H Βαλχάλλα

Σύμφωνα με την Σκανδιναβική μυθολογία… Valhalla (Βαλχάλλα =αίθουσα των νεκρών) ήταν ο χώρος όπου ο θεός Odin στέγαζε τους νεκρούς που θεωρούσε άξιους να κατοικούν μαζί του. Αυτό δεν αποτελούσε κάποιου είδους ανταμοιβή για πρότερο έντιμο, ή ενάρετο βίο, καθότι οι περισσότεροι στους οποίους παρείχε στέγαση στην Βαλχάλλα υπήρξαν γενναίοι πολεμιστές, τους οποίους συγκέντρωνε για ιδιοτελή σκοπό και συγκεκριμένα να συνδράμουν στον αέναο αγώνα ενάντια στον λύκο Fenrir κατά την διάρκεια του Ragnarok (συντέλεια του κόσμου).

Είναι χρήσιμο να αναφερθούμε αναλυτικότερα σε ορισμένες ονομασίες (θεών – τόπων – γεγονότων) της Σκανδιναβικής μυθολογίας, προκειμένου να γίνει ευκολότερα κατανοητή η περιγραφή της Βαλχάλλα.

Odin και Fenrir_έργο της Dorothy Hardy_1909

 

Ο Fenrir (Φενρίρ=αυτός που κατοικεί στα έλη) είναι ο πλέον διαβόητος μεταξύ των πολλών λύκων που αναφέρονται στην Νορβηγική μυθολογία. Η σπουδαιότητά του για τους προ Χριστιανούς Σκανδιναβούς, αποδεικνύεται από το γεγονός της εμφάνισης του ονόματός του σε πολλές ρουνικές λίθους (πέτρες οι οποίες φέρουν χαραγμένες επιγραφές) και τις πολυάριθμες αναφορές σε παλαιές Νορβηγικές λογοτεχνικές πηγές.

Ήταν γιός του θεού Loki (Λόκε) και της γιγάντισσας Angrboða (Άνκερποτα) και αδελφός του ερπετοειδούς Jormungand (Γιόρμουνγκαμ) και της θεάς του Κάτω Κόσμου Hel (Χιέλ).

Το δένδρο της ζωής Yggdrasil και οι Εννέα Κόσμοι: Midgard: ο κόσμος της ανθρωπότητας Asgard: ο κόσμος που κατοικούσαν οι θεοί Aesir Vanaheim: ο κόσμος που κατοικούσαν οι θεοί Vanir Jotunheim: ο κόσμος των γιγάντων Niflheim: ο αρχέγονος κόσμος των πάγων Muspelheim: ο αρχέγονος κόσμος της φωτιάς Alfheim: ο κόσμος των ξωτικών Svartalfheim: ο κόσμος των νάνων Hel: ο κόσμος της θεάς Hel και των νεκρών

 

Όπως περιγράφεται στον μύθο «Το δέσιμο του Fenrir», οι θεοί Aesir (Αεσίρ) ανέλαβαν τον Fenrir υπό την προστασία τους, προκειμένου να τον έχουν υπό έλεγχο και να τον αποτρέψουν να σπέρνει τον όλεθρο στους Εννέα Κόσμους. Επειδή όμως μεγάλωνε με εκπληκτικά γρήγορους ρυθμούς, άρχιζε να προβληματίζει τους θεούς, ώσπου τελικά αποφάσισαν να τον αλυσοδέσουν

Odin Περιπλανώμενος_George von Rosen 1869

 

Η Aesir (Αεσίρ) ήταν μία από τις δύο ομάδες θεοτήτων, που λατρεύονταν από τις Νορβηγικές και Γερμανικές φυλές της προ Χριστιανικής εποχής (η άλλη ομάδα ήταν η Vanir). H πλειονότητα των πλέον γνωστών θεών της Νορβηγικής μυθολογίας ανήκαν στην εν λόγω ομάδα, συμπεριλαμβανομένων των Odin (Όντιν) Thor (Τόρ) Frigg (Φρί) Tyr (Τίιρ) Loki (Λόκε) Baldur (Μπάλντερ) Heimdall (Χάιμνταλ) Idun (Ίντεν) και Bragi (Μπράουγκιε). Κατοικούσαν στην Asgard (Άσγκαρντ) η οποία ήταν ένας από τους στους Εννέα Κόσμους και βρισκόταν στα πλέον ηλιόλουστα κλαδιά του παγκόσμιου δένδρου Yggdrasil (Υγκντράσιλ). Στις Νορβηγικές γραφές ο Odin ως «πατέρας όλων» ήταν ο αρχηγός των θεών, παρότι αυτή η άποψη αποτελεί πρόσφατη εξέλιξη, διότι αρκετά στοιχεία συγκλίνουν στην άποψη ότι αρχηγός των θεών ήταν ο Tyr.

Οι δύο πρώτες προσπάθειες ήσαν ανεπιτυχείς, παρόλο που χρησιμοποιώντας τέχνασμα, προσπάθησαν να τον πείσουν ότι η όλη προσπάθεια δεν αποσκοπούσε στην αιχμαλώτισή του, αλλά ήταν ένα παιχνίδι προκειμένου να δοκιμάσει τις δυνάμεις του. Το αποτέλεσμα ήταν και τις δύο φορές να σπάσει τις αλυσίδες με απίστευτη ευκολία.

Η αυτοθυσία του Tyr_John_Bauer

Στην τρίτη προσπάθεια οι θεοί επιστράτευσαν τους Νάνους (φημισμένοι σιδηρουργοί) προκειμένου να σφυρηλατήσουν την ισχυρότερη αλυσίδα που κατασκευάστηκε ποτέ, η οποία ωστόσο να δίδει την εντύπωση ότι είναι πολύ ελαφριά και μαλακή στην αφή. Όταν οι θεοί την παρουσίασαν στον Fenrir, αυτός έγινε καχύποπτος και αρνήθηκε να δεθεί, εκτός αν ένας από τους θεούς, έβαζε το χέρι του στο στόμα του κατά την διάρκεια της δοκιμασίας, ως ένδειξη καλής πίστης. Τελικά μόνο ο Tyr ήταν αρκετά γενναίος να το πράξει, γνωρίζοντας ότι αυτό ίσως σήμαινε την απώλεια του χεριού του, γεγονός που συνέβη, όταν ο Fenrir μη δυνάμενος να απελευθερωθεί από τα δεσμά, του έκοψε το χέρι.

Η αλυσίδα στη συνέχεια προσδέθηκε σε ένα τεράστιο βράχο και ένα ξίφος τοποθετήθηκε στα σαγόνια του Fenrir προκειμένου να τα κρατά συνεχώς ανοικτά. Καθώς δε ο ίδιος ούρλιαζε άγρια και ασταμάτητα, από το στόμα του ξεχύθηκε ένας αφρισμένος ποταμός ο οποίος ονομαζόταν Ván (Βαν = προσδοκία).

Όπως όμως υποδηλώνει το όνομα του ποταμού, αυτό δεν ήταν το τέλος του Fenrir. Κατά την διάρκεια του Ragnarok, έσπασε την αλυσίδα και ελεύθερος πλέον ξεχύθηκε στον κόσμο, με την κάτω γνάθο να ακουμπά στο έδαφος και την άνω γνάθο στον ουρανό, καταβροχθίζοντας τα πάντα στο πέρασμά του. Σκότωσε ακόμα και τον θεό Odin, πριν τελικά θανατωθεί από έναν από τους γιους του Οντίν.

Παλαιά Νορβηγικά ποιήματα περιγράφουν την Valhalla ως ψάθινη, με ασπίδες και δόρατα και φρουρούμενη από λύκους και αετούς. Ήταν ένα μέρος στο οποίο συνεχώς γινόντουσαν μάχες, πιθανότατα για την βελτίωση των πολεμιστών ενόψει της αντιπαράθεσης με τον Fenrir. Μετά από κάθε συμπλοκή, οι πολεμιστές αφού επούλωναν τα τραύματά τους, κάθονταν όλοι μαζί γύρω από το τραπέζι της αίθουσας.

Poetic Edda_εξώφυλλο Αγγλικής μετάφρασης του Olive Bray

 

Αρκετοί συγγραφείς θεωρούν την Valhalla ως τμήμα της Άσγκαρντ, αλλά οι αρχαίες Νορβηγικές πηγές δεν αναφέρουν κάτι τέτοιο. Το πλησιέστερο σε αυτήν την υπόθεση, που μπορεί κάποιος να βρει σε ιστορικές πηγές προέρχεται από την Poetic Edda (παλαιά Σκανδιναβική ποιητική συλλογή) και συγκεκριμένα στο ποίημα Grímnismál, το οποίο αναφέρει τα εξής: «Αυτή η γη είναι καθαγιασμένη βλέποντάς την να κείται κοντά σε θεούς και ξωτικά». Το ποίημα στη συνέχεια αναφέρει πολλές από τις αίθουσες των θεών παραθέτοντας Λακωνικές περιγραφές, μεταξύ των οποίων η Valhalla κατέχει εξέχουσα θέση. Αλλά αυτή η «καθαγιασμένη γη» θα μπορούσε να βρίσκεται οπουδήποτε. Είναι εξίσου πιθανόν, δεδομένου του Πανθεϊστικού και Ανιμιστικού (αρχέγονη θρησκεία η οποία βασίζεται στην ύπαρξη πνευμάτων) χαρακτήρα της προ Χριστιανικής Σκανδιναβικής – Γερμανικής θρησκείας, ότι ο όρος «καθαγιασμένη γη» αναφέρεται στο σύμπαν ως σύνολο και όχι αποκλειστικά και μόνον στο Άσγκαρντ. Εξ’ άλλου το Grímnismál, αφού περιγράφει τις αίθουσες των θεών, συνεχίζει περιγράφοντας ένα μεγάλο τμήμα του υπόλοιπου σύμπαντος, χωρίς να υπάρχει κάποια ένδειξη ότι το εν λόγω τμήμα αποτελεί ανήκει στην «καθαγιασμένη γη».

Που βρίσκεται λοιπόν η Valhalla; Οι φιλολογικές πηγές, καθώς και τα αποδεικτικά στοιχεία που προκύπτουν από αρχαιολογικά ευρήματα και τοπωνύμια, παρέχουν ισχυρές ενδείξεις ότι αποτελούσε τμήμα του Κάτω Κόσμου και δύσκολα διακρίνεται από την Helheim, που αποτελεί την γενικότερη ονομασία για τον Κάτω Κόσμο.

Όπως προαναφέρθηκε, οι ποιητές μιλούν για την συνεχή μάχη που λαμβάνει χώρα στην Valhalla ως ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά του τόπου. Ακριβώς μια τέτοια τοποθεσία περιγράφεται, σε άλλες πρώιμες πηγές, ότι βρίσκεται κάτω από το έδαφος. Επιπλέον, το ίδιο το όνομα Valhöll, (αίθουσα των νεκρών) αποτελεί παράγωγο της ονομασίας Valhallr (βράχος των νεκρών) τίτλου που δίνεται σε βράχους και λόφους, όπου κείνται νεκροί, στη νότια Σουηδία, η οποία αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα ιστορικά κέντρα λατρείας του Οντίν.

Baldr ή Baldur_γιός του Odin & θεός του Φωτός

 

Το μόνο παλαιό Νορβηγικό κείμενο που κάνει σαφή διάκριση μεταξύ Valhalla και Helheim είναι η Prose Edda (παλαιά Σκανδιναβική συλλογή πεζογραφημάτων) του Snorri Sturluson. Ο Snorri, υπήρξε Χριστιανός λόγιος του 13^ου αιώνα, ο οποίος υποστήριζε ότι όσοι πέθαιναν στην μάχη μεταφέρονταν στην Valhalla, ενώ όσοι πέθαιναν από ασθένεια ή γηρατειά μετέβαιναν στην Helheim μετά την αναχώρησή τους από τη γη των ζωντανών. Ωστόσο, ο ίδιος αυτοδιαψεύδεται από την αναφορά σε ένα γεγονός που παραπέμπει στην Helheim – δηλαδή την ιστορία του θανάτου του Baldr ή Baldur, γιού του Οντίν, ο οποίος ενώ είχε βίαιο θάνατο, εντούτοις μετέβη στην Helheim. Δεν υπάρχει άλλη πηγή η οποία να αναφέρεται στην εν λόγω διάκριση, πράγμα που σημαίνει ότι αυτή η διάκριση μεταξύ Helheim και Valhalla αποτελεί σίγουρα επινόηση του Snorri του. Επειδή οι αρχαίοι βόρειοι Ευρωπαίοι δεν θεωρούσαν ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ της Valhalla και άλλων τοποθεσιών για τους νεκρούς, μπορεί αυτή να θεωρηθεί ως ένα τμήμα του Κάτω Κόσμου.

Freya

 

Θεωρώντας ότι η Valhalla βρισκόταν στην Asgard, οι ιστορικές πηγές περιγράφουν ότι στο μπροστινό τμήμα της Asgard υπήρχαν 540 πόρτες, οι οποίες ήσαν τόσο πλατιές, ώστε η κάθε μία χωρούσε ενδιάμεσα 800 πολεμιστές. Η οροφή καλυπτόταν από χρυσές ασπίδες και οι τοίχοι από ξύλινα ακόντια. Ήταν ο τόπος στον οποίο μετέβαιναν οι μισοί από τους Vikings οι οποίοι σκοτώνονταν στην μάχη, ενώ οι λοιποί δινόντουσαν στην θεά Freya (Φρέϊα) προκειμένου να μεταβούν στον Fólkvangr (Φόλκβανγκρ=τόπο υποδοχής) τον οποίο ήλεγχε η Freya. Κάθε πρωί οι πολεμιστές στην Valhalla φορούσαν τις εξαρτύσεις τους και πολεμούσαν στα λιβάδια της Asgard. Δεν έχει σημασία αν τραυματίζονταν κατά την διάρκεια της μάχης, αφού μετά από αυτήν οι πληγές αποκαθίσταντο και δειπνούσαν όλοι μαζί.

Valkyries

 

Το βράδυ συγκεντρώνονταν προκειμένου να φάνε και να πιούν. Έτρωγαν κρέας από τον Saehrimnir (Σάεριμνιρ) που ήταν «γιγαντιαίος χοίρος» από τον οποίο ο μάγειρας Andhrimnir (Αντχριμνίρ) έκοβε τεμάχια, ενώ το σημείο από το οποίο έκοβε αποκαθίστατο αμέσως. Υπήρχε επίσης μια κατσίκα ονόματι Heidrun (Χάϊντριν) που στεκόταν στην οροφή της Valhalla η οποία τρεφόταν από τα κλαδιά του δέντρου της ζωής Yggdrasil, ενώ από τους μαστούς της έρρεε υδρομέλι, σε μια τεράστια μπανιέρα, αρκετά μεγάλη για να ξεδιψάσει όλη την Valhalla. Τους πολεμιστές εξυπηρετούσαν οι Βαλκυρίες (Valkyries) οι οποίες σέρβιραν το χοιρινό και το υδρομέλι. Οι εν λόγω θεότητες υπηρετούσαν τον θεό Όντιν επιλέγοντας τους πολεμιστές που θα ζούσαν ή θα σκοτώνονταν, καθώς και ποιοι από τους θανόντες θα μετέβαιναν στην Valhalla, ή στον Fólkvangr.

__________________

Συγκρίνοντας την δομή της Ελληνικής και Σκανδιναβικής μυθολογίας, διαπιστώνουμε κοινά σημεία:

-Η Valhalla ταυτίζεται με τα Ηλύσια πεδία.

-Υπήρχε διαχωρισμός των θεών σε εξέχουσες και ήσσονες θεότητες, όπως επί παραδείγματι οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου οι οποίοι προεξείχαν των λοιπών θεοτήτων, κάτι ανάλογο με την ύπαρξη δύο αντίστοιχων ομάδων στην Σκανδιναβική μυθολογία, τους Aesir και Vanir.

-Η κατοικία των θεών ήταν υπερυψωμένη προκειμένου να προκαλεί δέος και θαυμασμό. Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε ο Όλυμπος, ενώ στην Σκανδιναβική μυθολογία το δένδρο Yggdrasil (Υγκντράσιλ).

-Σε αμφότερες αποδίδονταν τιμές και σεβασμός στους νεκρούς και ειδικότερα στους γενναίους πολεμιστές.

-Η μεταθανάτια ζωή θεωρείτο προέκταση της επίγειας και τόπος «εξαργύρωσης» των εν ζωή πεπραγμένων.

 

Αντί επιλόγου

Στο ποίημα Helgakviða Hjörvarðssonar της Poetic Edda, μια στροφή λέει ότι ένας ανώνυμος και σιωπηλός νεαρός άνδρας, ο γιος του Νορβηγού βασιλέα Hjörvarðr, είδε εννέα έφιππες Βαλκυρίες επάνω σε έναν τύμβο. Μεταξύ των εννέα του έκανε ιδιαίτερη εντύπωση η Svava, κόρη του βασιλιά Eylimi, η οποία «τον προστάτευε σε μάχες». Η Bαλκυρία μιλάει στον ανώνυμο άνδρα και του δίνει το όνομα Helgi (σημαίνει ο άγιος). Ο σιωπηλός Helgi αρχίζει να μιλά και απευθυνόμενος στην Bαλκυρία την προσφωνεί «κυρία με φωτεινό πρόσωπο» και της λέγει ότι αν το βάπτισμα συνοδεύει κάποιο δώρο, δεν πρόκειται να το δεχθεί αν δεν έλθει και αυτή μαζί του. Η Βαλκυρία του λέει ότι ξέρει ένα θησαυρό από ξίφη στο Sigarsholm και ότι ένα από αυτά είναι ιδιαίτερης σημασίας...

   

Three times nine girls, but one girl rode ahead,

White skinned under her helmet;

the horses were trembling, from their manes

dew fell into the deep valleys,

hail in the high woods;

good fortune comes to men from there;

all that I saw was hateful to me.

 

Βιβλιογραφία – πηγές

The Poetic Edda. Grímnismál

Petre Turville «Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia» 1964

Rudolf Simek «Dictionary of Northern Mythology» 1993.

Hilda Roderick Ellis «The Road to Hel: A Study of the Conception of the Dead in Old Norse Literature» 1968.