Ηγεσία και εξουσία

Η κοινωνία δεν είναι δημιουργία των ατόμων, αλλά είναι κυρίως ένα σύμπλεγμα θεσμών, και η ιστορία της κατευθύνεται από νόμους που καθορίζονται από ένα μέσον όρο απαραίτητων συμβιβασμών.

Για παράδειγμα, ο κοινός παρονομαστής της επιτυχίας στον ανελέητο κόσμο των μπίζνες και της πολιτικής κινείται σε ένα συγκεκριμένο μοτίβο: «Η πλειοψηφία αυτών που φτάνουν στην κορυφή ξέρουν να χειρίζονται τους άλλους προς όφελος της ιεραρχίας». Στον Ηγεμόνα ο Μακιαβέλι θέτει στην ουσία ένα γρίφο: «Πώς μπορείς να πείσεις τους άλλους, κυρίως τους γύρω σου, αλλά και τον απλό λαό, ότι το όραμά σου είναι και δικό τους όραμα».

Οι Ρωμαίοι πατρίκιοι, η ελίτ της πιο πρακτικής δημοκρατίας –με την έννοια της διαχείρισης των δημόσιων πραγμάτων (res publica)– έχουν ξεκάθαρη θέση στο ζήτημα της εξουσίας: «Η ηγετική ικανότητα πηγάζει από τη φιλοδοξία». Ο στόχος είναι η αναγνωρισιμότητα και ο πλούτος. Το χρήμα δαπανάται κυρίως για να διευρυνθεί η σφαίρα επιρροής και να υπάρχει αναρρίχηση στα δημόσια αξιώματα. Μετά έρχεται η δόξα μέσα από τη στρατηγία, την καθυπόταξη των άλλων, τα τολμηρά εγχειρήματα, που φέρνουν άλλον πλούτο. Ο εξουσιαστής ηγέτης λειτουργεί στο επίκεντρο ομόκεντρων κύκλων με τη βοήθεια των θεών και της τύχης, των φίλων, των πελατών ψηφοφόρων, των μισθοφόρων και των λοιπών ευνοουμένων. Η ηγεσία στο ρωμαϊκό πρότυπο προϋποθέτει ανταλλαγές, πρόσκαιρους συμβιβασμούς, συνειδητή ή ασυνείδητη εξαπάτηση.

Το πιο σημαντικό είναι η επιβολή του σεβασμού. Στην πρωσική Γερμανία ο Φρειδερίκος ο Μέγας διατυπώνει στον Αντι-Μακιαβέλι του το μανιφέστο του καλού προτεστάντη ηγέτη-εξουσιαστή: «Οι ανώτατοι άρχοντες δεν αρκεί να προβαίνουν σε λαμπρές πράξεις και να ικανοποιούν τη φιλοδοξία και το μεγαλείο τους, αλλά πρέπει να επιδιώκουν το κοινό καλό και την ευτυχία του ανθρώπινου γένους. Θυσιάζουν τα επιπόλαια πάθη τους προς χάριν της ευημερίας αμέτρητων ανθρώπων, που έχουν καθήκον τους να προστατεύουν». Για να γίνει κάποιος ηγέτης στην προτεσταντική μυθολογία, πρέπει να παραιτηθεί από τον εγωισμό του, να τον ενσωματώσει στο στόχο του, κυρίως όμως να δείχνει ότι διαθέτει θάρρος και χαρισματικότητα.

Η χαρισματικότητα είναι μια πολύπλοκη έννοια, που ενώ κανονικά ανήκει στο πεδίο της ελευθερίας, στον κομφορμιστικό κόσμο της εξουσίας μετατρέπει τον ιδιοφυή σε υπηρέτη της ιεραρχίας.

Η χαρισματικότητα είναι κυρίως μαγεία, ότι μπορεί να πιάνει κανείς ενστικτωδώς τις τάσεις της εποχής αλλά και ότι μπορεί εύκολα να μετατρέψει αυτήν την ευαισθησία σε αναισθησία μπροστά στον ανθρώπινο πόνο. Ο εξουσιαστής ηγέτης πρέπει να αντιλαμβάνεται άμεσα το τι είναι απαραίτητο για την επιτυχία και κυρίως να λαμβάνει άμεσα αποφάσεις, να παίρνει ρίσκο. Στον αντίποδα του κομφορμισμού, η σημαντικότερη άσκηση εξουσίας αφορά την ενεργητική τοποθέτηση του εαυτού μας στον κόσμο. Εδώ η ηγεσία είναι το θάρρος της ανακάλυψης και διεύρυνσης της προσωπικής μας ταυτότητας. Η εμβάθυνση στα θέλω, στα πιστεύω, η λύση της αντίφασης ανάμεσα στα πρέπει και στις πραγματικές ανάγκες που αφορούν τη ζωή, η σύνδεση-σύνθεση με την κοινότητα προϋποθέτει τη γνώση της τήρησης των αναλογιών μέσα από ένα παιχνίδι με τον καθρέφτη. Μια διαρκή διαλογική σχέση με στόχο την κατάκτηση της ελευθερίας.