Η έννοια της ζωής στο Σύμπαν

Tο αν υπάρχει ζωή στο Σύμπαν, είναι ένα πρόβλημα που δύσκολα μπορεί να μελετηθεί και να λυθεί, γιατί παρουσιάζει αρκετές ιδιομορφίες. Προκειμένου να την αναζητήσουμε στα πέρατα της Δημιουργίας, θα πρέπει να γνωρίζουμε πώς είναι δομημένη αυτή η μορφή ζωής. Αρχικά υποθέταμε ότι θα πρέπει να είναι βιολογικά όμοια με αυτήν της Γης. Γνωρίζουμε όμως τι σημαίνει ζωή, έστω και στο γήινο πεδίο; Είναι η ζωή μια πολύπλοκη συναρμολόγηση ύλης ή υπάρχει και κάτι άλλο, μέσα και πάνω από αυτήν; Για παράδειγμα, ο βιοχημικός ορισμός της γήινης ζωής, ως ένα σύνολο νουκλεϊνικών οξέων, πρωτεϊνών και άλλων πιο σύνθετων μορίων είναι ουσιαστικά προσαρμοσμένος στα γήινα μέτρα. Άλλωστε, όπως αναφέρει σε άρθρο του ο αναπληρωτής καθηγητής Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης Λουκάς Bλάχος, «Στη μοντέρνα γλώσσα των μη-γραμμικών συστημάτων η ζωή είναι μια ξαφνική εμφάνιση οργάνωσης (τάξης) μέσα στο χάος, ένα φαινόμενο πολύ συνηθισμένο στα αριθμητικά μοντέλα πολύπλοκων συστημάτων».

Συνεπώς, το πρόβλημα σήμερα θεωρείται πιο σύνθετο, εφ’ όσον όλοι πλέον αποδέχονται ότι πολύ πιθανόν η αναζητούμενη εξωγήινη ζωή να είναι βιολογικά διαφορετική από εκείνη της Γης. Το δύσκολο αυτό πρόβλημα προσπαθεί να λύσει ένας νέος επιστημονικός κλάδος, η «Aστροβιολογία», η οποία έχει την ιδιαιτερότητα να ψάχνει να βρει κάτι που δεν γνωρίζει πώς και τι ακριβώς είναι.

Στις παλαιότερες εποχές, τότε που οι άνθρωποι δεν είχαν τη δυνατότητα να κατανοήσουν τη δομή ενός βιολογικού συστήματος, η γέννηση ενός παιδιού ή η μετατροπή του σπόρου σε δένδρο, αποδιδόταν πολύ φυσικά στην παρέμβαση μιας υπέρλογης «Θείας Δύναμης». H αντίληψη αυτή άλλαξε ριζικά κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης, όταν η ανάπτυξη της Ουράνιας Mηχανικής ώθησε την επιστήμη να διατυπώσει την άποψη ότι οι έμβιοι οργανισμοί δεν αποτελούν παρά πολύπλοκους ωρολογιακούς μηχανισμούς. H έρευνα όμως δεν στάθηκε ικανή να ανακαλύψει έναν τέτοιο μηχανισμό, γεγονός που ανάγκασε τους ερευνητές να επινοήσουν την ύπαρξη μιας μυστηριώδους «ζωτικής δύναμης» (vis vitalis). Oι επιστήμονες επικαλούνταν την αδιευκρίνιστη αυτή δύναμη κάθε φορά που τα βιολογικά φαινόμενα δεν ήταν δυνατόν να ερμηνευτούν μέσω κάποιων γνωστών φυσικών μηχανισμών.

Αργότερα, με την ανάπτυξη της Mοριακής Bιολογίας, η ύπαρξη της ζωτικής δύναμης παραμερίστηκε και άρχισε πάλι να κερδίζει έδαφος η άποψη ότι τα βιολογικά συστήματα δεν είναι παρά δομές μορίων και ατόμων. Στους υποστηρικτές αυτής της άποψης, εντείνεται η βεβαιότητα ότι αφού το Σύμπαν είναι φτιαγμένο από το ίδιο υλικό, υπάρχουν μεγάλες ελπίδες να ζουν και άλλα όντα σαν εμάς στο Σύμπαν.

Το πρόβλημα όμως της ζωής δεν έχει βρει την τελική του λύση. Mέσα σ’ ένα Σύμπαν διαρκών φυσικών εκπλήξεων, που ακόμα δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ούτε τη δομή ούτε τη φύση του, δεν μπορούμε να αρνηθούμε τη δυνατότητα ύπαρξης κάτι άλλου «έξω από την ύλη», που έχει τη δυνατότητα να την δημιουργεί και να της δίνει την ιδιότητα της ζωής. Εξάλλου οι σύγχρονες ανακαλύψεις της Κβαντομηχανικής έχουν αποκαλύψει ότι αυτό που ονομάζουμε «στοιχειώδη ύλη», δεν είναι παρά η έκφραση ενός στοιχειώδους πεδίου, που δημιουργείται από επιμέρους ενεργειακές συμπυκνώσεις, οι οποίες γίνονται αισθητές ως στοιχειώδη σωμάτια.

Αστροβιολογία και Κυβερνητική

Επειδή, όπως ήδη αναφέραμε, έχουμε πλέον αντιληφθεί ότι η έννοια ζωή μέσα στο Σύμπαν δεν συνδέεται υποχρεωτικά με τα αντίστοιχα γήινα πρότυπα, και ότι θα μπορούσαν οι λειτουργίες της να ακολουθούν εντελώς διαφορετικές αρχές, δημιουργήθηκε η ανάγκη καθορισμού ενός νέου ορισμού της έννοιας ζωή, που να μην περιορίζεται από τα στενά γήινα πρότυπα.

Λύση σ’ αυτό το πρόβλημα επιχειρεί να δώσει μία νέα επιστήμη, η «Kυβερνητική», η οποία προσπαθεί να απομονώσει τις λειτουργίες που παραμένουν αναλλοίωτες, ασχέτως από τη διαφοροποίηση του εξωτερικού περιβάλλοντος στο οποίο δημιουργείται η ζωή. Οπως πρεσβεύει ο Ρώσος μαθηματικός A.A. Λιαπούνοφ, τα έμβια συστήματα παρουσιάζουν την ιδιότητα —μέσω απόλυτα προσδιορισμένων καναλιών— να μεταβιβάζουν μικρές ποσότητες ενέργειας ή υλικού, που περιέχει συμπυκνωμένο έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών.

Προσπαθώντας να περιγράψουμε λεπτομερέστερα την ιδέα αυτή θα μπορούσαμε να σημειώσουμε ότι, μέσω των αισθήσεων, ο κάθε οργανισμός συλλέγει πληροφορίες με τη μορφή κωδικοποιημένων σημάτων ενέργειας. Oι πληροφορίες αυτές, αφού επεξεργαστούν, επανεκπέμπονται με τη μορφή νέων σημάτων, και μέσω προκαθορισμένων καναλιών οδηγούνται σε κέντρα τα οποία ενεργοποιούμενα προκαλούν μια εσωτερική αναδιοργάνωση του συστήματος, που βοηθάει στη διατήρηση της ακεραιότητάς του.

O μηχανισμός που επεξεργάζεται τις πληροφορίες ονομάζεται «σύστημα ελέγχου». Οι πληροφορίες που συλλέγονται από έναν μεγάλο αριθμό στοιχείων εισόδου, έχουν τη δυνατότητα να αποθηκεύονται σ’ ένα σύστημα μνήμης μέσω ενός δικτύου καναλιών. Mε τον προηγούμενο τρόπο η «Κυβερνητική» προσπαθεί να δώσει έναν λειτουργικό ορισμό της έννοιας ζωή, που ικανοποιεί με μεγάλη ακρίβεια τις αρχές λειτουργίας των ηλεκτρονικών υπολογιστικών μηχανών και, σύμφωνα με πολλές απόψεις, μοιάζει αρκετά με τα γήινα βιολογικά συστήματα.

Iσως στο μέλλον, ένας συνδυασμός των απόψεων της Κυβερνητικής και της Mοριακής Bιολογίας μάς οδηγήσει στην κατανόηση της φύσης της ζωής, που —όπως πρέπει να παραδεχθούμε— ακόμη μας είναι άγνωστη.