Ιωάννης Συκουτρής: Ο Παιδαγωγισμός

Συντομώτερον ημπορεί,  ύστερ’ από όσα είπα, να κριθή η άλλη λύσις, με την οποίαν αντικρύζεται το πρόβλημα, η λύσις του παιδαγωγισμού. Είναι πολλά τα δημοσιεύματα -και θα ήσαν πολύ περισσότερα, αν υπήρχαν περισσότεροι ξένοι τυφλοσύρται, όπως υπάρχουν δια την διδακτικήν άλλων μαθημάτων- εις τα όποια αναπτύσσεται η μέθοδος της διδασκαλίας και ερμηνείας των νεοελληνικών λογοτεχνημάτων. Και όλ’ αυτά τα δημοσιεύματα αναχωρούν από μίαν προϋπόθεσιν, ότι οι καθηγηταί μας γνωρίζουν και αισθάνονται την νεοελληνικήν λογοτεχνίαν, αγνοούν δε μόνον, πώς να την διδάξουν, ώστε και τα παιδιά να την εννοήσουν και να την αισθανθούν. Αυτήν την έλλειψιν έρχονται ν’ αναπληρώσουν οι συγγραφείς των.

 

Ότι η προϋπόθεσις αυτή είναι εσφαλμένη απολύτως, είναι, νομίζω, προφανές εξ όσων είπα εις άλλα κεφάλαια. Και όμως τα δημοσιεύματ’ αυτά αγοράζονται και διαβάζονται -όπως διαβάζονται και αγοράζονται κάθε χρόνον ένα πλήθος παιδαγωγικών βιβλίων, δυσανάλογον προς τα βιβλία άλλου περιεχομένου. Διότι ο εκπαιδευτικός μας κόσμος κατέχεται, ιδίως τα τελευταία χρόνια, από έναν πρωτοφανή και επικίνδυνον πυρετόν παιδαγωγισμού, εις βάρος κάθε άλλης σοβαρωτέρας ενασχολήσεως με την επιστημονικήν γνώσιν και το επιστημονικόν ήθος, τα οποία, όταν υπάρχουν, ευρίσκουν συνήθως και την διδακτικήν μέθοδον, όταν όμως δεν υπάρχουν, καμμία σοφή μέθοδος δεν ημπορεί ν’ αναπλήρωση.

 

Τροφήν ευρίσκει ο παιδαγωγισμός αυτός αφ’ ενός μεν εις την θλιβεράν βυζαντινήν κληρονομίαν της λατρείας των τύπων εις βάρος της ουσίας, αφ’ ετέρου δ εις το στενώς επαγγελματικόν κριτήριον, με το οποίον ο Νεοέλλην αγαπά να κρίνη όλα τα πράγματα της πνευματικής ζωής, εις την τάσιν του, όσον το δυνατόν, ακοπώτερα και γρηγορώτερα να επιτύχη. Ο δρόμος δια του επιστημονικού καταρτισμού είναι μακρός και επίπονος· προς τι, αφού αρκεί να διάβασης ένα ή δύο βιβλία περί της μεθόδου της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών π.χ., με τας μαγικάς μάλιστα λέξεις «σχολείον εργασίας, σχολείον ζωής, νέα παιδαγωγική» κλπ., διά να ημπορής να τα διδάσκης κατά τρόπον ανέφικτον και σύμφωνον με την τελευταίαν λέξιν της επιστήμης;

 

Η κατεύθυνσις άλλως τε δίδεται άνωθεν. Εις την πλήρωσιν των ανωτέρων θέσεων κριτήριον λαμβάνεται κατά κανόνα η παιδαγωγική σοφία, όχι ο επιστημονικός καταρτισμός. Προγράμματα και οδηγίαι κάθε και τόσον ξεφουρνίζονται με το ιδανικόν του Μαργίτου*, όστις πολλά μεν ηπίστατο έργα, κακώς δ’ ήπίστατο πάντα. Γίνεται μεταρρύθμισις εκπαιδευτική, που αναθέτει εις δημοδιδασκάλους, σοφούς ίσως παιδαγωγικώς, άλλα μόλις κατέχοντας τας γνώσεις, που χρειάζονται δια τας 4 πρώτας τάξεις του δημοτικού, να διδάσκουν εις τις ανωτέρας τάξεις μαθήματα, που εδίδασκον εις το καταργηθέν ελληνικόν σχολείον ειδικοί επιστήμονες. Παιδαγωγικά συνέδρια γίνονται, εις τα οποία η επιστήμη η καθαρά συστηματικώς αγνοείται. Ακόμη και αυτό το Διδασκαλείον της Μ. Εκπαιδεύσεως, που θα ημπορούσε ν’ αποτελέση το κέντρον, εις το όποιον οι επιστήμονες, οι προ πολλών ετών αποφοιτήσαντες, θα ήρχοντο εις επαφήν με την κίνησιν τής επιστήμης των και τας συγχρόνους της τάσεις, και να είναι ένας διαρκής δεσμός μεταξύ Ανωτάτης και Μέσης Εκπαιδεύσεως, παρέλειψε το αποτελεσματικώτερον προς τούτο μέσον — ν’ αναθέτη την διδασκαλίαν των μη παιδαγωγικών μαθημάτων εις αντιπροσώπους της παραγωγικής επιστήμης, λαμβανόμενους είτ’ από το διδακτικόν προσωπικόν του Πανεπιστημίου, είτε και από άλλας υπηρεσίας αυστηρώς επιστημονικού χαρακτήρος, όπως π. χ. η Αρχαιολογική, το Ιστορικόν Λεξικόν, το Λαογραφικόν Αρχείον κλπ. Είναι παράδοξον, αν υπό τας συνθήκας αυτάς και το πρόβλημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας κατεβιβάσθη εις πρόβλημα διδακτικής, και μετετοπίσθη εις πρόβλημα μορφώσεως των μαθητών το κατ’ εξοχήν πρόβλημα καταρτισμού και προπαρασκευής του διδάσκοντος προσωπικού;

 

Και το αποτέλεσμα είναι, να διδάσκεται ένα ποίημα ενώπιον των μαθητών μ’ όλην την σχολαστικήν ακριβολογίαν των κανόνων της διδακτικής, να ερμηνεύωνται αι λεπτομέρειαι ξηρά, εγκεφαλικά, να λείπη όμως από όλην αυτήν τήν εργασίαν η βαθύτερα πνοή. Αυτήν δεν την δίδει καμμία παιδαγωγική σοφία· είναι αποτέλεσμα πλούσιας, πολυμερούς, ασφαλούς, ζωντανής γνώσεως, που επιτρέπει εις τον διδάσκαλον να ομιλή «εκ περιουσίας», και είναι απόκτημα μακράς, εσωψύχου αναστροφής με τον κόσμον τής τέχνης και του λόγου. Αύται είναι αι κύριαι, αι απαραίτητοι προϋποθέσεις κάθε γονίμου διδασκαλίας της εθνικής μας λογοτεχνίας.

------------------------

 *Ο «Μαργίτης» ήταν ένα διάσημο κωμικό έπος της αρχαϊκής εποχής από το οποίο έχουν διασωθεί ελάχιστα μόνον αποσπάσματα. Ο κεντρικός ήρωας του έργου, ο Μαργίτης, ήταν ένας ανόητος και ανίκανος γόνος πλούσιας οικογένειας (σύμφωνα με πληροφορία του Ευσταθίου), που «οι θεοί δεν τον είχαν διδάξει ούτε να σκάβει ούτε να οργώνει ούτε να κάνει κάτι άλλο»· ένας αδαής «ξερόλας», που «ήξερε πολλά, όμως όλα τα ήξερε άσχημα», σύμφωνα με έναν άλλο στίχο του ποιήματος που διέσωσε ο Πλάτων.

 

Ιωάννης Συκουτρής, Η διδασκαλία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας.