Η κρίση της χώρας μας (οικονομική, κοινωνική, πολιτική) αντανακλά την κρίση του συστήματος αξιών της κοινωνίας μας, ενώ η κρίση αξιών είναι κατά κύριο λόγο συνέπεια μιας μακρόχρονης κρίσης στην Παιδεία μας.
Η μόρφωση των Ελληνόπουλων έπαψε να έχει επίκεντρο τον άνθρωπο και την καλλιέργεια των αρετών (σύμφωνα με τα Ελληνοχριστιανικά ιδεώδη) και κατέληξε σε μια στείρα μεταφορά γνώσεων, μια τεχνοκρατική «εκπαίδευση», με κύριο στόχο την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια, και μάλιστα σε «πρώτες» σχολές (για οικονομική «ευημερία»…). Έτσι ξεχάσαμε την ανθρωπιστική παιδεία και οδηγηθήκαμε στην «παραπαιδεία», που ισοπεδώνει τον άνθρωπο και τον κάνει ένα απλό γρανάζι στην παραγωγική μηχανή. Ο άνθρωπος έχασε την πολύτιμη ιδιαιτερότητά του, την προσωπικότητά του, και από πρόσωπο έγινε άτομο. Έχασε το «άνω θρώσκω», που οδηγεί στο Αριστοτέλειο «ευ ζην», προσπαθώντας να κατακτήσει την «καλοπέραση», συχνά μέσα από το «ασώτως ζην». Με αυτούς τους όρους, η κρίση μας είναι πρωτίστως και εξεχόντως πνευματική, και αν δεν το καταλάβουμε αυτό δεν θα βγούμε ποτέ από την κρίση.
Όπως θα φανεί στη συνέχεια, η στάση μας απέναντι στην παραγωγή και την κατανάλωση τροφίμων (και άλλων αγαθών), είναι επίσης απόρροια της παιδείας μας και συνιστά στάση ζωής, που μας χαρακτηρίζει ως προσωπικότητες. Είναι ενδιαφέρον και αποκαλυπτικό να δούμε τις απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα, που αναφέρονται στην καθημερινότητά μας:
- Πώς λειτουργούμε ως παραγωγοί τροφίμων; Σε συνεργασία με τη φύση ή ενάντια στη φύση;
- Πώς λειτουργούμε ως ανενημέρωτοι, αδιάφοροι, απαίδευτοι Καταναλωτές μέσα σε μια κοινωνία κρίσης;
- Πώς θα έπρεπε να λειτουργούμε ως ενημερωμένοι, ενεργοί πολίτες – Καταναλωτές με Παιδεία και ευαισθησία για τη φύση και τον συνάνθρωπό μας;
Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δίνουν το στίγμα του καθενός μας σε σχέση με δύο βασικές αρχές, την αρχή της ενάρετης ζωής και την αρχή της «αειφόρου/βιώσιμης ανάπτυξης».
Η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης έχει ξεκάθαρα διατυπωθεί από τον μεγάλο φιλόσοφό μας, τον Αριστοτέλη, στα ΠΟΛΙΤΙΚΑ του, ένα οκτάτομο έργο πάνω στην επιστήμη της πολιτικής ζωής. Ο Αριστοτέλης έδωσε το περίγραμμα της «βιωσιμότητας», περιγράφοντας την «τοπική ενδογενή ή αυτόνομη-αυτοδύναμη ανάπτυξη», χωρίς βέβαια να χρησιμοποιεί τη σημερινή ορολογία. Έτσι κατά τον Αριστοτέλη, «η πόλις» αποτελεί την ανώτερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης και έχει νόημα ύπαρξης, εφόσον είναι σε θέση να προσφέρει στους πολίτες το «ευ ζην»(1). Το ευ ζην επιτυγχάνεται μέσα από την «ολοκληρωμένη ζωή» και την «αυτάρκεια». Οι λέξεις «ολοκληρωμένη» (ζωή) και «αυτάρκεια» συνιστούν λέξεις – κλειδιά για τη «βιώσιμη ή αειφόρο ανάπτυξη».
Με απλά λόγια, «Αειφόρος Ανάπτυξη» (ΑΑ) είναι η ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες. Οποιαδήποτε εκτροπή από τον κανόνα αυτό δεν συνιστά «ολοκληρωμένη ζωή» και δεν διασφαλίζει την «αυτάρκεια» στις επόμενες γενιές.
Η ΑΑ στοχεύει στην ευημερία του ανθρώπου (το «ευ ζην»), με κοινωνική δικαιοσύνη και συνοχή, μέσα από δράσεις που διασφαλίζουν την απαιτούμενη Παιδεία για πλήρη σεβασμό στον άνθρωπο και το Περιβάλλον.
Πόσο αειφορική είναι άραγε σήμερα η Παραγωγή Τροφίμων; Ποια είναι η παγκοσμίως κρατούσα «Ηθική της Παραγωγής Τροφίμων»;
Δυστυχώς, η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων χαρακτηρίζεται από άκρως αντι-αειφορικές πρακτικές, όπως είναι:
- Η εντατικοποίηση της παραγωγής (ορμόνες, αντιβιοτικά, φυτοφάρμακα, διοξίνες, ..)
- Η χρήση Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών – ΓΤΟ («μεταλλαγμένα»), με δραματικά αρνητικές επιπτώσεις στη Βιοποικιλότητα, στη Γεωργία και στη λειτουργία της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων.
Επειδή ο μέσος πολίτης δεν έχει ενημερωθεί αρκετά για τις συνέπειες της επικράτησης των «μεταλλαγμένων» (εκ του πονηρού η εισαγωγή του όρου), και επειδή οι καταστροφικές επιπτώσεις τους είναι μη αναστρέψιμες, οφείλουμε να δώσουμε κάποιες απαραίτητες εξηγήσεις.
Αναγνωρίζουμε ότι σωστά επιλεγμένες εφαρμογές της Γενετικής Μηχανικής – ΓΜ (genetic engineering) μπορούν να μας βοηθήσουν να βγούμε από τα αδιέξοδα στα οποία οδηγηθήκαμε με την εντατικοποίηση της γεωργίας, αν σχεδιαστούν και εφαρμοστούν με σύνεση, με ασφάλεια και με γνώμονα το όφελος του ανθρώπου και του περιβάλλοντος (και όχι το όφελος των εταιρειών).
H αλόγιστη όμως χρήση εργαλείων ΓΜ για τον υπερβατικό ανασχεδιασμό νέων μορφών ζωής, χωρίς σεβασμό στους φυσικούς φραγμούς για μεταφορά γενετικού υλικού μεταξύ διαφορετικών επιπέδων ζωής (π.χ. ψάρι-φυτό), συνιστά βιασμό της φύσης και ύβρη κατά της θείας δημιουργίας. Ο άνθρωπος έμπρακτα αμφισβητεί το «πάντα εν σοφία εποίησας» και ως άλλος «Θεός» επιχειρεί να «δημιουργήσει» νέες δομές «παρά φύση ζωής», προκαλώντας τεράστια προβλήματα στην βιοποικιλότητα, στο θεσμό της Γεωργίας και στην παγκόσμια αγορά τροφίμων.
Η επανάσταση της βιοτεχνολογίας, θρυμματίζει την εικόνα μας για τη ζωή και τη φύση με έναν πολύ προσωπικό και άμεσο τρόπο, δημιουργώντας πολλά θεμελιώδη ερωτηματικά. Γιατί τελικά θέλουμε να μεταφέρουμε ένα γονίδιο ψαριού στη ντομάτα ή σε κάποιο άλλο φυτό;
Η εγκληματική «ανοχή» (ή και συνέργεια) κρατών και κυβερνήσεων στα «μεταλλαγμένα», έδωσε ήδη τους πρώτους πικρούς καρπούς της, καθώς χάνουμε καθημερινά πολύτιμο γενετικό υλικό με εξαφάνιση ιθαγενών ποικιλιών (ή φυλών) σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Παράλληλα έχουμε de facto αποδεχθεί την αδυναμία των εταιρειών ΓΜ να μας προστατέψουν από την ανεξέλεγκτη μεταφορά γενετικού υλικού από «μεταλλαγμένα» φυτά (ή ζώα) σε καθαρές ποικιλίες (ή φυλές). Επιπλέον, με νόμους(!) απαγορεύτηκε η σήμανση των «μεταλλαγμένων» τροφίμων, έτσι ώστε ο Καταναλωτής να μη γνωρίζει τι αγοράζει, άρα να μην έχει ούτε το δικαίωμα της επιλογής για αυτά που καταναλώνει, ούτε τη δυνατότητα να ασκήσει το χρέος του για την προστασία της φύσης (το «φυλάσσειν» τον επίγειο παράδεισό του).
Είναι πλέον φανερό, ότι στόχος των σκοτεινών εγκεφάλων που βρίσκονται πίσω από τα «μεταλλαγμένα» τρόφιμα δεν είναι η προστασία του περιβάλλοντος, ούτε η αντιμετώπιση του προβλήματος της παγκόσμιας πείνας (όπως ξεδιάντροπα υποστηρίζουν), αλλά η συγκέντρωση της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων σε λίγα, «βρώμικα» χέρια (μονοπωλιακές αγορές). Σκοπός τους, η οριστική και αμετάκλητη υποδούλωση των λαών, που θα έχουν χάσει την αυτάρκειά τους σε τρόφιμα, μαζί με την αδυναμία να αναπαράγουν σπόρους για να συνεχίσουν την παραδοσιακή Γεωργία.
Συμπερασματικά, η εισαγωγή των «μεταλλαγμένων» συνιστά εγκληματική παραβίαση της Αριστοτέλειας αρχής της αειφορίας και της βιώσιμης ανάπτυξης, αφού οι επόμενες γενιές δεν θα μπορούν να παράγουν και αναπαράγουν τα ίδια προϊόντα που χιλιάδες χρόνια παρήγαγαν οι πρόγονοί τους (οριστική απώλεια του «ευ ζην»).
Στον αντίποδα των αντι-αειφορικών πρακτικών παραγωγής (εντατικοποίηση, «μεταλλαγμένα»), βρίσκονται η «ολοκληρωμένη γεωργία» (γεωργία με τις ελάχιστες εισροές σε φάρμακα, λιπάσματα, ενέργεια) και η «βιολογική γεωργία», όπου και όσο αυτή μπορεί να εφαρμοστεί στα πλαίσια μιας προσοδοφόρου γεωργικής εκμετάλλευσης (και όχι απλά για κάλυψη οικογενειακών αναγκών).
Στον τομέα αυτό η χώρα μας, και ιδιαίτερα η Χαλκιδική μας, έχει ένα τεράστιο στρατηγικό πλεονέκτημα, το ευνοϊκότατο εδαφοκλιματικό υπόβαθρο, με πολλά διαφορετικά μικροκλίματα, που ευνοούν την παραγωγή μιας τεράστιας σειράς προϊόντων, με άριστα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Με την κατάλληλη πιστοποίηση ως προϊόντα ολοκληρωμένης ή βιολογικής γεωργίας, και – ακόμα περισσότερο – ως ιδιότυπα, προστατευόμενα παραδοσιακά προϊόντα (ΠΟΠ, ΠΓΕ, κλπ) μπορούν να διατεθούν αποδοτικά τόσο στην εγχώρια, όσο και στη διεθνή αγορά.
Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα, με Κανονισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Εκτελεστικός Κανονισμός 581/2013) καταχωρήθηκε το Αγουρέλαιο Χαλκιδικής στο μητρώο των Προστατευόμενων Ονομασιών Προέλευσης (ΠΟΠ) και των Προστατευόμενων Γεωγραφικών Ενδείξεων (ΠΓΕ). Πρόκειται για μία μεγάλη επιτυχία, που έρχεται ένα χρόνο μετά την καταχώρηση ως ΠΟΠ της πράσινης ελιάς (χονδροελιάς) Χαλκιδικής. Οι καταχωρήσεις αυτές προστατεύουν από αθέμιτο ανταγωνισμό τα συγκεκριμένα προϊόντα και δίνουν τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης της ελαιοκαλλιέργειας στη Χαλκιδική, με σημαντικά οικονομικά οφέλη για τους παραγωγούς και τον αγροδιατροφικό μας τομέα συνολικά.
Η επανάσταση της βιοτεχνολογίας, θρυμματίζει την εικόνα μας για τη ζωή και τη φύση με έναν πολύ προσωπικό και άμεσο τρόπο, δημιουργώντας πολλά θεμελιώδη ερωτηματικά.
Παράλληλα προσφέρουν ένα σοβαρό συγκριτικό πλεονέκτημα στα τοπικά καταστήματα εστίασης, όταν επιλέγουν να σερβίρουν τα μοναδικά, τοπικά προϊόντα μας στους ντόπιους και ξένους επισκέπτες μας. Έτσι η γεωργία μας έρχεται να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην οικονομία της περιοχής μας, δικαιώνοντας το ρηθέν από τον μεγάλο μας φιλόσοφο: «Πασών των επιστημών μήτηρ τε και τροφός Γεωργία εστι». Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η καλύτερη πολιτεία – ακόμα και για τη δημοκρατία – είναι αυτή που στηρίζεται στη Γεωργία και την Κτηνοτροφία(2).
Αυτό το συγκριτικό πλεονέκτημα μπορεί να αξιοποιηθεί στο έπακρο, αν η Χαλκιδική μας αναγνωρισθεί ως «περιοχή ελεύθερη από μεταλλαγμένα» («GMO-free area»). Έτσι μόνον θα κεφαλαιοποιήσουμε απόλυτα πάνω στη μοναδικότητα της Χαλκιδικής ως πατρίδας του Αριστοτέλη, εφαρμόζοντας πρώτοι εμείς στο Πανελλήνιο την θεμελιώδη αρχή της βιώσιμης (αειφόρου) ανάπτυξης, την οποία ο ίδιος μας παρέδωσε.
Πριν μιλήσουμε για την «ηθική της κατανάλωσης τροφίμων», καλό θα ήταν να σταθούμε λίγο στην έννοια και τις διαστάσεις της «Κατανάλωσης».
Κατανάλωση είναι η χρήση αγαθών και υπηρεσιών για ικανοποίηση ανθρώπινων αναγκών. Υπάρχουν οι «βασικές ανάγκες» (που αφορούν τα απαραίτητα για τη διαβίωση, τροφή, στέγη, περίθαλψη, εκπαίδευση, κλπ) και οι «ελαστικές ανάγκες» ή επιθυμίες. Οι πρώτες είναι αδιαπραγμάτευτες, ενώ οι δεύτερες απορρέουν από τη φιλοσοφία ή τη στάση ζωής του καθενός μας, αφού αντικατοπτρίζουν τις ηθικές μας αξίες, την παιδεία και τον πολιτισμό μας.
Εδώ τίθενται τα εξής ερωτήματα:
- Πώς ορίζει κανείς τις ανάγκες του;
- Πώς εξασφαλίζουμε ανθρώπινη διαβίωση, χωρίς να θυσιάζουμε ανθρώπινες αξίες;
- Πόσες ανάγκες έχει τελικά ο άνθρωπος;
Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι δύσκολη, καθώς ο άνθρωπος τείνει να συγχέει τις έννοιες «επιθυμία» και «ανάγκη». Έτσι, η οικονομική δραστηριότητα δεν στηρίζεται τόσο στην ύπαρξη αναγκών που οφείλουμε να καλύψουμε, όσο στην τεχνητή, την κατευθυνόμενη μετάλλαξη των επιθυμιών μας σε «ανάγκες».
Η απάντηση στο τρίτο ερώτημα δόθηκε από έναν άλλο, μεγάλο φιλόσοφό μας, τον Σωκράτη, καθώς επέστρεφε με τους μαθητές του από την αγορά της αρχαίας Αθήνας: «…Αληθινά δεν μπορούσα να φανταστώ πως υπάρχουν στην αγορά τόσα πολλά αντικείμενα που δεν τα χρειάζομαι…»
Η σύγχρονη εκδοχή των πραγματικών μας αναγκών δόθηκε από τον Καζαντζάκη στο βιβλίο «Αλέξης Ζορμπάς», όταν περιγράφοντας το σπίτι του μπαρμπ’ Αναγνώστη επεσήμανε: «…Το σπίτι σου φαίνεται αδειανό, κι όμως τά’χει όλα. Τόσα λίγα πράματα έχει ανάγκη ο σωστός άνθρωπος…».
Η εγκληματική «ανοχή» (ή και συνέργεια) κρατών και κυβερνήσεων στα «μεταλλαγμένα», έδωσε ήδη τους πρώτους πικρούς καρπούς της, καθώς χάνουμε καθημερινά πολύτιμο γενετικό υλικό με εξαφάνιση ιθαγενών ποικιλιών (ή φυλών) σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.
Πώς συμπεριφέρεται όμως ο σύγχρονος άνθρωπος;
Ποιό είναι το πιο επικίνδυνο πράγμα στην εποχή μας; Από τι κινδυνεύουμε περισσότερο;
Από την έλλειψη της έννοιας «Άνθρωπος». Όλα τα υπόλοιπα, χωρίς τον καταλύτη Άνθρωπο δεν έχουν καμμία αξία, κανένα σκοπό! Ο σκοπός, πιστεύω ότι στην εποχή μας χάθηκε. Δεν ξέρουμε πια και ούτε μας απασχολεί γιατί κάνουμε ό,τι κάνουμε. Έχουμε προγραμματιστεί, απλώς να κάνουμε..… Έχουμε γεμάτα ψυγεία αλλά μας φτάνουν μόνον λίγες θερμίδες για να ζήσουμε. Κι όμως, λυπούμαστε αν δεν έχουμε ένα γεμάτο ψυγείο! Καταναλώνουμε τη ζωή μας κυνηγώντας να αποκτήσουμε τα μέσα, αλλά όταν τα αποκτήσουμε, δεν έχουμε σκοπό. Τελικός σκοπός μας πια είναι η απόκτηση των μέσων – ο μόνος σκοπός μας – και αυτό είναι επικίνδυνο, πολύ επικίνδυνο!
Κι όμως η “Κατανάλωση” δεν είναι απλά μια οικονομική συναλλαγή. Είναι στάση ζωής με πολλές και σημαντικές διαστάσεις: οικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές, ηθικές, ανθρωπιστικές, υπαρξιακές, περιβαλλοντικές (βλ. “Αειφόρος Κατανάλωση”). Η υπερβολές στην προμήθεια τροφίμων, που οδηγούν στη μαζική απόρριψή τους λόγω αλλοίωσης και η προτίμηση υπερ-συσκευασμένων προϊόντων, συνιστούν παραδείγματα αντι-αειφορικών πρακτικών κατανάλωσης, που προσβάλουν τόσο τον συνάνθρωπό μας (ο οποίος λιμοκτονεί), όσο και το περιβάλλον (που ρυπαίνεται ασύστολα από μη-αποικοδομήσιμα υλικά συσκευασίας).
Η σημερινή ανθρωπότητα ζει μια δραματική αντίφαση. Ο μισός κόσμος υποφέρει και πεθαίνει από υπερβολική (ή λανθασμένη) χρήση τροφίμων, που οδηγεί σε ασθένειες διατροφικής αιτιολογίας (παχυσαρκία, ζαχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, αγγειοπάθειες, καρδιοπάθειες, κάποιες μορφές καρκίνου, κ.α.), ενώ ο άλλος μισός κόσμος υποφέρει και πεθαίνει από την έλλειψη τροφίμων (πείνα και κακή διατροφή). Έτσι, σε εποχές εντυπωσιακών επιστημονικών επιτευγμάτων, ένα μεγάλο ποσοστό του Παγκόσμιου πληθυσμού είναι μοιρασμένο ανάμεσα στην Πείνα και την Παχυσαρκία. Το 2000 οι παχύσαρκοι έφτασαν παγκοσμίως τον αριθμό των υποσιτιζόμενων (www.worldwatch.org). Το να πεθαίνει κανείς από πείνα, είναι τραγωδία και ντροπή για την παγκόσμια κοινότητα. Το να πεθαίνουμε μέσα στην αφθονία από την υπερβολική ή λανθασμένη κατανάλωση τροφίμων, είναι εγκληματική αμέλεια για την υγεία μας, που οδηγεί στην «αυτοκτονία»!
Ανάμεσα στη διατροφική «ευημερία» και τη λιμοκτονία υπάρχει μια τεράστια γκρίζα ζώνη, που λέγεται «σπατάλη τροφίμων». Η σπατάλη τροφίμων θέτει μέγα θέμα ηθικής στην Κατανάλωση Τροφίμων. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), η παγκόσμια σπατάλη τροφίμων ανέρχεται σε ~1,3 δισεκ. τόνους/χρόνο (1/3 της παγκόσμιας παραγωγής). Αλήθεια αναρωτηθήκαμε ποτέ για τη δική μας προσωπική ευθύνη στο πρόβλημα της πείνας των άτυχων συνανθρώπων μας; Πόσοι συνάνθρωποί μας θα μπορούσαν να ζήσουν από τα περισσεύματα της δικής μας τράπεζας, από μια λογικότερη διαχείριση των προμηθειών μας;
Επίλογος
Δυστυχώς, τόσο η παραγωγή όσο και η κατανάλωση τροφίμων δεν διέπονται από την Αριστοτέλεια αρχή της αειφορίας και της βιώσιμης ανάπτυξης, αφού λειτουργούν ενάντια στο «ευ ζην» του σημερινού ανθρώπου. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην παγκοσμιοποίηση και στο σοβαρό έλλειμμα ανθρωποκεντρικής Παιδείας, που δυστυχώς μας χαρακτηρίζει.
Η ανακήρυξη του 2016/17 ως «διεθνές έτος ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ» είναι χρυσή ευκαιρία να εντρυφήσουμε στον θησαυρό των διδαγμάτων του μεγαλύτερου ανθρωπιστή-φιλοσόφου όλων των εποχών, για να ξαναβρούμε την πραγματική ευημερία που όλοι χάσαμε και να πάρουμε πίσω την Ελλάδα που όλοι μαζί προδώσαμε.
--------------------
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
(1)τέλος μὲν οὖν πόλεως τὸ εὖ ζῆν, ταῦτα δὲ τοῦ τέλους χάριν. Πόλις δὲ ἡ γενῶν καὶ κωμῶν κοινωνία ζωῆς τελείας καὶ αὐτάρκους. Τοῦτο δ’ ἐστίν, ὡς φαμέν, τὸ ζῆν εὐδαιμόνως καὶ καλῶς. Τῶν καλῶν ἄρα πράξεων χάριν θετέον εἶναι τὴν πολιτικὴν κοινωνίαν ἀλλ’ οὐ τοῦ συζῆν. (Πολιτικά, Γ’, 1280b39-1281a5)
[σκοπός λοιπόν της πόλεως είναι η ευδαιμονία, και όλα σε αυτό αποσκοπούν. Πόλις δε είναι η των γενών και κωμών κοινωνία, προς επίτευξιν πλήρους και αυτάρκους βίου, τούτο δε είναι, ως είπομεν, το ευδαιμόνως και αξιοπρεπώς ζην· οφείλομεν λοιπόν να δεχθώμεν ότι, σκοπός της πολιτικής κοινωνίας δεν είναι αυτό καθ” εαυτό το συζήν, αλλ” αι κατ” αρετήν ενέργειαι των πολιτών]
(2) βέλτιστος γὰρ δῆμος ὁ γεωργικός ἐστιν, ὥστε καὶ ποιεῖν ἐνδέχεται δημοκρατίαν, ὅπου ζῇ τὸ πλῆθος ἀπὸ γεωργίας ἢ νομῆς (Πολιτικά, Στ’).
[η καλύτερη πολιτεία είναι η γεωργική, εκεί δηλαδή που οι περισσότεροι ζουν από την γεωργία και την κτηνοτροφία και όπου ευδοκιμεί η δημοκρατία]
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου