ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (17.700-17.761)

700 Τὸν μὲν δάκρυ χέοντα πόδες φέρον ἐκ πολέμοιο,
Πηλεΐδῃ Ἀχιλῆϊ κακὸν ἔπος ἀγγελέοντα.
οὐδ᾽ ἄρα σοί, Μενέλαε διοτρεφές, ἤθελε θυμὸς
τειρομένοις ἑτάροισιν ἀμυνέμεν, ἔνθεν ἀπῆλθεν
Ἀντίλοχος, μεγάλη δὲ ποθὴ Πυλίοισιν ἐτύχθη·
705 ἀλλ᾽ ὅ γε τοῖσιν μὲν Θρασυμήδεα δῖον ἀνῆκεν,
αὐτὸς δ᾽ αὖτ᾽ ἐπὶ Πατρόκλῳ ἥρωϊ βεβήκει,
στῆ δὲ παρ᾽ Αἰάντεσσι θέων, εἶθαρ δὲ προσηύδα·
«κεῖνον μὲν δὴ νηυσὶν ἐπιπροέηκα θοῇσιν,
ἐλθεῖν εἰς Ἀχιλῆα πόδας ταχύν· οὐδέ μιν οἴω
710 νῦν ἰέναι μάλα περ κεχολωμένον Ἕκτορι δίῳ·
οὐ γάρ πως ἂν γυμνὸς ἐὼν Τρώεσσι μάχοιτο.
ἡμεῖς δ᾽ αὐτοί περ φραζώμεθα μῆτιν ἀρίστην,
ἠμὲν ὅπως τὸν νεκρὸν ἐρύσσομεν, ἠδὲ καὶ αὐτοὶ
Τρώων ἐξ ἐνοπῆς θάνατον καὶ κῆρα φύγωμεν.»
715 Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα μέγας Τελαμώνιος Αἴας·
«πάντα κατ᾽ αἶσαν ἔειπες, ἀγακλεὲς ὦ Μενέλαε·
ἀλλὰ σὺ μὲν καὶ Μηριόνης ὑποδύντε μάλ᾽ ὦκα
νεκρὸν ἀείραντες φέρετ᾽ ἐκ πόνου· αὐτὰρ ὄπισθε
νῶϊ μαχησόμεθα Τρωσίν τε καὶ Ἕκτορι δίῳ,
720 ἶσον θυμὸν ἔχοντες ὁμώνυμοι, οἳ τὸ πάρος περ
μίμνομεν ὀξὺν Ἄρηα παρ᾽ ἀλλήλοισι μένοντες.»
Ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἄρα νεκρὸν ἀπὸ χθονὸς ἀγκάζοντο
ὕψι μάλα μεγάλως· ἐπὶ δ᾽ ἴαχε λαὸς ὄπισθε
Τρωϊκός, ὡς εἴδοντο νέκυν αἴροντας Ἀχαιούς.
725 ἴθυσαν δὲ κύνεσσιν ἐοικότες, οἵ τ᾽ ἐπὶ κάπρῳ
βλημένῳ ἀΐξωσι πρὸ κούρων θηρητήρων·
ἕως μὲν γάρ τε θέουσι διαρραῖσαι μεμαῶτες,
ἀλλ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἐν τοῖσιν ἑλίξεται ἀλκὶ πεποιθώς,
ἄψ τ᾽ ἀνεχώρησαν διά τ᾽ ἔτρεσαν ἄλλυδις ἄλλος.
730 ὣς Τρῶες ἧος μὲν ὁμιλαδὸν αἰὲν ἕποντο,
νύσσοντες ξίφεσίν τε καὶ ἔγχεσιν ἀμφιγύοισιν·
ἀλλ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ Αἴαντε μεταστρεφθέντε κατ᾽ αὐτοὺς
σταίησαν, τῶν δὲ τράπετο χρώς, οὐδέ τις ἔτλη
πρόσσω ἀΐξας περὶ νεκροῦ δηριάασθαι.
735 Ὣς οἵ γ᾽ ἐμμεμαῶτε νέκυν φέρον ἐκ πολέμοιο
νῆας ἔπι γλαφυράς· ἐπὶ δὲ πτόλεμος τέτατό σφιν
ἄγριος ἠΰτε πῦρ, τό τ᾽ ἐπεσσύμενον πόλιν ἀνδρῶν
ὄρμενον ἐξαίφνης φλεγέθει, μινύθουσι δὲ οἶκοι
ἐν σέλαϊ μεγάλῳ· τὸ δ᾽ ἐπιβρέμει ἲς ἀνέμοιο.
740 ὣς μὲν τοῖς ἵππων τε καὶ ἀνδρῶν αἰχμητάων
ἀζηχὴς ὀρυμαγδὸς ἐπήϊεν ἐρχομένοισιν·
οἱ δ᾽ ὥς θ᾽ ἡμίονοι κρατερὸν μένος ἀμφιβαλόντες
ἕλκωσ᾽ ἐξ ὄρεος κατὰ παιπαλόεσσαν ἀταρπὸν
ἢ δοκὸν ἠὲ δόρυ μέγα νήϊον· ἐν δέ τε θυμὸς
745 τείρεθ᾽ ὁμοῦ καμάτῳ τε καὶ ἱδρῷ σπευδόντεσσιν·
ὣς οἵ γ᾽ ἐμμεμαῶτε νέκυν φέρον. αὐτὰρ ὄπισθεν
Αἴαντ᾽ ἰσχανέτην, ὥς τε πρὼν ἰσχάνει ὕδωρ
ὑλήεις, πεδίοιο διαπρύσιον τετυχηκώς,
ὅς τε καὶ ἰφθίμων ποταμῶν ἀλεγεινὰ ῥέεθρα
750 ἴσχει, ἄφαρ δέ τε πᾶσι ῥόον πεδίονδε τίθησι
πλάζων· οὐδέ τί μιν σθένεϊ ῥηγνῦσι ῥέοντες·
ὣς αἰεὶ Αἴαντε μάχην ἀνέεργον ὀπίσσω
Τρώων· οἱ δ᾽ ἅμ᾽ ἕποντο, δύω δ᾽ ἐν τοῖσι μάλιστα,
Αἰνείας τ᾽ Ἀγχισιάδης καὶ φαίδιμος Ἕκτωρ.
755 τῶν δ᾽ ὥς τε ψαρῶν νέφος ἔρχεται ἠὲ κολοιῶν,
οὖλον κεκλήγοντες, ὅτε προΐδωσιν ἰόντα
κίρκον, ὅ τε σμικρῇσι φόνον φέρει ὀρνίθεσσιν,
ὣς ἄρ᾽ ὑπ᾽ Αἰνείᾳ τε καὶ Ἕκτορι κοῦροι Ἀχαιῶν
οὖλον κεκλήγοντες ἴσαν, λήθοντο δὲ χάρμης.
760 πολλὰ δὲ τεύχεα καλὰ πέσον περί τ᾽ ἀμφί τε τάφρον
φευγόντων Δαναῶν· πολέμου δ᾽ οὐ γίγνετ᾽ ἐρωή.

***
700 Και αυτόν γοργά τα πόδια του μακράν από την μάχην
έπαιρναν μήνυμα κακό να φέρει του Αχιλλέως,
και, Ατρείδη, συ δεν έστεργες να μείνεις των Πυλίων
συντρόφων του βοηθός εκεί πού ᾽χαν σκληρόν αγώνα
και πόνον που τους έλειπε ο Αντίλοχος ο ανδρείος.
705 Αλλά σ᾽ εκείνους έστειλε τον θείον Θρασυμήδην
και αυτός στον ήρωα Πάτροκλον εκίνησε να φθάσει·
στους Αίαντας εσίμωσε και προς εκείνους είπε:
«Εκείνον επροβόδησα να εβρεί τον Αχιλλέα
εις τα καράβια· αλλά πολύ διστάζω αν θα ᾽λθει τώρα,
710 όσον και αν βράζει εκδίκησιν του Έκτορος να πάγει,
ότι γυμνός δεν δύναται ν᾽ αντιταχθεί στους Τρώας.
Αλλ᾽ ό,τ᾽ είναι καλύτερον ας έβρει τώρα ο νους μας·
και τον νεκρόν να πάρομεν κι οι ίδιοι την ζωήν μας
να σώσομε απ᾽ τον θάνατον και την ορμήν των Τρώων».
715 Και ο μέγας του αποκρίθηκε, ο Τελαμώνιος Αίας:
«Φρόνιμον λόγον πρόφερες, Μενέλαε δοξασμένε,
πως τώρα οι δυο στους ώμους σας, εσύ και ο Μηριόνης
έξω απ᾽ την μάχην τον νεκρόν σηκώσετε και οπίσω
εμείς οι δυο τον Έκτορα κρατούμε και τους Τρώας.
720 Εμείς που συνονόματοι με μια ψυχήν ως τώρα
πλάγι με πλάγι μένουμε στου Άρη τον αγώνα».
Είπε κι εκείνοι τον νεκρόν σηκώσαν εις τα χέρια
πολύ υψηλά, και αλάλαζαν οπίσω τους οι Τρώες
άμ᾽ είδαν ότ᾽ οι Δαναοί τον Πάτροκλον σηκώναν·
725 και ομοιάζαν σκύλοι όταν ορμούν να πιάσουν λαβωμένον
χοίρον, και άνδρες κυνηγοί τους έχουν βάλει εμπρός τους
και τρέχουν τρέχουν πρόθυμοι πολύ να τον σπαράξουν,
αλλ᾽ όταν στρέφεται σ᾽ αυτούς θαρρώντας στην ανδρειά του
όλοι σκορπούν, ένας εδώ και άλλος εκεί στο δάσος·
730 όμοια των Τρώων πάντοτε στες πλάτες των το πλήθος
με ξίφη και με δίστομα κοντάρια τους κτυπούσαν·
αλλ᾽ όταν στρέφονταν σ᾽ αυτούς οι Αίαντες κι εμέναν,
τότε η θωριά τους άλλαζεν, ουδέ να προχωρήσει
να μάχεται για τον νεκρόν κανείς δεν ετολμούσε.
735 Με ανδρείαν τόσην τον νεκρόν εφέρναν προς τα πλοία·
και οπίσω τους εμάνιζε άγρια πολέμου λύσσα,
σαν την φωτιάν οπού ξεσπά μέσα εις μεγάλην χώραν
και όπως τα σπίτια καίονται φαίνεται η λάμψις πέρα,
ως έρχεται με θόρυβον η δύναμις του ανέμου,
740 όμοια, καθώς με τον νεκρόν εκείνοι επροχωρούσαν
κατόπι αχούσε ακράτητος κτύπος ανδρών και ίππων.
Και όπως με δύναμιν πολλήν μουλάρια νεφρωμένα
στο μονοπάτι πετρωτό τραβούν από το όρος
δοκάρ᾽ ή καραβίσιο ξύλο τρανό και ο κόπος
745 και ο ίδρος τα καταπονεί καθώς εμπρός σπουδάζουν,
και αυτοί με πόνον τον νεκρόν εφέρναν, και από πίσω
φραγμόν είχαν τους Αίαντας, καθώς κρατεί το ρεύμα
στην πεδιάδ᾽ ανάμεσα μια λογγισμένη ράχη,
που και γενναίων ποταμών τα μανιωμένα ρείθρα
750 κόφτει και γέρνει εδώ κι εκεί στο σιάδι τα νερά τους,
ουδέ ημπορούν με την σφοδρήν ορμήν τους να την σπάσουν·
ομοίως και οι Αίαντες τες λόγχες εμποδίζαν
των Τρώων που κατάποδα τους κυνηγούσαν όλοι,
ο μέγας Έκτωρ έξοχα και ο υιός του Αγχίση Αινείας.
755 Κι είδες ψαρόνια να περνάν σαν νέφος και κουρούνες
και να φωνάζουν, αν ιδούν μακρόθεν το γεράκι
που στα μικρά πετούμενα μεγάλον κάνει θρήνον·
ομοίως απ᾽ του Έκτορος την λόγχην και του Αινεία
εφεύγαν με στριγγές φωνές, ξεχνώντας την ανδρειά τους,
760 και άρματα έπεσαν πολλά ολόγυρα στον λάκκον
ως έφευγαν οι Δαναοί χωρίς να παύ᾽ η μάχη.

Διπολική διαταραχή: Τι νιώθουν οι ασθενείς σε φάση μανίας και τι σε φάση κατάθλιψης

Η διπολική διαταραχή είναι μια κατάσταση ψυχικής υγείας που επηρεάζει τη διάθεση του ατόμου, η οποία μπορεί να κυμαίνεται απότομα από το ένα άκρο στο άλλο.

Παλιότερα η διπολική διαταραχή ήταν γνωστή ως μανιακή κατάθλιψη. Ο λόγος ήταν ότι χαρακτηρίζεται από εναλλαγές επεισοδίων μανίας και κατάθλιψης.

Συμπτώματα διπολικής διαταραχής

Τα άτομα με διπολική διαταραχή έχουν επεισόδια:

Μανίας: Αίσθημα πολύ αυξημένης διάθεσης και υπερδραστηριότητας

Κατάθλιψης: Αίσθημα πολύ χαμηλής διάθεσης και λήθαργου

Τα συμπτώματα της διπολικής διαταραχής εξαρτώνται από την φάση/επεισόδιο που περνάει το άτομο. Σε αντίθεση με τις απλές αλλαγές στη διάθεση, κάθε ακραίο επεισόδιο διπολικής διαταραχής μπορεί να διαρκέσει αρκετές εβδομάδες (ή ακόμα και περισσότερο).

Διπολική διαταραχή: Τα συμπτώματα σε κατάσταση μανίας

Η μανιακή φάση της διπολικής διαταραχής μπορεί να περιλαμβάνει:

-αίσθημα μεγάλης χαράς κι ενθουσιασμού
-πολύ γρήγορη ομιλία
-αίσθημα μεγάλης ενέργειας
-αίσθημα υψηλής αυτοεκτίμησης
-αίσθημα ότι έχετε πολλές υπέροχες νέες ιδέες και κάνετε σημαντικά σχέδια για το μέλλον
-εύκολη απόσπαση προσοχής
-ευερεθιστότητα
-ψευδαισθήσεις και διαταραγμένες ή παράλογες σκέψεις
-απροθυμία για ύπνο
-μειωμένη όρεξη
-πράξεις που συχνά έχουν καταστροφικές συνέπειες (όπως να ξοδεύεις μεγάλα χρηματικά ποσά σε ακριβά και μερικές φορές μη προσιτά αντικείμενα)
-λήψη αποφάσεων ή το λες πράγματα που είναι εκτός χαρακτήρα και που άλλοι θεωρούν ότι είναι επικίνδυνα ή επιβλαβή

Διπολική διαταραχή: Τα συμπτώματα σε περίοδο κατάθλιψης

Κατά τη διάρκεια μιας περιόδου κατάθλιψης, τα συμπτώματά σας μπορεί να περιλαμβάνουν:

-αίσθημα βαθιάς λύπης και απελπισίας τις περισσότερες φορές
-έλλειψη ενέργειας
-δυσκολία στην συγκέντρωση και στο να θυμάσαι διάφορα απλά πράγματα
-απώλεια ενδιαφέροντος για καθημερινές δραστηριότητες
-συναισθήματα κενού και πολύ χαμηλής αυτοεκτίμησης
-συναισθήματα ενοχής και απελπισίας
-αίσθημα απαισιοδοξίας για τα πάντα
-διαρκής αμφιβολία για τον εαυτό σου και τις πράξεις σου
-ψευδαισθήσεις και διαταραγμένες ή παράλογες σκέψεις
-έλλειψη όρεξης
-δυσκολία στον ύπνο
-το να ξυπνάς πολύ νωρίς
-αυτοκτονικές σκέψεις

Γενικά

Εάν έχετε διπολική διαταραχή, μπορεί να έχετε επεισόδια κατάθλιψης πιο συχνά από ό,τι επεισόδια μανίας ή το αντίστροφο.

Μεταξύ επεισοδίων μανίας και κατάθλιψης, μπορεί μερικές φορές να περάσετε περιόδους όπου έχετε «φυσιολογική» διάθεση.

Τα μοτίβα αυτά δεν είναι πάντα τα ίδια και ορισμένα άτομα μπορεί να βιώσουν:

-ταχεία εναλλαγή από την μια κατάσταση στην άλλη: ένα άτομο με διπολική διαταραχή αλλάζει επανειλημμένα από φάση μανίας σε φάση κατάθλιψης χωρίς να παρεμβάλλεται μια «φυσιολογική» περίοδος μεταξύ των επεισοδίων

-ανάμικτη κατάσταση: ένα άτομο με διπολική διαταραχή βιώνει ταυτόχρονα συμπτώματα μανίας και κατάθλιψης. Για παράδειγμα, υπερδραστηριότητα με καταθλιπτική διάθεση.

Εάν οι εναλλαγές στην ψυχική σας διάθεσή διαρκούν πολύ καιρό, αλλά δεν είναι αρκετά σοβαρές για να χαρακτηριστούν ως διπολική διαταραχή, μπορεί να έχετε μια ήπια μορφή διπολικής διαταραχής που ονομάζεται κυκλοθυμία.

Ξέρουμε να ακούμε;

«Όταν ξέρει κανείς ν’ ακούει, μιλάει πάντα καλά» -Μολιέρος

«Κάθε φορά που μου μιλάς σκέφτομαι τα δικά μου. Πιστεύω ότι σ’ ακούω, προσπαθώ να σου βρω λύσεις και να σου δώσω συμβουλές, όμως, όταν φεύγεις δεν είμαι και πολύ σίγουρος τι ακριβώς μου είπες και καμιά στιγμή δεν σκέφτηκα πώς νιώθεις, πώς βλέπεις τα πράγματα και γιατί…»

Και τελικά αναρωτιέμαι: Ξέρω να ακούω τους άλλους;

Πολλές φορές κατηγορούμε τους άλλους ότι δεν ακούν, ότι δεν είναι εδώ όταν τους μιλάμε και ότι μόνο τον εαυτό τους σκέφτονται. Ας στραφούμε όμως στον εαυτό μας.

Τι σημαίνει σ’ ακούω;

-Δεν παρεμβαίνω όταν μου μιλάς, δεν σε διακόπτω, δεν σ’ εμποδίζω να εκφραστείς όπως θέλεις, να μου πεις αυτά που σκέφτεσαι και αισθάνεσαι, δεν αλλάζω θέμα και σου δίνω χρόνο για να σκεφτείς και να μου μιλήσεις.

-Σιωπώ και αφοσιώνομαι σε όσα μου λες.

-Προσπαθώ να μπω στη θέση σου και να δω το θέμα από τη δική σου οπτική γωνία.

-Δεν σου ασκώ κριτική, προσπαθώ να κατανοήσω αυτά που λες.

Τι λάθη όμως κάνουμε στην προσπάθειά μας να ακούσουμε τους άλλους:

– Υποβαθμίζουμε το πρόβλημα ή τις δυσκολίες του άλλου για να τον κάνουμε να αισθανθεί καλύτερα (Έλα δεν έχεις τίποτα, πως κάνεις έτσι;). Το μήνυμα που μεταδίδουμε είναι «Για να παρηγορήσουμε κάποιον φτάνει να αρνηθούμε τον πόνο του».

Πόσες φορές έχουμε αντιμετωπίσει άρνηση του πόνου μας, ελάχιστη διάθεση ή αδιαφορία να μας ακούσουν, μαθήματα ηθικής ή τα γέλια και την κοροϊδία των άλλων. Από παιδιά ακόμη παρατηρούμε και αντιγράφουμε τους τρόπους των μεγάλων, μαθαίνουμε τους ‘σωστούς’ κανόνες επικοινωνίας, την ίδια στιγμή που και αυτοί οι ίδιοι σιωπηλά υπέφεραν, καθώς δεν είχαν κάποιο να τους ακούσει, να μοιραστεί μαζί τους τις έγνοιες τους και να τους καταλάβει.

– Για να διατηρήσουμε την προσωπική μας ηρεμία, εμποδίζουμε τον άλλο να εκφράσει αυτό που μας ενοχλεί με κάθε μέσο, τον αποθαρρύνουμε να μιλήσει.

– Αρχίζουμε να δίνουμε συμβουλές ή να του υπαγορεύουμε λύσεις. Όταν έχουμε ανάγκη κάποιον να μας ακούσει, σίγουρα δεν έχουμε ανάγκη από συμβουλές και καθοδήγηση. Και πώς είμαστε σίγουροι ότι εμείς ξέρουμε, ότι είμαστε οι κατάλληλοι για να δώσουμε λύσεις;

– Ακυρώνουμε αυτά που μας λέει ο άλλος ή τα δεχόμαστε χωρίς όμως να του δώσουμε περισσότερη σημασία.

– Τα εκμεταλλευόμαστε για να κάνουμε μονόλογο, να μιλήσουμε για εμάς και για τα επιτεύγματα ή τις δυσκολίες μας.

– Ερμηνεύουμε τα λόγια του άλλου με βάση αυτά που εμείς έχουμε στο μυαλό μας.

Ξεκινώντας, λοιπόν, από τον εαυτό μας και λειτουργώντας ως παράδειγμα για τους άλλους, ας ακούμε περισσότερο και ας είμαστε πιο ανοιχτοί στους άλλους. Αν ο άλλος πιστεύει κάτι που είναι εκ διαμέτρου αντίθετο από αυτό που εμείς πιστεύουμε δεν σημαίνει πως εμείς πιστεύουμε το σωστό και ο άλλος το λάθος… απλά έχουμε διαφορετικές απόψεις, αντιλήψεις και πεποιθήσεις. Θα πρέπει να σεβόμαστε τη διαφορετικότητα του καθενός και τον τρόπο που ο καθένας αντιλαμβάνεται τα πράγματα και συμπεριφέρεται, τον τρόπο που αισθάνεται και εκφράζει τα συναισθήματά του, τον τρόπο που λειτουργεί μέσα στις σχέσεις του…

Όσο πιο δυνατός είσαι, τόσο πιο εύκολα πέφτουν όλοι και όλα πάνω σου

Κάποιες φορές, όσο πιο δυνατός είσαι, τόσο πιο εύκολα πέφτουν όλοι αλλά και όλα πάνω σου.

Οι προφάσεις πολλές.
Το στανταράκι, είναι δυνατός μωρέ αυτός, αντέχει.
Τον ρώτησες ποτέ πραγματικά τί περνάει μέσα του για να αντέχει και πόσο εύκολο του είναι να αντέχει;
Άνθρωπος δυνατός.
Κατά έννοια, εκείνος που παίρνει τις ευθύνες που του αναλογούν και πράττει ανάλογα.

Πόσο εύκολος στόχος είναι ένας τέτοιος άνθρωπος;
Από τους πολλούς, είναι πανεύκολο να τον μπλέξουν για όλα, να τον κριτικάρουν, να τον κατεβάσουν με τις λέξεις και τα υπονοούμενά τους, γιατί απλά έκανε κάτι.
Κάτι που άρεσε ή όχι.
Μα η διαφορά ενός τέτοιου ανθρώπου, είναι ακριβώς αυτή.
Έκανε κάτι. Κινήθηκε. Κινητοποιήθηκε.
Πήρε την ευθύνη του.
Έβαλε φόβους και δικαιολογίες πίσω, τους πήρε αγκαλιά και μάντεψε.
Προχώρησε.
Και ακόμα προχωράει.
Και ξαναμάντεψε.
Πάντα, όσο ζει θα προχωράει.
Εύκολο; Όχι.
Ίσα ίσα τόσο δύσκολο, που πονάει πολύ κάποιες φορές.
Τον καλεί η φύση του όμως, να κάνει το σωστό κι ας πονάει.
Τον καλεί η φύση του να προχωράει κι ας ήθελε πολλές φορές να το αποφύγει.
Θα προχωράει και πραγματικό δικαίωμα να τον κρίνουν, έχουν μόνο όσοι εξίσου,
προχωράνε και αντιμετωπίζουν την ζωή στα μάτια.
Οι υπόλοιποι, μετεξεταστέοι θα μπορούν να τον κρίνουν,
Όταν και αν κάποια στιγμή, πάρουν και εκείνοι την ευθύνη τους και προχωρήσουν μπροστά.
Μάθαινε να ψηλώνεις μέσα από την αυτογνωσία και την αυτοεξέλιξή σου αντί να διαλέγεις τον εύκολο τρόπο του να έχεις άποψη, για πράγματα που δεν θα τολμούσες να κάνεις ποτέ.
Αν πάλι, είσαι εσύ αυτός ο θαρραλέα δυνατός Άνθρωπος, τότε συνέχισε.
Απλά, συνέχισε.

Συνέχισε να ακολουθείς την ψυχούλα σου!
Συνέχισε να δίνεις μαθήματα θάρρους και τόλμης.
Συνέχισε να ξεπερνάς τους φόβους και τις δικαιολογίες σου.
Συνέχιζε μάτια μου κι ας πονάει!
Συνέχιζε, γιατί αυτή είναι η στόφα σου και δεν μπορείς πια να της κρύβεσαι.
Δεν μπορείς να την αρνείσαι.

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ: Να σκέφτεσαι αυτά που μπορείς να κάνεις και να είσαι ευχαριστημένος με αυτά που έχεις

Να σκέφτεσαι αυτά που μπορείς να κάνεις και να είσαι ευχαριστημένος με αυτά που έχεις.

Να μη σκέφτεσαι πράγματα που μπορεί να ζηλεύεις ή να θαυμάζεις και να μην τα αφήνεις να σου γίνονται έμμονες ιδέες. Να κοιτάζεις τη ζωή αυτών που είναι σε κακή κατάσταση, να βλέπεις τι υποφέρουν κ έτσι όσα έχεις εσύ θα σου φαίνονται σπουδαία και αξιοζήλευτα και καθώς δεν θα επιθυμείς τίποτα παραπάνω δεν θα υποφέρεις μέσα σου.

Γιατί κάποιος που θαυμάζει όσους έχουν πολλά αγαθά και που η σκέψη αυτή του γίνεται έμμονη ιδέα, θέλει συνέχεια όλο και κάτι παραπάνω και στην προσπάθειά του να τα αποκτήσει θα αναγκαστεί να κάνει κάτι που θα παραβαίνει τον νόμο.

Γι’ αυτό δεν πρέπει να αποζητάς κάποια πράγματα και πρέπει να είσαι ευχαριστημένος με κάποια άλλα που έχεις, συγκρίνοντας τη ζωή σου με αυτών που είναι σε χειρότερη κατάσταση και να θεωρείς τον εαυτό σου τυχερό, όταν αναλογίζεσαι τι υποφέρουν, γιατί εσύ ζεις καλύτερα από ό,τι οι άλλοι.

Αν, λοιπόν, σκέφτεσαι έτσι, θα ζεις ευχαριστημένος και θα πετάξεις από πάνω σου τις μάστιγες της ζωής που δεν είναι άλλες από τη ζήλια, τον φθόνο και τη μνησικακία.

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

Σημάδι πραγματικής δύναμης είναι η κατανόηση της άποψης των άλλων

Μερικές φορές νομίζουμε ότι θέλουμε να επιλύσουμε διαμάχες, αλλά οι μέθοδοί μας επιδεινώνουν την κατάσταση. Θυμώνουμε και φωνάζουμε, πιστεύοντας ότι έτσι θα αναγκάσουμε τον άλλον να πάει με τα νερά μας. Όμως η επίθεση, η κριτική και οι απειλές τιμωρίας γυρνούν μπούμερανγκ τόσο απέναντι στα παιδιά όσο και στους ενηλίκους. Οι αντιδράσεις θυμού κλιμακώνουν μια διαφωνία.

Γινόμαστε τρομοκράτες οι ίδιοι και δεν καταλαβαίνουμε ότι οι τρομοκράτες, στην ουσία, δεν είναι καθόλου δυνατοί. Αυτοί που συμπεριφέρονται με κακία και θυμό στο προαύλιο, στη δουλειά ή στις πολιτικές καμπάνιες είναι συνήθως οι πιο αδύναμοι και πιο ανασφαλείς.

Σημάδι πραγματικής δύναμης είναι η κατανόηση της άποψης των άλλων και η συγχώρεση. 

Ξοδεύουμε πολύ χρόνο στο να χτίσουμε γερά και υγιή κορμιά, μα ελάχιστο χρόνο στο χτίσιμο ενός δυνατού και υγιή νου. Όταν δεν μπορούμε να ελέγχουμε τον νου μας, θυμώνουμε και ξεσπάμε και λέμε ή κάνουμε πράγματα για τα οποία έπειτα μετανιώνουμε.

Κάθε μέρα ίσως νιώθουμε δεκάδες φορές να μας κατακλύζει κύμα θυμού ή σύγχυσης και πρέπει να αποφασίζουμε πώς θα αντιδράσουμε. Ένας συνάδελφος στη δουλειά μάς λέει κάτι και απαντάμε κοφτά και απότομα, ή λαμβάνουμε ένα εκνευριστικό μήνυμα και κάνουμε αντεπίθεση χωρίς να σκεφτόμαστε. Αφήνουμε τον θυμό μας να πληγώνει ακόμα και ανθρώπους που αγαπάμε πολύ, τα παιδιά ή τους συντρόφους μας. Μας απογοητεύουν ή λένε κάτι με το οποίο διαφωνούμε, και ξεσπάμε πάνω τους.

Τα λόγια μπορούν να πληγώσουν ανεπανόρθωτα τους ανθρώπους που θα έπρεπε να αντιμετωπίζουμε με τρυφερότητα και αγάπη, και δεν συνειδητοποιούμε ότι ο θυμός πληγώνει ακόμα κι εμάς τους ίδιους. Σκεφτείτε πόσο άσχημα νιώθετε όταν προσβάλλετε ή συμπεριφέρεστε σκληρά σε κάποιον. Το σώμα σας σφίγγεται και το μυαλό σας μοιάζει να φλέγεται. Το ξέσπασμά σας σας απορροφά και δεν μπορείτε να συγκεντρωθείτε σε τίποτε άλλο. Ο θυμός στενεύει τα όρια του κόσμου σας έτσι ώστε το μόνο που βλέπετε είναι η προσβολή της στιγμής. Ίσως αργότερα ηρεμείτε και ζητάτε συγγνώμη, αλλά το κακό έχει ήδη γίνει.

Όταν αντιδρούμε απερίσκεπτα κι επιθετικά, είναι σαν να έχουμε εκτοξεύσει σφαίρες που δεν επιστρέφουν ξανά στο όπλο. Πρέπει να θυμόμαστε ότι έχουμε την επιλογή να αντιδρούμε διαφορετικά.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ: Όρισε τώρα τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά για τον εαυτό σου

Όρισε τώρα τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά για τον εαυτό σου, που θα διατηρήσεις όταν είσαι μόνος αλλά και μαζί με άλλους ανθρώπους.

Και ως επί το πλείστον να τηρείς σιωπή ή να λες τα απολύτως αναγκαία και με λίγα λόγια. Σπανίως, μάλιστα, όταν απαιτείται να μιλήσεις, μίλα, αλλά όχι για κάτι τυχαίο, όχι για μονομαχίες ή ιπποδρομίες ή αθλητές ή φαγητά ή ποτά, θέματα που συζητούνται παντού, και κυρίως όχι για ανθρώπους ψέγοντας, επαινώντας ή συγκρίνοντας. Αν το μπορείς, οδήγησε με τα λόγια σου τα λόγια των συντρόφων σου ώστε να είναι πιο αρμόζοντα, αλλά, αν τύχει να βρεθείς μόνος ανάμεσα σε ξένους, να σωπάσεις.

Να μη γελάς πολύ ούτε για πολλά θέματα ούτε ασυγκράτητα.

Να μην ορκίζεσαι, καθόλου αν είναι δυνατόν, διαφορετικά όσο μπορείς.

Απόφευγε τα συμπόσια με ανθρώπους αδαείς. Κι αν κάποτε έρθει ο καιρός που θα χρειαστεί να το κάνεις, να εντείνεις την προσοχή σου μην τυχόν γίνεις κι εσύ αδαής. Γιατί να γνωρίζεις ότι, αν ο φίλος σου είναι βρομερός, κατ’ ανάγκη θα μολύνει και αυτόν τον οποίο συναναστρέφεται, ακόμα κι αν τύχει να είναι καθαρός.

Όσα αφορούν το σώμα να τα λαμβάνεις όσο χρειάζεται, όπως τροφές, ποτά, ενδύματα, σπίτι, υπηρέτες. Ό,τι αφορά τη δόξα ή την πολυτέλεια, να το ξεχάσεις τελείως…

Αν σου πουν ότι κάποιος σε κακολογεί, μην απολογηθείς για όσα λέει αλλά απάντησε ότι «αγνοούσε και τα άλλα μου ελαττώματα, γιατί αλλιώς δεν θα έλεγε μόνο αυτά».

Δεν είναι αναγκαίο να πολυπηγαίνεις στα θέατρα. Και, αν κάποτε είναι καιρός να το κάνεις, να δείξεις ότι υποστηρίζεις μόνο τον εαυτό σου και κανέναν άλλο, δηλαδή ότι θέλεις το αποτέλεσμα να είναι αυτό που πραγματικά είναι και να νικά μόνο ο νικητής. Κι έτσι δεν θα απογοητευτείς. Να απέχεις τελείως από το να φωνάζεις και να γελάς δυνατά εναντίον κάποιου ή να συγκινείσαι υπερβολικά. Και όταν φύγεις, να μη μιλάς πολύ για όσα έγιναν, παρά μόνο για όσα συμβάλλουν στη βελτίωσή σου- γιατί διαφορετικά ο κόσμος θα σκεφτεί ότι εντυπωσιάστηκες από το θέαμα.

Στις διαλέξεις που κάποιοι δίνουν να μην πηγαίνεις τυχαία και εύκολα και, όταν το κάνεις, να τηρείς σεμνότητα και ηρεμία και να μην ενοχλείς.

Όταν πρόκειται να συναντήσεις κάποιον, ειδικά κάποιον που θεωρείται σπουδαίος, αναρωτήσου τι θα έκανε ο Σωκράτης ή ο ‘Ζήνων στη συγκεκριμένη περίπτωση κι έτσι δεν θα δυσκολευτείς να διαχειριστείς την κατάσταση κατά τον αρμόζοντα τρόπο. Όταν επισκέπτεσαι κάποιον πολύ ισχυρό, να φαντάζεσαι ότι δεν θα τον βρεις μέσα στο σπίτι, ότι θα σε κλείσουν απ’ έξω, ότι θα σε αγνοήσει. Και αν παρ’ όλα αυτά πρέπει να πας, όταν βρεθείς εκεί, να αποδεχτείς όσα συμβαίνουν, να μην πεις ποτέ στον εαυτό σου ότι «δεν άξιζε τον κόπο». Γιατί αυτό δείχνει άνθρωπο ανόητο και με στρεβλή αντίληψη για τα εξωτερικά πράγματα.

Στις συνομιλίες απόφευγε να αναφέρεις υπερβολικά δικά σου κατορθώματα ή περιπέτειες. Μπορεί να σου είναι ευχάριστο να θυμάσαι τις περιπέτειες σου, αλλά για τους άλλους δεν είναι τόσο ευχάριστο να ακούν τι σου συνέβη.

Απόφευγε να προξενείς γέλιο, γιατί αυτή η συνήθεια είναι επικίνδυνη και εύκολα μπορείς να ολισθήσεις στη χυδαιότητα και να μειωθεί ο σεβασμός που έχουν οι άλλοι για το πρόσωπό σου. Επίσης, είναι επισφαλής και η αισχρολογία. Όταν λοιπόν συμβεί κάτι τέτοιο, αν έχεις την ευκαιρία, να επιπλήξεις εκείνον που επιδόθηκε σε αισχρολογία, διαφορετικά να δείξεις σιωπώντας και κοκκινίζοντας και με έκφραση σκυθρωπή ότι σε δυσαρέστησε ο λόγος του.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Η σχέση ανάμεσα στον υπαρξισμό και τον ανατολικό τρόπο σκέψης

Σημειώνουμε παρακάτω την σχέση ανάμεσα στον υπαρξισμό και τον ανατολικό τρόπο σκέψης, όπως τον βρίσκουμε στα κείμενα του Λάο Τσε και του Ζεν βουδισμού. Οι ομοιότητες είναι εντυπωσιακές. Τις διαπιστώνει κανείς αμέσως, με μια ματιά σε κάποια αποφθέγματα από τον Δρόμο της Ζωής του Λάο Τσέ: «Η ύπαρξη είναι πέρα από την δυνατότητα των λέξεων να την ορίσουν: από τους όρους που μπορείς να χρησιμοποιήσεις, κανένας δεν είναι απόλυτος». «Η ύπαρξη, ενώ δεν γεννιέται από κάτι, γεννάει τα πάντα, είναι ο γεννήτορας του κόσμου». «Η ύπαρξη είναι άπειρη, δεν υπόκειται σε ορισμό όσο κι αν φαίνεται ένα απλό ξυλαράκι στην χούφτα σου, που μπορείς να το σκαλίσεις όπως θέλεις, δεν είναι να παίξεις μαζί της και να την αφήσεις χάμω», «Ο τρόπος να πράττεις είναι να είσαι», «Καλύτερα να επιμείνεις στο κέντρο της ύπαρξής σου όσο απομακρύνεσαι από αυτό, τόσο λιγότερο μαθαίνεις».

Την ίδια έκπληξη βιώνει κανείς από τις ομοιότητες με τον βουδισμό Ζέν. Οι ομοιότητες ανάμεσα σε αυτές τις ανατολικές φιλοσοφίες και τον υπαρξισμό φτάνουν πολύ βαθύτερα από μια συμπτωματική ομοιότητα στις λέξεις. Και οι δύο νοιάζονται για την οντολογία, την μελέτη του όντος. Και οι δύο αναζητούν μια σχέση με την πραγματικότητα που να διαρρηγνύει την διπολικότητα υποκειμένου και αντικειμένου. Και οι δύο επιμένουν ότι η προσήλωση της Δύσης στην κατάκτηση και την εξουσία πάνω στην φύση έχει οδηγήσει όχι μόνο στην αποξένωση του ανθρώπου από την φύση, αλλά και, εμμέσως, στην αποξένωση του ανθρώπου από τον εαυτό του. Ο βασικός λόγος αυτών των ομοιοτήτων είναι ότι η ανατολική σκέψη δεν υπέστη ποτέ τον ριζικό χωρισμό ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο, ο οποίος χαρακτηρίζει την Δυτική σκέψη – και αυτή η διχοτόμηση είναι ακριβώς εκείνο που
επιδιώκει να υπερβεί ο υπαρξισμός.

Οι δύο προσεγγίσεις, βέβαια, δεν πρέπει επ’ ουδενί λόγω να ταυτίζονται είναι διαφορετικού επιπέδου. Ο υπαρξισμός δεν είναι πλήρης κοσμοθεωρία ή τρόπος ζωής, αλλά απόπειρα να συλλάβουμε την πραγματικότητα. Η κύρια ειδοποιός διαφορά ανάμεσά τους, τουλάχιστον για τις ανάγκες της μελέτης
μας, είναι ότι ο υπαρξισμός βουτιέται κατευθείαν στο άγχος του Δυτικού ανθρώπου και αναδύεται απ’ αυτό, από την αποξένωσή του και τις συγκρούσεις του, άρα είναι εγγενής στον δικό μας πολιτισμό. Όπως και η ψυχανάλυση, ο υπαρξισμός δεν ψάχνει να φέρει έτοιμες απαντήσεις από άλλους πολιτισμούς, αλλά να χρησιμοποιήσει αυτές ακριβώς τις συγκρούσεις της σύγχρονης προσωπικότητας ως λεωφόρους για την βαθύτερη αυτο-κατανόηση του Δυτικού ανθρώπου και να βρει τις λύσεις στα προβλήματά μας σε άμεση σχέση με τις ιστορικές και πολιτισμικές κρίσεις που τα γέννησαν. Από αυτή την άποψη, η ιδιαίτερη αξία της ανατολικής σκέψης δεν είναι ότι μπορεί να μεταφερθεί και να γεννηθεί πάνοπλη σαν την Αθηνά στον Δυτικό νού, αλλά μάλλον ότι παίζει ρόλο διορθωτή των προκαταλήψεών μας και φωτίζει τις λανθασμένες παραδοχές που έφτασαν την εξέλιξη της Δύσης στα σημερινά προβλήματα. Το σημερινό ευρύ ενδιαφέρον για την ανατολική σκέψη στον Δυτικό κόσμο είναι, κατά την γνώμη μου, αντανάκλαση της ίδιας πολιτισμικής κρίσης, της ίδιας αίσθησης αποξένωσης, της ίδιας λαχτάρας να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο των διχοτομήσεων που προκάλεσαν το κίνημα του υπαρξισμού.

Σκέψεις που κάνει κάποιος όταν βρίσκεται στα δόντια του λιονταριού

Κάποτε στον Σκοτσέζο ιεραπόστολο Ντέιβιντ Λίβινγκστον, στον οποίο αναφέρεται η παροιμιώδης φράση «Ο κ. Λίβινγκστον, υποθέτω», επιτέθηκε ένα λιοντάρι. Η ανάμνηση του περιστατικού τον καταδίωκε χρόνια ολόκληρα, μιας και παραλίγο να του κοστίσει τη ζωή. Ανακαλώντας το στη μνήμη του είκοσι χρόνια μετά, εντυπωσιάστηκε από κάτι πολύ παράξενο. Σε μια στιγμή που θα έπρεπε να τη χαρακτηρίζει ο απόλυτος τρόμος, εκείνος είχε αισθανθεί μια παράξενη αδιαφορία:

«Άκουσα μια κραυγή. Μισογύρισα ξαφνιασμένος και είδα ένα λιοντάρι να ορμάει καταπάνω μου … Μου επιτέθηκε αρπάζοντάς με απ’ τον ώμο και κυλιστήκαμε κι οι δυο στο χώμα. Με φοβερό βρυχηθμό μέσα στ’ αυτί μου το θηρίο με ταρακουνούσε όπως η γάτα το ποντίκι. Το τράνταγμα μου προξένησε μια χαύνωση σαν κι αυτή που νιώθει το ποντίκι μετά από το πρώτο ταρακούνημα της γάτας. Μ’ έφερε σε μια ονειρική κατάσταση όπου δεν αισθανόμουν ούτε πόνο ούτε φόβο, αν και είχα σχεδόν πλήρη συνείδηση αυτού που μου συνέβαινε. Ήμουν όπως οι ασθενείς που, αν και μισοκοιμισμένοι από το χλωροφόρμιο, είναι σε θέση να περιγράψουν την εγχείρηση: μπορούν να τη βλέπουν αλλά δεν νιώθουν το κόψιμο του νυστεριού».

Πώς είναι δυνατόν να αντιλαμβανόμαστε τον πόνο παραλύοντας απ’ αυτόν; Το συναπάντημα του δρος Λίβινγκστον με το λιοντάρι είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που μας οδηγεί στην αναζήτηση πειστικής απάντησης σ’ αυτή την ερώτηση. Αποτελεί επίσης κι ένα εφαλτήριο για να εξερευνήσουμε τη φύση της αντίδρασής μας στον πόνο και τι ρόλο μπορεί να παίζει το δυναμικό του πόνου στο υπόλοιπο ψυχικό μας γίγνεσθαι.

Ο συλλογισμός μου στηρίζεται στην άποψη πως ο βασικός σχεδιασμός του εγκεφάλου μάς προσφέρει ένα υπόδειγμα του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τον πόνο – κάθε είδους πόνο, ακόμα και την ψυχολογική κατάπτωση ή το κοινωνικό άγχος. Αυτοί οι νευρωνικοί μηχανισμοί του πόνου περικλείουν και τα πρότυπα που λειτουργούν στην ενδοψυχική και κοινωνική μας πραγματικότητα. Επάνω σ’ αυτό το ζήτημα πρόκειται να επιχειρηματολογήσω.

Ας αναλύσουμε τον πόνο. Ο πόνος – αν και συνήθως δεν τον έχουμε στο μυαλό μας ως κάτι τέτοιο – είναι μια αίσθηση, όπως η όραση και η ακοή: έχει τις δικές του νευρωνικές οδούς και το δικό του νευρωνικό κύκλωμα (από αυτή την άποψη και η ισορροπία είναι μια άλλη παραγνωρισμένη αίσθηση). Όπως και με τις υπόλοιπες αισθήσεις, η ψυχική εμπειρία του πόνου δεν εξαρτάται απλώς από την ισχύ των σημάτων που λαμβάνει το νευρικό σύστημα: ο φόβος “για τον τροχό του οδοντιάτρου και η χαρά για τη γέννηση ενός παιδιού μεταβάλλουν την αίσθηση του πόνου που προκαλείται από αυτές τις δύο εμπειρίες, αλλά προς κατευθύνσεις τελείως αντίθετες μεταξύ τους.

Είναι στη διακριτική ευχέρεια του εγκεφάλου το πώς θα γίνει αντιληπτός ο κάθε πόνος. Η άποψή μας για τη νευρωνική πλαστικότητα ως προς τον πόνο βασίζεται σε στοιχεία που ήρθαν στο φως μόνο τα τελευταία χρόνια, κυρίως μέσα από έρευνες που έγιναν σε πειραματόζωα. Για δεκαετίες ολόκληρες οι ερευνητές είχαν τις επιφυλάξεις τους σχετικά με το αν τα επιστημονικά ευρήματα που στηρίζονταν στις αντιδράσεις των πειραματόζωων είχαν εφαρμογή στον άνθρωπο. Υπήρχε η αντίληψη πως τα ζώα διαθέτουν ένα πολύ απλό σύστημα πόνου, ενώ οι άνθρωποι ένα πολύ πιο σύνθετο, συνυφασμένο με τα ανωτέρου επιπέδου κέντρα του ανθρώπινου εγκεφάλου. Παρ’ όλα αυτά οι κτηνίατροι γνώριζαν από καιρό πως, όταν χτυπούσαν ένα ζώο στο κεφάλι, το χειρουργού σαν ευκολότερα – και στα ζώα λοιπόν μπορούσε να ερευνηθεί η ψυχολογία του πόνου.

Μια πιο ενδελεχής ανάλυση των νευρωνικών οδών στους ανθρώπους και τα ζώα αποκάλυψε πως το νευρικό σύστημα μορφοποιήθηκε τόσο νωρίς μέσα στην ιστορία της εξέλιξης των ειδών, ώστε τα πρωτόζωα, όπως τα σαλιγκάρια και τα μαλάκια, διαθέτουν τον ίδιο βασικό νευρωνικό σχεδιασμό που έχουν και οι άνθρωποι. Η ανακάλυψη αυτή σήμαινε πως τα πειράματα που είχαν γίνει στα ζώα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατανόηση της ανθρώπινης αντίδρασης στον πόνο. Μάλιστα η εκτεταμένη έρευνα της τελευταίας δεκαετίας πάνω στη νευροφυσιολογία του πόνου είναι αποτέλεσμα αυτής ακριβώς της ανακάλυψης.

Ενώ σε πολλά σημεία της νευρωνικής οδού το άμεσο ερέθισμα προκαλεί πόνο, σε άλλα σημεία της το αποτέλεσμα είναι ακριβώς το αντίθετο: τον κατευνάζει. Το αποτέλεσμα είναι τόσο ισχυρό ώστε ένα ποντίκι, αν διεγερθεί μια συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου του, μπορεί να παραμείνει ήρεμο, χωρίς αναισθητικό, κατά τη διάρκεια μιας εγχείρησης στομάχου. Η αναλγησία, η καταστολή δηλαδή του πόνου, είναι ιδιότητα του νευρικού συστήματος ακριβώς όπως είναι και η αντίληψη του πόνου.

Από πολύ καιρό οι φαρμακολόγοι θεωρούσαν πως υπάρχει ένας νευροδιαβιβαστής που έχει την ικανότητα να εξουδετερώνει την αίσθηση του πόνου. Αλλά μόνο προς τα τέλη της δεκαετίας του ’70, στο Τζονς Χόπκινς, ο Solomon Snyder (καθώς και άλλοι ερευνητές του εγκεφάλου με ανεξάρτητες εργασίες τους) κατέδειξε πως οι εγκεφαλικές οδοί όπου δρούσε η μορφίνη διέθεταν κύτταρα με ειδικούς υποδοχείς που ταίριαζαν στο σχήμα των μορίων των οπιούχων όπως το κλειδί στην κλειδαριά.

Σε τι χρησιμεύουν λοιπόν αυτές οι συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου; Όπως αναφέρει ένας ερευνητής: «Είναι απίθανο να έχουν αναπτυχθεί από τη φύση τέτοιοι ιδιαίτερα εξειδικευμένοι υποδοχείς μόνο και μόνο για να αλληλεπιδρούν με τα αλκαλοειδή της μήκωνος της υπνοφόρου».

Η απάντηση δόθηκε με την κατοπινή ανακάλυψη των “ενδορφινών”, μιας ομάδας νευροδιαβιβαστών που δρουν στον εγκέφαλο σαν ναρκωτικά. Οι νευροψυχολογικές οδοί όπου η μορφίνη προκαλεί αναλγησία είναι ακριβώς η περιοχή δράσης των ενδορφινών. Οι ενδορφίνες, που ονομάστηκαν επίσης “η μορφίνη που παράγει ο εγκέφαλος”, είναι ένα φυσικό βάλσαμο για τον πόνο.

Οι ενδορφίνες ανήκουν σε μια ευρύτερη ομάδα χημικών ουσιών που παράγει ο εγκέφαλος, οι οποίες είναι γνωστές ως ‘Όπιοειδή”.* Τα αποτελέσματα που έχουν τα οπιούχα σκευάσματα, όπως η μορφίνη και η ηρωίνη, οφείλονται στη μοριακή τους δομή, η οποία μοιάζει με τη δομή των οπιοειδών του εγκεφάλου. Επίσης η ενδορφίνη, καθώς και τα ναρκωτικά που συμπεριφέρονται σαν αυτήν, δημιουργεί ευφορία, ένα “ανεβασμένο” αίσθημα ότι “είσαι καλά,” που ελκύει ιδιαίτερα τους χρήστες οπιούχων ουσιών.
----------------------------
* Μετά από την ανακάλυψη των’ ενδορφινών βρέθηκαν και άλλα οπιοειδή, ακόμα πιο ισχυρά στο να εξουδετερώνουν τον πόνο. Ένα από αυτά, η δυνορφίνη, έχει χημική δράση διακόσιες φορές μεγαλύτερη από την μορφίνη. Μια άλλη αναλγητική ορμόνη ανακαλύφθηκε εντελώς απρόσμενα: εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην υπόφυση της καμήλας. Ονομάζεται Β-λιποτροπίνη και αρχικά ως κύρια λειτουργία της θεωρήθηκε η διάσπαση των λιπών (που είναι ένα πολύ συνηθισμένο έργο των ορμονών). Η μεταγενέστερη όμως ανακάλυψη των ενδορφινών οδήγησε σε μια πιο ενδελεχή εξέταση της Β- λιποτροπίνης: βρέθηκε πως περιέχει μια σειρά αμινοξέων που μοιάζουν με μια από τις ενδορφίνες. Ενώ αυτό καθ’ αυτό το μόριο δεν διαθέτει καθόλου αναλγητικές ιδιότητες, τουλάχιστον τρία από τα συστατικά του αποδείχτηκαν δραστικά αναλγητικά. Από τότε ήρθαν στο φως πολλές ουσίες που επίσης δείχνουν να καταστέλλουν τον πόνο. Σίγουρα υπάρχουν κι άλλες ακόμα: ο Snyder που ανακάλυψε τα “μονοπάτια” της ενδορφίνης πιθανολογεί πως υπάρχουν διακόσια διαφορετικά συστήματα νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο. Αυτή τη στιγμή γνωρίζουμε τα εικοσιτέσσερα …

Η ανακάλυψη των ενδορφινών οδήγησε σε ένα κύμα ερευνών σχετικά με τις συνθήκες που πυροδοτούν την απελευθέρωση παρόμοιων κατασταλτικών χημικών ουσιών του εγκεφάλου. Στην αρχή εξετάστηκε μια σειρά από φυσικούς στρεσογόνους παράγοντες. Χιλιάδες ουρές και πόδια ποντικιών καψαλίστηκαν και χτυπήθηκαν με ηλεκτρικό ρεύμα στα εργαστήρια, εκατοντάδες άνθρωποι υποβλήθηκαν σε πειράματα βουτώντας τα χέρια τους σε δοχεία με καυτό νερό.

Αργότερα έγινε μια καινούργια ανακάλυψη: το ψυχικό στρες μπορούσε από μόνο του να προκαλέσει την έκλυση των ενδορφινών. Και μόνο ο φόβος των εθελοντών για το σοκ που τους περίμενε στη διάρκεια μιας μελέτης πόνου απελευθέρωνε στον οργανισμό τους την ενδορφίνη. Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες μορφές ψυχικού στρες. Για παράδειγμα, έχει παρατηρηθεί ότι οι μαθητές κατά τη διάρκεια των τελικών εξετάσεων παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα ενδορφίνης.

Υπάρχει λογική εξήγηση για το πώς το καθαρά ψυχικό στρες μπορεί να πυροδοτήσει στον εγκέφαλο την ίδια αντίδραση που προκαλεί ο βιολογικός πόνος. Στο ταχυδρομείο της φύσης τα μηνύματα του πόνου μοιράζονται μέσα σε φακέλους με την επιγραφή “στρες”. Στην ουσία το στρες είναι η απειλή του επερχόμενου πόνου: το ζώο που καταδιώκεται από το αρπακτικό έχει επίγνωση του κινδύνου πριν ακόμα νιώσει τον πόνο, από τον οποίο μπορεί στο τέλος και να γλυτώσει. Φαίνεται πως το σχέδιο που επικράτησε στη διαδικασία της εξέλιξης των ειδών προστάζει η απόκριση στον πόνο να αποτελεί μέρος του πακέτου “αντίδραση στον κίνδυνο“.

Αυτή η συνολική αντίδραση ονομάστηκε από τον Hans Selye, πρωτοπόρο στην έρευνα του στρες, “απόκριση στο στρες” ή “σύνδρομο γενικής προσαρμοστικότητας”.” Παρότι ο όρος “στρες” χρησιμοποιείται πια στην καθομιλουμένη, ο Selye του δίνει ένα ιδιαίτερα ακριβές νόημα.’ Περιγράφει μια σειρά νευροφυσιολογικών αλλαγών που υφίσταται το σώμα λόγω τραυματισμού, απειλής από επίθεση ή και άλλων, μικρότερων δοκιμασιών. Η υπόθεση που κάνει ο Selye είναι πως η “απόκριση στο στρες” είναι μια καθολική αντίδραση του σώματος σε κάθε είδους απειλή και κίνδυνο, ανεξάρτητα από το αν την προκαλούν εγκαύματα, βακτηρίδια, αρπακτικά θηρία ή άσχημα νέα.

Με άλλα λόγια, όταν κάποιος αντιλαμβάνεται ένα γεγονός ως στρεσογόνο παράγοντα, ο εγκέφαλος ειδοποιεί τον υποθάλαμο για την έκκριση μιας ουσίας που ονομάζεται CRF ή “κορτικοεκλυτικός παράγοντας”. Η CRF περνάει μέσα από μια ειδική οδό στον αδένα της υπόφυσης, όπου προκαλεί την απελευθέρωση της ACTH (της αδρενοκορτικοτροπίνης) και των οπιοειδών, ιδιαίτερα δε των ενδορφινων.:” Πιθανότατα, στην πλειστόκαινη περίοδο αυτός ο μηχανισμός συναγερμού του εγκεφάλου να λειτουργούσε στη θέα μιας τεράστιας τίγρης. Στις μέρες μας, αρκεί να υποστούμε έλεγχο από την εφορία.

Για να συνοψίσω, είτε σωματικός είτε ψυχικός, ο πόνος καταγράφεται στον εγκέφαλο μέσα από ένα σύστημα που έχει τη δυνατότητα να εξασθενίζει το σήμα του. Ο εγκέφαλος είναι έτσι σχεδιασμένος ώστε η ανακούφιση από τον πόνο να είναι ενσωματωμένη μέσα στην αντίληψη. Αυτό είναι ένα στοιχείο που εξηγεί τη χαύνωση που ένιωσε ο Λίβινγκστον στα δόντια του λιονταριού – στοιχείο στο οποίο θα επιστρέψω αργότερα. Η ιστορία όμως έχει και συνέχεια. Συλλογιστείτε τι ρόλο παίζει σ’ όλα αυτά η προσοχή.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

7.5.1. Το ψηφιδωτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Το 1831 ανακαλύφθηκε κατά την ανασκαφή μιας μεγάλης και πολυτελούς κατοικίας στην Πομπηία (Casa del Fauno) ένα μεγάλο ψηφιδωτό δάπεδο που προκάλεσε αμέσως τον θαυμασμό. Το ψηφιδωτό αυτό εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νεάπολης και, όπως γρήγορα αναγνώρισαν οι αρχαιολόγοι, αντιγράφει πιστά ένα σημαντικό έργο ζωγραφικής με θέμα μια μάχη, στην οποία ο Μέγας Αλέξανδρος νίκησε κατά κράτος τον βασιλιά των Περσών Δαρείο. Η μεγάλων διαστάσεων παράσταση (5,12 m x 2,71 m χωρίς το πλαίσιο) είναι το πρώτο αρχαιολογικό εύρημα που πρόσφερε στους μελετητές της αρχαίας τέχνης αλλά και στο ευρύτερο κοινό τη δυνατότητα να προσεγγίσουν μια μεγάλη ζωγραφική σύνθεση του όψιμου 4ου αιώνα π.Χ. Η προσεκτική μελέτη του ψηφιδωτού, που κατασκευάστηκε πιθανότατα στο δεύτερο μισό του 2ου αιώνα π.Χ., έδειξε ότι επισκευάστηκε ήδη στην Αρχαιότητα τουλάχιστον μία φορά. Επιπλέον, σε ορισμένα σημεία κοντά στο μέσο της εικόνας εμφανίζονται αδεξιότητες και ασάφειες που εξηγούνται μόνο αν δεχτούμε ότι η παράσταση συμπτύχθηκε για να προσαρμοστεί σε έναν χώρο με διαφορετικές διαστάσεις από το πρωτότυπο, είτε από τους ίδιους τους κατασκευαστές του ψηφιδωτού είτε από κάποιους μεταγενέστερους επισκευαστές του.

Παρ᾽ όλα τα επιμέρους προβλήματα, που δεν έχουν λυθεί όλα ικανοποιητικά, η γενική εικόνα είναι ξεκάθαρη: ο Αλέξανδρος, επικεφαλής του μακεδονικού ιππικού των εταίρων, επιτίθεται με ορμή και αποφασιστικότητα από τα αριστερά εναντίον του Δαρείου και των πιστών σωματοφυλάκων του, οι οποίοι προσπαθούν απεγνωσμένα να τον προστατέψουν. Η επίθεση όμως είναι τόσο σφοδρή και απρόσμενη, ώστε ο Δαρείος έντρομος τρέπεται σε φυγή. Ο ηνίοχός του έχει στρέψει απότομα το άρμα προς την αντίθετη κατεύθυνση, ενώ ανάμεσα στους ευγενείς Πέρσες που περιστοιχίζουν τον βασιλιά τους επικρατεί τρόμος και ταραχή. Ο Αλέξανδρος έχει ήδη διαπεράσει με τη σάρισά του (το μακρύ δόρυ των Μακεδόνων) έναν Πέρση, ο οποίος καταρρέει μαζί με το άλογό του, ενώ ένας άλλος, με το πρόσωπο στραμμένο προς τον θεατή, προσπαθεί να συγκρατήσει το αφηνιασμένο άλογό του, που φαίνεται από πίσω· ένας τρίτος Πέρσης έχει σωριαστεί στο έδαφος, ενώ το πρόσωπό του, με ζωγραφισμένη την αγωνία, καθρεφτίζεται σε μια χάλκινη ασπίδα. Από την αντίθετη πλευρά προελαύνει το μακεδονικό πεζικό, όπως φαίνεται από τις σάρισες που υψώνονται απειλητικά πίσω από τον Πέρση βασιλιά και τη φρουρά του. Δεν είναι σαφές αν εικονίζεται η μάχη της Ισσού ή των Γαυγαμήλων, που ήταν και η τελειωτική νίκη του Αλεξάνδρου εναντίον του Δαρείου. Οπωσδήποτε όμως η ζωντάνια της σκηνής και η μεγάλη ακρίβεια στην απόδοση των λεπτομερειών της ενδυμασίας και του οπλισμού των Μακεδόνων και των Περσών δείχνει ότι το πρωτότυπο του ψηφιδωτού φιλοτεχνήθηκε σε μια εποχή που δεν απέχει πολύ χρονικά από την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου — στα τελευταία χρόνια της βασιλείας του ή λίγο αργότερα. Εξετάζοντας τον απουλικό κρατήρα του Δαρείου, είδαμε πόσο εντυπωσίασαν τους Έλληνες οι εκπληκτικές και απρόσμενες νίκες του Αλεξάνδρου και πόσο γρήγορα οι ποιητές και οι καλλιτέχνες τις αποτύπωσαν στο έργο τους. Εντύπωση προκαλεί, εκτός από την ίδια τη σύνθεση, η δεξιοτεχνία στον σχεδιασμό των μορφών με τις τολμηρές προοπτικές βραχύνσεις και την αποτύπωση της ψυχικής διάθεσης στα χαρακτηριστικά των προσώπων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το πρωτότυπο ήταν έργο ενός σημαντικού ζωγράφου. Μια πιο άμεση εικόνα για το είδος αυτό της ζωγραφικής μάς δίνουν οι τοιχογραφίες που ήρθαν πρόσφατα στο φως στη Βεργίνα.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

16.3. Ο Ελληνισμός αντεπιτίθεται: Κέλσος και Ιουλιανός

Όσο οι χριστιανοί αποτελούσαν μια σχετικά μικρή ομάδα, οι εθνικοί (δηλαδή οι μη χριστιανοί) στοχαστές είχαν την ευχέρεια να τους περιφρονούν και να μην κάνουν τον κόπο να τους καταλάβουν. Σχετικά γρήγορα αναγκάστηκαν να τους δουν διαφορετικά - ανεξάρτητα από τα μέτρα καταστολής που έλαβε κατά τόπους η ρωμαϊκή διοίκηση (διωγμούς ποικίλης έντασης και έκτασης).

Πρέπει να ήταν γύρω στο 180 μ.Χ. όταν πρώτος ο πλατωνικός φιλόσοφος Κέλσος μοιάζει να αντιλήφθηκε τον κίνδυνο που αντιπροσώπευαν οι χριστιανοί και τους επιτέθηκε με σφοδρότητα στο έργο του Λόγος αληθής. Βέβαια, ήταν ακόμη σε θέση να χαριτολογεί: «Κι αν όλοι ήθελαν να γίνουν χριστιανοί, οι χριστιανοί δεν θα τους δέχονταν.» (Φρούδες ελπίδες… Όχι μόνο οι χριστιανοί δέχθηκαν όποιον ήθελε να πάει μαζί τους, αλλά τελικά όλοι ήθελαν να γίνουν χριστιανοί.)

Η πρόκληση που ένιωθε ένας εθνικός φιλόσοφος απέναντι στους χριστιανούς ήταν να υπερασπιστεί αυτό που ήταν το σπίτι του, τον πολιτισμό του και την αυτοκρατορία του. Είχε ήδη συμβιβαστεί και είχε δεχθεί στο εσωτερικό του ελληνισμού του πολιτιστικές παραδόσεις και άλλων αρχαίων εθνών - αρκεί όλοι να αποδέχονταν έναν ελάχιστο κοινό πυρήνα πίστεων και αξιών. Το ίδιο περίμενε να κάνουν και οι χριστιανοί: να ενσωματωθούν στον ενιαίο πολιτισμό - και θα βρισκόταν ένας τρόπος συνύπαρξης (όπως βρέθηκε με τόσες ομάδες και φυλές, όπως λ.χ. τους εβραίους).

Επειδή όμως οι χριστιανοί ευαγγελίζονταν τον εκχριστιανισμό της αυτοκρατορίας και από περιθωριακή ομάδα αποκτούσαν δύναμη, οι εθνικοί ένιωθαν για αυτούς ότι αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για τον Ελληνισμό. Σαν να τους έλεγαν: «Αν πετύχετε τον σκοπό σας, την αλλαγή αυτού του κόσμου, τότε θα αυτοκαταργηθείτε, γιατί απλούστατα αυτός ο κόσμος (η αυτοκρατορία) θα χαθεί και θα έρθουν οι βάρβαροι» - που δεν είναι ούτε μιὰ κάποια λύσις. Έμοιαζε αδιανόητη για έναν εθνικό η ριζική απόρριψη του εδώ κόσμου, αν και δεν ήταν μόνο οι χριστιανοί που την πρέσβευαν. Γι᾽ αυτό τους θεωρούσαν μισάνθρωπους, φανατικούς και απειλή για τη συνοχή της αυτοκρατορίας.

Για έναν εθνικό φιλόσοφο της εποχής οι χριστιανοί εγκατέλειψαν τον ἀληθὴ λόγο όχι επειδή πίστευαν σε έναν Θεό (υπήρχε και ο εθνικός μονοθεϊσμός) ή είχαν ένα ιερό βιβλίο. Οι φιλοσοφικά σημαντικές αποκλίσεις τους αφορούσαν την ενσάρκωση του θεού, τη θεανθρώπινη φύση του Ιησού και την ανάσταση. Μερικές από τις φιλοσοφικά ενδιαφέρουσες κατηγορίες εναντίον του χριστιανισμού ήταν:

(α) ότι δεν έχει ελληνική καταγωγή (η χριστιανική απάντηση: ο ελληνισμός οφείλει τα πάντα στους «βαρβάρους», στη σοφία της Ανατολής),

(β) ότι είναι πρόσφατος και καινοτόμος, επειδή απορρίπτει τις προγονικές παραδόσεις (απάντηση: είναι κληρονομιά από τον ιουδαϊσμό, που είναι αρχαιότερος του ελληνισμού),

(γ) ότι η πίστη αυτή είναι παράλογη (απάντηση: διατύπωση επιχειρημάτων για τη δικαιολόγηση των δογμάτων),

(δ) ότι η χριστιανική ηθική δεν είναι κάτι το καινούργιο (απάντηση: Δεν υπάρχουν κοινές ιδέες για την αρετή).

Με τα χρόνια η αντίδραση των εθνικών γινόταν οξύτερη, αλλά τον 4ο αι. μ.Χ. ο Κωνσταντίνος έδωσε την πολιτική λύση, με την αναγνώριση του χριστιανισμού. Οι εθνικοί φιλόσοφοι είχαν αρχίσει να παίρνουν στα σοβαρά τον χριστιανισμό και δεν έμειναν ανεπηρέαστοι από τις θέσεις του. Στα συναξάρια των χριστιανών αγίων απαντούσαν με τις βιογραφίες των δικών τους «αγίων», των θείων ἀνδρῶν, των νεοπλατωνικών φιλοσόφων.

Τον 2ο και τον 3ο αιώνα μ.Χ. οι χριστιανοί, στο πλαίσιο της παλαιότερης πολεμικής τους, ταύτιζαν τον ελληνισμό και τους Έλληνας με την ειδωλολατρία και αδιαφορούσαν για τα άλλα πολιτιστικά στοιχεία του. Όταν όμως χρειάστηκε να τον «εκμεταλλευτούν», έκαναν το αντίθετο: ταύτισαν τον ελληνισμό ακριβώς με τα πολιτιστικά στοιχεία (αποσιωπώντας τον πολυθεϊσμό του). Ήταν μια κίνηση αποτελεσματική και στο πεδίο της φιλοσοφίας: η οικοδόμηση του καινούργιου κόσμου προϋποθέτει ρήξη με τα καταδικαστέα στοιχεία του παλαιού κόσμου αλλά και αφομοίωση των τυχόν επιτευγμάτων του.

Ο Ιουλιανός ήταν ιδιαίτερα έξυπνος για να καταλάβει ότι όφειλε να ανατρέψει αυτήν ακριβώς την κατάσταση. Η πολιτικοθρησκευτική του μεταρρύθμιση (361-363 μ.Χ.) ήταν η τελευταία απόπειρα ανάσχεσης του χριστιανισμού. Ο αυτοκράτορας πρόβαλε μια δική του, πιο αυστηρή, διαχρονική εκδοχή του ελληνισμού: ταύτισε τον ελληνισμό και με τον πολυθεϊσμό και με τον υψηλό πολιτισμό του παρελθόντος, σε ένα αδιαίρετο σύνολο παιδείας, κοσμοαντίληψης και λατρείας. Ακολουθώντας έναν απλουστευμένο νεοπλατωνισμό, υποστήριξε ότι η πραγματικότητα έχει δομή ιεραρχική. Οι πατρῷοι θεοί και οι άνθρωποι εντάσσονται στα διάφορα επίπεδα του σύμπαντος (ανώτερα και κατώτερα) και όλα υποτάσσονται στον ένα Θεό.

Η προσπάθεια του Ιουλιανού ήταν να μην αφήσει τίποτε για τους χριστιανούς, να τους αποκλείσει ακόμη και από τα Ελληνικά γράμματα. Να τους κάνει να καταλάβουν ότι ένα θεμελιώδες συστατικό του ελληνισμού ήταν η θρησκεία του και ότι δεν δικαιούνταν να διαλέξουν οι ίδιοι τους όρους της ένταξής τους στον ελληνικό πολιτισμό - για παράδειγμα, να κρατήσουν την παιδεία και τη φιλοσοφία και να πετάξουν τον πολυθεϊσμό. Δεν επρόκειτο όμως για απλές ενταξιακές διαπραγματεύσεις, αλλά για έναν σκληρό αγώνα. Και τον 4ο αιώνα μ.Χ. οι χριστιανοί είχαν τη δύναμη να διεκδικήσουν και να κατακτήσουν για λογαριασμό τους πλευρές του ελληνισμού που τις θεωρούσαν συμβατές με τον χριστιανισμό.

Ήταν μια απέλπιδα προσπάθεια; Ίσως ακόμη και οι εθνικοί φίλοι του Ιουλιανού το έβλεπαν (με λόγο καβαφικό):

Μὰ δὲν μποροῦσαν κιόλας
νὰ παίζουν σὰν κι αὐτόνα (τὸν Χριστιανομαθημένο)
μὲ σύστημα καινούριας ἐκκλησίας,
ἀστεῖον καὶ στὴν σύλληψι καὶ στὴν ἐφαρμογή.
Ἕλληνες ἦσαν ἐπὶ τέλους. Μηδὲν ἄγαν, Αὔγουστε.

Οι χριστιανοί θορυβήθηκαν για λίγο, αλλά ο θάνατος του Ιουλιανού ήρθε γρήγορα και η αποτυχία του θεωρήθηκε, εκ των υστέρων, προδιαγεγραμμένη. Εξάλλου, όπως θα έλεγαν και οι Αντιοχείς, το ουσιώδες ήταν που δολοφονήθηκε!

ΔΕΣ: ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΙΑΙΗ ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ