Μηχανισμοί άμυνας: Σε ποιο ψέμα σας έχετε πιστέψει;

Πιθανόν να διατείνεστε πως είστε ανοιχτό βιβλίο ή ενδεχομένως να πιστεύετε πως έχετε απόλυτη συνείδηση όλων εκείνων των πλευρών σας που κρατάτε μυστικές από τους γύρω σας. Και αν σας έλεγαν πως υπάρχει μια όψη σας κρυφή ακόμη και από τον ίδιο σας τον εαυτό, θα διεισδύατε στα βαθιά νερά των πολύπλοκων ψυχικών μηχανισμών σας; Θα τολμούσατε να δείτε κατάματα τις άβολες αλήθειες σας ή θα επιλέγατε την ασφάλεια της οικείας ψευδαίσθησης;

Το ασυνείδητο καθοδηγεί τη ζωή μας

Υπάρχει ένα παιχνίδι που στήνεται ερήμην μας και αν το αντληθούμε, θα στεφθούμε οι πρωταγωνιστές της ζωής μας. Γιατί, όμως βασιζόμαστε στους μηχανισμούς άμυνας; Ποια ανάγκη μας ικανοποιούν και ποια οφέλη θα αποκομίσουμε αναγνωρίζοντάς τους;

Καταρχάς, αξίζει να διευκρινίσουμε πως οι μηχανισμοί άμυνας συνιστούν ως έναν βαθμό ένα απαραίτητο κομμάτι της ψυχολογίας μας, προσφέροντάς μας μια ασφαλέστερη πλοήγηση στα δυσκολότερα σημεία της ανθρώπινης εμπειρίας. Για παράδειγμα, η αρχική αντίδραση εκλογίκευσης μιας σημαντικής απώλειας μας χαρίζει την ψυχραιμία για να ανταπεξέλθουμε στις πιεστικές επαγγελματικές μας υποχρεώσεις ενώ η απώθηση του αναπόφευκτου γεγονότος του θανάτου μας προφυλάσσει από την αίσθηση μάταιου. Τι γίνεται όμως όταν οι αμυντικοί μηχανισμοί που κάποτε μας έσωσαν μετατρέπονται σε παγιωμένο στοιχείο της προσωπικότητάς μας, χρωματίζοντας κάθε πτυχή της καθημερινότητας και στερώντας μας την ουσιαστική εξέλιξη;

Οι βασικές προκλήσεις της ανθρώπινης φύσης

Θυμηθείτε μια εμπειρία κατά την οποία αισθανθήκατε, νιώσατε ή συμπεριφερθήκατε με τρόπο που σας εξέπληξε. Για παράδειγμα, εκείνη η φίλη που ακύρωσε το ραντεβού σας τελευταία στιγμή, σας προκάλεσε μια φαινομενικά αδικαιολόγητη έκρηξη οργής. Η αιτία του θυμού σας υπήρξε πράγματι το συγκεκριμένο γεγονός ή κάποιο άλλο, βαθιά απωθημένο στο ασυνείδητο; Μήπως τελευταία νιώθετε πως η φίλη σας σας παραμελεί για χάρη του νέου της έρωτα αλλά ντρέπεστε να το παραδεχθείτε ακόμη και στον ίδιο σας τον εαυτό; Παρατηρήστε προσεκτικά τον τρόπο που αλληλεπιδράτε με τους γύρω σας γιατί εκεί θα εντοπίσετε τους μηχανισμούς άμυνας που επιλέγετε για να αποφύγετε τον πόνο. Στην ουσία, βέβαια, όλοι οι άνθρωποι παλεύουν με τις εξής βασικές προκλήσεις:Tην επαφή-εξάρτηση των σχέσεων, τη διαχείριση των έντονων συναισθημάτων και τις μεταβολές της αυτοεκτίμησης. Οι παραπάνω προκλήσεις βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με τα τις πρώιμες εμπειρίες μας και ένα αρκετά καλό περιβάλλον μας εξοπλίζει με επαρκή αυτοπεποίθηση για να ανταπεξέλθουμε στις δυσκολίες και να οικοδομήσουμε ικανοποιητικές σχέσεις με τους γύρω μας.

Οι κύριοι μηχανισμοί άμυνας

Στην ουσία ο καθένας από εμάς επιθυμεί την ευτυχία όμως τα συναισθήματα διακρίνονται για την παροδικότητά τους και ο πόνος επιστρέφει ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής. Ποιες είναι οι κυριότερες άμυνες που επιστρατεύουμε για να τον αποφύγουμε; Μια συχνή στρατηγική είναι η απώθηση: δεν εκφράζετε άμεσα τον θυμό προς τον σύντροφό σας αλλά μήπως η αδιαφορία σας για τις υποχρεώσεις του σπιτιού είναι ένας συγκαλυμμένος τρόπος να τον τιμωρήσετε;

Έπειτα, σκεφτείτε αν υπάρχουν γεγονότα που αρνείστε πεισματικά να αποδεχτείτε καθώς έρχονται σε σύγκρουση με τις πεποιθήσεις ή τις επιθυμίες σας. Αναλογιστείτε τις φορές που θυμώσατε με τον προϊστάμενο σας αλλά μεταθέσατε τα νεύρα σας στην οικογένειά σας. Και ύστερα αναρωτηθείτε μήπως η τάση σας να διαχωρίζεται τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς είναι ο δικός σας τρόπος να προστατευτείτε από την αβεβαιότητα και την αμφιθυμία. Αν εξιδανικεύετε υπερβολικά τους συντρόφους σας και κατακλύζεστε από απογοήτευση όταν έρχεστε αντιμέτωποι με τα ελαττώματά τους, πιθανόν δυσκολεύεστε να αποδεχτείτε τη ματαιότητα ως αναπόφευκτο στοιχείο των ανθρώπινων σχέσεων.

Έπειτα θυμηθείτε εκείνον τον επιδειξιομανή της παρέας, που συνηθίζει να καυχιέται για τα επιτεύγματά του: διαθέτει πράγματι αυτοπεποίθηση ή επιχειρεί να προβάλει στους γύρω του τη βαθιά και ασυνείδητη ντροπή του; Και πώς θα ένιωθε ο φίλος που εξαρτάται υπερβολικά από τη ρουτίνα του, αν άλλαζε το πρόγραμμά του, χάνοντας για λίγο τον έλεγχο; Στο μυαλό σας πιθανόν να έρχεται και εκείνος ο παλιός σας σύντροφος, που επιστράτευε τη λογική σκέψη ως άμυνά του. Σίγουρα θα ήταν πιο ευτυχισμένος αν σκεφτόταν λιγότερο και ένιωθε περισσότερο.

Η επιλογή βρίσκεται στα χέρια μας

Αν οι μηχανισμοί άμυνας έγιναν ο λαβύρινθος μας, υπάρχει τρόπος να απεγκλωβιστούμε από όσα ψέματα λέμε στον εαυτό μας; Για να δαμάσουμε τον Μινώταυρο των αβιώτων πόνων μας, χρειάζεται να έρθουμε σε επαφή με την αλήθεια και να αναλάβουμε την ευθύνη της πνευματικής μας μετατόπισης.

Είμαστε έτοιμοι να αποχωριστούμε όσους περισπασμούς μας κρατούν μακριά από μια πληρέστερη ζωή; Φυσικά, οι αμυντικοί μηχανισμοί δεν εξαφανίζονται τη στιγμή που τους συνειδητοποιούμε, αφού με την πάροδο των ετών μετατράπηκαν στις παγιωμένες συνήθειες μας και ο αποχωρισμός τους ισοδυναμεί με έναν μικρό θάνατο για εμάς. Η αλλαγή απαιτεί επιμονή, αισιοδοξία, διαρκή παρατήρηση του τρόπου που αντιδράμε και αμυνόμαστε στις προκλήσεις και συνεχή επαγρύπνηση.

Η απόλυτη μεταμόρφωση ποτέ δεν θα επέλθει! Θα μάθουμε, όμως, να περπατάμε τον δρόμο μας με έναν άλλον τρόπο και θα ωριμάσουμε ανακαλύπτοντας νέες πτυχές του εαυτούς μας, που λειτουργούν ως αντιστάθμισμα στο πρόβλημά μας. Και κάθε φορά που αναγνωρίζουμε με γενναιότητα τα συναισθήματά μας, αντιμετωπίζοντάς τα με θάρρος αλλά και συμπόνοια, μια ακόμη μάχη κερδίζεται. Ο αγώνας εναντίον των μηχανισμών άμυνας είναι αέναος αλλά η επιλογή βρίσκεται στα χέρια μας: Θα συνεχίσουμε αυτό που μας έρχεται εύκολα και αυτόματα ή θα τολμήσουμε το ανοίκειο, κατακτώντας την αυθεντική αυτοεκτίμηση και απολαμβάνοντας ικανοποιητικότερες διαπροσωπικές σχέσεις;