Κανείς δεν γνωρίζει τίποτα – κι ούτε αυτό είναι σίγουρο. Δεν πρέπει να θεωρείτε δεδομένο πως ότι πιστεύετε είναι αληθές. Μπορεί να σφάλλετε. Όλα μπορούν να επερωτηθούν, όλα μπορούν να αμφισβητηθούν. Η καλύτερη λύση είναι λοιπόν να είστε ανοιχτόμυαλοι. Μη δεσμεύεστε, και δε θα απογοητευτείτε. Αυτή είναι η βασική διδασκαλία του σκεπτικισμού, μιας φιλοσοφίας που ήταν δημοφιλής για εκατοντάδες χρόνια στην αρχαία Ελλάδα και αργότερα στη Ρώμη. Σε αντίθεση με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, οι πιο ακραίοι σκεπτικιστές δεν ήθελαν να έχουν πάγιες απόψεις για τίποτα. Ο αρχαίος Έλληνας Πύρρων (περ. 365-270 π.Χ.) ήταν ο διασημότερος και πιθανόν ο πιο ακραίος σκεπτικιστής όλων των εποχών.
Η επιμονή του Σωκράτη πως το μόνο που γνώριζε ήταν πόσο λίγα γνώριζε είναι επίσης σκεπτικιστική θέση. Όμως ο Πύρρων την πήγε παραπέρα. Πιθανόν την έφτασε στα άκρα. Όπως ο Σωκράτης, δεν έγραψε τίποτα.
Ας δούμε την προσέγγισή του στη ζωή. Δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε πλήρως τις αισθήσεις. Συχνά μας παραπλανούν, ο Πύρρων αποφάσισε να μην τις εμπιστεύεται ποτέ.
Έτσι, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι θα έβλεπαν την άκρη ενός βράχου και τον γκρεμό από κάτω ως ένδειξη ότι θα ήταν ανόητο να συνεχίσουν να περπατούν προς τα εκεί, ο Πύρρων διαφωνούσε.
Ο Πύρρων κατόρθωσε με κάποιον τρόπο να βιώσει αυτήν τη φιλοσοφία της πλήρους αταραξίας και να επιβληθεί σε όλα τα συνήθη και φυσικά ανθρώπινα συναισθήματα και πρότυπα συμπεριφοράς.
Όταν ήταν νέος, ο Πύρρων επισκέφτηκε την Ινδία. Η Ινδία είχε μεγάλη παράδοση πνευματικών δασκάλων ή γκουρού, που έβαζαν τον εαυτό τους σε μια κατάσταση ακραίας και σχεδόν απίστευτης σωματικής στέρησης. Η φιλοσοφική προσέγγιση του Πύρρωνα έμοιαζε σίγουρα μ’ εκείνη ενός μυστικιστή. Η ήρεμη ψυχική του διάθεση εντυπωσίαζε βαθιά όλους τους γύρω του. Ο λόγος για τον οποίο δεν ήθελε να επεξεργαστεί τίποτα ήταν, κατά τη γνώμη του το ότι όλα είναι θέμα άποψης.
Αν δεν υπάρχει τρόπος να ανακαλύψουμε την αλήθεια, τότε δε χρειάζεται να ανησυχούμε. Μπορούμε να αποστασιοποιηθούμε απ’ όλες τις πάγιες πεποιθήσεις, επειδή οι πάγιες πεποιθήσεις ενέχουν πάντα την αυταπάτη.
Αν συναντούσατε τον Πύρρωνα, πιθανόν θα σκεπτόσασταν ότι είναι τρελός. Και ίσως ήταν, κατά κάποιον τρόπο. Όμως οι απόψεις και η συμπεριφορά του ήταν συνεπείς. Θα θεωρούσε ότι διάφορες βεβαιότητες σας είναι απλώς παράλογες και σας εμποδίζουν να αποκτήσετε ψυχική γαλήνη. Θεωρείτε πολλά πράγματα δεδομένα. Αυτό μοιάζει με το να χτίζατε ένα σπίτι στην άμμο.
Ο Πύρρων συνόψιζε κομψά τη φιλοσοφία του με τη μορφή τριών ερωτημάτων, που όποιος θέλει να είναι ευτυχισμένος πρέπει να θέτει:
Τι είναι όντως τα πράγματα;
Τι στάση πρέπει να έχουμε ως προς αυτά;
Τι θα συμβεί σε όποιον όντως υιοθετήσει μια τέτοια στάση;
Οι απαντήσεις του ήταν απλές και με νόημα.
Πρώτον, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πως είναι ο κόσμος – αυτό μας υπερβαίνει. Κανείς ποτέ δεν θα μάθει την έσχατη φύση της πραγματικότητας. Μια τέτοια γνώση είναι εντελώς αδύνατη για τους ανθρώπους. Επομένως ξεχάσετε το. Αυτή η άποψη αντιβαίνει εντελώς στην Πλατωνική Θεωρία των Ιδεών και τη δυνατότητα των φιλοσόφων να τις γνωρίζουν μέσω της αφηρημένης σκέψης.
Δεύτερον, και ως αποτέλεσμα του παραπάνω, δεν πρέπει να δεσμευόμαστε σε καμία άποψη. Επειδή τίποτα δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα, πρέπει να αναστέλλουμε κάθε κρίση και να διάγουμε τον βίο μας με μη δεσμευτικό τρόπο. Κάθε επιθυμία σας υποδηλώνει ότι πιστεύετε πως κάποιο πράγμα είναι καλύτερο από κάποιο άλλο. Η δυστυχία πηγάζει από το να μην αποκτάτε αυτό που θέλετε. Μα δεν μπορείτε να γνωρίζετε ότι κάτι είναι καλύτερο από το οποιοδήποτε άλλο. Έτσι, πίστευε ο Πύρρων, για να είστε ευτυχισμένοι θα πρέπει να απελευθερωθείτε από επιθυμίες και να μη νοιάζεστε για το πώς έρχονται τα πράγματα. Αυτός είναι ο σωστός τρόπος ζωής. Να αναγνωρίζεται πως τίποτε δεν έχει σημασία. Με αυτόν τον τρόπο, τίποτα δε θα επηρεάζει τη ψυχική σας διάθεση, που θα διέπεται από εσωτερική γαλήνη.
Τρίτον, αν ακολουθήσετε αυτήν τη διδασκαλία θα σας συμβεί το εξής: Στην αρχή θα είστε αμίλητοι, αφού δεν θα ξέρετε τι να πείτε για το οτιδήποτε. Και κάποια στιγμή θα έχετε απαλλαγεί από κάθε ανησυχία. Αυτό είναι το καλύτερο που μπορείτε να ελπίζετε στη ζωή. Είναι σχεδόν σαν θρησκευτική εμπειρία.
Αυτά λέει η θεωρία. Έμοιαζε να είχε αποτέλεσμα στον Πύρρωνα, αν και δύσκολα θα λέγαμε το ίδιο για το μεγαλύτερο τμήμα της ανθρωπότητας.
Η βασική αδυναμία της πυρρώνειας προσέγγισης είναι ότι περνά από τη θέση «Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τίποτα» στο συμπέρασμα «Συνεπώς πρέπει να αγνοούμε τα ένστικτα και τα αισθήματά μας για το τι είναι επικίνδυνο». Όμως τα ένστικτα μας μας σώζουν από πολλούς πιθανούς κινδύνους. Μπορούμε λοιπόν να είμαστε σκεπτικιστές απέναντι στον πυρρώνειο σκεπτικισμό.
Δεν ήταν όλοι οι σκεπτικιστές στην ιστορία της φιλοσοφίας τόσο ακραίοι όσο ο Πύρρων. Υπάρχει μια μεγάλη παράδοση μετριοπαθούς σκεπτικισμού, σύμφωνα με τον οποίο διερωτόμαστε για τις αποφάνσεις μας και εξετάζουμε τα τεκμήρια για όσα πιστεύουμε, δίχως να προσπαθούμε να ζούμε υπό διαρκή αμφιβολία.
Η σκεπτικιστική διερώτηση αυτού του τύπου βρίσκεται στον πυρήνα της φιλοσοφίας. Όλοι οι μεγάλοι φιλόσοφοι ήταν σκεπτικιστές με αυτή την έννοια. Είναι το αντίθετο του δογματισμού.
Στόχος του μετριοπαθούς φιλοσοφικού σκεπτικισμού είναι η προσέγγιση της αλήθειας, τουλάχιστον η αποκάλυψη του πόσο λίγα γνωρίζουμε ή μπορούμε να γνωρίζουμε
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου