Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας: 9. ΚΥΡΙΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΕΥΘΕΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

§9.13. Ευθείες ερωτήσεις είναι οι προτάσεις με τις οποίες διατυπώνεται μια απορία με τη μορφή ερώτησης, η οποία στον προφορικό λόγο υποδηλώνεται με την αλλαγή του τόνου της φωνής, ενώ στον γραπτό λόγο με τη χρήση του ερωτηματικού σημείου της στίξης. Στις σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες χρησιμοποιείται η αντιστροφή ρήματος-υποκειμένου (λ.χ. γαλλ. voulez-vous? αγγλ. have you?), η οποία, όμως, είναι νεώτερο γλωσσικό φαινόμενο.

• Ολικής-μερικής αγνοίας: Η ερώτηση υποβάλλεται κατευθείαν από αυτόν που ρωτάει χωρίς τη μεσολάβηση ρήματος εξάρτησης. Οι απορίες που απευθύνονται στον συνομιλητή εξυπηρετούν επικοινωνιακές ανάγκες, καθώς διατυπώνονται άλλοτε ερωτήσεις μερικής και άλλοτε ολικής αγνοίας. Υπάρχουν ερωτήσεις που δεν περιέχουν ερωτηματική λέξη (βλ. στη νεοελληνική είσαι καλά;), οι οποίες αναφέρονται στο κατηγόρημα. Άλλοτε πάλι οι ερωτήσεις εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες, επιρρήματα και μόρια (ποιος; πού; τι; πότε; κ.ά) και δέχονται μόνο μια σωστή απάντηση. Τις ερωτηματικές προτάσεις χωρίς ερωτηματική λέξη τις ονομάζουμε ολικής αγνοίας, ενώ οι προτάσεις που εισάγονται με ερωτηματικές λέξεις λειτουργούν ως συμπληρωματικές διασαφηνίσεις μιας λέξης, άρα θεωρούνται μερικής αγνοίας. Επιπλέον, υπάρχουν ερωτήσεις που διαζευκτικά θέτουν παραπάνω από ένα ερωτήματα: πότερον (πότερα) … ἤ (ἤ …ἤ…). Έτσι δημιουργούνται οι διμελείς ή πολυμελείς ερωτήσεις ολικής αγνοίας.

• Ρητορικές ερωτήσεις: Πολλές φορές σε ορισμένα γραμματειακά είδη τίθενται ερωτήσεις, για τις οποίες ο ερωτών δεν περιμένει πραγματικά απάντηση, αλλά είναι ένα σχήμα λόγου που ενδυναμώνει την επιχειρηματολογία του, καθώς η απάντηση είναι αυτονόητη. Αυτές είναι οι λεγόμενες ρητορικές ερωτήσεις.

• Κρίσεως-επιθυμίας: Οι ευθείες ερωτήσεις, όπως όλες οι κύριες προτάσεις, ανάλογα με το περιεχόμενό τους διακρίνονται σε προτάσεις κρίσεως και σε προτάσεις επιθυμίας. Η διάκριση των προτάσεων δηλώνεται με τη χρήση των διαφορετικών εγκλίσεων, οι οποίες αποτυπώνουν την ιδιαίτερη νοηματική χροιά των προτάσεων.

§9.14. Οι ευθείες ερωτήσεις διαχωρίζονται ανάλογα με το βαθμό άγνοιας που εκφράζουν σε ερωτήσεις μερικής ή ολικής αγνοίας. Ειδικότερα:

§9.15. Οι ερωτήσεις μερικής αγνοίας εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες (τίς, πότερος, πόσος, ποῖος, πηλίκος, ποδαπός) ή ερωτηματικά επιρρήματα (πῶς, ποῦ, πόθεν, πότε, ποῖ, πῇ)∙ η ερώτηση αφορά αυτό που δηλώνει η ερωτηματική αντωνυμία ή το επίρρημα, δηλαδή το υποκείμενο, το αντικείμενο ή τον προσδιορισμό. Άρα η ερώτηση δείχνει ότι το υποκείμενο αγνοεί μέρος μόνο του περιεχομένου της πρότασης. Η απάντηση μπορεί να είναι ένα όνομα, μια αντωνυμία, ένα επίρρημα ή ολόκληρη πρόταση:

ΠΛ Κριτ 43a τί τηνικάδε ἀφῖξαι, ὦ Κρίτων; || Κρίτωνα, γιατί ήρθες τέτοια ώρα;

ΠΛ Φαιδ 57a καὶ πῶς ἐτελεύτα; || με ποιον τρόπο πέθανε;

ΔΗΜ 1.25 τίς αὐτὸν κωλύσει δεῦρο βαδίζειν; || ποιος θα τον εμποδίσει να έρθει εδώ;

ΔΗΜ 14.31 ποῖ γὰρ αὐτὸς τρέψεται μετὰ ταῦτα; || πού θα καταφύγει μετά από αυτά;

§9.16. Ερωτήσεις ολικής αγνοίας:

Μονομελείς. Η ερώτηση δεν εισάγεται με ερωτηματική λέξη, αλλά δηλώνεται με τον ερωτηματικό τόνο της φωνής στον προφορικό λόγο ή με το σημείο στίξης του ερωτηματικού στον γραπτό.

ΔΗΜ 4.10 "τέθνηκε Φίλιππος;" "οὐ μὰ Δί᾽, ἀλλ᾽ ἀσθενεῖ." || "Πέθανε ο Φίλιππος;" "Όχι, μα τον Δία, αλλά είναι άρρωστος."

ΔΗΜ 14.32 εἰς Φρυγίαν ἐλθὼν δουλεύσει; || Θα έρθει στη Φρυγία και θα γίνει δούλος;

Η ερώτηση εισάγεται με τα ερωτηματικά μόρια ἆρα, ἆρά γε, ἆρα μή, ἆρ' οὐ, ἆρ' οὖν, οὖν, μή, μή οὖν, μῶν (μή + οὖν), ἦ, ἄλλο τι, οὔκουν, οὐκοῦν κ.λ.π. Η απάντηση είναι καταφατική ή αποφατική:

ΑΡΙΣΤΟΦ Νεφ 466 ἆρά γε τοῦτ᾽ ἄρ᾽ ἐγώ ποτ᾽ ὄψομαι; || άραγε θα το αντικρίσω εγώ ποτέ αυτό;

ΠΛ Σοφ 267c μῶν οὖν πάντες ἀποτυγχάνουσι τοῦ δοκεῖν εἶναι δίκαιοι μηδαμῶς ὄντες; || μήπως όλοι αποτυγχάνουν στην προσπάθεια να φανούν ότι είναι δίκαιοι, ενώ δεν είναι καθόλου;

ΠΛ Φαιδ 67d οὐκοῦν τοῦτό γε θάνατος ὀνομάζεται, λύσις καὶ χωρισμὸς ψυχῆς ἀπὸ σώματος; || αυτό, λοιπόν, δεν ονομάζεται θάνατος, η αποδέσμευση και ο αποχωρισμός της ψυχής από το σώμα;

Διμελείς. Οι προτάσεις αυτές έχουν δύο σκέλη. Στο πρώτο, στο οποίο προτάσσεται η ερωτηματική αντωνυμία πότερον (πότερα), τίθεται συνήθως πλήρης η ερώτηση, ενώ στο δεύτερο σκέλος που εισάγεται με τον διαχωριστικό σύνδεσμο ἤ (ἢ …ἢ…) υπάρχει βραχυλογική διατύπωση της ερώτησης:

ΠΛ Απολ 25c πότερόν ἐστιν οἰκεῖν ἄμεινον ἐν πολίταις χρηστοῖς ἢ πονηροῖς; || ποιο από τα δυο είναι το καλύτερο, να κατοικεί κανείς ανάμεσα σε αγαθούς πολίτες ή φαύλους;

ΠΛ Κριτων 53.c πότερον οὖν φεύξῃ τάς τε εὐνομουμένας πόλεις καὶ τῶν ἀνδρῶν τοὺς κοσμιωτάτους, … ἢ πλησιάσεις τούτοις καὶ ἀναισχυντήσεις διαλεγόμενος-τίνας λόγους, ὦ Σώκρατες; || ποιο από τα δυο (θα κάνεις), θα αποφύγεις τις ευνομούμενες πόλεις και τους πιο πολιτισμένους από τους ανθρώπους, … ή θα τους πλησιάσεις και θα έχεις το θράσος να συζητήσεις μαζί τους ― τι είδους συζητήσεις, Σωκράτη;

Πολυμελείς. Σπάνια έχουμε πολυμελείς ευθείες ερωτήσεις που εισάγονται με το πότερον (-α)… ἢ… ἢ… ἢ…:

ΞΕΝ Απομν 2.7.7 πότερον … τοὺς οὕτω ζῶντας ἄμεινον διάγοντας ὁρᾷς … ἢ τούς, … , τούτων <ενν. τῶν χρησίμων πρὸς τὸν βίον> ἐπιμελομένους; || ποιο από τα δυο, αυτούς που ζουν με αυτόν τον τρόπο βλέπεις να περνούν καλύτερα ή αυτούς που φροντίζουν να εξασφαλίσουν ό,τι είναι χρήσιμο για τη ζωή;

ΣΟΦ ΟΤ 140 Πότερα δ᾽ ἐν οἴκοις, ἢ ᾽ν ἀγροῖς ὁ Λάϊος, ἢ γῆς ἐπ᾽ ἄλλης τῷδε συμπίπτει φόνῳ; || Σε ποιο μέρος, στο παλάτι, στους αγρούς ή σε άλλη χώρα συνάντησε ο Λάιος τον θάνατό του;

§9.17. Οι ευθείες ερωτήσεις κρίσεως εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως:

• με οριστική που δηλώνει το πραγματικό: τίς ποιεῖταῦτα;

• με δυνητική οριστική που δηλώνει το μη πραγματικό: τίς ἂν ἐποίειταῦτα;

• με δυνητική ευκτική που δηλώνει το δυνατό να γίνει στο παρόν και το μέλλον: τίς ἂν ποιήσειεν ταῦτα;

Οι ευθείες ερωτήσεις κρίσεως δέχονται άρνηση οὐ.

§9.18. Με την οριστική δηλώνεται το πραγματικό στο παρόν, στο παρελθόν ή στο μέλλον.

• Μερικής αγνοίας:

ΠΛ Θεαιτ 174a πῶς τοῦτο λέγεις, ὦ Σώκρατες; || τι εννοείς με αυτό, Σωκράτη;

ΠΛ Κρατ 430e τί τοῦτο ἐκείνου διαφέρει; || σε τι διαφέρει αυτό από εκείνο;

ΔΗΜ 4.47 πῶς οὖν ταῦτα παύσεται; || πώς θα σταματήσουν αυτά;

• Ολικής αγνοίας:

ΠΛ Συμπ 212c παῖδες,…, οὐ σκέψεσθε; || ε εσείς παιδιά, δεν πάτε να δείτε τι τρέχει;

ΔΗΜ 4.25 εἰρήνην ἄγετ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι; || είστε σε περίοδο ειρήνης, Αθηναίοι;

§9.19. Με δυνητική οριστική δηλώνεται το μη πραγματικό: τίς ἄν ἐποίει ταῦτα; Για τη δήλωση του μη πραγματικού στο παρόν χρησιμοποιείται η δυνητική οριστική του παρατατικού, ενώ για το παρελθόν χρησιμοποιείται η δυνητική οριστική του αορίστου.

ΞΕΝ ΚΑναβ 5.8.17 τί μέγα ἂν οὕτως ἔπαθον…; || ποια συμφορά μεγάλη θα πάθαιναν;

ΞΕΝ Αγησ 7.2 τίς γὰρ ἂν ἠθέλησεν ἀπειθεῖν ὁρῶν τὸν βασιλέα πειθόμενον; || ποιος θα είχε θελήσει να παρακούσει βλέποντας τον βασιλιά να πείθεται;

ΠΛ Πολ 337c τί ἂν αὐτῷ εἶπες πρὸς ταῦτα; || τι θα του είχες απαντήσει σχετικά με αυτά;

§9.20. Με δυνητική ευκτική δηλώνεται το δυνατό να γίνει στο παρόν και το μέλλον: τίς ἄν ποιήσειεν ταῦτα;

• Μερικής αγνοίας:

ΞΕΝ ΚΑναβ 5.7.8 πῶς ἂν οὖν ἐγὼ ἢ βιασαίμην ὑμᾶς ξὺν ἐμοὶ πλεῖν μὴ βουλομένους ἢ ἐξαπατήσας ἄγοιμι; || πώς θα μπορούσα εγώ ή να σας πιέσω να πλεύσετε μαζί μου ενώ δεν θέλατε ή να σας παρασύρω εξαπατώντας σας;

ΠΛ Συμπ 202d Τί οὖν ἄν, …, εἴη ὁ Ἔρως; θνητός; || τι θα μπορούσε να είναι ο Έρωτας; θνητός;

ΔΗΜ 18.93 τί γένοιτ᾽ ἂν αἴσχιον ἢ μιαρώτερον; || τι θα μπορούσε να είναι πιο αισχρό ή πιο ανόσιο;

• Ολικής αγνοίας:

ΞΕΝ Απομν 1.5.1 ἆρ᾽ ὅντινα [ἂν] αἰσθανοίμεθα ἥττω γαστρὸς ἢ οἴνου ἢ ἀφροδισίων…ἢ ὕπνου, τοῦτον ἂν αἱροίμεθα; || άραγε όποιον μπορούμε να καταλάβουμε ότι είναι υποχείριο του φαγητού ή του ποτού, ή της σεξουαλικής επιθυμίας,… ή του ύπνου, αυτόν θα επιλέγαμε;

ΠΛ Φαιδ 101b οὐκ ἂν φοβοῖο ταῦτα; || δεν θα τα φοβόσουν αυτά;

ΔΗΜ 4.10 γένοιτο γὰρ ἄν τι καινότερον ἢ Μακεδὼν ἀνὴρ Ἀθηναίους καταπολεμῶν καὶ τὰ τῶν Ἑλλήνων διοικῶν; || μπορεί να υπάρχει τίποτα νεώτερο από έναν Μακεδόνα ο οποίος επικρατεί εναντίον των Αθηναίων και καθορίζει τη μοίρα των Ελλήνων;

§9.21. Οι ευθείες ερωτήσεις επιθυμίας εκφέρονται με απορηματική υποτακτική που δηλώνει ότι το υποκείμενο βρίσκεται σε αμηχανία ή απορία, τί εἴπω; Συνήθως βρίσκεται στο α΄ πρόσωπο, γι' αυτό και οι πλάγιες ερωτήσεις επιθυμίας, όταν μετατρέπονται σε ευθείες, βρίσκονται στο α' πρόσωπο. Δέχονται άρνηση μή.

§9.22. Ερωτήσεις μερικής αγνοίας:

ΑΝΔΟΚ 3.13 τίνος ἕνεκα πολεμήσωμεν; || γιατί να πολεμήσουμε;

ΠΛ Φαιδ 70b ἀλλὰ τί δὴ ποιῶμεν; || τι να κάνουμε λοιπόν;

ΔΗΜ 19.240 τίνα γάρ, Αἰσχίνη, μάρτυρα μείζω παράσχωμαι…ἢ σὲ κατὰ σαυτοῦ; || Αισχίνη, ποιο ισχυρότερο επιχείρημα εναντίον σου να παρουσιάσω,… από τη μαρτυρία που εσύ έδωσες εναντίον σου;

§9.23. Ερωτήσεις ολικής αγνοίας:

ΠΛ Ευθυφ 9e Οὐκοῦν ἐπισκοπῶμεν αὖ τοῦτο; || να μην το εξετάσουμε, λοιπόν, πάλι αυτό;

ΠΛ Συμπ 212e μεθύοντα ἄνδρα πάνυ σφόδρα δέξεσθε συμπότην, ἢ ἀπίωμεν ἀναδήσαντες μόνον Ἀγάθωνα, ἐφ᾽ ᾧπερ ἤλθομεν; || θα δεχτείτε στην παρέα σας για συμπότη έναν άντρα πολύ μεθυσμένο ή να φύγουμε αφού στεφανώσουμε μόνον τον Αγάθωνα, πράγμα για το οποίο ήρθαμε;

Σε αυτήν την περίοδο η πρώτη ευθεία ερώτηση είναι ερώτηση κρίσεως και εκφέρεται με οριστική, ενώ η δεύτερη είναι ερώτηση επιθυμίας και εκφέρεται με απορηματική υποτακτική.

§9.24. Πολλές φορές στις ευθείες ερωτήσεις επιθυμίας προτάσσονται τα βούλει, βούλεσθε, θέλετε, τα οποία λειτουργούν ως απλά μόρια:

ΞΕΝ Απομν 2.1.10 βούλει οὖν καὶ τοῦτο σκεψώμεθα; || να εξετάσουμε, λοιπόν, και αυτό;

ΑΙΣΧΙΝ 1.73 βούλεσθε οὖν τὸ ὅλον πρᾶγμα ἀφῶμεν καὶ μὴ ζητῶμεν; || να εγκαταλείψουμε, λοιπόν, το όλο ζήτημα και να μην συνεχίσουμε την αναζήτηση;

ΕΥΡ Βακ 719 θέλετε θηρασώμεθα Πενθέως Ἀγαυὴν μητέρ᾽ ἐκ βακχευμάτων χάριν τ᾽ ἄνακτι θώμεθ᾽; || να κυνηγήσουμε την Αγαύη, τη μητέρα του Πενθέα, και να την βγάλουμε από τη βακχεία της και έτσι να κάνουμε το χατίρι στον βασιλιά;

Επίσης, με τις αρνήσεις μή, μηδέ:

ΞΕΝ Απομν 1.2.36 μηδέ ἔρωμαι ὁπόσου πωλεῖ; || μήτε και να ρωτήσω πόσο το πουλά;

ΠΛ Πολ 337b μὴ ἀποκρίνωμαι…, ἀλλ᾽ ἕτερον εἴπω; || να μην απαντήσω…, αλλά εγώ να πω κάτι άλλο;

Πιο σπάνια οι ευθείες ερωτήσεις επιθυμίας τίθενται στο γ' πρόσωπο:

• με την αόριστη αντωνυμία τις, αλλά και τότε τίθεται σαν να εννοείται το α' πρόσωπο:

ΔΗΜ 18.124 πότερόν σέ τις, Αἰσχίνη, τῆς πόλεως ἐχθρὸν ἢ ἐμὸν εἶναι φῇ; || τι να πει κανείς ότι είσαι, Αισχίνη, εχθρός της πόλης ή δικός μου;

• με το μή (πιο σπάνια):

ΠΛ Φαιδ 64c ἆρα μὴ ἄλλο τι ᾖ ὁ θάνατος ἢ τοῦτο; || μήπως είναι τίποτε άλλο ο θάνατος πέρα από αυτό;

ΠΛ Πολ 603c μή τι ἄλλο ἦν παρὰ ταῦτα; || υπάρχει μήπως και τίποτε άλλο εκτός από αυτά;

§9.25. Ρητορικές ερωτήσεις είναι οι ερωτήσεις που διατυπώνει ο ομιλητής χωρίς να περιμένει απάντηση, είτε γιατί η απάντηση είναι γνωστή εκ των προτέρων είτε γιατί την δίνει ο ίδιος ο ομιλητής. Στην ουσία οι ρητορικές ερωτήσεις ανήκουν στη συντακτική υφολογία. Επειδή δημιουργούν την εντύπωση στον συνομιλητή ότι η απάντηση στην ερώτηση που τίθεται είναι αυτονόητη, προσδίδουν κύρος στην επιχειρηματολογία του ομιλητή. Επιπλέον, ζωντανεύουν τον λόγο, καθώς δημιουργείται διάλογος ―έστω και πλασματικός― στη θέση μιας πιο "ξερής" παράθεσης επιχειρημάτων.

Οι ρητορικές ερωτήσεις μπορεί να είναι διατυπωμένες αποφατικά, οπότε δηλώνεται έντονη κατάφαση (προτροπή, προσταγή, αποδοχή), είτε καταφατικά, οπότε δηλώνεται έντονη άρνηση (απαγόρευση, απόρριψη, αποτροπή).

ΔΗΜ 24.216 οὐ τριήρεις ὅσας οὐδεμία πόλις Ἑλληνὶς κέκτηται; οὐχ ὁπλίτας; οὐχ ἱππέας; οὐ προσόδους; οὐ τόπους; || δεν κατέχει <η Αθήνα> πλοία περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη ελληνική πόλη; στρατιώτες; ιππείς; έσοδα; υποτελείς περιοχές; (σε αυτές τις πολλαπλές αποφατικές ρητορικές ερωτήσεις ο ακροατής απαντά νοερά με απόλυτη κατάφαση).

ΞΕΝ ΚΠαιδ 8.1.2 τίς δ᾽ ἂν [πόλις] φιλία ὑπὸ μὴ πειθομένων διαφυλαχθείη; || ποια φιλική πόλη μπορεί να προστατευτεί από στρατιώτες που είναι ανυπάκουοι;

Απάντηση σε ρητορική ερώτηση: Κανονικά δεν περιμένουμε απάντηση στη ρητορική ερώτηση. Εν τούτοις, όταν ο ομιλητής αποφασίζει να απαντήσει ο ίδιος στην ερώτηση που έχει θέσει, τότε παραλείπει συνήθως την κύρια πρόταση και απαντά μόνον με την αντίστοιχη δευτερεύουσα:

ΑΝΔΟΚ 3.13 τίνος ἕνεκα πολεμήσωμεν; ἵνα ἡ πόλις ἡμῶν ἐλευθέρα ᾖ; || για ποιον λόγο να πολεμήσουμε; για να είναι η πόλη μας ελεύθερη;

Μερικές φορές η ρητορική ερώτηση εισάγεται με το εἶτα ή ἔπειτα. Τότε το περιεχόμενό της βρίσκεται σε αντίθεση με όσα προηγουμένως έχουν διατυπωθεί:

ΕΥΡ Ηρακλ 816 ἀλλ᾽ ἦν κάκιστος· εἶτα τοιοῦτος γεγὼς τοὺς Ἡρακλείους ἦλθε δουλώσων γόνους; || ήταν ένας δειλός∙ τότε ένας τέτοιος άνθρωπος ήρθε να σκλαβώσει τα παιδιά του Ηρακλή;

ΑΝΔΟΚ 1.137 τίς γὰρ κίνδυνος μείζων ἀνθρώποις ἢ χειμῶνος ὥρᾳ πλεῖν τὴν θάλατταν; ἐν οἷς ἔχοντες μὲν τὸ σῶμα τοὐμόν, κρατοῦντες δὲ τοῦ βίου καὶ τῆς οὐσίας τῆς ἐμῆς, εἶτα ἔσῳζον; || υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος για τους ανθρώπους από το να διαπλέουν χειμώνα καιρό τη θάλασσα; Να υποθέσει λοιπόν κανείς ότι σε μια τέτοια κατάσταση όπου οι θεοί είχαν τον εαυτό μου στο έλεός τους και όριζαν τη ζωή και την περιουσία μου, με κράτησαν, σε πείσμα αυτών, σώο;

ΙΣΟΚΡ 15.222 ἔπειτα τίνας ἂν καὶ διαφθείραιεν καὶ τοὺς πῶς διακειμένους λάβοιεν ἂν μαθητάς; || έπειτα, ποιους θα μπορούσαν να διαφθείρουν και τι είδους ανθρώπων θα έπαιρναν ως μαθητές;

Η αγάπη μας ενώνει, Ο εγωισμός μας χωρίζει

Άνοιξη!

Η εποχή που ανθίζουν τα λουλούδια.
Γιατί όμως μαραίνονται οι άνθρωποι;

Τι μπαίνει ανάμεσα μας και μας χωρίζει;
Με ποιο τρόπο πιάνεις στα χέρια σου ένα ροδοπέταλο;
Όταν αναζητάς την απαλότητα και την τρυφερότητα στη σχέση, ο άλλος μπορεί να στη δώσει;
Μπορεί να σε δει ως εύθραυστο ροδοπέταλο;

Μια ευχή ηχεί στ’ αυτιά μου.
“Εύχομαι να μην σας χωρίσει τίποτα. Να είστε πάντα αγαπημένοι!”.

Ευχή και προσευχή σε αυτόν που είναι καρδιογνώστης και βλέπει τις καρδιές όλων μας.
Εκείνος που μας χωράει όλους όπως είμαστε γιατί είμαστε παιδιά Του!

Παιδιά πληγωμένα, τραυματισμένα.
Όταν επιτρέπει τον πόνο, χρειάζεται να τον βιώσουμε.
Όταν επιτρέπει τους πειρασμούς, χρειάζεται να μάθουμε.
Όταν επιτρέπει την απόσταση, ας την περπατήσουμε ενωτικά και όχι διασπαστικά.

Όλα γίνονται για κάποιο λόγο που πρέπει να τον βρούμε.
Ούτε θυμός, ούτε κακία, ούτε η ειρωνεία, ούτε τα σκληρά εγώ βοηθάνε.

Όμως ο καθένας μας έχει το δικό του δρόμο να διανύσει, τη δική του διαδρομή να περπατήσει.
Να σκύψει στην καρδιά του να την περιθάλψει, να τη φροντίσει, να την ακούσει.
Στο δάκρυ του να συναντήσει τον εαυτό του και τον άλλο.
Στον καημό του να μείνει, να δει τα πως και τα γιατί.
Όχι πια με το μυαλό που θολώνει, μα με την καρδιά που μπορεί να δει ξεκάθαρα.

Στην ώρα του, στο δικό του χρόνο.
Κι αν είναι να ξανασυναντηθούμε, θα γίνει κι αυτό.
Και θα είμαστε άλλοι πια.
Καινούργιοι. Αφήνοντας τον παλιό μας άνθρωπο πίσω.
Ευγνωμονώντας τον που μας έφερε ως εδώ.
Μόνο αν δεχτούμε να σπάσουμε το εγώ μας, τα πάθη μας και το φαρισαϊσμό μας.

Η αγάπη ενώνει!
Ο εγωισμός χωρίζει.

Άγγελε της χαράς και της αγάπης, τους ανθρώπους που χώρισαν, πάλι να ενώσεις.

Υπάρχουν στιγμές που πρέπει να ρισκάρεις, να κάνεις πράγματα τρελά

Και κάπως έτσι, οι αλήθειες της ζωής, του ανθρώπινου νου, της ψυχής, γίνονται προσιτές. Γίνονται λέξεις που καρφώνονται στο νου και μένουν εκεί. Κι είναι η ανάγνωσή τους, μια εμπειρία που δε μοιάζει με καμία άλλη.

Παρακάτω, μοιραζόμαστε μαζί σας μερικά αποφθέγματά που αγγίζουν ψυχή και νου. Τα κάνουν να προβληματιστούν, να συλλογιστούν κι αργά ή γρήγορα να συμφωνήσουν με αλήθειες που είναι τόσο παλιές, όσο κι ο κόσμος μας…

Όποιος αγαπάει περιμένοντας ανταμοιβή χάνει τον καιρό του.

Η αληθινή αγάπη δε συνίσταται στο να προσπαθούμε να διορθώσουμε τους άλλους, αλλά στο να αισθανόμαστε χαρά που τα πράγματα είναι καλύτερα απ’ ότι περιμέναμε.

Είναι ανώφελο να μιλάς γι' αγάπη, γιατί η αγάπη έχει τη δική της γλώσσα και μιλάει από μόνη της.

Η αναζήτηση της ευτυχίας είναι προσωπική και δεν υπάρχει πρότυπο για να το μεταφέρεις στους άλλους.

Μια απειλή δεν μπορεί να προκαλέσει τίποτα αν δεν γίνει αποδεκτή.

Η ζωή κρίνει το δέντρο από τους καρπούς, όχι από τις ρίζες.

Οι πόρτες του παραδείσου θα ήταν ανοιχτές για όσους αποφάσιζαν να μπουν. Ο κόσμος ήταν στα χέρια εκείνων που είχαν το θάρρος να ονειρεύονται και να ζουν τα όνειρά τους.

Όταν αγαπάμε αυτό που κάνουμε, μεταμορφώνουμε τη σκλαβιά σε ελευθερία. Αν δεν μπορούμε να αγαπήσουμε, καλύτερα να σταματήσουμε τα πάντα τώρα.

Οι σημαντικότερες εμπειρίες του ανθρώπου είναι αυτές που τον φέρνουν στα άκρα. Μόνο έτσι μαθαίνουμε, γιατί αυτό απαιτεί όλο μας το θάρρος.

Υπάρχουν στιγμές που πρέπει να ρισκάρεις, να κάνεις πράγματα τρελά.

Πιστεύω πως, αν ψάξεις την αγάπη με θάρρος, αυτή αποκαλύπτει την παρουσία της κι από κει και μετά, παίρνεις περισσότερη αγάπη.

Η ζωή πάντα περιμένει τις κρίσιμες καταστάσεις για να δείξει τη λαμπερή της πλευρά.

Ο έρωτας δε βρίσκεται στον άλλο, είναι μέσα σε μας τους ίδιους, εμείς τον ξυπνάμε. Αλλά για να τον ξυπνήσουμε, χρειαζόμαστε τον άλλο.

Καμιά μέρα δεν είναι όμοια με την άλλη. Κάθε πρωί έχει το ξεχωριστό του θαύμα, τη μαγική στιγμή του, όπου οι γέρικοι κόσμοι καταρρέουν και ξεπροβάλλουν καινούριοι αστερισμοί!

Είμαστε υπεύθυνοι για το σύμπαν επειδή είμαστε το σύμπαν.

Να είσαι σαν την πηγή που ξεχειλίζει και όχι σαν τη γούρνα που έχει πάντα το ίδιο νερό.

Δεν πρέπει να ξεχνάς πως και η επίθεση και η φυγή αποτελούν μέρος της μάχης. Αυτό που δε βοηθάει είναι το να στέκεις παραλυμένος από το φόβο.

Όσοι ποτέ δεν διακινδύνευσαν τίποτα είναι άσσοι στο να διακρίνουν την ήττα των άλλων.

Το πώς θα είμαστε σε μεγάλη ηλικία θα εξαρτηθεί από τον τρόπο με τον οποίο ζήσαμε. Μπορεί να καταλήξουμε σαν πόλη φάντασμα ή σαν γενναιόδωρο δέντρο, που συνεχίζει να είναι σημαντικό ακόμα κι όταν δεν μπορεί πια να στέκεται όρθιο. Όσο πιο πολύ πλησιάζουμε τον εαυτό μας μέσα από την πίστη, τόσο πιο απλός γίνεται. Και όσο πιο απλός, τόσο πιο ισχυρή είναι η παρουσία του.

Σενέκας: Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ντροπή για έναν γέροντα από το να μην έχει να παρουσιάσει άλλη απόδειξη πως έζησε εκτός από τα χρόνια του

Μια μεγάλη τζαζ επιτυχία που έχουν πολλοί ροκ και ποπ καλλιτέχνες τα λέει όλα: «Time Is on My Side» – ο χρόνος είναι με το μέρος μου. Χρειαζόμαστε χρόνο για να μορφωθούμε, χρόνο για να ωριμάσουμε, χρόνο για να αποκτήσουμε αυτογνωσία και σοφία.

Ωστόσο, η ζωή είναι σύντομη και ο χρόνος δεν περιμένει κανέναν, φεύγει ανεπιστρεπτί. Ο χρόνος όμως μας κάνει καλύτερους, υπό τον όρο να το θελήσουμε. O χρόνος γιατρεύει τον πόνο, δίνει απαντήσεις, αποκαλύπτει αλήθειες. Το στοίχημά μας στη ζωή δεν είναι πώς θα σκοτώσουμε τον χρόνο (περιμένοντας να μας σκοτώσει εκείνος), αλλά πώς θα τον αξιοποιήσουμε για να περάσουμε καλά και να κάνουμε το Καλό.

Οι αδρανείς άνθρωποι παραπονιούνται ότι ο χρόνος κυλάει υπερβολικά γρήγορα – το ζήτημα όμως δεν είναι να κοιτάμε το ρολόι, το ρολόι κάνει τη δουλειά του, ενώ εμείς πρέπει να κάνουμε τη δική μας δουλειά. Είναι απαραίτητο να σεβόμαστε το χρόνο σαν κάτι πολύτιμο και αναντικατάστατο. Να μην τον χάνουμε να μην τον σπαταλάμε. O χρόνος είναι σημαντικότερος από το χρήμα. Σε πολλές περιπτώσεις μπορούμε να εξοικονομήσουμε χρήμα, δεν μπορούμε όμως να εξοικονομήσουμε χρόνο. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν λογαριάζουν το χρήμα μέχρι να τελειώσει και να μείνουν αδέκαροι και καταχρεωμένοι. Υπάρχουν και άνθρωποι που κάνουν το ίδιο με τον χρόνο: τον σπαταλούν και γερνώντας, αντιλαμβάνονται την απώλεια.

Πρέπει λοιπόν να μάθουμε να λέμε όχι σε σπατάλες χρόνου, σε χαζοξενύχτια, σε σαχλοκουβέντες. H σχέση μας με τον χρόνο μας χαρακτηρίζει. Οι άνθρωποι που νοσταλγούν τα παιδικά τους χρόνια ή τη νιότη τους ομολογούν, εμμέσως, ότι απέτυχαν κι ότι ο χρόνος δεν τους έκανε καλύτερους και ευτυχέστερους. Κυρίως ομολογούν ότι δεν τους βοήθησε να δημιουργήσουν κάτι ωραίο στη ζωή τους. Ζήσε λοιπόν την κάθε στιγμή. Ανταποκρίσου στο κάθε πρόσωπο, στην κάθε πρόκληση, στο κάθε γεγονός. Μη φυγομαχείς, μην υπεκφεύγεις, μην ανησυχείς περισσότερο απ’ όσο αρμόζει. Η ζωή σου είναι τώρα.

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία από το να παρακολουθείς τον χρόνο να σε κάνει καλύτερο. Λέει ο Βούδας: «Μη βυθίζεσαι στο παρελθόν, μη θυσιάζεις το παρόν για τα μελλοντικά σου όνειρα. Να επικεντρώνεις τη σκέψη σου στην παρούσα στιγμή». Λέει ο Σενέκας: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ντροπή για έναν γέροντα από το να μην έχει να παρουσιάσει άλλη απόδειξη πως έζησε εκτός από τα χρόνια του».

Κοιτάξτε προσεκτικά τι βρίσκεται κάτω από τα πόδια σας

Σήμερα, πολλοί άνθρωποι έχουν χάσει τον βηματισμό τους – ανησυχούν πολύ και βρίσκονται σε σύγχυση· δεν ξέρουν πώς να ζήσουν τη ζωή τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αναζητούν την περιπέτεια: έτσι προσπαθούν να επιτύχουν τη διανοητική τους ισορροπία. Αλλά δεν τα καταφέρνουν. Ακόμη και αν πατήσετε το κουμπί της επανεκκίνησης στη ζωή, η περιπέτεια παραμένει μακριά από την καθημερινότητά σας.

Όταν επιστρέφετε στην κανονικότητα, το άγχος συσσωρεύεται και το μυαλό κατατρίβεται με μικροπράγματα. Νιώθετε φορτωμένοι, και τότε αναζητάτε πάλι κάτι εξαιρετικό. Μήπως αυτός ο φαύλος κύκλος σάς φαίνεται γνωστός;

Ανεξάρτητα από το πόσο σας στρεσάρει η πολυπλοκότητα της ζωής, το ν’ αλλάξετε τα πράγματα δεν είναι απλή υπόθεση. Αν ο κόσμος δε λειτουργεί όπως θέλετε, ίσως είναι προτιμότερο να αλλάξετε εσείς οι ίδιοι. Τότε, ανεξάρτητα από το πώς είναι ο κόσμος γύρω σας, θα μπορείτε να κινείστε άνετα και εύκολα.

Η αταξία στο μυαλό σας φαίνεται στα πόδια σας

Λένε, από παλιά, ότι μπορούμε να πάρουμε πολλές πληροφορίες για ένα σπίτι από την είσοδο κιόλας – ειδικά στα ιαπωνικά σπίτια, όπου, μπαίνοντας, βγάζουμε τα παπούτσια μας. Από το αν τα παπούτσια είναι ευθυγραμμισμένα ή άνω κάτω βγάζουμε συμπέρασμα για τη διανοητική κατάσταση των ενοίκων. Αυτή η λεπτομέρεια αποκαλύπτει πολλά.

Στο Ζεν υπάρχει η εξής προτροπή: «Κοιτάξτε προσεκτικά ό,τι βρίσκεται κάτω από τα πόδια σας». Το νόημά της είναι κυριολεκτικό, αλλά υποδηλώνει επίσης ότι εκείνοι που δε δίνουν προσοχή στα βήματά τους δεν μπορούν να γνωρίσουν τον εαυτό τους και δεν ξέρουν πού πηγαίνει η ζωή τους. Ίσως ακούγεται υπερβολή, αλλά ένα τέτοιο μικροπραγματάκι μπορεί να έχει τεράστια σημασία για τον τρόπο ζωής.

Όταν γυρίζετε στο σπίτι, βγάλτε τα παπούτσια σας και παρατάξτε τα με φροντίδα στην μπροστινή πόρτα. Γι’ αυτή την απλή κίνηση χρειάζονται μόνο τρία δευτερόλεπτα.

Καλλιεργώντας αυτή τη συνήθεια, τα πάντα στη ζωή σας θα γίνουν με ανεξήγητο τρόπο καθαρότερα και ομαλότερα. Η ζωή σας θα ομορφύνει. Τέτοια είναι η ανθρώπινη φύση. Αρχικά, προσπαθήστε να στρέψετε την προσοχή σας στα πόδια σας. Ευθυγραμμίζοντας τα παπούτσια σας, κάνετε το επόμενο βήμα στην πορεία σας.

Να αρχίσετε να σκέφτεστε με την καρδιά σας

Αξιοποιήστε την έμφυτη νοημοσύνη της καρδιάς

Για πάρα πολύ καιρό, αλλά ιδιαίτερα στον σύγχρονο, δυτικό κόσμο θεωρούμε την καρδιά ως έναν απλό μηχανισμό άντλησης που είναι υπεύθυνος για τη μεταφορά αίματος στα όργανα μας.

Η φυσική σημασία της καρδιάς δεν πρέπει να υποτιμάται, υποστηρίζει τη ζωή, στέλνει το αίμα της ζωής στα άκρα, που μοιάζουν με δέντρα, του αγγειακού μας συστήματος-αλλά αυτή είναι μια απλοϊκή άποψη για το τι είναι ικανή η καρδιά.

Η τελευταία έρευνα του Γκρέγκ Μπράντεν αναπτύσσει την αρχαία τεχνική της χρήσης της καρδιάς ως ένα ευφυές όργανο.

Η νοημοσύνη της καρδιάς αγνοούνταν για πολύ καιρό. Αυτό που έχουμε μάθει για τη σοφία της καρδιάς ωστόσο τα τελευταία χρόνια από το Heart Math Institute και από έρευνες ψυχολόγων, νευροβιολόγων και από επανεμφανιζόμενες διδασκαλίες σοφίας από το αρχαίο παρελθόν μας, πρέπει να εμπνεύσει όλους τους ανθρώπους να κοιτάξουν την καρδιά με έναν εντελώς νέο τρόπο.

Για όσους δεν είναι συνηθισμένοι να χρησιμοποιούν την έμφυτη νοημοσύνη τους-αυτή είναι η διαίσθηση τους- το να συντονιστούν με την καρδιά τους για να απαντήσουν τα πιο βαθιά και δύσκολα ζητήματα που θα μπορούσαν ενδεχομένως να τους δυσκολεύουν ίσως φαίνεται γελοία. Γιατί να ρωτήσετε την καρδιά αν πρέπει να μείνετε σε μια σχέση που είναι δύσκολη ή ακόμα και αν πρέπει να κάνετε μια ιατρική εξέταση;

Μπορεί να φαίνεται αδιάφορο ή και ανικανοποίητο να κάνετε τέτοιες ερωτήσεις στην καρδιά σας, αλλά έχει μια σοφία που δεν έχει ο νους. Να γιατί:

Η καρδιά δεν στέλνει πληροφορίες περασμένες από το φίλτρο του εγωισμού.

Η καρδιά γνωρίζει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον σας. Η νοημοσύνη της δεν ενδιαφέρεται για τα εγωιστικά σας κατασκευάσματα. Η καρδιά μιλά απλώς από ένα εντελώς ουδέτερο μέρος.

Τι μαθήματα θα μάθετε αν ακολουθήσετε την καρδιά σας;

Μπορείτε να την σκεφτείτε σαν ένα καλό φίλο που θέλει το καλύτερο για σας και δεν τον ενδιαφέρει να φανεί καλός στα μάτια σας.

Hridaya

Υπάρχει ένας αρχαίος όρος ο οποίος δεν μπορεί να μεταφραστεί ακριβώς και περιγράφει αυτή τη νοημοσύνη της καρδιάς. Hridaya, είναι η ενέργεια που περιέχεται μέσα στο τσάκρα της καρδιάς. Αυτό δεν είναι μόνο η φυσική αλλά και η πνευματική καρδιά. Περιέχει την νοημοσύνη του Θεού ή το υπερβατικό μυαλό.

Η λέξη προέρχεται από την σανσκριτική γλώσσα και η πλησιέστερη έννοια στα ελληνικά είναι κάτι τέτοιο:

Hrid = κέντρο

Ayam = αυτό

Έτσι, η πνευματική καρδιά σας φέρνει πάντα στο κέντρο σας. Δε θα ξεφύγει ποτέ από τον ανώτερο εαυτό σας, λαμβάνοντας πάντοτε μια οπτική γωνία 360 μοιρών (και παραπάνω) για κάθε κατάσταση που θα αντιμετωπίζατε.

Ο γιόγκι Μπάγκαβαν έγραψε αυτό για να εξηγήσει λεπτομερώς αυτή την πνευματική καρδιά:

«Ακριβώς όπως υπάρχει ένα κοσμικό κέντρο από το οποίο αναδύεται όλο το σύμπαν, σε αυτό οφείλει την ύπαρξη του και λειτουργεί με τη δύναμη ή με την κατευθυνόμενη ενέργεια που προέρχεται από αυτό, έτσι υπάρχει και ένα κέντρο στο πλαίσιο του φυσικού σώματος στο οποίο οφείλουμε την ύπαρξη μας. Αυτό το κέντρο στο ανθρώπινο σώμα δεν διαφέρει καθόλου από το κοσμικό κέντρο. Είναι αυτό το κέντρο μέσα μας που ονομάζεται Hridaya, η κατοικία της Αγνής Συνείδησης, γνωστή ως Ύπαρξη, Γνώση και Ευδαιμονία. Αυτό είναι που πραγματικά αποκαλούμε την κατοικία του Θείου μέσα μας.»

Αντίθετα το μυαλό-εγκέφαλος σκέφτεται τις προηγούμενες εμπειρίες μας, τις παρελθοντικές λανθασμένες πεποιθήσεις που αποδίδονται σε αυτές τις εμπειρίες και σε αυτό συμβαίνουν οι κάθε είδους ανατροπές και στροφές μέσω ενός εννοιολογικού τοπίου που έχουμε δημιουργήσει για να μας δώσει μια «σωστή» απάντηση στις βαθιές ερωτήσεις της ζωής.

Το μυαλό-εγκέφαλος δημιουργεί ψευδείς αντιλήψεις όπου η καρδιά αληθεύει.

Ένας Βουδιστής Ζεν μπορεί επίσης να περιγράψει τι συμβαίνει όταν σκεφτόμαστε με το μυαλό (εγκέφαλο) αντί με την καρδιά.

Τοποθετούμε μια ομίχλη- ένα είδος αντιληπτικής επικάλυψης πάνω από μια κατάσταση και στη συνέχεια προσθέτουμε μια συναισθηματική επένδυση. Το ονομάζουμε «πραγματικό», αλλά αυτό δε θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια.

Ωστόσο, πιστεύουμε ότι πρέπει να αποκτήσουμε ένα siddhi (μεγάλο επίτευγμα ή θαύμα) για να αποκτήσουμε υπερφυσική σοφία ή νοημοσύνη. Συνεπώς, συνεχίζουμε να εμπιστευόμαστε τις ψευδείς αντιλήψεις του μυαλού-εγκεφάλου.

Η νευροβιολογία της καρδιάς

Επιπλέον, αν εξετάζαμε την απλή νευροβιολογία της καρδιάς-υπάρχουν πολλές περισσότερες ίνες που οδηγούνται από την καρδιά στον εγκέφαλο παρά από τον εγκέφαλο στην καρδιά. Αυτό σημαίνει –όπως πρόσφατα επισήμανε ο Γκρέγκ Μπράντεν σε μια ομιλία Gaia- ότι υπάρχει πολύ μεγαλύτερη επικοινωνία που αποστέλλεται στον εγκέφαλο και στη συνέχεια λαμβάνεται από αυτόν.

Όπως εξηγεί το HeartMath Institute, η καρδιά αρχίζει επίσης να χτυπά στο αγέννητο έμβρυο προτού σχηματιστεί ακόμα ο εγκέφαλος, μια διαδικασία που οι επιστήμονες αποκαλούν αυτορρύθμιση.

Εμείς οι άνθρωποι διαμορφώνουμε επίσης έναν συναισθηματικό εγκέφαλο πολύ πριν από τον ορθολογικό και η καρδιά έχει το δικό της ανεξάρτητο πολύπλοκο νευρικό σύστημα γνωστό ως «ο εγκέφαλος της καρδιάς».

Η καρδιά μπορεί επίσης να δημιουργήσει ένα επίπεδο συνοχής στο σώμα μόνο μέσω του ρυθμού της, ο οποίος ρυθμίζει όλα τα συστήματα της και διορθώνει ακόμη και τα κύτταρα που νοσούν.

Και τέλος, το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο της καρδιάς είναι περίπου 60 φορές μεγαλύτερο σε πλάτος από τον εγκέφαλο και διαπερνά κάθε κύτταρο στο σώμα. Το μαγνητικό συστατικό είναι περίπου 5.000 φορές ισχυρότερο από το μαγνητικό πεδίο του εγκεφάλου και μπορεί να ανιχνευθεί αρκετά μέτρα μακριά από το σώμα με ευαίσθητα μαγνητόμετρα.

Η αξιοποίηση της ευφυΐας της καρδιάς θα σας δώσει σοφία.

Πώς να σκέφτεστε με τη σοφία της καρδιάς

Να τι προτείνει ο Μπράντεν για να μας βοηθήσει να μάθουμε να αξιοποιούμε τη σοφία της καρδιάς μας:

1. Εστιάστε στην καρδιά (και στο τσάκρα της καρδιάς). Αυτό στέλνει μήνυμα στην καρδιά ότι αναζητάτε την ευφυΐα της.
2. Αναπνεύστε πιο αργά. Αυτό στέλνει ένα άλλο μήνυμα στο σώμα σας ότι αναζητάτε την ανώτερη νοημοσύνη και όχι την κανονική, την αγχωμένη του εγωισμού. Η βαθιά αναπνοή ηρεμεί το νευρικό σύστημα και τον εγκέφαλο.
3. Δημιουργήστε μια αίσθηση ευγνωμοσύνης, συμπόνιας ή αγάπης. Αυτά είναι συναισθήματα που ενεργοποιούν την λειτουργία της ενέργειας της καρδιάς.
4. Κάντε μια ερώτηση στην καρδιά σας. Το ερώτημα θα πρέπει να είναι σύντομο και σαφές.
5. Ο καθένας θα βιώσει την νοημοσύνη της καρδιάς του λίγο διαφορετικά. Μπορεί να νιώσετε πεταλούδες στο στομάχι, μια ζεστή αίσθηση να αναπτύσσεται γύρω από το σώμα σας ή μυρμήγκιασμα στα χέρια σας. Μπορεί να μην νιώσετε σωματικές αισθήσεις, αλλά να έχετε μια σαφή και σύντομη απάντηση που έρχεται από το μυαλό σας. Να ξέρετε πως δεν είναι απαραίτητη μια μεγάλη ιστορία για να «δικαιολογηθεί» η σοφία της. Η καρδιά μιλά άμεσα και καθαρά. Αν δεν το κάνει, δοκιμάστε ξανά αυτή τη διαδικασία για να μάθει το σώμα σας ότι αναζητάτε την νοημοσύνη της καρδιάς και όχι του εγωισμού.
6. Η πρακτική το τελειοποιεί. Όσο πιο συχνά το κάνετε αυτό, τόσο πιο εύκολο θα είναι να αξιοποιήσετε την κατοικία της Αγνής Συνείδησης – το hridaya

Διογένης: Γιατί ζεις, αν δεν σε ενδιαφέρει να ζεις όμορφα;

Σε κάποιον που τον κάκιζε για το ότι έμπαινε σε μέρη βρώμικα ο Διογένης απάντησε: «Και ο ήλιος μπαίνει στους αποπάτους, αλλά δεν λερώνεται».

Όταν κάποιος είπε στον Διογένη: «Λες φιλοσοφίες χωρίς να έχεις ιδέα», εκείνος απάντησε: «Ακόμα κι αν προσποιούμαι πως είμαι σοφός, είναι κι αυτό φιλοσοφία».

Σε κάποιον που είπε: «Είμαι ακατάλληλος για τη φιλοσοφία», ο Διογένης παρατήρησε: «Τότε λοιπόν γιατί ζεις, αν δεν σε ενδιαφέρει να ζεις όμορφα;»

Στο θέατρο ο Διογένης έμπαινε την ώρα που οι άλλοι έβγαιναν, πηγαίνοντας αντίθετα στο ρεύμα των εξερχομένων όταν τον ρώτησαν γιατί το έκανε αυτό, εκείνος είπε: «Σ’ όλα τα πράγματα στη ζωή μου αυτό φροντίζω να κάνω».

Σε κάποιον που φερόταν στον πατέρα του περιφρονητικά, ο Διογένης είπε: «Δεν ντρέπεσαι να περιφρονείς αυτόν από τον οποίο προέρχεται η περηφάνια σου;»

Κάποτε που έψεγαν τον Διογένη γιατί δέχτηκε να πάρει από τον Αντίπατρο ένα τριμμένο πανωφόρι, εκείνος είπε: «Ό,τι ακριβό οι θεοί μας χάρισαν, του πεταματού δεν είναι».

Στον Αλέξανδρο που στάθηκε από πάνω του λέγοντάς του «Δεν με φοβάσαι;» ο Διογένης απάντησε: «Τι είσαι; Καλό ή κακό;» Κι όταν εκείνος του είπε: «Καλό», ο Διογένης του αποκρίθηκε: «Ποιος, λοιπόν, φοβάται το καλό;».

Όταν ρώτησαν τον Διογένη ποιο είναι ανάμεσα στα ανθρώπινα πράγματα το πιο όμορφο, απάντησε: «Η ωμή ειλικρίνεια».

Ο Κλεομένης στο βιβλίο του με τον τίτλο Παιδαγωγός, αναφέρει ότι οι μαθητές του Διογένη προσφέρθηκαν να τον εξαγοράσουν από δούλο, αλλά ότι εκείνος τους χαρακτήρισε αφελείς, αφού, όπως είπε, δεν είναι τα λιοντάρια δούλοι εκείνων που τα τρέφουν αλλά, απεναντίας, εκείνοι που τα τρέφουν είναι δούλοι των λιονταριών: γιατί είναι γνώρισμα του δούλου να φοβάται, και τα θηρία προξενούν φόβο στους ανθρώπους.

Τζόφρι Χίντον: Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι επικίνδυνη – Θα γίνει πολύ πιο έξυπνη από εμάς

Ο Τζόφρι Χίντον, γνωστός ως «ο νονός της τεχνητής νοημοσύνης (AI)» παραιτήθηκε από τη δουλειά του, προειδοποιώντας για τους αυξανόμενους κινδύνους που φέρνει η ανάπτυξη της για τους ανθρώπους!

Ο 75χρονος Χίντον, ανακοίνωσε την παραίτησή του από την Google σε μια δήλωση στους New York Times, λέγοντας ότι τώρα μετανιώνει για τη δουλειά του.

Είπε στο BBC ότι ορισμένοι από τους κινδύνους που προκύπτουν από τα chatbots Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) ήταν «αρκετά τρομακτικοί».

«Αυτή τη στιγμή, δεν είναι πιο έξυπνα από εμάς, από όσο μπορώ να πω. Αλλά νομίζω ότι σύντομα μπορεί να γίνουν»

Πρόσφατα Ρεπουμπλικανοί και Δημοκρατικοί εισήγαγαν τροπολογία που απαγορεύει στην τεχνητή νοημοσύνη (TN) να λαμβάνει αποφάσεις εκτόξευσης πυρηνικών πυραύλων στο πλαίσιο της διαδικασίας πυρηνικής διοίκησης και ελέγχου των ΗΠΑ!

Το νομοσχέδιο εισήχθη στη Βουλή των Αντιπροσώπων και στη Γερουσία ταυτόχρονα. Οι αντιπρόσωποι Ted Lieu, Donald Beyer, Jr. και Ken Buck εισήγαγαν το νομοσχέδιο στη Βουλή, ενώ ο γερουσιαστής Edward Markey εισήγαγε τη συνοδευτική νομοθεσία στη Γερουσία.

Είναι η πρώτη φορά που επισήμως το αμερικανικό πολιτικό σύστημα αναγνωρίζει τον κίνδυνο μία μελλοντική ΑΙ, να δει την Ανθρωπότητα ως ένα είδος εχθρού και να ξεκινήσει έναν πυρηνικό πόλεμο προς εξόντωσή της.

Πρόκειται για ουσιαστική επιβεβαίωση του σεναρίου των ταινιών Terminator του Τζον Κάμερον (που μαζί με τα Conan έκαναν διάσημο τον Άρνολντ Σβαρτζενέγκερ) κατά το οποίο κάποια στιγμή στο μέλλον η Τεχνητή Νοημοσύνη Skynet αυτονομήθηκε και θεώρησε την Ανθρωπότητα ως ένα «ιού» και εξαπέλυσε πυρηνικές επιθέσεις κατά της Ρωσίας.

 
Η Ρωσία φυσικά απάντησε (στις ταινίες) και η Ανθρωπότητα καταστράφηκε μέσα στον πυρηνικό όλεθρο.

Όπως αναφέρει ο Αμερικανός βουλευτής Τεντ Λιού: «Η ΑΙ είναι καταπληκτική και έχει κάνει τις ζωές μας καλύτερες, μπορεί όμως και να μας σκοτώσει. Όσο έξυπνη κι αν γίνει ποτέ δεν πρέπει να έχει έλεγχο πάνω σε πυρηνικά όπλα.»

Η πρωτοποριακή έρευνα του δρος Χίντον για τη βαθιά μάθηση και τα νευρωνικά δίκτυα άνοιξε το δρόμο για τα τρέχοντα συστήματα AI όπως το ChatGPT.

Όμως ο Βρετανο-Καναδός γνωστικός ψυχολόγος και επιστήμονας υπολογιστών είπε στο BBC ότι το chatbot θα μπορούσε σύντομα να ξεπεράσει το επίπεδο πληροφοριών που κατέχει ένας ανθρώπινος εγκέφαλος.

«Αυτή τη στιγμή, αυτό που βλέπουμε είναι οτι οι εξελίξεις όπως το μοντέλο γλώσσας GPT-4- επισκιάζουν ένα άτομο στο βαθμό των γενικών γνώσεων που έχει και το επισκιάζουν κατά πολύ.

Από άποψη συλλογισμού, δεν είναι τόσο καλό, αλλά το κάνει ήδη ένας απλός συλλογισμός. Και δεδομένου του ρυθμού προόδου, αναμένουμε ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν αρκετά γρήγορα. Επομένως, πρέπει να ανησυχούμε για αυτό»

Στο άρθρο των New York Times, ο Δρ Χίντον αναφέρθηκε σε «κακούς ανθρώπους» που θα προσπαθούσαν να χρησιμοποιήσουν την τεχνητή νοημοσύνη για «κακά πράγματα». Όταν του ζητήθηκε από το BBC να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με αυτό, απάντησε: «Αυτό είναι απλώς ένα είδος χειρότερου σεναρίου, ένα είδος εφιαλτικού σεναρίου.»

«Μπορείτε να φανταστείτε, για παράδειγμα, τι θα συνέβαινε αν κάποιος όπως ο [Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ] Πούτιν αποφάσιζε να δώσει στα ρομπότ τη δυνατότητα να δημιουργήσουν τους δικούς τους επιμέρους στόχους». Ο επιστήμονας προειδοποίησε ότι αυτό μπορεί τελικά να «δημιουργήσει υποστόχους όπως «πρέπει να αποκτήσω περισσότερη δύναμη»».

Και πρόσθεσε: «Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το είδος της νοημοσύνης που αναπτύσσουμε είναι πολύ διαφορετικό από τη νοημοσύνη που έχουμε. Είμαστε βιολογικά συστήματα και αυτά είναι ψηφιακά συστήματα. Και η μεγάλη διαφορά είναι ότι με τα ψηφιακά συστήματα, έχετε πολλά αντίγραφα του ίδιου συνόλου βαρών, του ίδιου μοντέλου του κόσμου.

Και όλα αυτά τα αντίγραφα μπορούν να μάθουν χωριστά, αλλά να μοιράζονται τη γνώση τους αμέσως. Έτσι είναι σαν να είχες 10.000 άτομα και όποτε ένα άτομο μάθαινε κάτι, όλοι το γνώριζαν αυτόματα. Και έτσι αυτά τα chatbots μπορούν να γνωρίζουν πολύ περισσότερα από οποιοδήποτε άτομο»

Ο δρ Χίντον είπε επίσης ότι υπήρχαν αρκετοί άλλοι λόγοι για να παραιτηθεί από τη δουλειά του. «Ο ένας είναι οτι είμαι 75. Άρα ήρθε η ώρα να αποσυρθώ. Ο άλλος είναι οτι πραγματικά θέλω να πω μερικά καλά πράγματα για την Google. Και είναι πιο αξιόπιστα αν δεν εργάζομαι για την Google.»

Πάντως σε ότι αφορά την χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης από «κακούς» ανθρώπους, αξίζει να σημειωθεί ότι πάνω σε αυτό στηρίζεται η υπόθεση των αριστουργηματικών μυθιστορημάτων του Frank Herbert, η σειρά Dune, όπου σε κάποιο σημείο του μέλλοντος φιλόδοξοι άνθρωποι πήραν τον έλεγχο των μηχανών που έκαναν τα πάντα πλέον και σκλάβωσαν την Ανθρωπότητα.

Εν συνεχεία βέβαια η Τεχνητή Νοημοσύνη υπερκέρασε και τους ανθρώπους εξουσιαστές και πήρε την θέση τους.

Γι’ αυτό τον λόγο οι άνθρωποι όταν επαναστάτησαν (Μπατλεριανή Τζιχάντ) και κέρδισαν πίσω τις ζωές τους εν συνεχεία δεν επέτρεψαν ποτέ ξανά την δημιουργία Τεχνητής Νοημοσύνης (στα βιβλία του Frank Herbert).

Μάλλον κάτι ήξερε ο συγγραφέας και ας τα σκέφτηκε την δεκαετία του ’60.

Αστρονόμοι ανακάλυψαν σπάνιο υδάτινο πλανήτη που έχει διπλάσιο μέγεθος από τη Γη

Οι αστρονόμοι έκαναν μια συναρπαστική ανακάλυψη, έναν σπάνιο πλανήτη που έχει διπλάσιο μέγεθος από τη Γη και θα μπορούσε ενδεχομένως να καλύπτεται εξ ολοκλήρου από ωκεανό.

Η ανακάλυψη έχει προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον και ενθουσιασμό στην επιστημονική κοινότητα, καθώς θα μπορούσε να περιέχει σημαντικά στοιχεία για την προέλευση της ζωής στο σύμπαν.

Ο πλανήτης, γνωστός ως TOI-1231 b, ανακαλύφθηκε χρησιμοποιώντας δεδομένα από τον δορυφόρο Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS) της NASA. Βρίσκεται σε τροχιά γύρω από ένα κοντινό αστέρι και απέχει περίπου 90 έτη φωτός από τη Γη.

Αυτό που κάνει τον TOI-1231 b ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι το μέγεθος και η σύστασή του.

Με βάση την πυκνότητά του, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι είναι πιθανό να είναι ένας υδάτινος κόσμος, που σημαίνει ότι θα μπορούσε να καλύπτεται εξ ολοκλήρου από ωκεανό.

Αυτό θα τον καθιστούσε έναν μοναδικό και σπάνιο πλανήτη, καθώς οι περισσότεροι γνωστοί πλανήτες είναι είτε βραχώδεις είτε αέριοι γίγαντες.

Η ανακάλυψη ενός υδάτινου κόσμου όπως ο TOI-1231 b εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το ενδεχόμενο ύπαρξης ζωής πέρα από τη Γη.

Οι επιστήμονες ενδιαφέρονται εδώ και καιρό για την πιθανότητα να βρεθούν κατοικήσιμοι εξωπλανήτες, ή πλανήτες που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τη ζωή όπως την ξέρουμε.

Ένας υδάτινος κόσμος όπως ο TOI-1231 b θα μπορούσε να προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για τις συνθήκες που είναι απαραίτητες για την εμφάνιση και την ευδοκίμηση της ζωής στο σύμπαν.

Όμως η ανακάλυψη θέτει επίσης προκλήσεις για τους επιστήμονες. Δεν είναι σαφές πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί η ζωή σε έναν υδάτινο κόσμο ή ποια είδη οργανισμών θα μπορούσαν να επιβιώσουν σε ένα τέτοιο περιβάλλον.

Οι επιστήμονες θα πρέπει να διεξάγουν περαιτέρω έρευνα και εξερεύνηση για να κατανοήσουν καλύτερα τις δυνατότητες ζωής σε πλανήτες όπως ο TOI-1231 b.

Παρά τις προκλήσεις αυτές, η ανακάλυψη ενός σπάνιου υδάτινου κόσμου όπως ο TOI-1231 b είναι μια υπενθύμιση της τεράστιας και ποικιλόμορφης φύσης του σύμπαντος.

Είναι μια απόδειξη της εφευρετικότητας και της αφοσίωσης των αστρονόμων και των επιστημόνων που εργάζονται ακούραστα για να εξερευνήσουν και να κατανοήσουν τα μυστήρια του σύμπαντος

Ανάλαβε όμως ολόκληρη την ευθύνη για την επιλογή που κάνεις

Αυτό θα το πετύχεις, αν αποφασίσεις να το κάνεις.

Είναι τόσο εύκολο. Έτσι γίνονται οι αλλαγές και η αλλαγή είναι πάντα δυνατή.

Δεν αντέχω ν’ ακούω κουβέντες όπως … «Το γέρικο σκυλί δεν μαθαίνει καινούργιο κόλπα»

Έχω διδάξει πολλά καινούργια κόλπα σε γέρικα σκυλιά.

Μπορείς όμως να διαλέξεις.

Η ζωή είναι επιλογή και είναι στα χέρια σου.

Μπορείς να την ζήσεις χαρούμενα ή να την ζήσεις θλιβερά.

Μπορείς να είσαι επιπόλαιος.

Μπορείς να είσαι πολύ σοβαρός.

Ανάλαβε όμως ολόκληρη την ευθύνη για την επιλογή που κάνεις.

Αν πλήττεις, αν φοβάσαι, αν δεν σ’ αρέσει το σκηνικό σου, άνοιξε την πόρτα και φύγε!
Ποιος είπε, ότι πρέπει να μείνεις εδώ;

Όσο η καρδιά και το μυαλό σου δουλεύουν και το ηθικό είναι ακμαίο, μπορείς να μπεις σε όποιο σκηνικό θελήσεις. Μπορείς να φτιάξεις το δικό σου. Να δημιουργήσεις ένα νέο.
Από αύριο κιόλας τα πράγματα θα είναι διαφορετικά. Κάνε τα διαφορετικά, γιατί μόνο η πράξη αλλάζει.

Οι κουβέντες είναι καλές μόνο στην αρχή. Η συνειδητοποίηση είναι μόνο η μισή λύση.

Τα υπόλοιπα είναι πράξη…
Διάλεξε το δρόμο της ζωής.
Διάλεξε το δρόμο της αγάπης.
Διάλεξε τον δρόμο του ενδιαφέροντος.
Διάλεξε το δρόμο της ελπίδας.
Διάλεξε το δρόμο της πίστης στο αύριο.
Διάλεξε το δρόμο της εμπιστοσύνης.
Διάλεξε το δρόμο της καλοσύνης.

Από εσένα εξαρτάται. Εσύ θα διαλέξεις.
Μπορείς να διαλέξεις την απελπισία , την δυστυχία.
Μπορείς να κάνεις τη ζωή δύσκολη για τους άλλους.
Μπορείς να διαλέξεις την θρησκοληψία. Γιατί όμως; Δεν έχει νόημα. Είναι και πάλι αυτο-μαστίγωμα.
Σε προειδοποιώ όμως ότι, αν αποφασίσεις να πάρεις την πλήρη ευθύνη για τη ζωή σου, δεν πρόκειται να είναι εύκολο πράγμα και θα πρέπει να μάθεις ξανά να ρισκάρεις.

Το ρισκάρισμα – αυτό είναι το κλειδί για την αλλαγή.

Θέλω να σας διαβάσω κάτι:

Όταν γελάς, διακινδυνεύεις να σε περάσουν για ηλίθιο.
Και λοιπόν;

Συχνά λέω πως ο κόσμος σε βλέπει σαν ένα είδος τρελού. Είναι πραγματικά τρελό! Εγώ όμως το γλεντάω αφάνταστα, ενώ χιλιάδες γνωστικοί πεθαίνουν από ανία.

Όταν κλαις, κινδυνεύεις να σε περάσουν για συναισθηματικό.
Δε φοβάμαι να κλάψω. Κλαίω συχνά.

Κλαίω από απελπισία.

Μερικές φορές κλαίω διαβάζοντας τις εργασίες των μαθητών μου.

Κλαίω όταν βλέπω ευτυχισμένους ανθρώπους.

Κλαίω όταν βλέπω ανθρώπους να αγαπιούνται.

Δε με νοιάζει μήπως φανώ συναισθηματικός. Δεν πειράζει. Μ’ αρέσει. Μου καθαρίζει τα μάτια.

Όταν ανοίγεσαι στους άλλους, κινδυνεύεις να μπλεχτείς.
Και τι πιο σημαντικό υπάρχει στην ζωή;

Δεν έχω καμιά διάθεση να ζήσω μόνος μου σ’ ένα νησί. Το γεγονός ότι βρισκόμαστε μαζί εσείς και εγώ, σημαίνει πως έτσι είμαστε φτιαγμένοι. Ας βρούμε τρόπους να κάνουμε την κατάσταση αυτή μια ευκαιρία χαράς.

Όταν δείχνεις τα συναισθήματα σου, κινδυνεύεις να αποκαλύψεις την ανθρωπιά σου.
Εγώ χαίρομαι να αποκαλύπτω την ανθρωπιά μου.

Μπορείς να αποκαλύψεις πολύ χειρότερα πράγματα από την ανθρωπιά σου.

Όταν εκθέτεις τις ιδέες και τα όνειρά σου στο κόσμο, κινδυνεύεις να τα χάσεις.
Τι να γίνει. Δεν μπορείς να κερδίζεις τα πάντα.

Κι ούτε είναι δυνατόν να σε αγαπούν όλοι.

Πάντα θα υπάρχει κάποιος που θα πει «Είναι απατεώνας, αρκετά ακούσαμε. Πάμε σπίτι».

Κι αυτό είναι πολύ καλό, ξέρετε, και σωστό. Δεν είναι δυνατόν να σε αγαπούν όλοι.

Όταν αγαπάς ,κινδυνεύεις να μην έχει ανταπόκριση η αγάπη σου.
Δεν είναι κακό αυτό. Αγαπάς για να αγαπάς, και όχι για να πάρεις ανταπόκριση – αυτό δεν είναι αγάπη.

Όταν ελπίζεις, κινδυνεύεις να πονέσεις. Και όταν δοκιμάζεις, κινδυνεύεις να αποτύχεις.
Κι όμως πρέπει να ρισκάρεις, γιατί η μεγαλύτερη ατυχία στη ζωή είναι να μην ρισκάρεις τίποτε.

Όποιος δεν ρισκάρει τίποτε δεν κάνει τίποτε, δεν έχει τίποτε και δεν είναι τίποτε. Μπορεί ν’ αποφεύγει τον πόνο και την λύπη, αλλά δεν μαθαίνει, δε νιώθει, δεν αλλάζει, δεν αναπτύσσεται, δεν ζει και δεν αγαπά. Είναι δούλος αλυσοδεμένος με τις βεβαιότητες και τους εθισμούς του. ‘Έχει ξεπουλήσει το μεγαλύτερο αγαθό του, την ατομική του ελευθερία.

Μόνο ο άνθρωπος που ρισκάρει είναι ελεύθερος.
Το να κρατάς κρυμμένο τον εαυτό σου, να τον χάνεις με τις αυτομειωτικές σου ιδέες, είναι θάνατος. Μην αφήσεις να σου συμβεί αυτό.

Η μεγαλύτερή σου υποχρέωση σου είναι να γίνεις όλα όσα είσαι, όχι μόνο για δικό σου όφελος , αλλά και για δικό μου…

Η ζωή είναι ένα ειδύλλιο

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΤΡΟΠΟΣ για να γράψετε το παραμύθι της ζωής σας;

Υπάρχει μόνο ένας – κι αυτός είναι με αγάπη. Η αγάπη είναι το κατάλληλο υλικό που πρέπει να χρησιμοποιήσουμε μια και βγαίνει από την ατομικότητά μας, από αυτό που είμαστε πραγματικά. Αγαπάμε τον πρωταγωνιστή του παραμυθιού μας και ο πρωταγωνιστής αγαπάει και απολαμβάνει κάθε δευτερεύοντα χαρακτήρα. Δεν φοβόμαστε να πούμε: «Σ’ αγαπώ». Ο νους μας μπορεί να λέει όταν το ακούμε αυτό: «Πώς μπορείς να με αγαπάς όταν δεν με γνωρίζεις καν;» Δεν χρειάζεται να ξέρουμε κάποιον. Δεν χρειάζεται να δικαιολογήσουμε την αγάπη μας. Αγαπάμε επειδή αυτή είναι η απόλαυσή μας. Η αγάπη που βγαίνει από μέσα μας, μας κάνει ευτυχισμένους και δεν έχει σημασία εάν μας απορρίπτουν, επειδή δεν απορρίπτουμε εμείς τον εαυτό μας. Μέσα στο παραμύθι μας μπορούμε να ζούμε μια ρομαντική ιστορία που συνεχώς εξελίσσεται και να είναι τα πάντα όμορφα για εμάς.

Το να ζούμε μέσα στην αγάπη σημαίνει να είμαστε ξανά ζωντανοί. Σημαίνει να επιστρέψουμε στην ατομικότητά μας, σε αυτό που ήμασταν πριν τη γνώση. Όταν ανακτούμε την ατομικότητά μας, ακολουθούμε πάντοτε την αγάπη. Ζούμε τη ζωή μας σαν μια αιώνια ρομαντική ιστορία. Κι αυτό συμβαίνει επειδή όταν αγαπάμε τον εαυτό μας είναι πολύ εύκολο ν’ αγαπήσουμε όλους τους άλλους. Αισθανόμαστε τόσο καλά επειδή είμαστε ο εαυτός μας, ώστε όταν συγκεντρωνόμαστε με άλλους ανθρώπους, το κάνουμε επειδή θέλουμε να μοιραστούμε την ευτυχία μας. Αγαπάμε τόσο πολύ που δεν χρειαζόμαστε κανενός άλλου την αγάπη για να μας κάνει ευτυχισμένους. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αποδεχόμαστε την αγάπη. Φυσικά και την αποδεχόμαστε. Αποδεχόμαστε το καλό φαγητό, το κρασί, τη μουσική. Γιατί όχι και την καλή αγάπη;

Εάν μπορέσουμε να δούμε τον εαυτό μας ως καλλιτέχνη και μπορέσουμε να δούμε ότι η ζωή μας είναι μια δική μας δημιουργία, τότε γιατί να μην δημιουργήσουμε για τον εαυτό μας το πιο υπέροχο παραμύθι; Είναι δικό μας παραμύθι και απλώς είναι μία επιλογή. Μπορούμε να γράψουμε ένα παραμύθι βασισμένο σε αγάπη και ρομαντισμό, αλλά αυτή η αγάπη πρέπει να ξεκινήσει από τον εαυτό μας. Η πρόκληση βρίσκεται στο να ξεκινήσουμε μια εντελώς καινούργια σχέση ανάμεσα σε εμάς και τον εαυτό μας. Μπορούμε να έχουμε την πιο υπέροχη και ρομαντική σχέση, αλλά για να την αποκτήσουμε πρέπει να αλλάξουμε τις συμφωνίες μας.

Μία συμφωνία που μπορούμε να κάνουμε είναι να συμπεριφερόμαστε στον εαυτό μας με σεβασμό. Να εισάγουμε τη συμφωνία του αυτοσεβασμού και να πούμε στη φωνή μέσα στο κεφάλι μας: «Ήρθε ο καιρός να σεβαστούμε ο ένας τον άλλο». Αρκετές από τις επικρίσεις μας θα τελειώσουν εκεί, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της αυτο-απόρριψης. Μπορούμε να επιτρέψουμε στη φωνή να μιλάει ακόμα, αλλά ο διάλογος θα είναι πια πολύ καλύτερος. Θα έχουμε ένα σωρό από υπέροχες ιδέες, αυτούς τους υπέροχους διαλόγους μέσα στο κεφάλι μας, και όταν θα τις εκφράζουμε σε άλλους ανθρώπους εκείνοι θα αγαπούν αυτό που τους λέμε. Θα βρίσκουμε τον εαυτό μας να χαμογελάει και να διασκεδάζει, ακόμα και όταν είμαστε μόνοι.

Μπορούμε να αντιληφθούμε εύκολα γιατί είναι τόσο σημαντική η σχέση με τον εαυτό μας. Όταν έχουμε σύγκρουση με τον εαυτό μας, όταν δεν μας αρέσει ο εαυτός μας ή, ακόμα χειρότερα, όταν μισούμε τον εαυτό μας, ο εσωτερικός διάλογος είναι μολυσμένος με δηλητήριο, και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο μιλάμε με τον εαυτό μας. Όταν αγαπάμε τον εαυτό μας, ακόμα και εάν παραμένει μέσα στο κεφάλι μας η φωνή της γνώσης, μας φέρεται καλά. Αποκτούμε καλή σχέση με τον εαυτό μας όταν τον αγαπάμε και του φερόμαστε με καλοσύνη. Τότε θα βελτιωθεί κάθε σχέση που έχουμε, αλλά πάντα αρχίζουμε με τον εαυτό μας.

Πώς περιμένουμε να φερόμαστε με καλοσύνη σε άλλους ανθρώπους αν δεν είμαστε ευγενικοί με τον εαυτό μας;

Ο Αριστοτέλης, οι περιπτώσεις της ακρατούς συμπεριφοράς και η ισχυρογνωμοσύνη

Το ξεκαθάρισμα ότι η ακρατής συμπεριφορά έχει να κάνει με τους ανθρώπους που ενδίδουν στις παρορμήσεις τους μη μπορώντας να ελέγξουν την ένταση των επιθυμιών ή των συναισθημάτων τους δε σημαίνει ότι όλες οι ακρατείς συμπεριφορές είναι το ίδιο πράγμα. Ο Αριστοτέλης διαχωρίζοντας τα κίνητρα που τις προκαλούν καταδεικνύει τις λεπτές αποχρώσεις που παρουσιάζουν και που κατ’ επέκταση σηματοδοτούν και τους διαφορετικούς τύπους των ακρατών ανθρώπων που μπορεί να συναντήσει κανείς.

Το πρώτο που διαχωρίζεται είναι η ακράτεια που προκαλείται από θυμό σε σχέση με την αποχαλίνωση της επιθυμίας. Για τον Αριστοτέλη ο άνθρωπος που παρασύρεται από θυμό είναι λιγότερο επονείδιστος από εκείνον που παραφέρεται από κάποιον ανεξέλεγκτο πόθο: «η ακράτεια ως προς το θυμό είναι λιγότερο επονείδιστη από την ακράτεια ως προς τις επιθυμίες» (1149a 6, 28-29).

Ο θυμός, παρότι στοιχείο αναμφισβήτητα αρνητικό, όταν ξεπερνά τα όρια της μεσότητας, κρίνεται προτιμότερος (ή λιγότερο κακός) από την εμμονική επιθυμία για το λόγο ότι (παρά τις στρεβλώσεις που προκαλεί) εμπεριέχει τη λογική, έστω και με λανθασμένο τρόπο: «Καταρχήν φαίνεται ότι ο θυμός “ακούει” ως ένα σημείο τη λογική, όμως την “ακούει” λανθασμένα, ακριβώς όπως οι γρήγοροι υπηρέτες, που πριν καλά καλά ακούσουν όλα όσα τους λένε, βιάζονται να τρέξουν, και ύστερα κάνουν λάθος ως προς την εντολή που τους δόθηκε, ή όπως τα σκυλιά, που αρχίζουν να γαβγίζουν και μόνο που ακούν κάποιο θόρυβο από έξω, προτού ακόμη αντιληφθούν αν ο επισκέπτης είναι ένα γνωστό πρόσωπο» (1149a 6, 29-34).

Θα έλεγε κανείς ότι ο θυμός τίθεται σαν ένα είδος συναισθηματικής απροσεξίας που προκαλείται από την ταχύτητα των αντιδράσεων λόγω της εκρηκτικότητας του χαρακτήρα: «ο θυμός, εξαιτίας της έξαψης και της βιασύνης που είναι τα φυσικά του χαρακτηριστικά, “ακούει” τη λογική, δεν “ακούει” όμως την εντολή που του δίνει, και έτσι ορμάει να πάρει εκδίκηση. Γιατί η λογική ή η μέσω των αισθήσεων εντύπωση ειδοποιεί ότι υπήρξε μια προσβολή ή μια ολιγωρία, και τότε ο θυμός, σαν να έχει οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι πρέπει να αρχίσει πόλεμο εναντίον αυτού του πράγματος, αμέσως ξεσηκώνεται» (1149a 6, 34-39).

Ο θυμός όχι μόνο δεν προβάλλεται ως κάτι παράλογο, αλλά, αν εκπληρώνει τις επιταγές της μεσότητας, θεωρείται και σωστός. Είναι σωστό να ορθώνει κανείς ανάστημα όταν τον αδικούν. Είναι σωστό να διεκδικεί την αποκατάσταση της υπόληψής του όταν τον προσβάλλουν. Τα προβλήματα ξεκινούν όταν χάνεται το μέτρο, πράξη που δεν έχει να κάνει με το παράλογο, αλλά με την ταχύτητα των αντιδράσεων.

Εκτός βέβαια, αν κάποιος οργίζεται με παράλογα πράγματα νιώθοντας συνεχώς ότι τον διαβάλλουν. Όμως και σ’ αυτή την περίπτωση το παράλογο έχει να κάνει με την πηγή του θυμού κι όχι με το θυμό καθαυτό. Ένας τέτοιος άνθρωπος δεν έχει πρόβλημα επειδή οργίζεται, αλλά επειδή βλέπει παντού εχθρούς. Κι αυτό αφορά περισσότερο την ανασφάλεια του εαυτού (που βρίσκεται διαρκώς σε κίνδυνο και πρέπει να επιτεθεί) παρά την κακή διαχείριση του συναισθήματος, η οποία επέρχεται ως μοιραίο αποτέλεσμα.

Από την άλλη, οι επιθυμίες, ως συναισθηματική ένταση που προκαλεί ο πόθος για κάτι, δεν είναι βέβαιο ότι υπόκεινται από θέση αρχής στη λογική. Υπάρχουν επιθυμίες απολύτως παράλογες, που μπορεί να γεννιούνται είτε από τη μίμηση είτε από την έλλειψη κριτηρίων σε σχέση με τις ανάγκες είτε ακόμη κι από ανταγωνισμό. Η επιθυμία να έχει κανείς ό,τι έχει και κάποιος άλλος ή ό,τι προβάλλεται ως καταξίωση από την κοινωνία χωρίς τον έλεγχο του κατά πόσο αρμόζει αυτό στην προσωπικότητα του δεν έχει καμία σχέση με τη λογική, ασχέτως αν προβάλλεται έτσι. Είναι παράλογο να θέλει κανείς να έχει σπίτι εκατοντάδων τετραγωνικών, όταν δεν έχει τέτοιες ανάγκες.

Βεβαίως, οι εκλογικευμένες επιθυμίες είναι οπωσδήποτε θεμιτές και συμβάλλουν στην εξέλιξη της προσωπικότητας που θα προσπαθήσει να τις πραγματώσει. Όταν όμως έχει κανείς τέτοιες επιθυμίες δεν μπορεί να είναι ακρατής. Ως εκ τούτου, ο Αριστοτέλης είναι βέβαιο ότι δεν αναφέρεται σε κάτι τέτοιο, αφού (σ’ αυτό το σημείο) συγκρίνει την ακράτεια του θυμού με την ακράτεια της επιθυμίας.

Η ακρατής επιθυμία (που μόνο αυτή διερευνάται εδώ) δε σχετίζεται με τη λογική, αφού λειτουργεί μονάχα ως άκριτη συναισθηματική παρόρμηση: «Όσο για την επιθυμία, φτάνει η λογική ή η αίσθηση να πουν ότι κατιτί είναι ευχάριστο κι αμέσως» (ο ακρατής εννοείται) «ορμάει να το απολαύσει» (1149a 6, 39 και 1149b 6, 1-2).

Η φράση «φτάνει η λογική ή η αίσθηση να πουν ότι κατιτί είναι ευχάριστο», όπως είναι φανερό δεν αφορά τη λογική, με την έννοια της καθαυτού αξίας του ορθού λόγου, αλλά την επίφαση της λογικής που λειτουργεί ως υποχείριο των αισθήσεων, δηλαδή την απόλυτη απαξίωσή της. Το τελικό συμπέρασμα είναι σαφές: «Άρα: ο θυμός υπακούει ως κάποιο σημείο στη λογική, η επιθυμία όμως όχι. Επομένως η επιθυμία είναι πιο επονείδιστη από το θυμό· γιατί ο άνθρωπος που είναι ακρατής στο θυμό υποκύπτει κατά κάποιον τρόπο στη λογική, ενώ ο άλλος υποκύπτει στην επιθυμία κι όχι στη λογική» (1149b 6, 2-5).

Κι αν πρέπει να διατυπωθεί κι αλλιώς, ο Αριστοτέλης θα συμπληρώσει: «Ο θυμός λοιπόν και η δυστροπία είναι πράγματα πολύ πιο φυσικά από ό,τι είναι οι επιθυμίες για υπερβολικές ηδονές, θέλω να πω: για ηδονές που είναι πέρα από τις ανάγκες της ζωής μας» (1149b 6, 8-10).

Πέρα από αυτό, ο θυμός είναι επίσης προτιμότερος από τη διάθεση της προσβολής του άλλου: «κανένας δε λυπάται, όταν συμπεριφέρεται προσβλητικά σε κάποιον άλλον· αντίθετα: αυτός που ενεργεί κυριευμένος από θυμό ό,τι κάνει το κάνει με λύπη του, ενώ αυτός που συμπεριφέρεται προσβλητικά, το κάνει με ευχαρίστηση» (1149b 6, 23-25).

Με δεδομένο ότι και η διάθεση της προσβολής συγκαταλέγεται επίσης στην περιοχή της ακρατούς επιθυμίας ο Αριστοτέλης καταλήγει και πάλι στο ίδιο συμπέρασμα: «Αν λοιπόν τα πράγματα με τα οποία είναι κατά κύριο λόγο σωστό να οργιζόμαστε είναι τα πιο άδικα, τότε η ακράτεια που οφείλεται στην επιθυμία είναι πιο άδικη από την ακράτεια που οφείλεται στο θυμό· γιατί στο θυμό δεν υπάρχει το στοιχείο της απρόκλητης προσβολής» (1149b 6, 25-27).

Η ακράτεια όμως, δε σχετίζεται μόνο με τις επιθυμίες, αλλά και με τις σωματικές ηδονές. Αντιλαμβανόμενοι ότι οι σωματικές ηδονές έχουν να κάνουν με την ευχαρίστηση που προκαλούν οι αισθήσεις, γίνεται σαφές ότι οι κύριες αισθήσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε ακρατείς συμπεριφορές είναι η αφή και η γεύση.

Οι άλλες αισθήσεις (όραση, ακοή και όσφρηση) ασφαλώς και λειτουργούν ενισχυτικά στην απόλαυση, αλλά δεν είναι κυρίαρχες σε σχέση με την πρόκλησή τους. Θα λέγαμε ότι είναι περισσότερο συμπληρωματικές. Και βέβαια, η στρέβλωση της συμπεριφοράς δεν αφορά μόνο την υπερβολή που προκαλείται από την ένταση της ευχαρίστησης, αλλά και από την έλλειψη που σχετίζεται με την αποφυγή της λύπης.

Ο Αριστοτέλης παραθέτει τα αντιθετικά ζεύγη των ανθρώπινων χαρακτήρων που προκύπτουν ως εξής: «Από τις περιπτώσεις αυτές αυτοί που έχουν σχέση με τις ηδονές είναι ο ακρατής και ο εγκρατής, ενώ αυτοί που έχουν σχέση με τις λύπες είναι ο μαλθακός και ο καρτερικός» (1150a 7, 15-17). Ο εγκρατής είναι ο εκφραστής του μέτρου σ’ αυτά που προκαλούν ευχαρίστηση, ενώ ο καρτερικός σ’ αυτά που προϋποθέτουν το μόχθο. Τα αντίθετά τους φανερώνουν την υπερβολή των άμετρων ηδονών (ακρατής) και την έλλειψη της προσπάθειας (μαλθακός).

Αν θα έπρεπε να συγκριθεί ο εγκρατής με τον καρτερικό, για τον Αριστοτέλη η περίπτωση του εγκρατή κρίνεται προτιμότερη: «Ο αντίθετος του ακρατούς είναι ο εγκρατής, και του μαλθακού ο καρτερικός: “είμαι καρτερικός” θα πει “αντέχω, υπομένω”, ενώ “είμαι εγκρατής” θα πει “είμαι κύριος, νικώ” και είναι, βέβαια, άλλο πράγμα το “αντέχω” και το “είμαι κύριος”, όπως είναι άλλο πράγμα το “δε νικιέμαι” και το “νικώ”· γι’ αυτό και η εγκράτεια είναι προτιμότερη από την καρτερία» (1150a 7, 36-40 και 1150b 7, 1).

Από την άλλη, μαλθακός είναι αυτός που αρνείται να καταβάλει οποιοδήποτε κόπο: «Ο άνθρωπος που είναι ελλιπής σε πράγματα που τα αντέχουν και μπορούν να τα αντέχουν οι περισσότεροι άνθρωποι, είναι άνθρωπος μαλθακός και τρυφηλός· γιατί και η τρυφηλότητα είναι ένα είδος μαλθακότητας» (1150b 7, 1-4).

Και για να γίνει κατανοητός ο Αριστοτέλης προτίθεται να φέρει και παραδείγματα: «Ένας τέτοιας λογής άνθρωπος αφήνει το ιμάτιό του να σέρνεται στο έδαφος, για να μην κάνει τον κόπο να το σηκώσει και να νιώσει έτσι τη λύπη που προκαλεί αυτός ο κόπος, και όταν κάνει τον άρρωστο, δε θεωρεί πως είναι ένας αξιολύπητος δυστυχισμένος άνθρωπος, μολονότι ο άρρωστος τον οποίο παριστάνει είναι ένας αξιολύπητος δυστυχισμένος άνθρωπος» (1150b 7, 4-6).

Με άλλα λόγια, ο μαλθακός, που φτάνει στα όρια της τρυφηλότητας, είναι πρόθυμος να παραστήσει οτιδήποτε χωρίς ίχνος αξιοπρέπειας, αν πρόκειται να γλιτώσει τον κόπο. Σε μια ακραία περίπτωση μπορεί να αφήσει ακόμη και τα ρούχα του να σέρνονται, ακριβώς για να μην ασχοληθεί μαζί τους.

Αυτό που μένει είναι ο διαχωρισμός ανάμεσα στον ακρατή και τον ακόλαστο. Ο ακρατής είναι συμπαθέστερη φιγούρα από τον ακόλαστο, γιατί ό,τι κάνει δεν είναι από πεποίθηση, αλλά από παρορμητικότητα. Συνήθως έχει τύψεις μετά από τέτοιου είδους ενέργειες, σε αντίθεση με τον ακόλαστο που ενεργεί απολύτως συνειδητά, αφού οι πράξεις του είναι αποτέλεσμα επιλογής και προτίμησης: «ο άνθρωπος που κυνηγάει τις υπερβολές των ευχάριστων πραγμάτων ή κυνηγάει τις “αναγκαίες” ηδονές ως την υπερβολή με δική του επιλογή και προτίμηση, και που τις κυνηγάει γι’ αυτές τις ίδιες και όχι για οποιονδήποτε άλλο σκοπό, ο άνθρωπος αυτός είναι ακόλαστος» (1150a 7, 22-24).

Κι επειδή ο ακόλαστος λειτουργεί συνειδητά (επιλέγει και προτιμά τις πράξεις του), είναι αδύνατο να μετανιώσει γι’ αυτές: «ένας τέτοιος άνθρωπος δεν πρέπει να έχει την παραμικρή τάση για μεταμέλεια, και επομένως είναι ανίατος· ο αμεταμέλητος, πράγματι, άνθρωπος είναι ανίατος» (1150a 7, 24-26).

Αυτός είναι και ο λόγος που κάνει τον ακρατή προτιμότερο από τον ακόλαστο, ασχέτως αν καταλήγουν στις ίδιες συμπεριφορές: «αντίθετα ο ακρατής είναι γεμάτος από μεταμέλειες. ανίατος είναι ο ακόλαστος και ιατός ο ακρατής· πραγματικά, η κακία της ακολασίας μοιάζει με μια αρρώστια του τύπου της υδρωπικίας ή της φθίσης, ενώ η ακράτεια μοιάζει με τις προσβολές της επιληψίας: η πρώτη είναι μια χρόνια κακία, ενώ η ακράτεια δεν είναι χρόνια» (1150b 8, 34-35 και 1150b 8, 36-38).

Η ειδοποιός διαφορά της επιλογής καθιστά σαφές ότι ο ακόλαστος δεν είναι το ίδιο πράγμα με τον ακρατή. Θα έλεγε κανείς ότι ακόλαστος είναι ο συνειδητοποιημένος ακρατής. Το ότι και ο ακρατής (ασχέτως αν μετανιώνει) υποκύπτει διαρκώς στα ίδια λάθη (αν διορθωνόταν με την πρώτη δε θα ήταν ακρατής), δεν αλλάζει την ουσία του συλλογισμού ότι τελικά υπάρχει ελπίδα να συνετιστεί. Υπάρχουν περιπτώσεις τέτοιων ανθρώπων, που συμμορφώθηκαν. Για τον ακόλαστο όμως δεν υπάρχει αυτή η περίπτωση. Ο ακόλαστος δεν έχει καμία διάθεση να προσπαθήσει προς αυτή την κατεύθυνση.

Ο Αριστοτέλης είναι απόλυτα διαφωτιστικός: «Από τη μια μεριά λοιπόν έχουμε έναν άνθρωπο, τον ακρατή, ο οποίος είναι έτσι καμωμένος ώστε να κυνηγάει –όχι όμως γιατί είναι πεπεισμένος ότι έτσι πρέπει να κάνει– τις σωματικές ηδονές σε βαθμό υπερβολής και αντίθετα με τον ορθό λόγο, και από την άλλη έναν άνθρωπο, τον ακόλαστο, που έχει πεισθεί ότι έτσι πρέπει να κάνει για το λόγο ότι είναι έτσι καμωμένος ώστε να κυνηγάει αυτού του είδους τις ηδονές. Ο πρώτος από αυτούς εύκολα μπορεί να μεταπεισθεί για να αλλάξει στάση, ο δεύτερος όμως όχι» (1151a 8, 13-17).

Επιπλέον, η συνειδητή επιλογή της ακόλαστης συμπεριφοράς υπονομεύει και το αχαλίνωτο της επιθυμίας. Όταν κάτι γίνεται μετά από σκέψη και προτίμηση δεν μπορεί παρά να ξεθυμαίνει και συναισθηματικά, αφού παίρνει τις διαστάσεις του φυσιολογικώς επαναλαμβανόμενου. Αντίθετα, ο ακρατής είναι σε διαρκή συναισθηματική υπερδιέγερση, καθώς γίνεται μέσα του πάλη μέχρι να ενδώσει. Κι ίσως η πάλη αυτή να διογκώνει το μέγεθος της επιθυμίας καθιστώντας την ακατανίκητη.

Από αυτή την άποψη, ο ακρατής κερδίζει ακόμη περισσότερο σε συμπάθεια, αφού τουλάχιστον φανερώνει τις ανθρώπινες αδυναμίες του. Κι ενδέχεται να υποφέρει γι’ αυτές. Ο Αριστοτέλης σημειώνει: «Σε όλους θα φαινόταν χειρότερος ο άνθρωπος που κάνει κάτι το επονείδιστο δίχως να κατέχεται από καμιά επιθυμία ή, έστω, έχοντας μια αδύναμη επιθυμία παρά αν έκανε την πράξη αυτή κάτω από την πίεση μιας πολύ δυνατής επιθυμίας· το ίδιο και ο άνθρωπος που χτυπάει κάποιον δίχως να είναι θυμωμένος· αλήθεια, τι θα έκανε, αν ήταν κυριευμένος από πάθος; Αυτός είναι ο λόγος που ο ακόλαστος είναι χειρότερος από τον ακρατή» (1150a 7, 31-35).

Για να γίνει ακόμα πιο σαφής, ο Αριστοτέλης θα παραθέσει μια αναλογία βασισμένη στη νομοθεσία και στον τρόπο διοίκησης μιας πόλης: «Στην πραγματικότητα ο ακρατής άνθρωπος μοιάζει με την πόλη που εκδίδει όλα τα σωστά ψηφίσματα και έχει εξαίρετους νόμους, που δεν εφαρμόζει όμως τίποτε από όλα αυτά ενώ ο κακός άνθρωπος μοιάζει με την πόλη που εφαρμόζει τους νόμους, όμως κακούς νόμους» (1152a 10, 24-26 και 1152a 10, 29-30).

Και βέβαια, όπως η ακολασία δεν πρέπει να συγχέεται με την ακράτεια, έτσι δεν πρέπει ταυτίζεται και με τη μαλθακότητα: «Γενική είναι η πίστη ότι ακόλαστος είναι και ο άνθρωπος που αγαπάει τα παιχνίδια και τις διασκεδάσεις, στην πραγματικότητα όμως αυτός είναι ένας μαλθακός άνθρωπος. Γιατί τα παιχνίδια και οι διασκεδάσεις δεν είναι παρά μια χαλάρωση, δεδομένου ότι είναι μια ξεκούραση· ο άνθρωπος, πάντως, που αγαπάει τα παιχνίδια και τις διασκεδάσεις είναι ένας από αυτούς που ξεπερνούν ως προς αυτό τα όρια» (1150b 7, 18-21).

«Ισχυρογνώμονες είναι οι ιδιότροποι άνθρωποι, οι αμαθείς και οι άξεστοι. Οι ιδιότροποι άνθρωποι επηρεάζονται από την ηδονή και τη λύπη: χαίρονται για τη νίκη τους, στην περίπτωση που δεν πείθονται να αλλάξουν γνώμη, και λυπούνται όταν ακυρώνονται οι δικές τους γνώμες. Μοιάζουν λοιπόν πιο πολύ με τον ακρατή παρά με τον εγκρατή άνθρωπο» (1151b 9, 14-19).

Από κει και πέρα, με δεδομένο ότι άλλο ο ακρατής κι άλλο ο ακόλαστος είναι σαφές ότι το αντίθετο της ακράτειας είναι η εγκράτεια, ενώ το αντίθετο της ακολασίας η φρόνηση. Και δεν πρέπει να ταυτίζεται ο εγκρατής με τον σώφρονα, ασχέτως αν μοιάζει η συμπεριφορά τους: «ο εγκρατής, πράγματι, άνθρωπος και ο σώφρων είναι τέτοιας λογής άνθρωποι που να μην παρασύρονται από τις σωματικές ηδονές ώστε να κάνουν πράξεις αντίθετες προς τον ορθό λόγο, μόνο που ο ένας έχει ευτελείς επιθυμίες, ενώ ο άλλος όχι» (1152a 9, 1-3).

Με άλλα λόγια, ο σώφρων είναι ένα στάδιο πιο ψηλά από τον εγκρατή, γιατί έχει καταφέρει να ξεπεράσει τη ματαιότητα των ευτελών επιθυμιών (σε βαθμό που να μην τον απασχολούν), ενώ ο εγκρατής τρέφει ακόμη μέσα του τέτοιους πόθους και χρειάζεται να αγωνιστεί, για να τους ξεπεράσει. Κατ’ επέκταση: «ο ένας, επίσης» (σώφρων) «είναι τέτοιας λογής άνθρωπος που να μη βρίσκει ευχαρίστηση σε οτιδήποτε είναι αντίθετο προς τον ορθό λόγο, ενώ ο άλλος νιώθει ευχαρίστηση, όμως δεν αφήνεται να φέρεται και να άγεται από αυτήν» (1152a 9, 4-5). Θα έλεγε κανείς ότι η σωφροσύνη είναι η ολοκλήρωση της εγκράτειας, αφού μόνο με τον εθισμό σε εγκρατείς πράξεις, θα μπορέσει κάποιος να την κατακτήσει.

Από την άλλη, δε φτάνει να ειπωθεί ότι εγκρατής είναι απλά αυτός που παραμένει σταθερός στις απόψεις του χωρίς να παρασύρεται, αλλά ότι παραμένει συνεπής σε απόψεις που είναι ορθές. Σε τελική ανάλυση, δεν είναι η σταθερότητα σε μια άποψη που κάνει κάποιον εγκρατή, αλλά στην πρόθεση να ακολουθήσει τον ορθό δρόμο της μεσότητας. Γι’ αυτό και ο εγκρατής, αν αντιληφθεί ότι σφάλλει, είναι πρόθυμος να αλλάξει άποψη προκειμένου να υπηρετήσει το σωστό.

Κι αυτό ακριβώς τον διαχωρίζει από τον ισχυρογνώμονα: «Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που μένουν σταθεροί στη δική τους γνώμη· αυτούς ο κόσμος τους λέει ισχυρογνώμονες, που θέλει να πει ότι είναι άνθρωποι δύσπιστοι, άνθρωποι που δεν αλλάζουν εύκολα γνώμη. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν κάποια ομοιότητα με τον εγκρατή (είναι η ομοιότητα που έχει ο άσωτος με τον ελευθέριο και ο θρασύς με το θαρραλέο), είναι όμως διαφορετικοί ο ένας από τον άλλον από πολλές απόψεις. Ο ένας, ο εγκρατής, δεν αλλάζει γνώμη από πάθος ή επιθυμία: όταν το απαιτήσουν οι περιστάσεις, είναι πρόθυμος να μεταπεισθεί, τους ισχυρογνώμονες όμως κανένα λογικό επιχείρημα δεν τους αλλάζει γνώμη, γιατί είναι επιρρεπείς στις επιθυμίες, και πολλοί από αυτούς άγονται και φέρονται από τις ηδονές» (1151b 9, 5-14).

Ενώ η εγκράτεια είναι συνυφασμένη με τη σωστή στάση απέναντι στις ηδονές (αλλιώς δεν υφίσταται), η ισχυρογνωμοσύνη όχι. Κι ίσως αυτή είναι και η βασική διαφορά που διαχωρίζει τον εγκρατή από τον ισχυρογνώμονα. Ο ισχυρογνώμων δεν ενδιαφέρεται για την πραγμάτωση της αρετής, αλλά για τη διασφάλιση της δικής του ανωτερότητας σε σχέση με την άποψη του άλλου. Από αυτή την άποψη, δεν είναι παρά μια ακόμη στρέβλωση στον τρόπο που αντλεί κανείς ευχαρίστηση. Γι’ αυτό και η ισχυρογνωμοσύνη αποτελεί ακόμη μια έκφανση της ακρατούς συμπεριφοράς.

Το τελικό συμπέρασμα του Αριστοτέλη για τους ισχυρογνώμονες δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας: «Ισχυρογνώμονες είναι οι ιδιότροποι άνθρωποι, οι αμαθείς και οι άξεστοι. Οι ιδιότροποι άνθρωποι επηρεάζονται από την ηδονή και τη λύπη: χαίρονται για τη νίκη τους, στην περίπτωση που δεν πείθονται να αλλάξουν γνώμη, και λυπούνται όταν ακυρώνονται οι δικές τους γνώμες. Μοιάζουν λοιπόν πιο πολύ με τον ακρατή παρά με τον εγκρατή άνθρωπο» (1151b 9, 14-19).

Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ

ΞΕΝ Απομν 4.7.5–4.7.7

Περιττές και, ενδεχομένως, επικίνδυνες αστρονομικές γνώσεις

Στο έκτο κεφάλαιο του τέταρτου βιβλίου δόθηκαν δείγματα της διαλεκτικής μεθόδου του Σωκράτη, ενώ στο έβδομο καθορίζονται το εύρος και η ποσότητα των γνώσεων που όφειλε να κατέχει ένας μορφωμένος. Στο ακόλουθο απόσπασμα εκτίθενται οι αστρονομικές γνώσεις που δεν αποδεχόταν ο φιλόσοφος.

[4.7.5] τὸ δὲ μέχρι τούτου ἀστρονομίαν
μανθάνειν, μέχρι τοῦ καὶ τὰ μὴ ἐν τῇ αὐτῇ περιφορᾷ ὄντα,
καὶ τοὺς πλάνητάς τε καὶ ἀσταθμήτους ἀστέρας γνῶναι, καὶ
τὰς ἀποστάσεις αὐτῶν ἀπὸ τῆς γῆς καὶ τὰς περιόδους καὶ
τὰς αἰτίας αὐτῶν ζητοῦντας κατατρίβεσθαι, ἰσχυρῶς ἀπέ-
τρεπεν. ὠφέλειαν μὲν γὰρ οὐδεμίαν οὐδ’ ἐν τούτοις ἔφη
ὁρᾶν· καίτοι οὐδὲ τούτων γε ἀνήκοος ἦν· ἔφη δὲ καὶ ταῦτα
ἱκανὰ εἶναι κατατρίβειν ἀνθρώπου βίον καὶ πολλῶν καὶ
ὠφελίμων ἀποκωλύειν. [4.7.6] ὅλως δὲ τῶν οὐρανίων, ᾗ ἕκαστα ὁ
θεὸς μηχανᾶται, φροντιστὴν γίγνεσθαι ἀπέτρεπεν· οὔτε γὰρ
εὑρετὰ ἀνθρώποις αὐτὰ ἐνόμιζεν εἶναι οὔτε χαρίζεσθαι θεοῖς
ἂν ἡγεῖτο τὸν ζητοῦντα ἃ ἐκεῖνοι σαφηνίσαι οὐκ ἐβουλή-
θησαν. κινδυνεῦσαι δ’ ἂν ἔφη καὶ παραφρονῆσαι τὸν ταῦτα
μεριμνῶντα οὐδὲν ἧττον ἢ Ἀναξαγόρας παρεφρόνησεν ὁ
μέγιστον φρονήσας ἐπὶ τῷ τὰς τῶν θεῶν μηχανὰς ἐξηγεῖ-
σθαι. [4.7.7] ἐκεῖνος γὰρ λέγων μὲν τὸ αὐτὸ εἶναι πῦρ τε καὶ
ἥλιον ἠγνόει ὅτι τὸ μὲν πῦρ οἱ ἄνθρωποι ῥᾳδίως καθορῶσιν,
εἰς δὲ τὸν ἥλιον οὐ δύνανται ἀντιβλέπειν, καὶ ὑπὸ μὲν τοῦ
ἡλίου καταλαμπόμενοι τὰ χρώματα μελάντερα ἔχουσιν, ὑπὸ
δὲ τοῦ πυρὸς οὔ· ἠγνόει δὲ καὶ ὅτι τῶν ἐκ τῆς γῆς φυομένων
ἄνευ μὲν ἡλίου αὐγῆς οὐδὲν δύναται καλῶς αὔξεσθαι, ὑπὸ
δὲ τοῦ πυρὸς θερμαινόμενα πάντα ἀπόλλυται· φάσκων δὲ
τὸν ἥλιον λίθον διάπυρον εἶναι καὶ τοῦτο ἠγνόει, ὅτι λίθος
μὲν ἐν πυρὶ ὢν οὔτε λάμπει οὔτε πολὺν χρόνον ἀντέχει, ὁ
δὲ ἥλιος πάντα τὸν χρόνον πάντων λαμπρότατος ὢν διαμένει.

***
Το να μανθάνη δε κανείς αστρονομίαν μέχρι του σημείου να γνωρίζη και τα ουράνια σώματα που δεν έχουν την αυτήν τροχιάν και τους πλανήτας αστέρας και τους αβαρείς (κομήτας) και να χάνουν τον καιρόν των οι άνθρωποι με το να ζητούν και τας αποστάσεις αυτών από την γην και τας αιτίας των κινήσεών των, με όλα του τα δυνατά απέτρεπε τους μαθητάς του· διότι, έλεγεν, ότι εις αυτά δεν έβλεπε καμμίαν ωφέλειαν· και όμως ούτε εις αυτά τω όντι ήτο αμαθής· έλεγε δε, ότι και αυτά είναι ικανά να φθείρουν την ζωήν του ανθρώπου και να εμποδίζουν από πολλά και ωφέλιμα πράγματα. Εν γένει δε να ασχολήται κανείς περί των ουρανίων σωμάτων, πώς δηλαδή το καθέν απ' αυτά ο θεός το κυβερνά, απέτρεπε· διότι ενόμιζεν, ότι ούτε είναι δυνατόν να ευρεθούν αυτά υπό των ανθρώπων ούτε είναι ευχάριστος εις τους θεούς εκείνος που ερευνά όσα οι θεοί δεν ηθέλησαν να διασαφηνίσουν. Έλεγε δε, ότι ημπορεί να κινδυνεύση και να παρεκτραπή της αληθείας εκείνος που ασχολείται εις αυτά καθόλου ολιγώτερον από όσον παρεξετράπη ο Αναξαγόρας, ο οποίος υπερβολικά εμεγαλοφρόνησε, διά το ότι τάχα εξηγούσε πώς οι θεοί διευθύνουν τον κόσμον. Δηλαδή λέγων ο Αναξαγόρας, ότι είναι το ίδιον πράγμα η φωτιά και ο ήλιος, δεν ήξευρεν, ότι την μεν φωτιάν οι άνθρωποι εύκολα την βλέπουν, τον δε ήλιον δε δεν ημπορούν να τον βλέπουν κατάματα, και ότι υπό μεν του ηλίου καταφωτιζόμενοι γίνονται μαύροι κατά το πρόσωπον, υπό δε της φωτιάς όχι· δεν ήξευρε δε και ότι τίποτε μεν δεν ημπορεί από όσα φυτρώνουν από την γην να αυξηθή χωρίς το φως του ήλιου, όλα δε ταύτα, όταν θερμαίνωνται από την φωτιάν, καταστρέφονται· επειδή δε έλεγεν, ότι ο ήλιος είναι λίθος διάπυρος, και το εξής δεν ήξευρεν, ότι ο λίθος, όταν ευρίσκεται μέσα εις την φωτιάν, ούτε λάμπει ούτε πολύν καιρόν αντέχει, ο δε ήλιος καθ' όλον τον καιρόν εξακολουθεί να είναι λαμπρότερος από όλα τα σώματα.