Εργασιομανία: Πού οφείλεται και τι κρύβεται πίσω από τον εθισμό στη δουλειά;

Η εργασιομανία είναι μια αυτοκαταστροφική μορφή εθισμού που επιδρά με πολλούς τρόπους στην προσωπικότητα του ατόμου το οποίο εργάζεται ακατάπαυστα. Ο εργασιομανής (γνωστός και με τον αγγλικό όρο, workaholic), αφού πρώτα λειτουργήσει υπονομευτικά για τη συνοχή και ασφάλεια της οικογένειάς του και των οικείων του, κινδυνεύει τελικά να οδηγηθεί στην απώλεια της προσωπικής και επαγγελματικής του ακεραιότητας.

Ο τρόπος για να κατανοήσουμε την εργασιομανία είναι να αντιληφθούμε τι ακριβώς συμβαίνει με τη συμπεριφορά και του χαρακτήρα ενός τέτοιου ατόμου. Παρότι συχνά, όταν μιλάμε για εργασιομανείς, αναφερόμαστε στις υπερβολικές ώρες εργασίας, στην πραγματικότητα αυτό είναι μόνο ένα από τα συμπτώματα.

Ας σημειωθεί ότι παρά την αναγνώριση κάποιων συμπτωμάτων, δεν υπάρχει κάποιος κλινικός ορισμός για την εργασιομανία.


Ο όρος επινοήθηκε το 1968 από τον Γουέιν Όουτς, έναν Αμερικανό ψυχολόγο και παιδαγωγό που σε ένα κείμενό του ομολόγησε τον δικό του εθισμό στην εργασία.

Έναν ορισμό επιχείρησε βέβαια να δώσει η Barbara Killinger, κλινική ψυχολόγος και ειδική στο συγκεκριμένο ζήτημα. Σύμφωνα, λοιπόν, με την Killinger, εργασιομανής είναι το εμμονικό με τη δουλειά του άτομο που σταδιακά παραλύει συναισθηματικά και είναι εθισμένο στη δύναμη και τον έλεγχο – σαν ένα καταπιεστικό τρόπο για την απόκτηση αποδοχής και κοινωνικής αναγνώρισης της επιτυχίας του. Τα άτομα αυτά ζουν σαν τα «ποντίκια που τρέχουν μέσα στον τροχό», κυριευμένα από μια έκρηξη αδρεναλίνης, αφοσιωμένα στην επίτευξη κάποιου στόχου ή επιτεύγματος. Κανείς και τίποτα άλλο δεν τα ενδιαφέρει.

Τα χαρακτηριστικά και τα συμπτώματα των εργασιομανών

Εμμονικοί, όπως είναι με την εργασία τους και τις επιδόσεις τους, μόλις πετύχουν έναν στόχο, αμέσως θα θέσουν έναν πιο φιλόδοξο, καθώς το να παραμένουν στο ίδιο επίπεδο, φαντάζει αποτυχία στα μάτια τους.

Οι εργασιομανείς βαδίζουν γρήγορα, μιλάνε γρήγορα, τρώνε γρήγορα και γεμίζουν σε σημείο κορεσμού το πρόγραμμά τους. Όταν είναι σχετικά υγιείς, μπορούν να κάνουν πολλά πράγματα μαζί. Όμως η τακτική που ακολουθούν, πλούσια όπως είναι σε συνεχείς περισπασμούς, και εν τέλει Η απουσία συγκέντρωσης, συχνά σηματοδοτεί προβλήματα άγχους σχετικά με τις επιδόσεις, καθώς και ένα διογκούμενο εσωτερικό χάος που τους ωθεί να προσπαθούν να ελέγξουν κάθε δραστηριότητα και κάθε άνθρωπο γύρω τους. Αρνούνται να ζητήσουν βοήθεια διότι οι άλλοι «δεν πρόκειται να κάνουν τόσο καλή δουλειά». Καθώς η κατάρρευση προχωρά, συνειδητό και ασυνείδητο στρες θα οδηγήσει σε κρίσεις πανικού, κλειστοφοβία, κατάθλιψη και οξεία διαταραχή του ύπνου.

Πολλοί εργασιομανείς είχαν υποχρεωθεί να μπουν πρώιμα στον κόσμο των ενηλίκων εξαιτίας των περιστάσεων (π.χ. κάποιος άρρωστος γονιός, ένας θάνατος στην οικογένεια, χωρισμός των γονιών). Άλλοι προέρχονται από οικογένειες όπου κυριαρχεί ένα αξιακό σύστημα βασισμένο στην επιτυχίες και τις επιδόσεις και όπου η αγάπη δίνεται υπό όρους, όπως εάν το παιδί υπερβεί τις προσδοκίες και ικανοποιήσει την οικογένεια. Παρόλο που οι εργασιομανείς σπανίως αναγνωρίζουν τις εκρήξεις θυμού τους, όταν η οργή αναδυθεί από το υποσυνείδητο, μια από τις πηγές της θα είναι το γεγονός ότι αυτοί οι υπερβολικά υπεύθυνοι ενήλικοι δεν έζησαν ποτέ μια ξέγνοιαστη παιδική ηλικία.

Τα «είδη» των εργασιομανών

Ορισμένοι εργασιομανείς τείνουν να αποκτούν χαρακτηριστικά ατόμου που τρέφεται από την ικανοποίηση που προσφέρει στους άλλους. Δεν μπορεί να πει «όχι», θέλει απεγνωσμένα να έχει την προσοχή και τον θαυμασμό και θα κάνει ό,τι μπορεί για να κερδίσει τα εύσημα του αφεντικού ή των συναδέλφων. Η περσόνα του, ο τρόπος που θέλει οι άλλοι να τον βλέπουν, έχει προσεκτικά κατασκευαστεί από τον ίδιο. Τα όρια του «εγώ» έχουν θολώσει επειδή η αίσθηση του Εαυτού, η πλευρά της προσωπικότητας που συνδέεται με το «είμαι», έχει καταπιεστεί. Ελπίζοντας να γίνεται δέκτης μονάχα θετικών συμπεριφορών και σχολίων, το άτομο αυτό τείνει να προβάλει ανεπιθύμητα αποτελέσματα και να βλέπει αυτά τα λάθη στους άλλους ανθρώπους.

Ο χειριστικός εργασιομανής λαχταρά το είδος της εξουσίας που θα του επιτρέψει να έχει πάντα τον έλεγχο. Τα ανεξάρτητα και περήφανα αυτά άτομα, είναι συνήθως αλαζονικοί και αδροί χαρακτήρες, που όμως μπορούν να είναι γοητευτικοί, πνευματώδεις και κοινωνικά αρεστοί, όταν αυτό εξυπηρετεί τον σκοπό τους. Μπορούν να είναι ανυπόμονοι, παρορμητικοί και απαιτητικοί και εμφανίζονται ως ισχυρογνώμονες. Συνήθως ανεβαίνουν σε ανώτερες διοικητικές θέσεις ή είναι αυτοαπασχολούμενοι. Τα άτομα αυτά νιώθουν πιο άνετα με δραστηριότητες για την επίτευξη στόχων και δυσκολεύονται σε κοινωνικές περιστάσεις, ενώ δυσκολεύονται να διατηρήσουν φιλίες. Έχουν πολλούς γνωστούς, αλλά λίγους στενούς φίλους.

Παρόμοιοι, αλλά ελαφρώς διαφορετικοί είναι οι χειριστικοί νάρκισσοι, οι οποίοι πρέπει πάντα να έχουν δίκιο, πρέπει τα πράγματα να γίνονται πάντα όπως αυτοί επιθυμούν και αδυνατούν να δουν την πλευρά του συνομιλητή τους. Εξαιρετικά πειστικοί στη χειραγώγηση, έχουν ως μόνο στόχο να προωθούν τους δικούς τους στόχους ανεξαρτήτως των συνεπειών. Θα θέσουν σε κίνδυνο την ευημερία των άλλων και θα επιδείξουν μια ανησυχητική αδιαφορία για οποιαδήποτε είδους ηθικής. Τα άτομα αυτά σπανίως χαλαρώνουν, ενώ φαίνεται να μην χρειάζονται πολύ ύπνο.

Πώς η εργασιομανία συνδέεται με τον ναρκισσισμό και την τελειομανία

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που έχει επισημανθεί στην προσωπικότητα εργασιομανών, είναι πως αυτή η εμμονή με τη δουλειά διαπλέκεται γενικότερα με τον ναρκισσισμό και την τελειομανία.

Ενδεικτικά, σε μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Personality and Individual Differences» (τ. 48, 2010) και υπογράφουν οι Malissa Clark, Ariel Lelchook και Marcie Taylor (Wayne State University), οι ερευνητές επιχείρησαν να συνδέσουν την εργασιομανία με τους διαφορετικούς τύπους προσωπικότητας. Για τον λόγο αυτό, ανέλυσαν δεδομένα από ένα δείγμα 322 εργαζόμενων φοιτητών που εκτός των σπουδών τους, δούλευαν κατά μέσο όρο 36 ώρες την βδομάδα. Από τα άτομα αυτά ζητήθηκε να συμπληρώσουν μια μέτρηση για τους 5 τύπους (ή διαστάσεις) προσωπικότητας (Big Five): Ανοικτή αντίληψη, Συνειδητότητα, Εξωστρέφεια, Συγκαταβατικότητα, Νευρωτισμός, καθώς και μετρήσεις για τα επίπεδα Ναρκισσισμού, Εργασιομανίας, Τελειομανίας, καθώς και την τάση τους να βιώνουν θετικά ή αρνητικά συναισθήματα.

Τα αποτελέσματα, είχαν εξαιρετικό ενδιαφέρον, επιβεβαιώνοντας ότι οι περισσότεροι από τους 5 τύπους προσωπικότητας σχετίζονται με την εργασιομανία. Επιπλέον, εντοπίστηκε ότι τόσο ο ναρκισσισμός, όσο και η τελειομανία συνδέονται με την εργασιομανία.

Όπως επισημαίνει ο Timothy A Pychyl, επίκουρος καθηγητής Ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο Carleton University του Καναδά, σχολιάζοντας την παραπάνω μελέτη, «πιστεύω ότι βλέπουμε αυτή τη σχέση μεταξύ ναρκισσισμού, τελειομανίας και εργασιομανίας, επειδή όλα συνδέονται με μια επιπλέον υποβόσκουσα παράμετρο – μια χαμηλή εικόνα του εαυτού που έχει ‘μολυνθεί’ από παράλογες σκέψεις (π.χ. “πρέπει να είμαι τέλειος για να έχω αξία”,“πρέπει να δουλεύω για να αξίζω”) και μια υπεραναπλήρωση γι’ αυτή τη χαμηλή αυτοεκτίμηση από έναν παράδοξο ναρκισσισμό (τα άτομα προστατεύουν την αδύναμη αίσθηση του Εαυτού με μια υπεραναπλήρωση που αναπαριστά τον εαυτό με έναν πομπώδη τρόπο)».

Ο ρόλος του εαυτού και της αυτο-εικόνας στην εργασιομανία

Σε κάθε περίπτωση το κρίσιμο είναι το επίπεδο που ασχολούμαστε με την εργασία. Είναι σημαντικό για το άτομο να δουλεύει σκληρά, να θέτει στόχους και να αυτό-αξιολογείται. Προβλήματα ξεκινούν όταν αδυνατούμε:

• Να σταματήσουμε να δουλεύουμε, και θεωρούμε ότι αξίζουμε μόνο στο μέτρο που τα καταφέρνουμε στην εργασία (εργασιομανία)
• Να θέτουμε μη ρεαλιστικούς στόχους για τις επιδόσεις μας (τελειομανία)
• Να επιδιώκουμε τη δύναμη και την υψηλή αυταξία για να υποστηρίξουμε τη μεγαλομανή αυτό-εικόνα (ναρκισσισμός)

Κάθε ένα από τα προβλήματα αυτά, υποστηρίζει ο Pychyl, έχουν τις ρίζες στον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας. Η καλλιέργεια μιας αίσθησης του εαυτού σαν έναν αυτόνομο υποκείμενο που αξίζει, ανεξαρτήτως των επιτευγμάτων ή των αποτυχιών, αποτελεί ένα βασικό καθήκον μας που δεν πρέπει να σταματήσει ποτέ.