Μπανάνες και πίθηκοι

Ποιος είναι ο λόγος που οι άνθρωποι ποθούν την πολιτική εξουσία, και γιατί, όταν την αποκτούν, δυσκολεύονται να την αποχωριστούν;

Πως πιάνεις ένα πίθηκο; Είναι απλό. Τοποθετείς μία μπανάνα, ένα τίτλο εξουσίας σε ένα βάζο, δέπας αμφικύπελλον κατά προτίμηση ομηρικό. Ο πίθηκος ποτέ δεν θα αφήσει την μπανάνα από το χέρι του και το βάζο, την καρέκλα, τον θώκο μαζί γιατί δεν μπορεί να αντιληφθεί πως η ελευθερία είναι πάντα αδιαπραγμάτευτη και η πρώτη γενναία μαζί με την αξιοπρέπεια επιλογή. Προτιμά να παραμένει αναξιοπρεπής δυνάστης γραπωμένος σε αυτή, προτιμά να δικαιολογηθεί και της φυλακής το κλουβί και ποτέ να αναλάβει την ευθύνη των πράξεων του και ελεύθερος να παραιτηθεί.
Με άλλα λόγια, βρίσκομαι σε έναν κόσμο γεμάτο προνόμια, εξαιρέσεις και διευκολύνσεις. Στον κόσμο των VIP που σταδιακά ξεχνούν πόσο κοστίζει το βούτυρο ή το εισιτήριο του λεωφορείου, πώς να οδηγούν αυτοκίνητο και πως να κάνουν ένα τηλεφώνημα. Βρίσκομαι στο κατώφλι του κόσμου των βολεμένων κομμουνιστών που κατέκρινα σε όλη μου τη ζωή.
Και το χειρότερο από όλα, είναι πως όλα αυτά έχουν μια αλεξίσφαιρη λογική: θα ήταν γελοίο να χάσω μια συνάντηση μεγάλης σημασίας για τη χώρα, επειδή έπρεπε να σπαταλήσω τον προεδρικό μου χρόνο στην αίθουσα αναμονής του οδοντιάτρου, περιμένοντας στην ουρά του χασάπη, προσπαθώντας να πιάσω γραμμή ή προσπαθώντας απεγνωσμένα να βρω ταξί στην Πράγα ενώ προφανώς δεν είμαι από τη Δύση άρα δεν έχω δολάρια.
Αλλά σε ποιο σημείο σταματάει η λογική και η αντικειμενική ανάγκη, και ξεκινάνε οι δικαιολογίες; Πού σταματάει το ενδιαφέρον για τη χώρα και ξεκινά η αγάπη για τα προνόμια; Είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε τη στιγμή που σταματάμε να ενδιαφερόμαστε για τη χώρα -για χάρη της οποίας ανεχόμαστε όλα αυτά τα προνόμια- και αρχίζουμε να ενδιαφερόμαστε για τα προνόμια καθεαυτά, χρησιμοποιώντας τη θέση μας ως άλλοθι;
Υπάρχει κάτι επικίνδυνο, ψεύτικο και ομιχλώδες στον πειρασμό της εξουσίας. Από τη μία πλευρά, η πολιτική εξουσία σου δίνει την θαυμάσια ευκαιρία να επιβεβαιώνεις, μέρα με τη μέρα, πως πραγματικά υπάρχεις, πως η ύπαρξή σου, κάθε λέξη και πράξη σου, αφήνει εμφανή σημάδια στον κόσμο γύρω σου. Από την άλλη, μέσα σε αυτή την ίδια εξουσία και όσα αυτή συνεπάγεται, κρύβεται ένας τρομακτικός κίνδυνος: η εξουσία, προσποιούμενη πως επιβεβαιώνει την ύπαρξη και την ταυτότητά μας, τελικά να μας τις αφαιρεί.
Τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε από όλα αυτά;
Σίγουρα όχι πως δεν πρέπει να ασχολούμαστε με την πολιτική, θεωρώντας την ανήθικη εξ ορισμού. Το τι ακολουθεί, είναι κάτι διαφορετικό. Η πολιτική είναι ένα πεδίο ανθρώπινης δραστηριότητας που ασκεί ιδιαίτερη πίεση στην ηθική, στην ικανότητα αυτοκριτικής, στην αίσθηση υπευθυνότητας, στην κατανόηση των άλλων, στην αίσθηση μέτρου και στην ταπεινότητα όσων εμπλέκονται με αυτήν. Είναι μία δουλειά για ταπεινούς ανθρώπους, για ανθρώπους που δεν παρασύρονται εύκολα.
Αυτοί που λένε πως η πολιτική είναι μια βρώμικη δουλειά, μας λένε ψέμματα. Η πολιτική είναι ένα είδος δουλειάς που απαιτεί ιδιαίτερα καθαρούς ανθρώπους, επειδή όσοι ασχολούνται με αυτήν είναι ιδιαίτερα εύκολο να σπιλωθούν ηθικά. Τόσο εύκολο, που όσοι δε βρίσκονται σε συνεχή επαγρύπνηση, μπορεί να το πάθουν χωρίς καν να το καταλάβουν.
Η πολιτική, λοιπόν, πρέπει να ασκείται από ανθρώπους έτοιμους να αντιμετωπίσουν την ομιχλώδη υπόσχεση της αυτοεπιβεβαίωσης που αυτή συνεπάγεται. Β. Χάβελ: Ο πειρασμός της εξουσίας, στην γοητεία της εξουσίας
Έτσι πρέπει και όχι μόνο να είναι έντιμη αλλά και να φαίνεται, η πολιτική και οι πολιτικοί.
Το πρόβλημα των μεθόδων της εξουσίας είναι πάντοτε ένα πρόβλημα εκτός ουσίας χωρίς ουσιαστικές ανθρώπινες αξίες.