ΠΛΑΤΩΝ: Ἴων (536d-537e)

Αν η ποιητική είναι τέχνη ποιό είναι το γνωστικό αντικείμενό της;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Καὶ μὴν ἐθέλω γε ἀκοῦσαι, οὐ μέντοι πρότερον [536e] πρὶν ἄν μοι ἀποκρίνῃ τόδε· ὧν Ὅμηρος λέγει περὶ τίνος εὖ λέγεις; οὐ γὰρ δήπου περὶ ἁπάντων γε.
ΙΩΝ. Εὖ ἴσθι, ὦ Σώκρατες, περὶ οὐδενὸς ὅτου οὔ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐ δήπου καὶ περὶ τούτων ὧν σὺ μὲν τυγχάνεις οὐκ εἰδώς, Ὅμηρος δὲ λέγει.
ΙΩΝ. Καὶ ταῦτα ποῖά ἐστιν ἃ Ὅμηρος μὲν λέγει, ἐγὼ δὲ οὐκ οἶδα;
[537a] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐ καὶ περὶ τεχνῶν μέντοι λέγει πολλαχοῦ Ὅμηρος καὶ πολλά; οἷον καὶ περὶ ἡνιοχείας — ἐὰν μνησθῶ τὰ ἔπη, ἐγώ σοι φράσω.
ΙΩΝ. Ἀλλ᾽ ἐγὼ ἐρῶ· ἐγὼ γὰρ μέμνημαι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εἰπὲ δή μοι ἃ λέγει Νέστωρ Ἀντιλόχῳ τῷ ὑεῖ, παραινῶν εὐλαβηθῆναι περὶ τὴν καμπὴν ἐν τῇ ἱπποδρομίᾳ τῇ ἐπὶ Πατρόκλῳ.
ΙΩΝ. Κλινθῆναι δέ, φησί, καὶ αὐτὸς ἐυξέστῳ ἐνὶ δίφρῳ
[537b] ἦκ᾽ ἐπ᾽ ἀριστερὰ τοῖιν· ἀτὰρ τὸν δεξιὸν ἵππον
κένσαι ὁμοκλήσας, εἶξαί τέ οἱ ἡνία χερσίν.
ἐν νύσσῃ δέ τοι ἵππος ἀριστερὸς ἐγχριμφθήτω,
ὡς ἄν τοι πλήμνη γε δοάσσεται ἄκρον ἱκέσθαι
κύκλου ποιητοῖο· λίθου δ᾽ ἀλέασθαι ἐπαυρεῖν.
[537c] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἀρκεῖ. ταῦτα δή, ὦ Ἴων, τὰ ἔπη εἴτε ὀρθῶς λέγει Ὅμηρος εἴτε μή, πότερος ἂν γνοίη ἄμεινον, ἰατρὸς ἢ ἡνίοχος;
ΙΩΝ. Ἡνίοχος δήπου.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Πότερον ὅτι τέχνην ταύτην ἔχει ἢ κατ᾽ ἄλλο τι;
ΙΩΝ. Οὔκ, ἀλλ᾽ ὅτι τέχνην.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐκοῦν ἑκάστῃ τῶν τεχνῶν ἀποδέδοταί τι ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἔργον οἵᾳ τε εἶναι γιγνώσκειν; οὐ γάρ που ἃ κυβερνητικῇ γιγνώσκομεν, γνωσόμεθα καὶ ἰατρικῇ.
ΙΩΝ. Οὐ δῆτα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐδέ γε ἃ ἰατρικῇ, ταῦτα καὶ τεκτονικῇ.
[537d] ΙΩΝ. Οὐ δῆτα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐκοῦν οὕτω καὶ κατὰ πασῶν τῶν τεχνῶν, ἃ τῇ ἑτέρᾳ τέχνῃ γιγνώσκομεν, οὐ γνωσόμεθα τῇ ἑτέρᾳ; τόδε δέ μοι πρότερον τούτου ἀπόκριναι· τὴν μὲν ἑτέραν φῂς εἶναί τινα τέχνην, τὴν δ᾽ ἑτέραν;
ΙΩΝ. Ναί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἆρα ὥσπερ ἐγὼ τεκμαιρόμενος, ὅταν ἡ μὲν ἑτέρων πραγμάτων ᾖ ἐπιστήμη, ἡ δ᾽ ἑτέρων, οὕτω καλῶ τὴν μὲν ἄλλην, τὴν δὲ ἄλλην [537e] τέχνην, οὕτω καὶ σύ;
ΙΩΝ. Ναί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εἰ γάρ που τῶν αὐτῶν πραγμάτων ἐπιστήμη εἴη τις, τί ἂν τὴν μὲν ἑτέραν φαῖμεν εἶναι, τὴν δ᾽ ἑτέραν, ὁπότε γε ταὐτὰ εἴη εἰδέναι ἀπ᾽ ἀμφοτέρων; ὥσπερ ἐγώ τε γιγνώσκω ὅτι πέντε εἰσὶν οὗτοι οἱ δάκτυλοι, καὶ σύ, ὥσπερ ἐγώ, περὶ τούτων ταὐτὰ γιγνώσκεις· καὶ εἴ σε ἐγὼ ἐροίμην εἰ τῇ αὐτῇ τέχνῃ γιγνώσκομεν τῇ ἀριθμητικῇ τὰ αὐτὰ ἐγώ τε καὶ σὺ ἢ ἄλλῃ, φαίης ἂν δήπου τῇ αὐτῇ.
ΙΩΝ. Ναί.

***
ΣΩ. Μα ασφαλώς θέλω να σε ακούσω, όχι όμως [536e] προτού να μου απαντήσεις σε τούτο εδώ. Για ποιό πράγμα από όσα λέει ο Όμηρος μιλάς ωραία; Γιατί βέβαια δεν φαντάζομαι ότι για όλα.
ΙΩΝ. Να το ξέρεις καλά, Σωκράτη, πως δεν υπάρχει ούτε ένα για το οποίο να μη μιλώ ωραία.
ΣΩ. Όχι πάντως και για αυτά που συμβαίνει να τα αγνοείς εσύ αλλά που ο Όμηρος τα αναφέρει.
ΙΩΝ. Και ποιά είναι αυτά που ο Όμηρος τα αναφέρει αλλά που εγώ τα αγνοώ;
[537a] ΣΩ. Μα σε πολλά σημεία δεν λέει ο Όμηρος ένα σωρό πράγματα και για τις διάφορες τέχνες; Λόγου χάρη για την τέχνη του ηνιόχου — άμα θυμηθώ τους στίχους θα σου τους πω.
ΙΩΝ. Θα σου τους πω εγώ· τους θυμάμαι.
ΣΩ. Για πες μου, τότε, τί λέει ο Νέστωρ στο γιο του τον Αντίλοχο, εκεί που του δίνει συμβουλές για την ιπποδρομία στη μνήμη του Πατρόκλου και του λέει να προσέξει στη στροφή.
ΙΩΝ. Και απ᾽ το καλόπλεκτο θρονί στ᾽ αριστερά των ίππων
[537b] να χαμηλώνεις το κορμί και το δεξί πουλάρι
με βοήν κέντα και άφησε λυτά τα χαλινάρια·
εις τον καμπτόν ο αριστερός σου ίππος να κολλήσει,
να φαίνεται πού του καλού τροχού το κεφαλάρι
τον ξάκρισε, και πρόσεχε στον λίθον μη σκουντήσεις
μήπως λαβώσεις τ᾽ άλογα και σπάσεις και τ᾽ αμάξι.
[537c] ΣΩ. Αρκεί. Σ᾽ αυτούς τους στίχους ποιός θα καταλάβαινε καλύτερα αν όσα λέει ο Όμηρος είναι σωστά ή όχι: ένας γιατρός ή ένας ηνίοχος;
ΙΩΝ. Ένας ηνίοχος, φυσικά.
ΣΩ. Επειδή γνωρίζει αυτή την τέχνη ή για κάποιον άλλο λόγο;
ΙΩΝ. Όχι· επειδή την γνωρίζει.
ΣΩ. Σε κάθε τέχνη λοιπόν δεν είναι δοσμένο από τον θεό να μπορεί να γνωρίζει ένα ορισμένο έργο; Γιατί, βέβαια, όσα πράγματα τα γνωρίζουμε διαμέσου της τέχνης του κυβερνήτη ενός πλοίου δεν θα μας γίνουν γνωστά και διαμέσου της τέχνης του γιατρού.
ΙΩΝ. Ασφαλώς όχι.
ΣΩ. Ούτε πάλι όσα τα γνωρίζουμε διαμέσου της ιατρικής θα τα γνωρίσουμε, τα ίδια αυτά πράγματα, και διαμέσου της τέχνης του ξυλουργού.
[537d] ΙΩΝ. Ασφαλώς όχι.
ΣΩ. Δεν συμβαίνει λοιπόν το ίδιο και με όλες τις τέχνες; Όσα πράγματα δηλαδή τα γνωρίζουμε με τη μια τέχνη δεν θα μας γίνουν γνωστά και διαμέσου μιας άλλης τέχνης· έτσι; Πριν από αυτό όμως απάντησέ μου στο εξής: παραδέχεσαι ότι η μια τέχνη είναι διαφορετική από την άλλη;
ΙΩΝ. Ναι.
ΣΩ. Άραγε αυτό το στηρίζεις εκεί που το στηρίζω κι εγώ, όταν δηλαδή η μια τέχνη αποτελεί γνώση άλλων πραγμάτων, ενώ η άλλη άλλων, στην περίπτωση αυτή εγώ δίνω άλλο όνομα στη μια και άλλο [537e] στην άλλη — έτσι κάνεις κι εσύ;
ΙΩΝ. Ναι.
ΣΩ. Γιατί αν υποθέσουμε ότι πρόκειται για ένα είδος γνώσης των ίδιων πραγμάτων, τότε γιατί να λέγαμε ότι η μια είναι διαφορετική από την άλλη, αφού τα ίδια πράγματα θα μπορούσαμε να τα γνωρίσουμε και από τη μια και από την άλλη; Όπως ακριβώς ξέρω εγώ ότι αυτά τα δάχτυλα είναι πέντε, έτσι ακριβώς, σαν κι εμένα, το πράγμα αυτό το ξέρεις κι εσύ· κι άμα σε ρωτούσα αν το ξέρουμε αυτό, και εσύ και εγώ, διαμέσου της ίδιας τέχνης, της αριθμητικής, ή διαμέσου κάποιας άλλης τέχνης, θα μου έλεγες, υποθέτω, ότι το ξέρουμε διαμέσου της ίδιας τέχνης.
ΙΩΝ. Ναι.