετακινιόταν. Αλλά για τους εβραίους, όσο και να  προσπαθούσαν, έμενε ασάλευτο.
Όλα τα αντικείμεναν που αναφέρονται στα βιβλία των ευαγγελιστών, ακόμα και δέντρα, παρουσιάζονται στους έκθαμβους, αλλά πάντοτε ανικανοποίητους ταξιδιώτες, σαν αυθεντικά μνημεία.
Οι ξεναγοί τής εποχής, ιερείς και μοναχοί των αμέτρητων ναών και μοναστηριών, έδειξαν στον Αντωνίνο τη συκιά τού Ζακχαίου, το βρόχο τού Ιούδα και το βωμό, που ετοίμασε ο Αβραάμ για τη μεγάλη θυσία, τη σφαγή τού γιού του, ύστερα από την εντολή τού Ιεχωβά. Είδε ακόμα τις πέτρες τού λιθοβολισμού τού αγίου Στεφάνου. 

Τα παραμύθια  τού Pesah  (Passover)  ή Πάσχα  συγκινούν χριστιανούς και εβραίους κι εορτάζονται παγκοσμίως  από τον κάθε απλό άνθρωπο  έως τον… πλανητάρχη.

Ο ίδιος ο Αντωνίνος βυθίζεται σε μια ατμόσφαιρα μυστικοπάθειας και ιερού δέους, χάνοντας την αίσθηση τού τόπου και τού χρόνου. Στα Σόδομα και στα Γόμορα ζει τη στιγμή τής βιβλικής καταστροφής. Ένα σύννεφο μαύρο κρεμόταν πάνω στις δυο αφανισμένες αμαρτωλές πολιτείες. Όλος ο τόπος μύριζε θειάφι.
Δέν χρειάζονταν πια οι ξεναγήσεις τών καλογέρων. Ο ίδιος είδε τη γυναίκα τού Λώτ, μια στήλη άλατος. Καὶ εξηγεί: «Μου είπαν, πως τα γιδοπρόβατα γλείφοντας το αλάτι έχουν εξαφανίσει το ομοίωμα. Ψέματα, η στήλη βρίσκεται σε καλή κατάσταση».

Ένα σημαντικό  θεατρικό δρώμενο  για τους χριστιανούς,  που επαναλαμβάνεται  κάθε Μεγάλη Πέμπτη  στην Ιερουσαλήμ:  Ρασοφόροι πλένουν  τα πόδια τους.

Ζει στο βιβλικό κόσμο των προφητών. Είδε, λέει, σε μια κοιλάδα, στα ριζά τού Σινά, να βόσκουν μαζί ημερωμένα λιοντάρια και λεοπαρδάλεις με κατσίκια και άλογα.
Αλλά μέσα σ” αυτό το θάμβος των ματιών και το θρησκευτικό παραλήρημα απαθανατίζει και μια εικόνα τής καθημερινής ζωής: «Οι εβραιοπούλες, αφηγείται ο άγιος, είναι οι πιο όμορφες γυναίκες, που είδα».

Δεύτε λάβετε… zippo.      Διαχρονικές μηχανουργίες αφής αγίου φωτός, Οι φωτοποιοί, τα εξ ουρανού  ψευδοκατέβατα φώτα και ο αγελαίος λαός και Η μηχανουργία τού αγίου φωτός

Ποιά Ελλάδα; Η Ιερουσαλήμ!
Σ΄ολόκληρο τον Μεσαίωνα, η Παλαιστίνη ήταν η πιο πολυσύχναστη περιοχή τής οικουμένης. Κι αυτές οι μυριάδες των πολύπλαγκτων προσκυνητών της περνούσαν από τις ελληνικές θάλασσες. Τα καράβια άραζαν στα λιμάνια των νησιών και τού Μωριά. Χιλιάδες ακολουθούσαν την Εγνατία κι άλλοι κατέβαιναν από το Δούναβη και τη Δακία. Μα κανείς δέν αναθυμόταν πια την Ελλάδα και την ιστορία της. Οι ταξιδιώτες ζούσαν με το όραμα τής Ιερουσαλήμ.
Η παληά ρωμαϊκή επαρχία θα γίνει βυζαντινό Θέμα. Ύστερα από τους Βησιγότθους τού Αλάριχου κατεβαίνουν από τον βορρά οι ούννοι τού Αττίλα. Κι από την Αφρική ξεμπαρκάρουν οι βάνδαλοι. Η καταστροφή θα ολοκληρωθεί με την κάθοδο των σλάβων ως τις λακωνικές ακτές. Ερήμωση γενική.

Βουτιές για βάπτισμα  στα βρωμόνερα τού Ιορδάνη.

Έδιναν χρυσάφι, έπαιρναν κόκαλα
Πλούτος μυθικός είχε συγκεντρωθεί στην Ιερουσαλήμ. Από τις δωρεές, πρώ- 
τα-πρώτα, των χριστιανών ηγεμόνων, των νεοπροσήλυτων μεγιστάνων κι ύστερα από τα αφιερώματα των προσκυνητών στον άγιο τάφο. Χρυσά δαχτυλίδια και πόρπες βαρύτιμες και πετράδια. Ο περιηγητής Bernard von Breydenbach (Peregrinatio in Terram Sanctam, Μάινζ, 1486) γράφει στο χρονικό του, ότι έκρυψε τα πολύτιμα αφιερώματα σε ειδική ζώνη. 

Πλήθος πιστών φορτώνονται  κάθε χρόνο σταυρούς  και περπατούν ένα δρόμο τής Ιερουσαλήμ,  τον ίδιο -υποτίθεται-,  που περπάτησε κι ο Ιησούς  προς το Γολγοθά.  Για τις αστείες αντιφάσεις και το πλήθος  των αλληλοαναιρούμενων αναφορών για την περίοδο  σταύρωσης-ανάστασης στα ευαγγέλια,   Και μια… και δυο… και τρεις γυναίκες στον τάφο τού Ιησού -  ομοίως και άνδρες.

Ο Καρλομάγνος έστειλε το 800 ολόκληρο φορτίο χρυσάφι με τον ιερέα τού παλατιού, Ζαχαρία. Κι εκείνος γύρισε από την Ιερουσαλήμ «με δώρα ανεκτίμητα για τον φράγκο βασιλιά: πολλές κάρες αγίων και τα κλειδιά τού αγίου τάφου». (Ludovic Lalanne: Les pélerinages en Terre Sainte avant les Croisades, Παρίσι, 1845). Ειδικοὶ φόροι είχαν επιβληθεί υπέρ των χριστιανών τής Παλαιστίνης. Οι γερμανοί πλήρωναν επί Λουδοβίκου εισφορά ενός δηναρίου κατά κεφαλή βοδιού.
Οι χριστιανοί τής Ανατολής ζητούν αδιάκοπα βοήθεια από τους φράγκους και γερμανούς βασιλιάδες. Αποτελούν μια νησίδα μέσα στο πέλαγος των απίστων. Και οι ευρωπαίοι ηγεμόνες στέλνουν χρυσάφι κάθε χρόνο στην Ανατολή. Ώσπου αποφάσισαν να ντυθούν τη στολή τού σταυροφόρου και να ταξιδέψουν οι ίδιοι στην Ιερουσαλήμ.

Άγιοι Ανάργυροι Κολοκύνθη, μετόχι του Παναγίου Τάφου στην Πλάκα,  ο πρώτος ναός, στον οποίο φτάνει το άγιο φως από την Ιερουσαλήμ.  Έχει κτιστεί πάνω στα ερείπια ναού τής Αφροδίτης.

Κερδοσκοπία, ληστές, πόρνες
Ο πλούτος και η συρροή ενός ετερόκλιτου πλὴθους οδηγεί σε μια τρομακτική έκλυση ηθών. Ο άγιος Ιερώνυμος εκφράζει γύρω στα 410 οργή και απελπισία: «Η άγια Πόλη πλημμύρισε από όλες τις φυλές και κατάντησε χειρότερη από Σόδομα και Γόμορα».
Οι πατέρες τής Εκκλησίας καταδικάζουν αυτή τη μανία των ταξιδιών στους αγίους τόπους, που υποδαυλίζεται από τους επισκόπους και τα μοναστήρια.
Ο Γρηγόριος Νύσσης, επίσκοπος Καππαδοκίας και αδελφός τού Μεγάλου Βασιλείου, στην επιστολή «Περί των απιόντων εις Ιερουσαλήμ» καταγγέλει, ότι τα ταξίδια στην Παλαιστίνη οδηγούν στη διαφθορά και στην ασέβεια. Φονικά, πορνεία, ληστείες και άγρια κερδοσκοπία βασιλεύουν στους αγίους τόπυς. (Ep. II, έκδ. Georgius Pasquali-Leiden, 1959).
Ο Saewulf, ο πρώτος αγγλοσάξωνας, που πέρασε από την Ελλάδα ακολουθώντας τους σταυροφορους το 1102 και άφησε προσωπικό οδοιπορικό, γράφει: «Καταφθάνουν στην Παλαιστίνη άνθρωποι όλων των τάξεων, πλούσιοι και φτωχοί, ευγενείς ή ταπεινής καταγωγής, κληρικοί και λαϊκοί. Μερικοί ταξιδεύουν με ταπεινοφροσύνη, άλλοι ταξιδεύουν με συμμορίες κακούργων και πλιατσικολόγων. Έφθασαν στους αγίους τόπους αφού ρήμαξαν ό,τι βρήκαν στο δρόμο τους». (The travels of Saewulf από τη συλλογή «Early travels to Palestine» τού Thomas Wright, Λονδίνο, 1848).

Ο λατίνος πατριάρχης, ενώ περιφέρει μια κούκλα, που παριστάνει το βρέφος Ιησού κατά τη χριστουγεννιάτικη λειτουργία στο Ναό τής Γέννησης.  Πλήθος πιστών πασχίζουν να την αγγίξουν, για να ευλογηθούν, όπως οι ορθόδοξοι πασχίζουν να ανάψουν τη λαμπάδα τους από το άγιο φως.  Οι εκκλησίες έχουν μοιρασμένα τα μέρη και τα θαύματα στην Ιερουσαλήμ.

Επικερδή ταξίδια κληρικών
Συχνά τα ταξίδια των κληρικών στην Ανατολή ήταν μια επικερδής επιχείρηση. Επίσκοποι, παπάδες και μοναχοί θαλασσοπνίγονταν στη Μεσόγειο, κινδύνευαν από τους κουρσάρους, τις ληστοσυμμορίες και τους σαρακηνούς, για να ανακαλύψουν στην Παλαιστίνη «άγνωστα λείψανα αγίων». Κι είναι γνωστό, πως αυτά τα λείψανα υπήρξαν επί αιώνες πηγή θησαυρισμού για εκκλησίες και μοναστήρια.

Σημείωση:
Το παραπάνω κείμενο αποτελείται από αποσπάσματα 
από το βιβλίο τού Κυριάκου Σιμόπουλου: 
Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα