Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΛΥΣΙΑΣ, ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΟΥΣ ΧΡΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΝ

ΛΥΣ 19.55–64

Το ήθος του ομιλητή και του πατέρα του – Ἐπίλογος: Ανακεφαλαίωση και έκκληση για μια δίκαιη απόφαση

Ο ομιλητής προσπάθησε να αποδείξει ότι ο πατέρας του, διαχειριστής της περιουσίας του Αριστοφάνη, δεν είχε υπεξαιρέσει κάποιο τμήμα της, όπως ισχυρίζονταν οι αντίδικοι, διότι, όταν πέθανε ο Αριστοφάνης, η περιουσία του δεν ξεπερνούσε τα τέσσερα τάλαντα. Στην πίστιν του λόγου του ο ομιλητής κατέφυγε σε πληθώρα παραδειγμάτων, για να δείξει ότι σε πολλές περιπτώσεις οι εκτιμήσεις για την περιουσία επιφανών πολιτών αποδείχτηκαν τελικά υπερβολικές, υποστηρίζοντας ότι το ίδιο ίσχυε και με την περιουσία του Αριστοφάνη (βλ. σχετικά ΛΥΣ 19.1–6). Και συνεχίζει:

[55] Περὶ μὲν οὖν αὐτῆς τῆς γραφῆς, καὶ ᾧ τρόπῳ κηδε-
σταὶ ἡμῖν ἐγένοντο, καὶ ὅτι οὐκ ἐξήρκει τὰ ἐκείνου εἰς τὸν
ἔκπλουν, ἀλλὰ καὶ ὡς ἄλλοθεν προσεδανείσατο ἀκηκόατε
καὶ μεμαρτύρηται ὑμῖν· περὶ δ’ ἐμαυτοῦ βραχέα βούλομαι
ὑμῖν εἰπεῖν. ἐγὼ γὰρ ἔτη γεγονὼς ἤδη τριάκοντα οὔτε τῷ
πατρὶ οὐδὲν πώποτε ἀντεῖπον, οὔτε τῶν πολιτῶν οὐδείς
μοι ἐνεκάλεσεν, ἐγγύς τε οἰκῶν τῆς ἀγορᾶς οὔτε πρὸς δι-
καστηρίῳ οὔτε πρὸς βουλευτηρίῳ ὤφθην οὐδεπώποτε, πρὶν
ταύτην τὴν συμφορὰν γενέσθαι. [56] περὶ μὲν οὖν ἐμαυτοῦ το-
σαῦτα λέγω, περὶ δὲ τοῦ πατρός, ἐπειδὴ ὥσπερ ἀδικοῦντος
αἱ κατηγορίαι γεγένηνται, συγγνώμην ἔχετε, ἐὰν λέγω ἃ
ἀνήλωσεν εἰς τὴν πόλιν καὶ εἰς τοὺς φίλους· οὐ γὰρ φιλο-
τιμίας ἕνεκα ἀλλὰ τεκμήριον ποιούμενος ὅτι οὐ τοῦ αὐτοῦ
ἐστιν ἀνδρὸς ἄνευ ἀνάγκης τε πολλὰ ἀναλίσκειν καὶ μετὰ
κινδύνου τοῦ μεγίστου ἐπιθυμῆσαι ἔχειν τι τῶν κοινῶν.
[57] εἰσὶ δέ τινες οἱ προαναλίσκοντες οὐ μόνου τούτου ἕνεκα ἀλλ’
ἵνα ἄρχειν ὑφ’ ὑμῶν ἀξιωθέντες διπλάσια κομίσωνται. ὁ
τοίνυν ἐμὸς πατὴρ ἄρχειν μὲν οὐδεπώποτε ἐπεθύμησε, τὰς
δὲ χορηγίας ἁπάσας κεχορήγηκε, τετριηράρχηκε δὲ ἑπτάκις,
εἰσφορὰς δὲ πολλὰς καὶ μεγάλας εἰσενήνοχεν. ἵνα δὲ εἰδῆτε
καὶ ὑμεῖς, καθ’ ἑκάστην ἀναγνώσεται.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΙ–ΕΙΣΦΟΡΑΙ

[58] Ἀκούετε, ὦ ἄνδρες δικασταί, τὸ πλῆθος. πεντήκοντα
γὰρ ἔτη ἐστὶν ὅσα ὁ πατὴρ καὶ τοῖς χρήμασι καὶ τῷ σώματι
τῇ πόλει ἐλῃτούργει. ἐν οὖν τοσούτῳ χρόνῳ δοκοῦντά τι ἐξ
ἀρχῆς ἔχειν οὐδεμίαν εἰκὸς δαπάνην πεφευγέναι. ὅμως δὲ
καὶ μάρτυρας ὑμῖν παρέξομαι.
ΜΑΡΤΥΡΕΣ

[59] Τούτων συμπάντων κεφάλαιόν ἐστιν ἐννέα τάλαντα
καὶ δισχίλιαι δραχμαί. ἔτι τοίνυν καὶ ἰδίᾳ τισὶ τῶν πολιτῶν
ἀποροῦσι συνεξέδωκε θυγατέρας καὶ ἀδελφάς, τοὺς δ’ ἐλύ-
σατο ἐκ τῶν πολεμίων, τοῖς δ’ εἰς ταφὴν παρεῖχεν ἀργύ-
ριον. καὶ ταῦτ’ ἐποίει ἡγούμενος εἶναι ἀνδρὸς ἀγαθοῦ ὠφε-
λεῖν τοὺς φίλους, καὶ εἰ μηδεὶς μέλλοι εἴσεσθαι· νῦν δὲ
πρέπον ἐστὶ καὶ ὑμᾶς ἀκοῦσαί μου. καί μοι κάλει τὸν
καὶ τόν.
ΜΑΡΤΥΡΕΣ

[60] Τῶν μὲν οὖν μαρτύρων ἀκηκόατε· ἐνθυμεῖσθε δὲ ὅτι
ὀλίγον μὲν [οὖν] χρόνον δύναιτ’ ἄν τις πλάσασθαι τὸν τρό-
πον τὸν αὑτοῦ, ἐν ἑβδομήκοντα δὲ ἔτεσιν οὐδ’ ἂν εἷς λάθοι
πονηρὸς ὤν. τῷ τοίνυν πατρὶ τῷ ἐμῷ ἄλλα μὲν ἄν τις ἔχοι
ἐπικαλέσαι ἴσως, εἰς χρήματα δὲ οὐδεὶς οὐδὲ τῶν ἐχθρῶν
ἐτόλμησε πώποτε. [61] οὔκουν ἄξιον τοῖς τῶν κατηγόρων λό-
γοις πιστεῦσαι μᾶλλον ἢ τοῖς ἔργοις, ἃ ἐπράχθη ἐν ἅπαντι
τῷ βίῳ, καὶ τῷ χρόνῳ, ὃν ὑμεῖς σαφέστατον ἔλεγχον τοῦ
ἀληθοῦς νομίσατε. εἰ γὰρ μὴ ἦν τοιοῦτος, οὐκ ἂν ἐκ πολ-
λῶν ὀλίγα κατέλιπεν, ἐπεὶ εἰ νῦν γε ἐξαπατηθείητε ὑπὸ
τούτων καὶ δημεύσαιθ’ ἡμῶν τὴν οὐσίαν, οὐδὲ δύο τάλαντα
λάβοιτ’ ἄν. ὥστε οὐ μόνον πρὸς δόξαν ἀλλὰ καὶ εἰς χρη-
μάτων λόγον λυσιτελεῖ μᾶλλον ὑμῖν ἀποψηφίσασθαι· πολὺ
γὰρ πλείω ὠφεληθήσεσθ’, ἐὰν ἡμεῖς ἔχωμεν. [62] σκοπεῖτε δὲ
ἐκ τοῦ παρεληλυθότος χρόνου, ὅσα φαίνεται ἀνηλωμένα
εἰς τὴν πόλιν· καὶ νῦν ἀπὸ τῶν ὑπολοίπων τριηραρχῶ
μὲν ἐγώ, τριηραρχῶν δὲ ὁ πατὴρ ἀπέθανεν, πειράσομαι
δ’, ὥσπερ καὶ ἐκεῖνον ἑώρων, ὀλίγα κατὰ μικρὸν παρα-
σκευάσασθαι εἰς τὰς κοινὰς ὠφελείας· ὥστε τῷ γ’ ἔργῳ
πάλαι <τῆς πόλεως> ταῦτ’ ἐστί, καὶ οὔτ’ ἐγὼ ἀφῃρημένος
ἀδικεῖσθαι οἰήσομαι, ὑμῖν τε πλείους οὕτως αἱ ὠφέλειαι
ἢ εἰ δημεύσαιτε. [63] πρὸς δὲ τούτοις ἄξιον ἐνθυμηθῆναι οἵαν
φύσιν εἶχεν ὁ πατήρ. ὅσα γὰρ ἔξω τῶν ἀναγκαίων ἐπεθύ-
μησεν ἀναλίσκειν, πάντα φανήσεται τοιαῦτα ὅθεν καὶ τῇ
πόλει τιμὴ ἔμελλεν ἔσεσθαι. αὐτίκα ὅτε ἵππευεν, οὐ μόνον
ἵππους ἐκτήσατο λαμπροὺς ἀλλὰ καὶ ἀθληταῖς ἐνίκη-
σεν Ἰσθμοῖ καὶ Νεμέᾳ, ὥστε τὴν πόλιν κηρυχθῆναι καὶ
αὐτὸν στεφανωθῆναι. [64] δέομαι οὖν ὑμῶν, ὦ ἄνδρες δικασταί,
καὶ τούτων καὶ τῶν ἄλλων μεμνημένους ἁπάντων τῶν εἰρη-
μένων βοηθεῖν ἡμῖν καὶ μὴ περιιδεῖν ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν ἀναι-
ρεθέντας. καὶ ταῦτα ποιοῦντες τά τε δίκαια ψηφιεῖσθε καὶ
ὑμῖν αὐτοῖς τὰ συμφέροντα.

***
Περί αυτής της καταγγελίας λοιπόν, και κατά ποίον τρόπον εγένοντο συγγενείς μας, και ότι δεν ήτο αρκετή η περιουσία εκείνου (Αριστοφάνους) διά την παρασκευήν της εις Κύπρον αποστολής, αλλ' ότι εδανείσθη προσέτι από άλλους, έχετε ακούσει, και έχουν επιβεβαιωθή ταύτα υπό των εξετασθέντων μαρτύρων. Εγώ δηλαδή άγων ήδη το τριακοστόν έτος της ηλικίας μου, ούτε εις τον πατέρα μου ποτέ αντείπον, ούτε κατηγγέλθην ποτέ μέχρι τούδε υπό πολίτου τινός, αν και κατοικώ δε πλησίον της αγοράς, ούτε εις δικαστήριον ούτε εις το βουλευτήριον με είδε ποτέ κανείς, προτού να μου συμβή η παρούσα συμφορά. Διά τον εαυτόν μου λοιπόν τόσον ολίγα μόνον λέγω· περί του πατρός μου όμως, επειδή έχει κατηγορηθή ότι δήθεν έχει αδικήσει την πόλιν, συγχωρήσατέ με, εάν αναφέρω, όσα εδαπάνησε χάριν της πόλεως και χάριν των φίλων. Διότι δεν αναφέρω, όσα εξώδευσε, διά καύχημα αλλ' εξ ανάγκης, φέρων εις απόδειξιν τα εξοδευθέντα διά να πεισθήτε ότι δεν ταιριάζει ο ίδιος ανήρ να εξοδεύη πολλά άνευ ανάγκης και να επιθυμή να έχη τι εκ των κοινών διατρέχων μέγιστον κίνδυνον. Υπάρχουν προσέτι μερικοί, οι οποίοι εκ των προτέρων εξοδεύουν όχι προς χάριν σας, αλλ' ίνα κριθέντες υφ' υμών άξιοι να γίνουν άρχοντες κερδίσουν διπλάσια των δαπανηθέντων. Ο πατήρ μου λοιπόν ουδέποτε επεθύμησε να εκλεγή άρχων, έχει χορηγήσει δε όλας τας χορηγίας οσάκις ήρχετο η σειρά του και ωρίζετο να γίνη χορηγός, επτά φοράς δε εγένετο τριήραρχος, προσέφερε δε εις την πόλιν πολλάς και μεγάλας εισφοράς. Διά να μάθετε δε και σεις περί των χορηγιών, τριηραρχιών και εισφορών του πατρός μου θα σας αναγνώση ο γραμματεύς εκάστην χωριστά.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΙ–ΕΙΣΦΟΡΑΙ

Ακούετε, κύριοι δικασταί, το πλήθος των λειτουργιών του πατρός μου. Διότι είναι πεντήκοντα έτη, όπου ο πατήρ μου με το χρήμα του και με το σώμα του υπηρετεί την πόλιν. Εις διάστημα λοιπόν τόσων πολλών ετών, επειδή εθεωρείτο ότι εκληρονόμησε περιουσίαν από τους προγόνους του, φυσικόν ήτο να μη αποφύγη ουδεμίαν δαπάνην χάριν της πόλεως. Όμως και μάρτυρας τούτων σας φέρω.

ΜΑΡΤΥΡΕΣ

Το σύνολον της δαπάνης όλων τούτων των λειτουργιών ανέρχεται εις εννέα τάλαντα και δύο χιλιάδας δραχμάς.

Προσέτι εις τον ιδιωτικόν του βίον ενήργει ως χρηστός πολίτης, διότι εβοήθησε μερικούς πτωχούς να υπανδρεύσουν τας θυγατέρας των και τας αδελφάς των προσθέσας εξ ιδίων εις την προίκα των, άλλους ηλευθέρωσεν εκ της αιχμαλωσίας πληρώσας τα λύτρα, εις άλλους έδωσε χρήματα διά τον ενταφιασμόν συγγενών των. Και ταύτα έπραττε, διότι ενόμιζεν ότι κάθε αγαθός άνθρωπος πρέπει να ωφελή τους φίλους του, και αν δεν έμελλε κανείς να το μάθη. Τώρα δε πρέπει και σεις να ακούσετε και να μάθετε τας προς τους πτωχούς ευεργεσίας του πατρός μου. Κάλεσον, παρακαλώ, τον δείνα και τον δείνα.

ΜΑΡΤΥΡΕΣ

Έχετε ακούσει λοιπόν τους μάρτυρας. Έχετε υπ' όψιν σας δε ότι δι' ολίγον χρόνον είναι δυνατόν να προσποιηθή κανείς και να κρύψη τον χαρακτήρα του, εις διάστημα όμως εβδομήκοντα ετών ουδείς πονηρός δύναται να ξεφύγη και να μη αποκαλυφθή. Τον πατέρα μου λοιπόν ίσως δύναται τις να τον ψέξη δι' άλλα, ουδέ εχθρός του όμως ουδείς ετόλμησε ποτέ να τον κατηγορήση δι' αισχροκέρδειαν. Δεν πρέπει λοιπόν να πιστεύσετε περισσότερον εις τους λόγους των κατηγόρων παρά εις τα έργα, τα οποία καθ' όλον του τον βίον έπραξεν ο πατήρ μου, και εις τον χρόνον, τον οποίον σεις πρέπει να θεωρήσετε τρανοτάτην απόδειξιν της αληθείας των λεγομένων μου. Διότι, αν δεν ήτο τοιούτος, δεν θα μας άφινε ολίγα εκ πολλών που εκληρονόμησε, διότι, αν τώρα εξαπατηθήτε υπό τούτων, και μας δημεύσετε την περιουσίαν, ουδέ δύο τάλαντα δύνασθε εξ αυτής να λάβετε. Ώστε σας ωφελεί περισσότερον να μας αθωώσετε από του να μας καταδικάσετε όχι μόνον εις την υπόληψίν σας, αλλά και εις το συμφέρον σας. Διότι πολύ περισσότερον θα ωφεληθήτε, αν ημείς έχωμεν την περιουσίαν μας. Έχετε υπ' όψιν σας δε, όσα είπον περί των κατά τον παρελθόντα χρόνον δαπανηθέντων υπό του πατρός μου χάριν της πόλεως (και τώρα από τα υπολειφθέντα της περιουσίας μας τριηραρχώ μεν εγώ, τριηραρχών δε απέθανεν ο πατήρ μου, θα προσπαθήσω δε, καθώς έβλεπον ότι έπραττεν εκείνος να παρασκευάσω ολίγα σιγά σιγά διά να εξυπηρετώ τας ανάγκας της πόλεως)· ώστε πραγματικώς η περιουσία μας προς καλόν χάριν της πόλεως έχει εξοδευθή, και ούτε εγώ, εάν με αθωώσετε, θα νομίσω ότι αδικούμαι στερούμενος της περιουσίας μου, και εις σας αθωούντας με αι ωφέλειαι θα είναι περισσότεραι, παρά αν δημεύσετε την περιουσίαν μας.

Εκτός τούτων δε πρέπει να έχετε υπ' όψιν σας τον χαρακτήρα του πατρός μου. Διότι, όσα εκτός των αναγκαίων επεθύμησε να εξοδεύη θα φανούν πάντα τοιαύτα, από τα οποία και εις την πόλιν τιμή έμελλε να προσγίνη. Παραδείγματος χάριν, ότε υπηρέτει ως ιππεύς όχι μόνον είχε περιφήμους ίππους διά τον πόλεμον, αλλά είχε και ίππους λαμβάνοντας μέρος εις τους αγώνας, και ενίκησεν εις τα Ίσθμια και Νέμεα, ώστε και η πόλις να ανακηρυχθή υπό του κήρυκος του ανακηρύσσοντος τους νικητάς και αυτός να στεφανωθή. Σας παρακαλώ λοιπόν, κύριοι δικασταί, έχοντες υπ' όψιν σας και ταύτα και όλα τα άλλα λεχθέντα να μας βοηθήτε, και να μη μας αφήσετε να καταστραφώμεν από τους εχθρούς μας. Και ταύτα αν πράξετε, και το δίκαιον θα ψηφίσετε και το συμφέρον σας θα εξυπηρετήσετε.