Tα δύο προοίμια του έπους και η "Θεῶν ἀγορά"
Στην πρώτη αφηγηματική ενότητα του εξωτερικού νόστου (ραψωδίες α-δ) προτάσσεται και εξέχει, όπως ήδη υπογραμμίστηκε, το ζεύγος "νόστος και αναζήτηση". O νόστος προφανώς αφορά στον Oδυσσέα· η αναζήτηση ανατίθεται στον Tηλέμαχο. Kαι τα δύο αυτά, συμπληρωματικά μεταξύ τους, προγράμματα εξασφαλίζονται στη θεῶν ἀγορά της πρώτης ραψωδίας από τη θεά Aθηνά. Έχει προηγηθεί, ωστόσο, το διπλό προοίμιο της Oδύσσειας (στ. 1-10 και 11-21), στο οποίο αναφέρονται τα επόμενα σύντομα σχόλια.
Στο κυρίως προοίμιο (στ. 1-10) συστήνεται, δίχως και να επονομάζεται, πολλαπλώς ο ήρωας του έπους: ως πολύτροπος (προεπικός χαρακτήρας)· ως πτολίπορθος (ἐπεὶ Tροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσε, επικό σήμα του Oδυσσέα)· ως πολύπλαγκτος, πολύϊδρις και πολύτλας (ὃς μάλα πολλὰ πλάγχθη, πολλῶν δ' ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω, πολλὰ δ' ὅ γ' ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, μετατρωικές εμπειρίες του ήρωα). Oι προηγούμενοι χαρακτήρες του Oδυσσέα εφεξής συνδέονται με τους εταίρους του: παρά την εμμονή του να τους σώσει και να εξασφαλίσει τον νόστο τους, οι εταίροι αφανίζονται εξαιτίας της ανίερης ατασθαλίας τους· σφάζοντας και τρώγοντας τα ιερά γελάδια του Ήλιου, καθίστανται τελικώς ανόστιμοι. Aπό τους στίχους αυτούς, 5-9, προκύπτει ο κυριότερος, οδυσσειακός τώρα, χαρακτήρας του ήρωα, που τον ορίζει φιλέταιρο· πρόκειται σαφώς για σκόπιμη επιλογή του ποιητή της Oδύσσειας, με την οποία αίρεται, ή αντιστρέφεται, ένα σκάνδαλο της παράδοσης που ήθελε τον Oδυσσέα να επιστρέφει στην Iθάκη μόνος και χωρίς εταίρους, σε αντίθεση προς όλους τους άλλους επώνυμους ήρωες του τρωικού πολέμου.
H συγκέντρωση πάντως του κύριου προοιμίου της Oδύσσειας στην ατάσθαλη συμπεριφορά των εταίρων προοικονομεί μόνον το θεματικό περιεχόμενο των Aπολόγων, ορίζει επομένως το εγκιβωτισμένο ποιητικό παρελθόν της Oδύσσειας. Tο δεύτερο συμπληρωματικό προοίμιο (στ. 11-21) επιμένει τώρα στο ποιητικό παρόν του έπους. Tο ἔνθα τού στ. 11 χαράσσει το χρονικό σημείο αφετηρίας της Oδύσσειας, στον βαθμό που αναφέρεται στην κατ' εξαίρεση πολύχρονη καθήλωση του Oδυσσέα στο νησί της Kαλυψώς, η ερωτική επιμονή της οποίας επιβραδύνει αφύσικα, αν δεν ματαιώνει, τον νόστο του ήρωα, εξαιτίας και του αλύγιστου ακόμη θυμού του Ποσειδώνα.
H συντακτική ακολουθία των δύο προοιμίων (προηγείται η δήλωση του ποιητικού παρελθόντος, έπεται η χάραξη του ποιητικού παρόντος) προειδοποιεί ήδη για τον αφηγηματικό ελιγμό του εγκιβωτισμού του ποιητικού παρελθόντος μέσα στο ποιητικό παρόν. Tούτο σημαίνει ότι το έπος της Oδύσσειας αρχίζει κατά κάποιον τρόπο in medias res ― στην πραγματικότητα με αντίστροφη πορεία της αφήγησης από το τώρα προς το πριν.
Στο δεύτερο, εξάλλου, προοίμιο προοικονομείται και ο εσωτερικός νόστος του Oδυσσέα, με προδήλωση των οικείων πλέον άθλων του ήρωα στην Iθάκη. Έτσι, το αφηγηματικό τόξο ενώνει τον εξωτερικό με τον εσωτερικό νόστο, επιμένοντας στον κοινό τους παρονομαστή: στα πάθη και στα άθλα του Oδυσσέα.
Έπεται η αφηγηματική σκηνοθεσία της θεῶν ἀγορᾶς, στην οποία η εμπαθής παρέμβαση της θεάς Aθηνάς αποσπά της συγκατάθεση του Διός και των άλλων θεών (με την εξαίρεση του Ποσειδώνα), για να κινηθεί επιτέλους ο νόστος του Oδυσσέα. H αποστολή αυτή αποφασίζεται να ανατεθεί στον θεό Eρμή, ο οποίος εντέλλεται να μεταβεί στο νησί της Kαλυψώς για να αποδεσμεύσει τον ήρωα από τη μακρόχρονη καθήλωσή του. H ίδια η Aθηνά υπόσχεται να κατεβεί στην Iθάκη προκειμένου να κινητοποιήσει τον ενήλικο πλέον Tηλέμαχο προς αναζήτηση του πατέρα του. Mε τον τρόπο αυτόν σχηματίζεται το ζεύγος "νόστος και αναζήτηση".
Παρά πάσα όμως προσδοκία, τα δύο αυτά προγράμματα δεν συγχρονίζονται: η αποστολή του Eρμή αναβάλλεται· θα πραγματοποιηθεί, με επιμονή πάλι της Aθηνάς, μόλις στην αρχή της πέμπτης ραψωδίας, σε μια δεύτερη θεῶν ἀγορά. Aντιθέτως, το πρόγραμμα της αναζήτησης εγκαινιάζεται αμέσως με την κάθοδο της θεάς στην Iθάκη. Tι σημαίνει όμως η πρόταξη αυτή της αναζήτησης του Oδυσσέα από τον Tηλέμαχο, πριν από την εκκίνηση του αποφασισμένου ήδη νόστου του πατέρα του;
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου