§ 136. Σχετικά με την αναλογική μεταφορά της απόληξης του α΄ συνθετικού από τα πτωτικά σύνθετα πρβ. § 4 για τα θεόσ-δοτος, Λυκόσ-ουρα και ἀνδρεϊ-φόντης, § 5 για τα πυρι-ήκης, πυρί-παις [1] και ἀρει-θύσανος.
Και τα επιρρηματικά α΄ συνθετικά μπορεί να υποστούν μεταβολή της απόληξής τους:
ὀπισθο-φύλακες (κλασ.) 'οπισθοφυλακή' (ὄπισθε), πρβ. προ-φύλακες (κλασ.) 'εμπροσθοφυλακή' (πρό)·
ἀγχέ-μαχος (Όμ., που γνωρίζει όμως μερικά σύνθετα με το ἀγχι-) 'εκ του σύνεγγυς μαχόμενος' (ἄγχι) προφανώς κατά το αντίθετό του Τηλέ-μαχος· το ἀγχι-μαχητής (Όμ.) μπόρεσε να διατηρήσει το -ι- του, επειδή δεν θύμιζε τόσο έντονα το Τηλέ-μαχος.
§ 137. Σχετικά με τη μεταξύ τους ανάμειξη του -ε- του τύπου ἀρχέ-κακος (§ 75) και του -ι- ή -σι- του τύπου τερψί-μβροτος (§ 79) μπορούν να βοηθήσουν τα ακόλουθα παραδείγματα: Στον Όμηρο κυριαρχεί το ἀρχε- (πρβ. § 115)· στη συνέχεια εμφανίζεται ανταγωνιστικά το ἀρχι-, για να επικρατήσει τελικά· η αιτία της μεταβολής είναι άγνωστη. Το ἀμβολι-εργός 'που αναβάλλει τη δουλειά, οκνηρός' (Ησίοδος) από το ἀμβολή 'αναβολή' (Πίνδαρος) ενδέχεται να οφείλει το ι του σε ένα αντώνυμο όπως το ἀνυσι-εργός 'που επισπεύδει τη δουλειά' (Θεόφραστος), ίσως και στην ανάμνηση του ἀμβολίη (= ἀμβολή· Απολλώνιος Ρόδιος και Παλατινή Ανθολογία). Τα σύνθετα με το ἀλέξειν ως α΄ συνθετικό δεν έχουν το αναμενόμενο *ἀλεξε- κατά τον τύπο ἀρχέ-κακος, παρά ἀλεξι- (ἀλεξί-κακος 'που αποτρέπει το κακό' ήδη στον Όμηρο), που βασίζεται στον τύπο τερψί-μβροτος, παρότι το -σ-του ἀλέξειν ανήκει στο ρηματικό θέμα. Για το 'αυτός που αρχίζει το τραγούδι' ο Στησίχορος λέει ἀρχεσί-μολπος· η συνύπαρξη των τανυ-πτέρυξ (Όμ.), τανύ-πτερος (Ησίοδος) 'με ανοιγμένα φτερά' και τανυσί-πτερος (Όμ.) 'ανοίγοντας τα φτερά' και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις μπορεί να έδωσαν την εντύπωση ότι η προσθήκη του -σι-είναι χωρίς σημασία. Με -σε- αντί για -σι- ἀ-κερσε-κόμης (Όμ.) 'ακούρευτος' και περσέ-π(τ)ολις (Αριστοφ., Αισχύλ.) 'που καταστρέφει πόλεις'.
§ 138. Επειδή το φιλο- και τα συγγενικά (§ 76 κεξξ.) θεωρούνταν ρηματικά, το -ο-μπόρεσε να παρεισφρήσει ακόμη και σε ρηματικά σύνθετα με το -σι-: λειψό-θριξ (Αιλιανός) 'που έχασε τα μαλλιά του' (πρβ. λ(ε)ιπο- στο λ(ε)ιπό-ψυχος! § 78), λειψο-σέληνον (Διοσκουρίδης) 'περίοδος νέας σελήνης' και αὐξο-σέληνον (Παλατινή Ανθολογία) 'το γέμισμα του φεγγαριού'· στρεψο-δικεῖν (Αριστοφ.) 'που διαστρέφει το δίκαιο', ὀρσο-τριαίνης (Πίνδαρος) 'που σείει την τρίαινα'. Κάτι τέτοιο επιτρέπουν πολύ περισσότερο τα κύρια ονόματα· εδώ εναλλάσσονται εντελώς αυθαίρετα τα Φαινι-, Φαινε-, Φαινο-, Τηλε-, Τηλι-, Τηλο- κτλ.· υπάρχει μάλιστα και Πρωτεσι- δίπλα στο Πρωτο-.
----------------------
[1] πυρ- δες § 127, πυρο-· το πῠρο- φαίνεται ότι κατόρθωσε να εισαχθεί πιο δύσκολα, επειδή θύμιζε το πῡρο- 'σιτάρι'.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου