Η οθωμανική εποχή επανέρχεται

Όλοι εμείς που, λόγω γειτονιάς, παρακολουθούμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή απορούμε και ανησυχούμε για την τύχη αυτού που η Ουάσιγκτον ονόμασε «πρακτική της δημοκρατίας». Έγιναν επαναστάσεις, πόλεμοι, αιματηρές συγκρούσεις σε χώρες της περιοχής, μας είπαν ότι δόθηκαν εκεί όπου έπρεπε «τα κλειδιά» της δημοκρατικής αλλαγής, αλλά αποδείχτηκε ότι δεν είχε δοθεί και ο «οδηγός χρήσης» τους. Με εξαίρεση την Τουρκία, η ιδέα της δημοκρατίας βρίσκεται σε νηπιακό στάδιο στην περιοχή.

Είναι δύσκολο για έναν Δυτικό να αντιληφθεί πώς συμβαίνουν αυτά που συμβαίνουν στο Ιράκ, στη Συρία κλπ, αν δεν ξέρει ότι στην Οθωμανική περίοδο η καθημερινή ζωή ενός πολίτη όχι μόνο επηρεαζόταν αλλά καθοριζόταν από το Ισλάμ. Σήμερα έχουμε επιστροφή σ’ αυτό το μοντέλο και κατά τα φαινόμενα θα είναι μόνιμο. Τώρα αποκαλύπτεται ότι χιλιάδες άνθρωποι από χώρες εκτός της περιοχής ταξίδεψαν, οι περισσότεροι μέσω Τουρκίας, στο Ιράκ και στη Συρία ως «τζιχαντιστες τουρίστες» και τώρα πρωτοστατούν στην ισλαμιστική εξέγερση.

Ίσως αν η Δύση είχε μεγαλύτερη κατανόηση της ιστορίας της περιοχής, αν είχε πείρα και έδειχνε πώς έπρεπε να κινηθεί «το όχημα της δημοκρατίας» να είχαμε άλλη εξέλιξη. Γιατί η ιδέα της δημοκρατίας είναι κάτι το πολύ νέο στη Μέση Ανατολή. Πριν εισάγουμε τη δημοκρατία στα εμιράτα, στις δικτατορίες, στις μοναρχίες, στις ομοσπονδίες όπου επί 600 και πλέον χρόνια ζει και εφαρμόζεται το Οθωμανικό Βασίλειο, έπρεπε να γίνουν πολλά άλλα. Η δημοκρατία δεν μπορεί να επιβληθεί άνωθεν.

Ο μέγας ιστορικός του Οθωμανισμού Νόρμαν Ιζκοβιτς μας εξηγεί πώς οι Σελτζούκοι, αυτή η ουνιτική τούρκικη δυναστεία, «ξεκίνησαν σαν στρατιωτικά μπουλούκια, αγκάλιασαν μουσουλμάνους πρίγκιπες και έγιναν κυβερνήτες επαρχιών ώσπου κάποτε ανακηρύχτηκαν αυτόνομοι άρχοντες μεγάλων περιοχών». Η Βαγδάτη έγινε η έδρα του χαλιφάτου και το 1055 είναι το ξεκίνημα του Υψηλού Ισλάμ που έχει δυο πυλώνες–την μουσουλμανική ορθοδοξία και την φορολογία.

Εμείς οι Δυτικοί που ζούμε εκτός Μέσης Ανατολής γνωρίζουμε πολλές μορφές διακυβέρνησης. Η Αθηνά και η Ρώμη μας έδωσαν την δημοκρατία και την πόλη-κράτος. Οι πατέρες της Αμερικής καθόρισαν την κυβέρνηση από τον λαό για τον λαό. Βασιλείς και βασίλισσες στην Ευρώπη ήταν απόλυτοι μονάρχες–ελέω θεού είτε όχι–ώσπου έχασαν το Βασίλειο τους και κάποιοι και το κεφάλι τους. Οι μπολσεβίκοι επαναστάτες ασπάστηκαν τον κομμουνισμό.

Στη Μέση Ανατολή επικρατεί επί αιώνες το Ισλάμ το οποίο δεν έχει τίποτε το κοινό με τη δημοκρατία. Αλλά το Ισλάμ δεν λειτουργεί μόνο ως θρησκεία. Είναι ταυτόχρονα κοινωνική φόρμα και μορφή διακυβέρνησης που στηρίζεται στη θρησκεία. Ας μη μας εκπλήττει αυτό. Κι εμείς στη Δύση έχουμε περί πολλού τη θεϊκή ανάμειξη στην πολιτική. Ας θυμηθούμε ότι στα χρόνια του Ψυχρού πόλεμου οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν «ένα έθνος υπό τον Θεό», ενώ η Σοβιετική Ένωση ακολουθούσε τον Μαρξισμό που διακήρυττε «η θρησκεία είναι το όπιο του λαού».

Εμείς οι ξένοι το μόνο που θυμόμαστε για την Οθωμανική αυτοκρατορία είναι το επίθετο που της κόλλησε ο τσάρος Νικόλαος Β’— «ο ασθενής της Ευρώπης». Αλλά το 1603 ο άγγλος ιστορικός Ριτσαρντ Νολς την αποκάλεσε «ο τρόμος του κόσμου». Νομίζω ότι ο Νολς είδε πολύ καθαρά αυτό που συμβαίνει σήμερα εμπρός στα μάτια μας.