Υποθέστε ότι σας προσφέρουν ένα ποσό ίσο με τον μισθό μιας εβδομάδας υπό τον όρο να δώσετε με τη σειρά σας σε κάποιον ένα μέρος αυτού του ποσού, που εσείς θα αποφασίσετε. Αν το δεχθεί, κρατάτε και οι δύο τα χρήματα. Αν το αρνηθεί, δεσμεύεστε να επιστρέψετε το ποσό. Πόσα θα δίνατε;
Το πείραμα έγινε πρώτα σε ένα δείγμα φοιτητών. Όλοι, από το Πίτσμπουργκ έως
την Ιερουσαλήμ κι από το Τόκιο έως την Τζακάρτα, επέδειξαν την ίδια
συμπεριφορά: η προσφορά κυμάνθηκε από το 45% έως το 50% του ποσού. Μήπως
λοιπόν το «λογικό» δεν είναι να επιδιώκουμε μεγιστοποίηση του κέρδους μας,
όπως υποστηρίζουν οι παραδοσιακές οικονομικές θεωρίες; Διαθέτουμε άραγε μια
έμφυτη αίσθηση ισότητας; Για να λύσουν αυτό το μυστήριο, ο ανθρωπολόγος από το
Μίσιγκαν Τζο Χένριχ και ο άλλοτε καθηγητής του Ρομπ Μπόυντ πραγματοποίησαν το
ίδιο πείραμα σε 15 παραδοσιακές κοινωνίες. Εδώ, η ποικιλία των απαντήσεων ήταν
πολύ μεγαλύτερη. Οι λιγότερο γενναιόδωροι (δηλαδή οι πιο «λογικοί» από
οικονομική άποψη) ήταν οι αυτάρκεις κοινωνίες Ματσιγκένγκα και Τσιμάνε της
Αμαζονίας (15%), καθώς και οι κυνηγοί και εργάτες γης Χάτζα της Τανζανίας
(20%). Οι πιο χουβαρντάδες ήταν οι φαλαινοθήρες Λαμαρέλα της Ινδονησίας (50%).
Οι παραμυθάδες της Παπουασίας – Νέας Γουινέας είχαν την τάση να αρνούνται
γενναίες προσφορές, ενώ τα μέλη ορισμένων κοινωνιών δέχονταν συστηματικά όλες
τις προσφορές, ακόμη και τις πιο φειδωλές.
Πώς εξηγούνται αυτές οι διαφορές; Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι η ηλικία, το
φύλο, η εκπαίδευση και η επαγγελματική δραστηριότητα δεν παίζουν σχεδόν κανένα
ρόλο. Αυτό που μετρά είναι η κοινωνία, όχι τα άτομα. Η αντίδραση των ανθρώπων
στο «παιχνίδι του τελεσιγράφου» εξαρτάται από τον τρόπο ζωής τους. Μ’ άλλα
λόγια, η ηθική μας στάση καθορίζεται από το κοινωνικό περιβάλλον. Ο
αποφασιστικότερος παράγων είναι η ανάγκη συνεργασίας μεταξύ των ατόμων. Όσο
πιο μεγάλη είναι αυτή η ανάγκη (όπως στους φαλαινοθήρες), τόσο πιο γενναιόδωρη
είναι η κοινωνία. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης η ένταξη μιας κοινωνίας στην
αγορά, ο βαθμός δηλαδή στον οποίο στηρίζεται στις συναλλαγές της καθημερινής
ζωής.
Το συμπέρασμα αυτής της δουλειάς, σημειώνει το περιοδικό Νιου
Σάιεντιστ, είναι πολύ ενδιαφέρον. Αν οι ηθικές μας αξίες σφυρηλατούνται
από τον τρόπο ζωής κι όχι από την ανθρώπινη φύση, τότε μπορεί να ενθαρρυνθεί μια συγκεκριμένη κοινωνική συμπεριφορά στο ανάλογο κοινωνικό περιβάλλον.
Η κατανόηση των κινήτρων μιας στάσης που υπαγορεύεται από τη δικαιοσύνη μπορεί
να συμβάλει στην καταπολέμηση της διαφθοράς, ιδιαίτερα στον αναπτυσσόμενο
κόσμο. Τα υπόλοιπα είναι φιλοσοφικού χαρακτήρα: ίσως τελικά να είμαστε
λιγότερο κτήνη απ’ όσο νομίζουμε.
έμφυτη αίσθηση ισότητας; Για να λύσουν αυτό το μυστήριο, ο ανθρωπολόγος από το
Μίσιγκαν Τζο Χένριχ και ο άλλοτε καθηγητής του Ρομπ Μπόυντ πραγματοποίησαν το
ίδιο πείραμα σε 15 παραδοσιακές κοινωνίες. Εδώ, η ποικιλία των απαντήσεων ήταν
πολύ μεγαλύτερη. Οι λιγότερο γενναιόδωροι (δηλαδή οι πιο «λογικοί» από
οικονομική άποψη) ήταν οι αυτάρκεις κοινωνίες Ματσιγκένγκα και Τσιμάνε της
Αμαζονίας (15%), καθώς και οι κυνηγοί και εργάτες γης Χάτζα της Τανζανίας
(20%). Οι πιο χουβαρντάδες ήταν οι φαλαινοθήρες Λαμαρέλα της Ινδονησίας (50%).
Οι παραμυθάδες της Παπουασίας – Νέας Γουινέας είχαν την τάση να αρνούνται
γενναίες προσφορές, ενώ τα μέλη ορισμένων κοινωνιών δέχονταν συστηματικά όλες
τις προσφορές, ακόμη και τις πιο φειδωλές.
Πώς εξηγούνται αυτές οι διαφορές; Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι η ηλικία, το
φύλο, η εκπαίδευση και η επαγγελματική δραστηριότητα δεν παίζουν σχεδόν κανένα
ρόλο. Αυτό που μετρά είναι η κοινωνία, όχι τα άτομα. Η αντίδραση των ανθρώπων
στο «παιχνίδι του τελεσιγράφου» εξαρτάται από τον τρόπο ζωής τους. Μ’ άλλα
λόγια, η ηθική μας στάση καθορίζεται από το κοινωνικό περιβάλλον. Ο
αποφασιστικότερος παράγων είναι η ανάγκη συνεργασίας μεταξύ των ατόμων. Όσο
πιο μεγάλη είναι αυτή η ανάγκη (όπως στους φαλαινοθήρες), τόσο πιο γενναιόδωρη
είναι η κοινωνία. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης η ένταξη μιας κοινωνίας στην
αγορά, ο βαθμός δηλαδή στον οποίο στηρίζεται στις συναλλαγές της καθημερινής
ζωής.
Το συμπέρασμα αυτής της δουλειάς, σημειώνει το περιοδικό Νιου
Σάιεντιστ, είναι πολύ ενδιαφέρον. Αν οι ηθικές μας αξίες σφυρηλατούνται
από τον τρόπο ζωής κι όχι από την ανθρώπινη φύση, τότε μπορεί να ενθαρρυνθεί μια συγκεκριμένη κοινωνική συμπεριφορά στο ανάλογο κοινωνικό περιβάλλον.
Η κατανόηση των κινήτρων μιας στάσης που υπαγορεύεται από τη δικαιοσύνη μπορεί
να συμβάλει στην καταπολέμηση της διαφθοράς, ιδιαίτερα στον αναπτυσσόμενο
κόσμο. Τα υπόλοιπα είναι φιλοσοφικού χαρακτήρα: ίσως τελικά να είμαστε
λιγότερο κτήνη απ’ όσο νομίζουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου