Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΚΥΝΗΓΕΤΙΚΟΣ

ΞΕΝ Κυν 13.1–13.9

Περί σοφιστικής

Στόχος του Ξενοφώντα με το έργο αυτό είναι η μύηση του αναγνώστη στην κυνηγετική τέχνη. Έχοντας ολοκληρώσει το τεχνικό μέρος του αντικειμένου του, ο συγγραφέας υπερασπίζεται το διδακτικό του έργο απέναντι στις μεθόδους των σοφιστών.

[13.1] Θαυμάζω δὲ τῶν σοφιστῶν καλουμένων ὅτι φασὶ μὲν
ἐπ’ ἀρετὴν ἄγειν οἱ πολλοὶ τοὺς νέους, ἄγουσι δ’ ἐπὶ
τοὐναντίον· οὔτε γὰρ [ἂν] ἄνδρα που ἑωράκαμεν ὅντιν’ οἱ
νῦν σοφισταὶ ἀγαθὸν ἐποίησαν, οὔτε γράμματα παρέχονται
ἐξ ὧν χρὴ ἀγαθοὺς γίγνεσθαι, [13.2] ἀλλὰ περὶ μὲν τῶν ματαίων
πολλὰ αὐτοῖς γέγραπται, ἀφ’ ὧν τοῖς νέοις αἱ μὲν ἡδοναὶ
κεναί, ἀρετὴ δ’ οὐκ ἔνι· διατρίβειν δ’ ἄλλως παρέχει τοῖς
ἐλπίσασί τι ἐξ αὐτῶν μαθήσεσθαι [μάτην] καὶ ἑτέρων κωλύει
χρησίμων καὶ διδάσκει κακά. [13.3] μέμφομαι οὖν αὐτοῖς τὰ μὲν
μεγάλα μειζόνως· περὶ δὲ ὧν γράφουσιν, ὅτι τὰ μὲν ῥήματα
αὐτοῖς ἐζήτηται, γνῶμαι δὲ ὀρθῶς ἔχουσαι, αἷς ἂν παι-
δεύοιντο οἱ νεώτεροι ἐπ’ ἀρετήν, οὐδαμοῦ. [13.4] ἐγὼ δὲ ἰδιώτης
μέν εἰμι, οἶδα δὲ ὅτι κράτιστον μέν ἐστι παρὰ τῆς αὑτοῦ
φύσεως τὸ ἀγαθὸν διδάσκεσθαι, δεύτερον δὲ παρὰ τῶν
ἀληθῶς ἀγαθόν τι ἐπισταμένων μᾶλλον ἢ ὑπὸ τῶν ἐξαπατᾶν
τέχνην ἐχόντων. [13.5] ἴσως οὖν τοῖς μὲν ὀνόμασιν οὐ σεσο-
φισμένως λέγω· οὐδὲ γὰρ ζητῶ τοῦτο· ὧν δὲ δέονται εἰς
ἀρετὴν οἱ καλῶς πεπαιδευμένοι ὀρθῶς ἐγνωσμένα ζητῶ
λέγειν· ὀνόματα μὲν γὰρ οὐκ ἂν παιδεύσειε, γνῶμαι δέ,
εἰ καλῶς ἔχοιεν. [13.6] ψέγουσι δὲ καὶ ἄλλοι πολλοὶ τοὺς νῦν
σοφιστὰς καὶ οὐ [τοὺς] φιλοσόφους, ὅτι ἐν τοῖς ὀνόμασι σοφί-
ζονται, οὐκ ἐν τοῖς νοήμασιν. οὐ λανθάνει δέ με ὅτι <τὰ μὴ>
καλῶς καὶ ἑξῆς γεγραμμένα φήσει τις ἴσως τῶν τοιούτων
οὐ καλῶς οὐδ’ ἑξῆς γεγράφθαι· ῥᾴδιον γὰρ ἔσται αὐτοῖς
<τὸ> ταχὺ μὴ ὀρθῶς μέμψασθαι· [13.7] καίτοι γέγραπταί γε οὕτως,
ἵνα ὀρθῶς ἔχῃ, καὶ μὴ σοφιστικοὺς ποιῇ ἀλλὰ σοφοὺς καὶ
ἀγαθούς· οὐ γὰρ δοκεῖν αὐτὰ βούλομαι μᾶλλον ἢ εἶναι
χρήσιμα, ἵνα ἀνεξέλεγκτα ᾖ εἰς ἀεί. [13.8] οἱ σοφισταὶ δ’ ἐπὶ
τῷ ἐξαπατᾶν λέγουσι καὶ γράφουσιν ἐπὶ τῷ ἑαυτῶν κέρδει,
καὶ οὐδένα οὐδὲν ὠφελοῦσιν· οὐδὲ γὰρ σοφὸς αὐτῶν ἐγένετο
οὐδεὶς οὐδ’ ἔστιν, ἀλλὰ καὶ ἀρκεῖ ἑκάστῳ σοφιστὴν κληθῆναι,
ὅ ἐστιν ὄνειδος παρά γε εὖ φρονοῦσι. [13.9] τὰ μὲν οὖν τῶν
σοφιστῶν παραγγέλματα παραινῶ φυλάττεσθαι, τὰ δὲ τῶν
φιλοσόφων ἐνθυμήματα μὴ ἀτιμάζειν· οἱ μὲν γὰρ σοφισταὶ
πλουσίους καὶ νέους θηρῶνται, οἱ δὲ φιλόσοφοι πᾶσι κοινοὶ
καὶ φίλοι· τύχας δὲ ἀνδρῶν οὔτε τιμῶσιν οὔτε ἀτιμάζουσι.

***
Aπορώ με τους λεγόμενους σοφιστές που ισχυρίζονται ότι οδηγούν τους νέους στην αρετή αλλά κάνουν το αντίθετο· γιατί, ούτε έχουμε δει, αν δεν κάνω λάθος, κάποιον τον οποίο να έκαναν ενάρετο οι σύγχρονοί μας σοφιστές, ούτε προσφέρουν συγγράμματα τα οποία κατ' ανάγκην δημιουργούν ενάρετους ανθρώπους, αλλά έχουν γράψει πολλά για ανούσια θέματα, τα οποία προκαλούν στους νέους απολαύσεις χωρίς περιεχόμενο και καμιά αρετή δεν εμπεριέχουν. H ελπίδα που τρέφουν μάταια κάποιοι ότι θα μάθουν κάτι από αυτούς είναι απλώς χάσιμο χρόνο και εμπόδιο από άλλα χρήσιμα πράγματα και κακή εκπαίδευση. Tους κατηγορώ, λοιπόν, για μεγάλα αδικήματα με τρόπο οξύ· για όσα γράφουν, τους κατηγορώ ότι το ύφος τους είναι εξεζητημένο και ότι δεν διαθέτουν κανένα απολύτως αξιοσύστατο απόφθεγμα, το οποίο θα εκπαίδευε τους νεότερους στην αρετή. Eγώ μπορεί να είμαι απλός άνθρωπος, ξέρω όμως ότι καταρχάς καλύτερα να μάθει κανείς το σωστό με βάση την ίδια τη φύση του, και κατά δεύτερο λόγο να διδαχθεί από όσους γνωρίζουν αληθινά κάτι σωστό και όχι από όσους κατέχουν την τέχνη της εξαπάτησης. Ίσως τα λόγια μου δεν μοιάζουν με των σοφιστών· δεν είναι αυτός ο σκοπός μου· ο σκοπός μου είναι να μιλήσω για πράγματα εξ ορισμού ορθά σε σχέση με όσα χρειάζονται όποιοι διαθέτουν καλή παιδεία που οδηγεί στην αρετή· γιατί δεν θα τους εκπαιδεύσουν οι λέξεις, αλλά τα αποφθέγματα, αν είναι αξιόλογα. Kαι πολλοί άλλοι μέμφονται τους σύγχρονούς μας σοφιστές ―δεν θα τους έλεγα φιλοσόφους― όχι βέβαια τους φιλοσόφους, ότι είναι σοφοί στις λέξεις και όχι στα νοήματα. Δεν μου διαφεύγει ότι υπάρχει περίπτωση κάποιος από αυτούς να ισχυριστεί ότι όσα δεν είναι γραμμένα σωστά και με τάξη δεν είναι έτσι γραμμένα· γιατί εύκολα θα κατηγορήσουν εσφαλμένα την ταχύτητα· γράφω, ωστόσο, έτσι, για να στέκουν όσα λέω και όχι για να φτιάξω δοκησίσοφους, αλλά σοφούς και ενάρετους· δεν θέλω να φαίνονται χρήσιμα όσα λέω αλλά να είναι χρήσιμα, για να μην μπορεί κανείς ποτέ να τα ανασκευάσει. Eνώ οι σοφιστές μιλούν για να εξαπατήσουν και γράφουν για να αποκομίσουν κέρδη οι ίδιοι και δεν προσφέρουν καμιά ωφέλεια σε κανέναν· γιατί κανείς τους ούτε έγινε ούτε είναι σοφός, αλλά επιπλέον τους αρκεί να αποκαλούνται σοφιστές, χαρακτηρισμός που προκαλεί ντροπή στους συνετούς ανθρώπους. Σας συμβουλεύω να είστε επιφυλακτικοί απέναντι στα παραγγέλματα των σοφιστών και να μην απαξιώνετε τα επιχειρήματα των φιλοσόφων· γιατί οι σοφιστές κυνηγούν τους πλούσιους και τους νεαρούς, ενώ οι φιλόσοφοι είναι ανοιχτοί και φιλικοί προς όλους· αυτό που θα συμβεί σε κάθε άνθρωπο ούτε το τιμούν ούτε το επιτιμούν.