Το άγχος δεν κοιμάται όταν κοιμόμαστε. Απλώς αλλάζει μορφή και μας μιλάει μέσα από εικόνες

Ο ύπνος θεωρείται παραδοσιακά, ως η ώρα της ανάπαυσης. Μια φυσική απόσυρση από το άγχος, τις υποχρεώσεις και τους εξωτερικούς θορύβους της καθημερινότητας. Εκεί που το σώμα χαλαρώνει, η αναπνοή βαθαίνει και ο νους έχει την ευκαιρία να βυθιστεί σε ένα πιο ήρεμο τοπίο. Μέσα σε αυτή την ευεργετική διαδικασία, τα όνειρα αναλαμβάνουν δράση. Φτιάχνουν σκηνές, ιστορίες, αισθήσεις. Μερικές από αυτές προκαλούν χαμόγελο το επόμενο πρωί. Άλλες όμως, αφήνουν ένα παράξενο βάρος στο στήθος και μια δυσάρεστη αίσθηση που δεν εξηγείται εύκολα.

Αυτό το φαινόμενο, όπου η συναισθηματική ένταση εκφράζεται κατά τη διάρκεια του ύπνου, αναγνωρίζεται ως ονειρικό στρες. Αποτελεί μια ιδιότυπη μορφή ψυχολογικής φόρτισης που ενσωματώνεται στον μηχανισμό των ονείρων, φορτίζοντάς τα με αγωνία, πίεση και εσωτερική ένταση. Δεν εντάσσεται στην κατηγορία των εφιαλτών. Εκδηλώνεται πιο ήπια, αλλά εξίσου δυναμικά.

Τι ακριβώς είναι το ονειρικό στρες;

Ονειρικό στρες είναι η ενεργοποίηση ψυχολογικών εντάσεων και φόβων κατά τη διάρκεια του ύπνου, μέσω των ονείρων. Τα όνειρα λειτουργούν ως φυσικό εργαλείο επεξεργασίας εμπειριών και συναισθημάτων. Μέσα από αυτά, το μυαλό φέρνει στην επιφάνεια εσωτερικές ανησυχίες, εκκρεμότητες και σκέψεις που κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να παρέμεναν κρυμμένες ή ασαφείς.

Η εμπειρία αυτή δεν βασίζεται απαραίτητα σε σκηνές φρίκης ή τρόμου. Πολλές φορές, εκδηλώνεται με μικρές λεπτομέρειες που πυροδοτούν ένα αίσθημα πίεσης: το να χάνεται κάποιος σε μια άγνωστη πόλη, να αργεί σε ένα σημαντικό ραντεβού, να προσπαθεί να μιλήσει χωρίς να βγαίνει ήχος. Καθετί που ενεργοποιεί το αίσθημα της απώλειας ελέγχου ή της έκθεσης γίνεται εργαλείο του ονειρικού στρες.

Πώς λειτουργεί το μυαλό κατά τη διάρκεια του ύπνου;

Ο ύπνος είναι μια βιολογική διαδικασία που περιλαμβάνει διαφορετικά στάδια, με πιο καθοριστικό για τη δημιουργία ονείρων τη φάση REM (Rapid Eye Movement). Εκεί, η εγκεφαλική δραστηριότητα αυξάνεται, η φαντασία εντείνεται και τα όνειρα αποκτούν ζωηρές μορφές.

Κατά τη διάρκεια της φάσης REM, το μυαλό επεξεργάζεται συναισθηματικά φορτισμένες αναμνήσεις και βιώματα. Αυτή η λειτουργία ενισχύει την ψυχική ισορροπία, λειτουργώντας ως ένα είδος συναισθηματικής αποσυμπίεσης. Ωστόσο, όταν τα ερεθίσματα της καθημερινότητας είναι συνεχώς έντονα ή παραμένουν ανεπεξέργαστα, τα όνειρα φορτίζονται αντίστοιχα. Το αποτέλεσμα είναι το ονειρικό στρες – μια μορφή υποσυνείδητης διαχείρισης έντασης μέσω ονείρων που προκαλούν άγχος, αναστάτωση ή εσωτερική αναταραχή.

Ποιοι παράγοντες ενισχύουν το ονειρικό στρες;

Το ονειρικό στρες προκύπτει από τη φυσική σύνδεση μεταξύ ψυχικής κατάστασης και ύπνου. Μερικοί βασικοί παράγοντες που το τροφοδοτούν περιλαμβάνουν:

• Συσσωρευμένο άγχος και καθημερινή ένταση, ειδικά όταν δεν εκτονώνονται συνειδητά μέσα στη μέρα.
• Αστάθεια στον κύκλο ύπνου, όπως ύπνος σε διαφορετικές ώρες, χρήση οθονών πριν τον ύπνο ή διαταραχές στον κιρκαδικό ρυθμό.
• Συναισθηματικά φορτισμένες εμπειρίες, όπως συγκρούσεις, πιεστικές αποφάσεις ή έντονα γεγονότα.
• Καταπιεσμένα συναισθήματα που δεν εκφράζονται, αλλά επανεμφανίζονται μέσα από συμβολισμούς.
• Ψυχολογικά τραύματα ή υποσυνείδητες φοβίες που επανεμφανίζονται μέσω της φαντασίας.

Τι ρόλο παίζει το ονειρικό στρες στην ψυχική ισορροπία;

Το ονειρικό στρες φέρνει στο προσκήνιο πλευρές του εαυτού που διεκδικούν φωνή και παρουσιάζει τις ανησυχίες μας ως ενδείξεις εσωτερικής επεξεργασίας. Μέσα από τις έντονες ονειρικές εικόνες, το μυαλό επιχειρεί να «δοκιμάσει σενάρια», να επαναλάβει καταστάσεις με διαφορετικό τρόπο ή να επεξεργαστεί δυσάρεστες εμπειρίες σε ασφαλές περιβάλλον.

Αυτό το είδος των ονείρων συνδέεται και με την εξελικτική θεωρία ότι τα όνειρα λειτουργούν ως προσομοιώσεις κινδύνου. Μας προετοιμάζουν δηλαδή για ενδεχόμενες απειλές, μας εξασκούν στο να αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις. Το ονειρικό στρες επομένως, σε κάποιες περιπτώσεις, αποτελεί κι έναν μηχανισμό εσωτερικής αυτορρύθμισης.

Τρόποι αποφόρτισης

Η προσέγγιση απέναντι στο ονειρικό στρες μπορεί να είναι περισσότερο βιωματική και υποστηρικτική. Ορισμένες πρακτικές που ενισχύουν την ποιότητα του ύπνου και μειώνουν την ένταση των αγχωμένων ονείρων περιλαμβάνουν:

• Δημιουργία σταθερής ρουτίνας ύπνου, με ήσυχο και σκοτεινό περιβάλλον, μακριά από θορύβους και ηλεκτρονικές οθόνες.
• Καταγραφή των ονείρων αμέσως μετά το ξύπνημα, ώστε να εντοπίζονται μοτίβα και επαναλαμβανόμενα σύμβολα.
• Mindfulness πριν τον ύπνο, μέσω διαλογισμού ή ασκήσεων χαλάρωσης, για αποφόρτιση του νευρικού συστήματος.
• Έκφραση συναισθημάτων μέσα στη μέρα, ώστε να μην μεταφέρονται αφιλτράριστα στον ύπνο.
• Συζήτηση με ειδικό ψυχικής υγείας, σε περιπτώσεις όπου το ονειρικό στρες είναι επίμονο ή έντονα φορτισμένο.

Τα όνειρα ως εργαλείο κατανόησης

Το ονειρικό στρες αναδεικνύει τη σύνδεση ανάμεσα στον ύπνο και την ψυχική κατάσταση. Αναδεικνύει επίσης την ικανότητα του μυαλού να χρησιμοποιεί δημιουργικά τη φαντασία ως δρόμο αυτογνωσίας. Όταν το άγχος, οι φόβοι και οι εσωτερικές εντάσεις εμφανίζονται σε ονειρική μορφή, αποκτούν σχήμα. Παύουν να είναι ασαφείς και γίνονται προσβάσιμες στην κατανόηση. Τα όνειρα δηλαδή, ακόμη και όταν είναι φορτισμένα, λειτουργούν υπέρ της ψυχικής συνοχής.

«Τα όνειρα μάς επιτρέπουν να κοιτάξουμε το ασυνείδητο χωρίς φίλτρα. Δεν μιλούν πάντα καθαρά, αλλά ποτέ δεν λένε ψέματα.» – Carl Jung