Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΠΡΟΣ ΦΟΡΜΙΩΝΑ ΠΕΡΙ ΔΑΝΕΙΟΥ

ΔΗΜ 34.22–32

Επιχειρήματα κατά του ισχυρισμού του κατηγορουμένου ότι έδωσε τα χρήματα στον Λάμπη

Το πρώτο τμήμα της διηγήσεως–πίστεως αφιερώθηκε στην προσπάθεια του Χρύσιππου να αποδείξει ότι ο Φορμίωνας μεταχειρίστηκε καθόλη τη διάρκεια της υπόθεσης δόλια μέσα, ώστε να μην του επιστρέψει τα χρήματα που είχε δανειστεί. Όταν τελικά αποδείχτηκαν αβάσιμες οι δικαιολογίες του, ο Φορμίωνας επινόησε σε συνεννόηση με τον Λάμπη τον ισχυρισμό ότι είχε δώσει σε εκείνον τα χρήματα του δανείου λίγο πριν από το ναυάγιο του πλοίου του στον Βόσπορο.

ἐξ αὐτοῦ δὴ
τοῦ πράγματος λογίσασθε, ὦ ἄνδρες δικασταί, παρ’ ὑμῖν
αὐτοῖς, ὁπόθεν ἔμελλεν οὗτος ἀποδώσειν τὸ χρυσίον. ἐνθένδε
μὲν γὰρ ἐξέπλει οὐκ ἐνθέμενος εἰς τὴν ναῦν τὰ χρήματα καὶ
ὑποθήκην οὐκ ἔχων, ἀλλ’ ἐπὶ τοῖς ἐμοῖς χρήμασιν ἐπιδανει-
σάμενος· ἐν Βοσπόρῳ δ’ ἀπρασίαν τῶν φορτίων κατέλαβεν,
καὶ τοὺς τὰ ἑτερόπλοα δανείσαντας μόλις ἀπήλλαξεν. [23] καὶ
οὗτος μὲν ἐδάνεισεν αὐτῷ δισχιλίας δραχμὰς ἀμφοτερόπλουν,
ὥστ’ ἀπολαβεῖν Ἀθήνησιν δισχιλίας ἑξακοσίας δραχμάς·
Φορμίων δέ φησιν ἀποδοῦναι Λάμπιδι ἐν Βοσπόρῳ ἑκατὸν
καὶ εἴκοσι στατῆρας Κυζικηνούς (τούτῳ γὰρ προσέχετε τὸν
νοῦν) δανεισάμενος ἐγγείων τόκων. ἦσαν δὲ ἔφεκτοι οἱ
ἔγγειοι τόκοι, ὁ δὲ Κυζικηνὸς ἐδύνατο ἐκεῖ εἴκοσι καὶ ὀκτὼ
δραχμὰς Ἀττικάς. [24] δεῖ δὴ μαθεῖν ὑμᾶς ὅσα φησὶν χρήματα
ἀποδεδωκέναι. τῶν μὲν γὰρ ἑκατὸν εἴκοσι στατήρων γίγνον-
ται τρισχίλιαι τριακόσιαι ἑξήκοντα, ὁ δὲ τόκος ὁ ἔγγειος ὁ
ἔφεκτος [τῶν τριάκοντα μνῶν καὶ τριῶν καὶ ἑξήκοντα] πεντα-
κόσιαι δραχμαὶ καὶ ἑξήκοντα· τὸ δὲ σύμπαν κεφάλαιον
γίγνεται τόσον καὶ τόσον. [25] ἔστιν οὖν, ὦ ἄνδρες δικασταί,
οὗτος ὁ ἄνθρωπος ἢ γενήσεταί ποτε, ὃς ἀντὶ δισχιλίων
ἑξακοσίων δραχμῶν τριάκοντα μνᾶς καὶ τριακοσίας καὶ ἑξή-
κοντα ἀποτίνειν προείλετ’ ἄν, καὶ τόκον πεντακοσίας δραχμὰς
καὶ ἑξήκοντα δανεισάμενος, ἅς φησιν ἀποδεδωκέναι Φορμίων
Λάμπιδι, τρισχιλίας ἐνακοσίας εἴκοσι; ἐξὸν δ’ αὐτῷ ἀμφο-
τερόπλουν Ἀθήνησιν ἀποδοῦναι τὸ ἀργύριον, ἐν Βοσπόρῳ
ἀπέδωκε, τρισὶ καὶ δέκα μναῖς πλέον; [26] καὶ τοῖς μὲν τὰ ἑτερό-
πλοα δανείσασι μόλις τἀρχαῖον ἀποδέδωκας, οἳ συνέπλευσάν
σοι καὶ προσήδρευον· τούτῳ δὲ τῷ μὴ παρόντι οὐ μόνον
τἀρχαῖα καὶ τοὺς τόκους ἀπεδίδους, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐπιτίμια τὰ
ἐκ τῆς συγγραφῆς ἀπέτινες, οὐδεμιᾶς σοι ἀνάγκης οὔσης;
[27] κἀκείνους μὲν οὐκ ἐδεδίεις, οἷς αἱ συγγραφαὶ ἐν Βοσπόρῳ τὴν
πρᾶξιν ἐδίδοσαν τοῦ δανείου· τούτου δὲ φὴς φροντίζειν, ὃν ἐξ
ἀρχῆς εὐθὺς ἠδίκεις οὐκ ἐνθέμενος τὰ χρήματα εἰς τὴν ναῦν
κατὰ τὴν συγγραφὴν Ἀθήνηθεν; καὶ νῦν μὲν εἰς τὸ ἐμπόριον
ἥκων, οὗ τὸ συμβόλαιον ἐγένετο, οὐκ ὀκνεῖς ἀποστερεῖν τὸν
δανείσαντα· ἐν Βοσπόρῳ δὲ πλείω τῶν δικαίων φὴς ποιεῖν, οὗ
δίκην οὐκ ἔμελλες δώσειν; [28] καὶ οἱ μὲν ἄλλοι πάντες οἱ τὰ
ἀμφοτερόπλοα δανειζόμενοι, ὅταν ἀποστέλλωνται ἐκ τῶν
ἐμπορίων, πολλοὺς παρίστανται, ἐπιμαρτυρόμενοι ὅτι τὰ χρή-
ματα ἤδη κινδυνεύεται τῷ δανείσαντι· σὺ δ’ ἑνὶ σκήπτει μάρ-
τυρι αὐτῷ τῷ συναδικοῦντι, καὶ οὔτε τὸν παῖδα τὸν ἡμέτερον
παρέλαβες ἐν Βοσπόρῳ ὄντα οὔτε τὸν κοινωνόν, οὐδὲ τὰς
ἐπιστολὰς ἀπέδωκας αὐτοῖς, ἃς ἡμεῖς ἐπεθήκαμεν, ἐν αἷς ἐγέ-
γραπτο παρακολουθεῖν σοι οἷς ἂν πράττῃς; [29] καίτοι, ὦ ἄνδρες
δικασταί, τί οὐκ ἂν πράξειεν ὁ τοιοῦτος, ὅστις γράμματα λα-
βὼν μὴ ἀποδέδωκεν ὀρθῶς καὶ δικαίως; ἢ πῶς οὐ φανερόν
ἐστιν ὑμῖν τὸ τούτου κακούργημα ἐξ αὐτῶν ὧν ἔπραττεν; καί-
τοι, ὦ γῆ καὶ θεοί, προσῆκέν γε τοσοῦτο χρυσίον ἀποδιδόντα,
καὶ πλέον τοῦ δανείσματος, περιβόητον ποιεῖν ἐν τῷ ἐμπορίῳ,
καὶ παρακαλεῖν πάντας ἀνθρώπους, πρῶτον δὲ τὸν παῖδα τὸν
τούτου καὶ τὸν κοινωνόν· [30] ἴστε γὰρ δήπου πάντες ὅτι δανεί-
ζονται μὲν μετ’ ὀλίγων μαρτύρων, ὅταν δ’ ἀποδιδῶσιν,
πολλοὺς παρίστανται μάρτυρας, ἵνα ἐπιεικεῖς δοκῶσιν εἶναι
περὶ τὰ συμβόλαια. σοὶ δ’ ἀποδιδόντι τό τε δάνειον καὶ
τοὺς τόκους ἀμφοτέρους, ἑτερόπλῳ τῷ ἀργυρίῳ κεχρημένῳ,
καὶ προστιθέντι ἑτέρας τρεῖς καὶ δέκα μνᾶς, πῶς οὐχὶ πολ-
λοὺς ἦν παραληπτέον μάρτυρας; καὶ εἰ τοῦτο ἔπραξας, οὐδ’
ἂν εἷς σοῦ μᾶλλον τῶν πλεόντων ἐθαυμάζετο. [31] σὺ δ’ ἀντὶ
τοῦ πολλοὺς μάρτυρας τούτων ποιεῖσθαι πάντας ἀνθρώπους
λανθάνειν ἐπειρῶ, ὥσπερ ἀδικῶν τι. καὶ εἰ μὲν ἐμοὶ τῷ
δανείσαντι ἀπεδίδους, οὐδὲν <ἂν> ἔδει μαρτύρων· τὴν γὰρ
συγγραφὴν ἀνελόμενος ἀπήλλαξο ἂν τοῦ συμβολαίου· νῦν
δ’ οὐκ ἐμοί, ἀλλ’ ἑτέρῳ ὑπὲρ ἐμοῦ ἀποδιδούς, καὶ οὐκ Ἀθή-
νησιν, ἀλλ’ ἐν Βοσπόρῳ, καὶ τῆς συγγραφῆς σοι κειμένης
Ἀθήνησι καὶ πρὸς ἐμέ, καὶ ᾧ τὸ χρυσίον ἀπεδίδους ὄντος
θνητοῦ καὶ πέλαγος τοσοῦτον μέλλοντος πλεῖν, μάρτυρα
οὐδένα ἐποιήσω, οὔτε δοῦλον οὔτ’ ἐλεύθερον. [32] ἡ γὰρ συγ-
γραφή με, φησί, τῷ ναυκλήρῳ ἐκέλευεν ἀποδοῦναι τὸ χρυ-
σίον. μάρτυρας δέ γ’ οὐκ ἐκώλυεν παρακαλεῖν, οὐδὲ τὰς
ἐπιστολὰς ἀποδοῦναι. καὶ οἵδε μὲν πρὸς σὲ δύο συγγραφὰς
ἐποιήσαντο ὑπὲρ τοῦ συμβολαίου, ὡς ἂν οἱ μάλιστ’ ἀπι-
στοῦντες· σὺ δὲ μόνος μόνῳ φὴς δοῦναι τῷ ναυκλήρῳ τὸ
χρυσίον, εἰδὼς κατὰ σοῦ κειμένην Ἀθήνησι συγγραφὴν πρὸς
τοῦτον.

***

[22] Λοιπόν, άνδρες δικασταί, συλλογισθήτε, έχοντες υπ' όψιν σας τα γεγονότα, πώς ούτος επρόκειτο να αποδώση τα χρήματα. Διότι από εδώ μεν απέπλευσε χωρίς να θέση εις το πλοίον τα εμπορεύματα και χωρίς να δύναται να εξασφαλίση τας υποχρεώσεις του, τουναντίον με δευτέραν υποθήκην εδανείσθη επί του φορτίου που ηγόρασε με τα χρήματα που εδανείσθη από εμέ· εις τον Βόσπορον τα εμπορεύματά του δεν ηδυνήθησαν να πωληθούν και μετά μεγάλης δυσκολίας είχε κατορθώσει να ικανοποιήση τους δανειστάς του που τον είχαν δανείσει μόνον διά την μετάβασιν εις Βόσπορον. [23] Και ούτος μεν εδάνεισεν εις αυτόν δύο χιλιάδας δραχμάς διά ταξίδιον μεταβάσεως και επιστροφής, ώστε εις τας Αθήνας να λάβη δύο χιλιάδας εξακοσίας δραχμάς· ο Φορμίων δε ισχυρίζεται, ότι παρέδωκεν εις τον Λάμπιν εις τον Βόσπορον εκατόν είκοσι στατήρας Κυζικηνούς (σημειώσατε το σημείον τούτο), αφού εδανείσθη χρήματα με υποθήκην έγγεια κτήματα. Οι τόκοι δε με υποθήκην έγγεια κτήματα ανήρχοντο εις το 1/6 του κεφαλαίου, ο δε Κυζικηνός στατήρ ισοδυνάμει με είκοσιν οκτώ Αττικάς δραχμάς. [24] Πρέπει λοιπόν να μάθετε σεις πόσα χρήματα ισχυρίζεται, ότι παρέδωσεν. Διότι οι μεν εκατόν είκοσι στατήρες ισοδυναμούν με τρεις χιλιάδας τριακοσίας εξήκοντα δραχμάς, ο δε τόκος με υποθήκην έγγεια κτήματα προς 16 και 2/3 % των 3.360 δραχμών είναι 560 δραχμαί. Προσθέτοντες το αρχικόν κεφάλαιον και τους τόκους ευρίσκομεν ολόκληρον το κεφάλαιον. [25] Υπάρχει λοιπόν, άνδρες δικασταί, άνθρωπος τοιούτος ή θα υπάρξη, ο οποίος αντί 2600 δραχμών θα προετίμα να πληρώση 3.360, και τόκον 560 δραχμάς; Αυτό εν τούτοις είναι το κεφάλαιον το οποίον ισχυρίζεται ο Φορμίων ότι κατέβαλεν εις τον Λάμπιν, δηλαδή 3.920 δραχμάς εν όλω! ενώ δε ήτο εις την εξουσίαν του πλέων εις Βόσπορον και επιστρέφων εις Αθήνας να εξοφλήση το χρέος του, θα επλήρωνε εις τον Βόσπορον επί πλέον δέκα τρεις μνας; [26] Και εις εκείνους μεν, οι οποίοι σε εδάνεισαν διά ταξίδιον απλής μόνον μεταβάσεως μόλις και μετά βίας επέστρεψες το κεφάλαιόν των, οι οποίοι έπλευσαν μαζί σου και σε παρηκολούθουν από πλησίον· εις τούτον δε που ήτο απών όχι μόνον τους τόκους και τα κεφάλαια επέστρεφες, αλλ' επλήρωνες ακόμη και την ποινικήν ρήτραν, η οποία περιείχετο εις την γραπτήν συμφωνίαν, χωρίς κανείς να σε υποχρεώνη προς τούτο; [27] Και εκείνους μεν τους δανειστάς, εις τους οποίους αι γραπταί συμφωνίαι παρείχον το δικαίωμα να προβούν εις ενεργείας εναντίον σου εν Βοσπόρω δεν εφοβείσο και ισχυρίζεσαι, ότι φροντίζεις, διά τούτον τον οποίον ευθύς εξ αρχής ηδίκεις, διότι δεν έθεσες τα εμπορεύματα εντός του πλοίου, σύμφωνα προς την γραπτήν συμφωνίαν, κατά την εξ Αθηνών αναχώρησιν; Και τώρα μεν επιστρέψας εις την αγοράν των εμπορευμάτων, όπου έγινεν η γραπτή συμφωνία, δεν διστάζεις, να εξαπατήσης τον δανειστήν σου, και εις τον Βόσπορον, όπου κανείς δεν επρόκειτο να σε διώξη, ισχυρίζεσαι ότι εξώφλησες το χρέος του και έδωσες ακόμη περισσότερα από όσα ώφειλες; [28] Και οι μεν άλλοι όλοι όσοι δανείζονται διά ταξίδιον μεταβάσεως και επιστροφής, όταν εγκαταλείπουν τον λιμένα καλούν πολλούς μάρτυρας ενώπιον των οποίων διακηρύσσουν ότι θέτουν εμπορεύματα εντός των πλοίων των, αλλά ταύτα ταξιδεύουν εις βάρος των δανειστών· συ δε στηρίζεσαι εις ένα μόνον μάρτυρα, αυτόν τον συνένοχόν σου, και ούτε τον δούλον μου εκάλεσες τον ευρισκόμενον εις τον Βόσπορον, ούτε τον συνεταίρον μου και ούτε παρέδωκες εις αυτούς τας επιστολάς που σου είχομεν εμπιστευθή, εις τας οποίας είχεν αναγραφή να παρακολουθούν όλας σου τας πράξεις; [29] Αλλά, άνδρες δικασταί, διά ποίαν πράξιν δεν είναι ικανός ο τοιούτος, ο οποίος, λαβών επιστολάς δεν τας παρέδωκε ορθώς και δικαίως; Ή πώς δεν είναι φανερά εις σας η απάτη τούτου από αυτάς τας πράξεις του; Εν πάση περιπτώσει, ω γη και θεοί, πληρώνων κεφάλαιον τόσον σημαντικόν και υπερβαίνον τα δάνειόν του, ώφειλε να το διακηρύξη εις τον λιμένα και να προσκαλή ως μάρτυρας όλους τους ανθρώπους και προ πάντων τον συνεταίρον και τον δούλον τούτου· [30] διότι βεβαίως γνωρίζετε ότι όλοι δανείζονται ενώπιον ολίγων μαρτύρων, όταν δε επιστρέφουν τα δανεισθέντα προσκαλούν πολλούς ως μάρτυρας, διά να φανούν ότι είναι συνεπείς εις τας υποχρεώσεις των. Συ δε, ο οποίος απέδιδες όχι μόνον το κεφάλαιον, αλλά και τους τόκους διά δάνειον μεταβάσεως και επιστροφής, αφού μετεχειρίσθης τα χρήματα μόνον διά ταξίδιον απλής μεταβάσεως και προσέθετες άλλας δέκα τρεις μνας, πώς δεν έπρεπε να επικαλεσθής πολλούς ως μάρτυρας; Και αν έπραττες τούτο, δεν θα υπήρχεν άλλος έμπορος με μεγαλυτέραν υπόληψιν από σε. [31] Αλλ' αντί να καλέσης πλείστους μάρτυρας της πράξεώς σου, ηθέλησες να κρυφθής από όλους τους ανθρώπους, ωσάν να διέπραττες κάποιο έγκλημα. Και εάν μεν επέστρεφες εις εμέ το χρέος μου, δεν θα υπήρχε καμμία ανάγκη μαρτύρων· θα μου έδιδες την γραπτήν συμφωνίαν, θα την κατέστρεφον και θα ήσο απηλλαγμένος πάσης υποχρεώσεως· τώρα δε ουχί εις εμέ, αλλ' εις άλλον αποδίδων τα χρήματα διά λογαριασμόν μου και ουχί εις τας Αθήνας, αλλ' εις τον Βόσπορον και ενώ η γραπτή συμφωνία είχε κατατεθή εδώ εις τας Αθήνας επ' ονόματί μου, εκείνος δε εις τον οποίον απέδιδες τα χρήματα ήτο θνητός και επρόκειτο να διασχίση τόσην θάλασσαν, κανένα δεν εκάλεσες ως μάρτυρα, ούτε δούλον ούτε ελεύθερον. [32] Η γραπτή συμφωνία, λέγει, με υποχρέωνε να δώσω τα χρήματα εις τον ιδιοκτήτην του πλοίου, αλλά δεν σε ημπόδιζε να καλέσης μάρτυρας και να παραδώσης τας επιστολάς. Και οι συνεργαζόμενοι μεν με εμέ συνέταξαν εις διπλούν την συμφωνίαν που έκαμαν μαζί σου, ωσάν να είχον μεγάλην δυσπιστίαν προς σε· συ δε ισχυρίζεσαι ότι μόνος προς μόνον τον ιδιοκτήτην του πλοίου απέδωσες τα χρήματα, ενώ εγνώριζες ότι υπήρχεν εις Αθήνας γραπτή συμφωνία περιέχουσα τας υποχρεώσεις σου προς τον συνεταίρον μου.