ΝΙΟΒΗ
(πέτρα)
Με το όνομα Νιόβη μαρτυρούνται δύο ηρωίδες. Η πρώτη καταγόταν από το Άργος και ήταν κόρη του Φορωνέα, του πρώτου ανθρώπου, και της Νύμφης Τηλεδίκης (ή της Κερδώς ή της Πειθώς). Ήταν η πρώτη θνητή γυναίκα με την οποία ενώθηκε ο Δίας, επομένως μήτηρ τῶν ζώντων, με πρώτους απογόνους τον Άργο και τον Πελασγό.
Η δεύτερη Νιόβη, αυτή που τελικά μεταμορφώθηκε, ήταν κόρη του βασιλιά της Λυδίας Ταντάλου και της Διώνης, αδελφή του Πέλοπα που παντρεύτηκε την Ιπποδάμεια και από αυτόν ονομάστηκε η Πελοπόννησος. Η Νιόβη εντάσσεται στον θηβαϊκό κύκλο, καθώς παντρεύτηκε τον Θηβαίο Αμφίονα, γιο του Δία και της Αντιόπης. Για τον αριθμό των παιδιών που γέννησε η Νιόβη δίνονται διάφορες πληροφορίες. Ο Απολλόδωρος και ο Αιλιανός παραδίδουν τα εξής:
[Η Νιόβη] γέννησε επτά αγόρια, τον Σίπυλο, τον Ευπίνυτο, τον Ισμηνό, τον Δαμασίχθονα, τον Αγήνορα, τον Φαίδιμο, τον Τάνταλο, και ίσο αριθμό κοριτσιών, την Εθοδαΐαν (ή, όπως την αποκαλούν ορισμένοι, Νέαιρα), την Κλεόδοξα, την Αστυόχη, τη Φθία, την Πελοπία, την Αστυκράτεια, την Ωγυγία. Ο Ησίοδος παρέδωσε ότι απέκτησε δέκα γιους και δέκα θυγατέρες, ο Ηρόδωρος [από την Ηράκλεια] δύο αγόρια και τρία κορίτσια, ενώ ο Όμηρος λέει ότι γεννήθηκαν έξι γιοι και έξι θυγατέρες. (Απολλόδ. 3.45)
Εοίκασιν οἱ ἀρχαῖοι ὑπὲρ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν τῆς Νιόβης παίδων μὴ συνᾴδειν ἀλλήλοις. Ὅμηρος μὲν ἓξ λέγει ἄρρενας καὶ τοσαύτας κόρας, Λάσος δὲ δὶς ἑπτὰ λέγει, Ἡσίοδος δὲ ἐννέα καὶ δέκα […]. Ἀλκμὰν δέκα φησί, Μίμνερμος εἴκοσι, καὶ Πίνδαρος τοσούτους. (Αιλ., Ποικ. Ιστ. 12.36)
Και η ιστορία της Νιόβης είναι μια ιστορία αλαζονείας θνητού ανθρώπου που προσπάθησε να συγκριθεί με τους θεούς. Η τιμωρία ήρθε θυμίζοντας στους βροτούς πόσο πρόσκαιρη μπορεί να είναι η ευτυχία τους σε αντίθεση με τη διαρκή και αιώνια μακαριότητα των θεών. Περήφανη για την ευγονία της και για την ομορφιά των παιδιών της τόλμησε να συγκριθεί με τη Λητώ που είχε μόνο ένα ζεύγος διδύμων, την Άρτεμη και τον Απόλλωνα. Η οργή της Λητώς κίνησε εναντίον της Νιόβης τα παιδιά της που με τα βέλη τους η μεν Άρτεμη χτύπησε τις κόρες της Νιόβης μέσα στο σπίτι τους, ο δε Απόλλωνας τους γιους της, καθώς κυνηγούσαν στον Κιθαιρώνα. (και Διόδ. Σ. 4.74.3*)
Για το αν, πόσα και ποια παιδιά σώθηκαν οι πληροφορίες που δίνονται είναι ποικίλες, όπως και για τον αριθμό των παιδιών της Νιόβης. Λεγόταν ότι σώθηκε ένα αγόρι, ίσως ο Αμφίονας, και μία κόρη που από τον τρόμο της γι' αυτό που συνέβη μπροστά στα μάτια της χλώμιασε τόσο που την μετονόμασαν σε Χλωρίδα· αυτή αργότερα παντρεύτηκε τον Νηλέα. Ο Απολλόδωρος σώζει μια μαρτυρία της ποιήτριας του 3ου αι. π.Χ. από το Άργος, της Τελέσσιλλας, σύμφωνα με την οποία σώθηκαν ο Αμύκλας και η Μελίβοια (άλλο όνομα κόρης που δεν σώζεται από αλλού), ενώ αντίθετα σκοτώθηκε ο Αμφίονας. Στην ομηρική εκδοχή** τα παιδιά της Νιόβης έμειναν άταφα για εννέα μέρες με εντολή του Δία που πέτρωσε τους ανθρώπους για να μην βρεθεί ούτε ένας να τους θάψει. Τη δέκατη όμως τα έθαψαν οι ίδιοι οι θεοί σε δύο κοινούς τάφους, έναν για τα αγόρια και έναν για τα κορίτσια. Ο Παυσανίας μαρτυρεί ότι η πυρά των παιδιών του Αμφίονα και της Νιόβης απείχε περίπου μισό στάδιο από τους τάφους και ότι η τέφρα από την πυρά σωζόταν μέχρι τις μέρες του (Παυσ. 9.17.2). Η Νιόβη, σύμφωνα με νεότερη παραλλαγή, άφησε τη Θήβα και πήγε στον πατέρα της Τάνταλο στη Σίπυλο ή στο όρος Σίπυλο, και εκεί, αφού προσευχήθηκε στον Δία, απολιθώθηκε, οι θεοί τη μεταμόρφωσαν σε πέτρα για να τη λυτρώσουν από τον θρήνο της. Όμως από τα μάτια της, δυο βαθουλώματα στην πέτρα, εξακολουθούσαν να τρέχουν δάκρυα νύχτα και μέρα. (Απολλόδ. 3.4) Όσο για τον πατέρα τους Αμφίονα, αυτός προσπάθησε να εκδικηθεί τον Απόλλωνα βάζοντας φωτιά στον ναό του. Έπεσε και αυτός νεκρός χτυπημένος από τα βέλη του θεού, όπως εξάλλου το συνήθιζε ο Απόλλωνας, τιμωρός της ύβρης των ανθρώπων***. Οι πολέμιοι του θεού, όπως η Νιόβη και ο Αμφίονας, συντρίβονται μπροστά στον νέο θεό, η λατρεία του οποίου εξαπλωνόταν.
Ο Αισχύλος στην ομώνυμη χαμένη τραγωδία του παρουσιάζει τη Νιόβη να στέκεται άκλαυτη και άσιτη μπροστά στον τάφο των παιδιών της για τρεις μέρες, και η αγγειογραφία τη δείχνει να αρχίζει να πετρώνει· ο Σοφοκλής τη θέλει φυγάδα από τη Θήβα στη Σίπυλο, ικέτισσα στους θεούς για να την απαλλάξουν από τον πόνο της, μέχρι που ο Δίας τη μεταμορφώνει· ο Οβίδιος την παρουσιάζει απολιθωμένη να εκσφενδονίζεται από ανεμοστρόβιλο από τη Θήβα στη Σίπυλο και να σχηματίζει βράχο σε μορφή θρηνούσας γυναίκας (Μετ. 6.146-312). Βέβαια, μια περισσότερο ορθολογιστική ερμηνεία θα απέδιδε τον μύθο της μεταμόρφωσης της Νιόβης σε βράχο στο όρος της πατρίδας της στο σχήμα του ίδιου του βράχου, τουλάχιστον από κάποια απόσταση. Σε αυτή την περίπτωση ο αρχικός μύθος της τιμωρίας της Νιόβης συμπληρώθηκε αιτιολογικά. Ο Παυσανίας, αυτόπτης περιηγητής, μαρτυρεί τα εξής:
Στην κορυφή του θεάτρου [στην Αθήνα] υπάρχει σπήλαιο, επάνω στον βράχο, κάτω από την Ακρόπολη. Εκεί είναι τοποθετημένος ένας τρίποδας [χορηγικό μνημείο του Θρησίλου]. Σε αυτόν παριστάνονται ο Απόλλωνας και η Άρτεμη να σκοτώνουν τα παιδιά της Νιόβης. Αυτή τη Νιόβη την είδα και εγώ με τα μάτια μου, όταν ανέβηκα στο βουνό Σίπυλον. Ο βράχος και ο γκρεμός καθόλου δεν έχουν σχήμα γυναίκας που πενθεί ή κάτι τέτοιο γι' αυτόν που στέκεται εκεί κοντά. Αν όμως απομακρυνθείς, θα νομίσεις ότι βλέπεις γυναίκα δακρυσμένη και θλιμμένη. (Παυσ. 1.21.3)
Άλλη παραλλαγή του μύθου αποδίδει τη μεταμόρφωση της Νιόβης πάλι στην οδύνη της για τον χαμό των παιδιών της, που όμως προκλήθηκε με διαφορετικό τρόπο και για διαφορετικούς λόγους. Η Νιόβη, σε αυτή την εκδοχή, είναι κόρη του Ασσάωνα που την πάντρεψε με τον Ασσύριο Φίλοττο. Αυτός σκοτώθηκε σε κυνήγι και τότε εκδηλώθηκε ο ανόσιος έρωτας του πατέρα για την κόρη του. Η άρνηση της Νιόβης να του δοθεί οδήγησε τον Ασσάωνα στη σκέψη της εκδίκησης. Κάλεσε τους είκοσι εγγονούς του στο παλάτι και την ώρα του γεύματος έβαλε φωτιά και κάηκαν όλοι. Στην αυτοκτονία οδηγήθηκαν πατέρας και κόρη, από τύψεις ο Ασσάωνας, από την οδύνη της η Νιόβη, για την οποία λεγόταν ότι έπεσε από ένα βράχο. Ή ότι μεταμορφώθηκε σε πέτρα. (Παρθ., Ερωτ. Παθ. 33) Όσο για τον ορθολογιστή Παλαίφατο, υποστηρίζει ότι η Νιόβη πράγματι έχασε τα παιδιά της και ότι στον τάφο τους κάποιος έφτιαξε μια λίθινη εικόνα. Μπροστά σε αυτήν στεκόταν η Νιόβη ακίνητη σαν πέτρα -Νιόβη λιθίνη ἕστηκεν ἐπὶ τῷ τύμβῳ (περί απίστων 8)
--------------------------------------
*Νιόβη: Curriculum vitae
Αυτός ο Τάνταλος είχε ένα γιο, τον Πέλοπα, και μια κόρη, τη Νιόβη, που γέννησε επτά γιους και επτά κόρες, ομορφότερη η μία από την άλλη. Για τα πολλά της παιδιά περηφανευόταν και πολλές φορές καυχιόταν και έλεγε ότι ήταν πιο ευλογημένη και από τη Λητώ. Έπειτα, λένε οι μύθοι, η Λητώ οργίστηκε και πρόσταξε τον Απόλλωνα να τοξεύσει τους γιους της Νιόβης και την Άρτεμη τις κόρες. Κι όταν τα παιδιά υπάκουσαν στη μητέρα τους και τόξευσαν ταυτόχρονα τα παιδιά της Νιόβης, την ίδια εκείνη στιγμή συνέβη ώστε η Νιόβη να είναι και εύτεκνη και άτεκνη.
(Διόδ. Σ. 4.74.3)
**Ο Αχιλλέας μιλά για τη Νιόβη
Ο Αχιλλέας παρακινεί τον Πρίαμο να δειπνήσουν, θυμίζοντας στον γέροντα πατέρα ότι ως και η Νιόβη έφαγε, όταν απόκαμε από τον θρήνο για τον χαμό των παιδιών της. Η λήψη τροφής ήταν σημαντική, γαιτί δήλωνε ότι οι συγγενείς που πενθούσαν τον νεκρό τους επανέρχονταν σταδιακά στη ζωή:
Και τώρα να δειπνήσομεν, ω γέρε, ας στοχασθούμε
ότι δεν ελησμόνησε μήτε η λαμπρή Νιόβη
τροφήν να πάρ' η δύστυχη σ' εκείνην την ημέραν
που είδε δώδεκα παιδιά στο σπίτι πεθαμένα
έξι ανδρειωμέν' αγόρια της και έξι θυγατέρες·
τ' αγόρια ο Φοίβος φόνευσε με τ' αργυρό του τόξο,
τες κόρες πάλ' η Άρτεμις από χολήν που επήραν,
ότι με την καλήν Λητώ ισώνετο η Νιόβη,
πως αυτή γέννησε πολλά κι εκείνη δύο μόνον.
Και όμως οι δύο τους πολλούς αφάνισαν, κι εννέα
στο αίμα ημέρες έμειναν, και άνθρωπος να τους θάψει
δεν ήταν, ότι τους λαούς ελίθωσεν ο Δίας.
Κι οι επουράνιοι θεοί τους δέκα τους εθάψαν
αλλά στα δάκρυ' απόκαμε κι εκείνη κι ενθυμήθη
τροφήν να πάρ' η δύστυχη· και τώρα στου Σιπύλου
τα έρμα όρη τ' άγρια κει που ησυχάζουν νύμφες
από χορούς που έστησαν στες άκρες του Αχελώου,
τον πόνον πόχει απ' τους θεούς και πέτρα ως είναι τρέφει.
Και, ω θείε γέρε, την τροφήν κι εμείς ας θυμηθούμε.
(Όμ., Ιλ. Ω 601-619)
***Πρβ. τον λιμό που έστειλε στο αχαϊκό στρατόπεδο εξαιτίας της άρνησης του Αγαμέμνονα να παραδώσει τη Χρυσηίδα στον πατέρα της. Ή τον λιμό που έστειλε στη Θήβα, επειδή οι Θηβαίοι δεν είχαν φροντίσει να διαλευκάνουν τον φόνο του βασιλιά τους Λάιου.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου