ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (4.16.1-4.17.2)

[4.16.1] Διαβὰς οὖν ξὺν μέρει τῆς στρατιᾶς ἐς τὴν Σογδιανήν, Πολυπέρχοντα δὲ καὶ Ἄτταλον καὶ Γοργίαν καὶ Μελέαγρον αὐτοῦ ἐν Βάκτροις ὑπολιπόμενος τούτοις μὲν παρήγγειλεν τήν τε χώραν ἐν φυλακῇ ἔχειν, ὡς μή τι νεωτερίσωσιν οἱ ταύτῃ βάρβαροι, καὶ τοὺς ἔτι ἀφεστηκότας αὐτῶν ἐξαιρεῖν· [4.16.2] αὐτὸς δὲ ἐς πέντε μέρη διελὼν τὴν ἅμα οἷ στρατιὰν τῶν μὲν Ἡφαιστίωνα ἄρχειν ἔταξε, τῶν δὲ Πτολεμαῖον τὸν Λάγου τὸν σωματοφύλακα· τοῖς τρίτοις δὲ Περδίκκαν ἐπέταξε· τῆς δὲ τετάρτης τάξεως Κοῖνος καὶ Ἀρτάβαζος ἡγοῦντο αὐτῷ· τὴν δὲ πέμπτην μοῖραν ἀναλαβὼν αὐτὸς ἐπῄει τὴν χώραν ὡς ἐπὶ Μαράκανδα. [4.16.3] καὶ οἱ ἄλλοι ὡς ἑκάστοις προὐχώρει ἐπῄεσαν, τοὺς μέν τινας τῶν ἐς τὰ ἐρύματα ξυμπεφευγότων βίᾳ ἐξαιροῦντες, τοὺς δὲ καὶ ὁμολογίᾳ προσχωροῦντάς σφισιν ἀναλαμβάνοντες. ὡς δὲ ξύμπασα αὐτῷ ἡ δύναμις ἐπελθοῦσα τῶν Σογδιανῶν τῆς χώρας τὴν πολλὴν ἐς Μαράκανδα ἀφίκετο, Ἡφαιστίωνα μὲν ἐκπέμπει τὰς ἐν τῇ Σογδιανῇ πόλεις συνοικίζειν, Κοῖνον δὲ καὶ Ἀρτάβαζον ὡς ἐς Σκύθας, ὅτι ἐς Σκύθας καταπεφευγέναι Σπιταμένης αὐτῷ ἐξηγγέλλετο, αὐτὸς δὲ ξὺν τῇ λοιπῇ στρατιᾷ ἐπιὼν τῆς Σογδιανῆς ὅσα ἔτι πρὸς τῶν ἀφεστηκότων κατείχετο ταῦτα οὐ χαλεπῶς ἐξῄρει.

[4.16.4] Ἐν τούτοις δὲ Ἀλεξάνδρου ὄντος Σπιταμένης τε καὶ σὺν αὐτῷ τῶν Σογδιανῶν τινες φυγάδων ἐς τῶν Σκυθῶν τῶν Μασσαγετῶν καλουμένων τὴν χώραν ξυμπεφευγότες ξυναγαγόντες τῶν Μασσαγετῶν ἱππέας ἑξακοσίους ἀφίκοντο πρός τι φρούριον τῶν κατὰ τὴν Βακτριανήν. [4.16.5] καὶ τῷ τε φρουράρχῳ οὐδὲν πολέμιον προσδεχομένῳ ἐπιπεσόντες καὶ τοῖς ξὺν τούτῳ τὴν φυλακὴν ἔχουσιν τοὺς μὲν στρατιώτας διέφθειραν, τὸν φρούραρχον δὲ ἑλόντες ἐν φυλακῇ εἶχον. θαρσήσαντες δὲ ἐπὶ τοῦ φρουρίου τῇ καταλήψει ὀλίγαις ἡμέραις ὕστερον Ζαριάσποις πελάσαντες τῇ μὲν πόλει προσβαλεῖν ἀπέγνωσαν, λείαν δὲ πολλὴν περιβαλλόμενοι ἤλαυνον.
[4.16.6] Ἦσαν δὲ ἐν τοῖς Ζαριάσποις νόσῳ ὑπολελειμμένοι τῶν ἑταίρων ἱππέων οὐ πολλοὶ καὶ ξὺν τούτοις Πείθων τε ὁ Σωσικλέους, ἐπὶ τῆς βασιλικῆς θεραπείας τῆς ἐν Ζαριάσποις τεταγμένος, καὶ Ἀριστόνικος ὁ κιθαρῳδός. καὶ οὗτοι αἰσθόμενοι τῶν Σκυθῶν τὴν καταδρομήν (ἤδη γὰρ ἐκ τῆς νόσου ἀναρρωσθέντες ὅπλα τε ἔφερον καὶ τῶν ἵππων ἐπέβαινον) ξυναγαγόντες τούς τε μισθοφόρους ἱππέας ἐς ὀγδοήκοντα, οἳ ἐπὶ φυλακῇ τῶν Ζαριάσπων ὑπολελειμμένοι ἦσαν, καὶ τῶν παίδων τινὰς τῶν βασιλικῶν ἐκβοηθοῦσιν ἐπὶ τοὺς Μασσαγέτας. [4.16.7] καὶ τῇ μὲν πρώτῃ προσβολῇ οὐδὲν ὑποτοπήσασι τοῖς Σκύθαις ἐπιπεσόντες τήν τε λείαν ξύμπασαν ἀφείλοντο αὐτοὺς καὶ τῶν ἀγόντων τὴν λείαν οὐκ ὀλίγους ἀπέκτειναν. ἐπανιόντες δὲ αὐτοὶ ἀτάκτως, ἅτε οὐδενὸς ἐξηγουμένου, ἐνεδρευθέντες πρὸς Σπιταμένους καὶ τῶν Σκυθῶν τῶν μὲν ἑταίρων ἀποβάλλουσιν ἑπτά, τῶν δὲ μισθοφόρων ἱππέων ἑξήκοντα. καὶ Ἀριστόνικος ὁ κιθαρῳδὸς αὐτοῦ ἀποθνήσκει, οὐ κατὰ κιθαρῳδὸν ἀνὴρ ἀγαθὸς γενόμενος. Πείθων δὲ τρωθεὶς ζῶν λαμβάνεται πρὸς τῶν Σκυθῶν.
[4.17.1] Καὶ ταῦτα ὡς Κρατερῷ ἐξηγγέλθη, σπουδῇ ἐπὶ τοὺς Μασσαγέτας ἤλαυνεν. οἱ δὲ ὡς ἐπύθοντο πλησίον ἐπελαύνοντά σφισι Κρατερόν, ἔφευγον ἀνὰ κράτος ὡς εἰς τὴν ἐρήμην. καὶ Κρατερὸς ἐχόμενος αὐτῶν αὐτοῖς τε ἐκείνοις περιπίπτει οὐ πόρρω τῆς ἐρήμου καὶ ἄλλοις ἱππεῦσι Μασσαγετῶν ὑπὲρ τοὺς χιλίους. [4.17.2] καὶ μάχη γίγνεται τῶν τε Μακεδόνων καὶ τῶν Σκυθῶν καρτερά· καὶ ἐνίκων οἱ Μακεδόνες. τῶν δὲ Σκυθῶν ἀπέθανον μὲν ἑκατὸν καὶ πεντήκοντα ἱππεῖς· οἱ δὲ ἄλλοι οὐ χαλεπῶς ἐς τὴν ἐρήμην διεσώθησαν, ὅτι ἄπορον ἦν προσωτέρω τοῖς Μακεδόσι διώκειν.

***

[4.16.1] Αφού, λοιπόν, πέρασε ο Αλέξανδρος στη Σογδιανή με ένα μέρος του στρατού, άφησε πίσω στα Βάκτρα τον Πολυπέρχοντα και τον Άτταλο και τον Γοργία και τον Μελέαγρο και τους διέταξε να φρουρούν την περιοχή για να μην επαναστατήσουν οι βάρβαροι που κατοικούσαν σε αυτήν, και για να υποτάξουν όσους ήταν επαναστατημένοι. [4.16.2] Χώρισε σε πέντε τμήματα τον στρατό που ήταν μαζί του και όρισε στο ένα τμήμα αρχηγό τον Ηφαιστίωνα και στο άλλο τον Πτολεμαίο, τον γιο του Λάγου, τον σωματοφύλακα. Στο τρίτο τοποθέτησε αρχηγό τον Περδίκκα, ενώ του τετάρτου τμήματος την αρχηγία ανέλαβε ο Κοίνος και ο Αρτάβαζος. Ο ίδιος ανέλαβε το πέμπτο τμήμα και προχώρησε προς τη Σογδιανή με κατεύθυνση τα Μαράκανδα. [4.16.3] Προχωρούσαν και οι άλλοι στρατηγοί ανάλογα με τις επιτυχίες τους και υπέτασσαν με τη βία όσους είχαν καταφύγει στα φρούρια, άλλοτε πάλι έπαιρναν με το μέρος τους όσους προσχωρούσαν με συνθηκολόγηση. Αφού όλος ο στρατός του έφθασε στα Μαράκανδα και επιτέθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της Σογδιανής, απέστειλε ο Αλέξανδρος τον Ηφαιστίωνα για να εγκαταστήσει ανθρώπους στις πόλεις της Σογδιανής και τον Κοίνο και τον Αρτάβαζο προς τη Σκυθία, επειδή του ανήγγειλαν ότι ο Σπιταμένης είχε καταφύγει στη χώρα των Σκυθών. Ο ίδιος με τον υπόλοιπο στρατό επιτέθηκε σε όσες περιοχές της Σογδιανής κατείχαν ακόμα οι επαναστάτες και υπέταξε και αυτές χωρίς δυσκολία.
[4.16.4] Ενώ ο Αλέξανδρος ήταν απασχολημένος με αυτά, ο Σπιταμένης και μερικοί άλλοι Σογδιανοί φυγάδες που ήταν μαζί του κατέφυγαν στη χώρα των Σκυθών που ονομάζονταν Μασσαγέτες, όπου, αφού συγκέντρωσαν εξακόσιους Μασσαγέτες ιππείς, έφθασαν σε κάποιο από τα φρούρια της Βακτριανής. [4.16.5] Επιτέθηκαν στον φρούραρχο, που δεν περίμενε καμιά εχθρική ενέργεια, και στους στρατιώτες που φρουρούσαν, σκότωσαν τους στρατιώτες και αφού συνέλαβαν τον φρούραρχο, τον φυλάκισαν. Επειδή πήραν θάρρος από την κατάληψη του φρουρίου, λίγες μέρες αργότερα πλησίασαν τα Ζαρίασπα. Αν και εγκατέλειψαν κάθε σκέψη να επιτεθούν στην πόλη, την πολιόρκησαν όμως και άρπαξαν πολλή λεία.
[4.16.6] Στα Ζαρίασπα βρίσκονταν λίγοι εταίροι, που είχαν μείνει πίσω επειδή ήταν άρρωστοι, και μαζί με αυτούς ο Πείθων, ο γιος του Σωσικλή, που ήταν υπεύθυνος της βασιλικής ακολουθίας στα Ζαρίασπα, όπως και ο Αριστόνικος ο κιθαρωδός. Μόλις αντιλήφθηκαν αυτοί την επιδρομή των Σκυθών (γιατί τώρα πια είχαν αναλάβει από την αρρώστια και μπορούσαν να κρατούν όπλα και να ιππεύουν) συγκέντρωσαν και τους μισθοφόρους ιππείς, ογδόντα περίπου που είχαν μείνει για να φυλάγουν τα Ζαρίασπα, και μερικούς βασιλικούς παίδας και εξόρμησαν κατά των Μασσαγετών. [4.16.7] Στην πρώτη επίθεσή τους οι Μακεδόνες, επειδή έπεσαν ξαφνικά πάνω στους Σκύθες που δεν το περίμεναν, τους αφαίρεσαν ολόκληρη τη λεία και σκότωσαν πολλούς από τους άνδρες που τη μετέφεραν. Ενώ όμως οι Μακεδόνες επέστρεφαν χωρίς καμιά τάξη, επειδή δεν είχαν αρχηγό, έπεσαν σε ενέδρα του Σπιταμένη και των Σκυθών και έχασαν επτά εταίρους και εξήντα μισθοφόρους ιππείς. Σκοτώθηκε εκεί και ο Αριστόνικος ο κιθαρωδός που αναδείχθηκε γενναίος άνδρας περισσότερο από ό,τι μπορούσε να είναι ένας κιθαρωδός. Τραυματίσθηκε και ο Πείθων που πιάστηκε ζωντανός από τους Σκύθες.
[4.17.1] Όταν τα ανήγγειλαν στον Κρατερό, έσπευσε κατά των Μασσαγετών. Μόλις πληροφορήθηκαν οι Μασσαγέτες ότι προχωρούσε εναντίον τους ο Κρατερός, έφυγαν ολοταχώς προς την έρημο. Ο Κρατερός ακολουθώντας τους από κοντά συνάντησε όχι μακριά από την έρημο και αυτούς τους ίδιους και άλλους ιππείς των Μασσαγετών, πάνω από χίλιους. [4.17.2] Έγινε άγρια μάχη μεταξύ των Μακεδόνων και των Σκυθών και νίκησαν οι Μακεδόνες. Από τους Σκύθες σκοτώθηκαν εκατόν πενήντα ιππείς, οι υπόλοιποι όμως Σκύθες διασώθηκαν εύκολα στην έρημο, επειδή ήταν πολύ δύσκολο για τους Μακεδόνες να τους καταδιώξουν πιο πέρα.