Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΠΡΟΣ ΦΟΡΜΙΩΝΑ ΠΕΡΙ ΔΑΝΕΙΟΥ

ΔΗΜ 34.46–52

Ο κατηγορούμενος στερείται μαρτύρων – Παραινέσεις για ευθυκρισία των δικαστών

Ο Χρύσιππος (για τα πρόσωπα που εμπλέκονται στη συγκεκριμένη δικαστική διαμάχη βλ. ΔΗΜ 34.1–2) συνέκρινε το ήθος και την προσφορά του στην πόλη με τις προσπάθειες του Λάμπη για παράνομο πλουτισμό και αντέκρουσε τα δικονομικού τύπου επιχειρήματα που επικαλούνταν αυτός και ο Φορμίωνας. Φτάνοντας στο τέλος του λόγου του, συμπληρώνει:


[46] Τοῦ μὲν οὖν δανεῖσαι ἡμᾶς τὰ χρήματα αἵ τε συνθῆκαι
καὶ αὐτὸς οὗτός ἐστι μάρτυς· τοῦ δ’ ἀποδεδωκέναι οὐδείς
ἐστι μάρτυς ἔξω τοῦ Λάμπιδος τοῦ συναδικοῦντος. καὶ οὗτος
μὲν εἰς ἐκεῖνον μόνον ἀναφέρει τὴν ἀπόδοσιν, ἐγὼ δ’ εἴς τε
τὸν Λάμπιν αὐτὸν καὶ τοὺς ἀκούσαντας αὐτοῦ ὅτε οὐκ ἔφη
ἀπειληφέναι τὸ χρυσίον. τούτῳ μὲν οὖν τοὺς ἐμοὺς μάρτυρας
ἔξεστι κρίνειν, εἰ μή φησι τἀληθῆ μαρτυρεῖν αὐτούς· ἐγὼ δ’
οὐκ ἔχω τί χρήσωμαι τοῖς τούτου μάρτυσιν, οἵ φασιν εἰδέναι
τὸν Λάμπιν μαρτυροῦντα ἀπειληφέναι τὸ χρυσίον. εἰ μὲν
γὰρ ἡ μαρτυρία ἡ τοῦ Λάμπιδος κατεβάλλετο ἐνταῦθα, ἴσως
ἂν ἔφασαν οὗτοι δίκαιον εἶναι ἐπισκήπτεσθαί μ’ ἐκείνῳ·
νῦν δ’ οὔτε τὴν μαρτυρίαν ταύτην ἔχω, οὑτοσί τε οἴεται δεῖν
ἀθῷος εἶναι οὐδὲν βέβαιον ἐνέχυρον καταλιπὼν ὧν πείθει
ὑμᾶς ψηφίζεσθαι. [47] πῶς δ’ οὐκ ἂν εἴη ἄτοπον, εἰ αὐτοῦ
Φορμίωνος ὁμολογοῦντος δανείσασθαι, φάσκοντος δὲ ἀπο-
δεδωκέναι, τὸ μὲν ὁμολογούμενον ὑπ’ αὐτοῦ τούτου ἄκυρον
ποιήσαιτε, τὸ δὲ ἀμφισβητούμενον κύριον ψηφίσαισθε; καὶ
ὁ μὲν Λάμπις, ᾧ οὗτος σκήπτεται μάρτυρι, μαρτυρεῖ ἔξαρνος
γενόμενος τὸ ἐξ ἀρχῆς ὡς οὐκ ἀπείληφεν τὸ χρυσίον· ὑμεῖς
δὲ γνοίητε ὡς ἀπείληφεν ἐκεῖνος, ᾧ οὐκ εἰσὶ μάρτυρες τοῦ
πράγματος; [48] καὶ ὅσα μὲν εἶπε μετὰ τῆς ἀληθείας, μὴ χρή-
σαισθε τεκμηρίῳ, ἃ δ’ ἐψεύσατο ὕστερον, ἐπειδὴ διεφθάρη,
πιστότερα ταῦθ’ ὑπολάβοιτε εἶναι; καὶ μήν, ὦ ἄνδρες Ἀθη-
ναῖοι, πολὺ δικαιότερόν ἐστιν τοῖς ἐξ ἀρχῆς ῥηθεῖσι τεκμαί-
ρεσθαι μᾶλλον ἢ τοῖς ὕστερον τεκταινομένοις. τὰ μὲν γὰρ
οὐκ ἐκ παρασκευῆς, ἀλλ’ ἐκ τῆς ἀληθείας ἔλεγεν, τὰ δ’
ὕστερον ψευδόμενος καὶ πρὸς τὸ συμφέρον αὑτῷ. [49] ἀναμνή-
σθητε δέ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅτι οὐδ’ αὐτὸς ὁ Λάμπις
ἔξαρνος ἐγένετο ὡς οὐκ εἴη εἰρηκὼς ὅτι οὐκ ἀπείληφεν τὸ
χρυσίον, ἀλλ’ εἰπεῖν μὲν ὡμολόγει, οὐ μέντοι γε ἐντὸς
ὢν αὑτοῦ εἰπεῖν. οὔκουν ἄτοπον, εἰ τῆς ἐκείνου μαρτυρίας
τὸ μὲν πρὸς τοῦ ἀποστεροῦντος πιστῶς ἀκούσεσθε, τὸ δ’
ὑπὲρ τῶν ἀποστερουμένων ἄπιστον ἔσται παρ’ ὑμῖν; [50] μηδα-
μῶς, ὦ ἄνδρες δικασταί. ὑμεῖς γάρ ἐστε [οἱ] αὐτοὶ οἱ τὸν
ἐπιδεδανεισμένον ἐκ τοῦ ἐμπορίου πολλὰ χρήματα καὶ τοῖς
δανεισταῖς οὐ παρασχόντα τὰς ὑποθήκας θανάτῳ ζημιώσαντες
εἰσαγγελθέντα ἐν τῷ δήμῳ, καὶ ταῦτα πολίτην ὑμέτερον
ὄντα καὶ πατρὸς ἐστρατηγηκότος. [51] ἡγεῖσθε γὰρ τοὺς τοιού-
τους οὐ μόνον τοὺς ἐντυγχάνοντας ἀδικεῖν, ἀλλὰ καὶ κοινῇ
βλάπτειν τὸ ἐμπόριον ὑμῶν, εἰκότως. αἱ γὰρ εὐπορίαι τοῖς
ἐργαζομένοις οὐκ ἀπὸ τῶν δανειζομένων, ἀλλ’ ἀπὸ τῶν
δανειζόντων εἰσίν, καὶ οὔτε ναῦν οὔτε ναύκληρον οὔτ’ ἐπι-
βάτην ἔστ’ ἀναχθῆναι, τὸ τῶν δανειζόντων μέρος ἂν ἀφαι-
ρεθῇ. [52] ἐν μὲν οὖν τοῖς νόμοις πολλαὶ καὶ καλαὶ βοήθειαί
εἰσιν αὐτοῖς· ὑμᾶς δὲ δεῖ συνεπανορθοῦντας φαίνεσθαι καὶ
μὴ συγχωροῦντας τοῖς πονηροῖς, ἵν’ ὑμῖν ὡς πλείστη ὠφέ-
λεια παρὰ τὸ ἐμπόριον ᾖ. ἔσται δέ, ἐὰν διαφυλάττητε τοὺς
τὰ ἑαυτῶν προϊεμένους, καὶ μὴ ἐπιτρέπητε ἀδικεῖσθαι ὑπὸ
τῶν τοιούτων θηρίων.

***

[46] Ότι μεν λοιπόν εδανείσαμεν τα χρήματα μάρτυρες είναι αι συμφωνίαι και αυτός ο ίδιος ο Φορμίων, του ότι δε απεδόθησαν τα χρήματα ουδείς υπάρχει μάρτυς εκτός του Λάμπιδος, του συνενόχου του Φορμίωνος. Και ενώ ο Φορμίων διά την πληρωμήν δεν καλεί παρά ένα μόνον μάρτυρα, εγώ παρουσιάζω ως μάρτυρας και αυτόν τον Λάμπιν και εκείνους που τον ήκουσαν να λέγη, ότι δεν έλαβε τα χρήματα. Ούτος μεν λοιπόν δύναται να προσβάλη τους μάρτυράς μου, εάν διατείνεται ότι δεν λέγουν την αλήθειαν, εγώ όμως τι δύναμαι να πράξω εναντίον των μαρτύρων του, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν ότι ο Λάμπις έλαβε τα χρήματα; Διότι, εάν μεν η μαρτυρία του Λάμπιδος κατετίθετο εδώ, ίσως οι αντίπαλοί μου θα έλεγον ότι είναι δίκαιον να τον διώξω, τώρα δε ούτε την μαρτυρίαν ταύτην έχω, και ούτος νομίζει ότι πρέπει να είναι αθώος χωρίς να αφήση καμμίαν ασφαλή απόδειξιν δι' εκείνα που προσπαθεί να σας πείση να αποφασίσετε. [47] Πώς δε δεν θα ήτο άτοπον, εάν, αφού αυτός ο ίδιος ο Φορμίων ομολογεί ότι εδανείσθη, ισχυρίζεται δε ότι εξώφλησε το χρέος του, την μεν ομολογίαν αυτού θεωρήσετε άκυρον, αποφανθήτε δε ότι το αμφισβητούμενον υπ' αυτού έχει κύρος; Και ο μεν Λάμπις, τον οποίον ούτος μεταχειρίζεται ως μάρτυρα, μαρτυρεί, αρνούμενος εξ αρχής ότι έλαβε τα χρήματα, σεις δε ηθέλετε αποφανθή ότι εκείνος έλαβε τα χρήματα, καίτοι ουδείς μάρτυς παρέστη εις την επιστροφήν των χρημάτων; [48] Και όσα μεν είπεν εκείνος αληθή, πώς δεν θα ήτο άτοπον να μη τα μεταχειρισθήτε ως αποδείξεις, όσα δε βραδύτερον εψεύσθη, αφού εδωροδοκήθη, να θεωρήσετε άξια μεγαλυτέρας πίστεως; Και όμως, άνδρες Αθηναίοι, είναι πολύ δικαιότερον να μεταχειρισθήτε ως αποδείξεις μάλλον εκείνα τα οποία εξ αρχής ελέχθησαν παρά εκείνα, τα οποία εσχεδιάσθησαν εκ των υστέρων. Διότι εκείνα μεν δεν έλεγε κατόπιν προπαρασκευής, αλλ' υπακούων εις την αλήθειαν, τα μετά ταύτα δε ψευδόμενος και προς το συμφέρον του. [49] Ενθυμηθήτε δε, άνδρες Αθηναίοι, ότι ουδ' αυτός ο Λάμπις δεν ημφεσβήτησεν κατ' αρχάς ότι δεν είπεν ότι δεν είχε λάβει τα χρήματα, αλλ' ωμολόγει μεν ότι είπε τούτο, έλεγεν όμως ότι δεν ήτο στα λογικά του, όταν το έλεγε. Λοιπόν δεν θα ήτο παράδοξον, εάν εκ των δύο μερών της μαρτυρίας του πιστεύσετε εκείνο το οποίον ευνοεί τον κακοπληρωτήν, δεν δώσετε δε πίστιν εις εκείνο, το οποίον ωφελεί το θύμα του; [50] Καθόλου, άνδρες δικασταί, αυτό είναι αδύνατον. Διότι τον κατηγορούμενον τούτον, ο οποίος είχε συνάψει δάνεια τόσον σημαντικά με υποθήκην εμπορεύματα ήδη δεσμευμένα και ο οποίος δεν είχε παρουσιάσει εις τους δανειστάς του τας εξασφαλίσεις των δανείων, σεις κατεδικάσατε εις θάνατον κατόπιν εκτάκτου καταγγελίας ενώπιον του λαού και μάλιστα αφού ήτο συμπολίτης σας και ο πατήρ του ήτο στρατηγός. [51] Διότι πιστεύετε ότι οι τοιούτοι άνθρωποι αδικούν όχι μόνον εκείνους με τους οποίους συναλλάσσονται, αλλά βλάπτουν γενικώς το εμπόριόν σας. Και πολύ δικαίως· διότι η ευδοκίμησις των εμπορικών υποθέσεων δεν οφείλεται εις τους δανειζομένους, αλλ' εις τους δανείζοντας και ούτε πλοίον, ούτε ιδιοκτήτης πλοίου, ούτε επιβάτης αυτού δύναται να αναχθή εις το πέλαγος, αν λείψουν οι δανείζοντες. [52] Εις μεν λοιπόν τους νόμους υπάρχουσι πολλαί και σοφαί διατάξεις υπέρ των δανειζόντων· πρέπει δε σεις, να φαίνεσθε, ότι διορθώνετε τας καταχρήσεις και τιμωρήτε τας απάτας, διά να έχετε όσον το δυνατόν μεγαλυτέραν ωφέλειαν από το εμπόριον και τούτο θα συμβή, εάν προστατεύετε εκείνους, οι οποίοι εμπιστεύονται τα χρήματά των εις τους άλλους, και δεν επιτρέπετε να αδικώνται υπό τοιούτων θηρίων.