ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Τρῳάδες (511-567)

ΣΤΑΣΙΜΟΝ Α'

ΧΟ. ἀμφί μοι Ἴλιον, ὦ [στρ.]
Μοῦσα, καινῶν ὕμνων
ἄεισον ἐν δακρύοις
ᾠδὰν ἐπικήδειον·
515 νῦν γὰρ μέλος ἐς Τροίαν ἰαχήσω,
τετραβάμονος ὡς ὑπ᾽ ἀπήνας
Ἀργείων ὀλόμαν τάλαινα δοριάλωτος,
ὅτ᾽ ἔλιπον ἵππον οὐράνια
520 βρέμοντα χρυσεοφάλαρον ἔνο-
πλον ἐν πύλαις Ἀχαιοί·
ἀνὰ δ᾽ ἐβόασεν λεὼς
Τρῳάδος ἀπὸ πέτρας σταθείς·
«ἴτ᾽, ὦ πεπαυμένοι πόνων,
525 τόδ᾽ ἱερὸν ἀνάγετε ξόανον
Ἰλιάδι Διογενεῖ κόρᾳ.»
τίς οὐκ ἔβα νεανίδων,
τίς οὐ γεραιὸς ἐκ δόμων;
κεχαρμένοι δ᾽ ἀοιδαῖς
530 δόλιον ἔσχον ἄταν.

πᾶσα δὲ γέννα Φρυγῶν [αντ.]
πρὸς πύλας ὡρμάθη,
πεύκᾳ ἐν οὐρείᾳ
ξεστὸν λόχον Ἀργείων
535 καὶ Δαρδανίας ἄταν θεᾷ δώσων,
χάριν ἄζυγος ἀμβρότα πώλου.
κλωστοῦ δ᾽ ἀμφιβόλοις λίνοιο, ναὸς ὡσεὶ
σκάφος κελαινόν, εἰς ἕδρανα
540 λάϊνα δάπεδά τε φόνια πατρί-
δι Παλλάδος θέσαν θεᾶς.
ἐπὶ δὲ πόνῳ καὶ χαρᾷ
νύχιον ἐπὶ κνέφας παρῆν,
Λίβυς τε λωτὸς ἐκτύπει
545 Φρύγιά τε μέλεα, παρθένοι δ᾽
ἀέριον ἀνὰ κρότον ποδῶν
βοάν τ᾽ ἔμελπον εὔφρον᾽· ἐν
δόμοις δὲ παμφαὲς σέλας
πυρὸς μέλαιναν αἴγλαν
550 *** ἔδωκεν ὕπνῳ.

ἐγὼ δὲ τὰν ὀρεστέραν [επωδ.]
τότ᾽ ἀμφὶ μέλαθρα παρθένον,
Διὸς κόραν [Ἄρτεμιν] ἐμελπόμαν
555 χοροῖσι· φοινία δ᾽ ἀνὰ
πτόλιν βοὰ κατεῖχε Περ-
γάμων ἕδρας· βρέφη δὲ φίλι-
α περὶ πέπλους ἔβαλλε μα-
τρὶ χεῖρας ἐπτοημένας·
560 λόχου δ᾽ ἐξέβαιν᾽ Ἄρης,
κόρας ἔργα Παλλάδος.
σφαγαὶ δ᾽ ἀμφιβώμιοι
Φρυγῶν, ἔν τε δεμνίοις
καράτομος ἐρημία
565 νεανίδων στέφανον ἔφερεν
Ἑλλάδι κουροτρόφῳ,
Φρυγῶν δὲ πατρίδι πένθη.

***

ΣΤΑΣΙΜΟ ΠΡΩΤΟ

ΧΟΡΟΣΜούσα, πρωτάκουστο πες,θρηνητικό για την Τροία μοιρολόι·για ένα τετράκυκλο εγώσύνεργο τώρα θα πω στο τραγούδι μου,που ᾽γινε αιτία —φριχτή συμφορά—σκλάβα οι Αργείοι να με πάρουν εμέ τη βαριόμοιρη.Έξω απ᾽ τις πύλες μας τ᾽ άφησαν τ᾽ άλογο·520βρόνταγε κείνο κι ολόψηλα έφτανε ο βρόντος του,κι είχε τα χάμουρα ολόχρυσακαι βαριαρμάτωτοι μέσα του κρύβονταν άντρες.Όρθιος στο βράχο τον τρωικό,έκραξε δυνατά ο λαός:«Τα βάσανά μας πάνε· εμπρός,τ᾽ άγιο άγαλμα ανεβάστε εδώ,για του Ίλιου την τρανή κυρά,του Δία την κόρη την αγνή.»Τα σπίτια αδειάσαν· κοπελιές,γέροι, όλοι ξεπετάχτηκαν·χαρές, τραγούδια· κι έμπασαν530τη συμφορά τη δολερή.
Προς την καστρόπορτα εκείχίμηξε τότε ο λαός, όλοι οι Φρύγες,για να χαρούνε, να δουνδόλο του εχθρού μας κρυφτόν σε πευκόξυλο,προς την παρθένα θεά προσφορά,μα συμφορά για την Τροία· σαν καράβι μαυρόπλωρο,με τα σκοινιά τα κλωσμένα αφού το ᾽δεσαν,μες στο ναό της Παλλάδας κυλώντας τ᾽ απόθεσαν,540πάνω στο πέτρινο δάπεδο,όπου σε λίγο σφαγή θα γινόταν των Τρώων.Δουλειά χαρούμενη, ώσπου πιαέπεσε η νύχτα η σκοτεινή·λαλούσαν τότε λιβυκέςφλογέρες, φρυγικοί σκοποί,και σε χαρούμενους ρυθμούςχοροί, τραγούδια κοριτσιών·έξω ήταν λάμψη δυνατή,μα μες στο σπίτι φως θαμπό,και μες στο μισοσκόταδο550στον ύπνο γέρνανε απαλά.
Στον ιερόν αυλόγυροτης κυράς της Άρτεμηςείχαμε χορό στημένονπλήθος οι Τρωαδιτοπούλεςκαι δοξολογούσαμετη βουνίσια την παρθένα.Κι άξαφνα σύρθηκεμέσα στο κάστρο πολέμου κραυγή·τρομαγμέναχέρια απλώνανε τα βρέφηστων μανάδων την αγκάλη·μέσ᾽ απ᾽ τον κρυψώνα του,560έργο της Παλλάδας,Άρης άγριος ξεπροβάλλει·γύρω στους βωμούς των Τρώων σφαγή·νιες γυναίκες στα έρημά τους τα κρεβάτιαθέριζαν τα πλούσια τους μαλλιά,κι ήτανε στεφάνια δόξαςγια τα παλικάρια της Ελλάδας,μα για τη δικιά μας την πατρίδαπένθους προσφορά.

Παιδεία της αρετής, η πρόταση του Πλάτωνος

Προλεγόμενα

 

            Οι ελάσσονες πλατωνικοί Διάλογοι δεν είναι ατελείς με την έννοια ότι είναι μεμονωμένες διερευνήσεις εννοιών όπως της ανδρείας, της ευσέβειας, της σωφροσύνης ούτε είναι απλώς δείγματα μιας καθαρά σωκρατικής περιόδου του Πλάτωνος αφού δεν έχει διατυπωθεί ακόμη η θεωρία των Ιδεών. Είναι και αυτοί παραλλαγές «ενός και μόνου προβλήματος, το οποίον αποτελεί και το κατ’ εξοχήν πρόβλημα....», του ερωτήματος «περί της ουσίας της αρετής»1, γι’ αυτό κι έχουν ύψιστη σημασία από παιδαγωγική άποψη. Εκτός από το ότι δραματοποιούν τις πλατωνικές ιδέες: της προτροπής στη διαρκή διαλεκτική άσκηση, της αρχής της ορθωτικής γνώσης, προϊδεάζουν για τη σημασία του Μεγίστου Μαθήματος της Παιδείας.

 

Η διαλεκτική των πρώτων Διαλόγων για την όλη, ενιαία αρετή αρθρώνεται στη βασική για τον Πλάτωνα συνάφεια ιατρικής και ηθικής. «Όταν ο Πλάτων χαρακτηρίζει το ενιαίον εντός της πολιτείας ως ιδέαν δανείζεται την έκφρασιν αυτήν από την ιατρικήν ορολογίαν της εποχής του..., όπως ο ιατρός συνοψίζει εις μίαν μορφήν, έν είδος, το πλήθος των διαφόρων μορφών μιάς ασθενείας, ούτω και η διαλεκτική διερεύνησις ενός προβλήματος, π.χ. του προβλήματος της ανδρείας, επιτυγχάνει να συνοψίσει είς ενιαίον τι τας διαφόρους περιπτώσεις, κατά τας οποίας χρησιμοποιούμεν τον όρον αυτόν της ανδρείας.... Η διερεύνησις των επί μέρους αρετών, αντί να οδηγήση εις την διάκρισίν των,.... φέρει εις την ενότητα αυτού το οποίον καλούμεν α ρ ε τ ή ν, προς το καλόν και την επίγνωσίν του» 2.

 

Η παρατήρηση αυτή, που προσημαίνει και τον χαρακτήρα της σ υ ν ό ψ ε ω ς και του σ υ ν ο π τ ι κ ο ύ (Πολιτεία 537c), είναι προηγητική για την κατανόηση της απόφανσης σχετικά με την επιστήμη και την αρετή στον Μενέξενο (246e), καθώς και τη θετική αποτίμηση των «πρώιμων» Διαλόγων, δηλαδή την εκτίμηση ότι αποτελούν όχι ατελείς, αλλ’ αποκαλυπτικές έρευνες μιας ουσιαστικότερης θεώρησης της αρετής, της γνώσης της αρετής καθ’ εαυτήν. Εδώ, βεβαίως, πρέπει να προστεθεί και η αλήθεια, την οποία ο Πλάτων γνωρίζει, ότι δηλαδή πλήρης γνώση της αρετής καθ’ εαυτήν είναι πάμπολυ έργον, ότι ο άνθρωπος είναι – πρέπει να είναι – καθ’ οδόν προς το ορθόν.

“Φιλονικειτω δε ημιν πας προς αρετην αφθονως”

Α. “Ω Σώκρατες, το σον τί εστί πράγμα”, (Απολογία 20 a)

Το σωκρατικό ήθος της έρευνας για την αρετή

 

            1. «Οι τρόποι που μας σχετίζον με το πραγματικό, η γνώση, η πράξη, η πίστη, η ποίηση είναι πράγματα, ποτέ καθ’ εαυτά για να είναι έξω από το καλό και το κακό, προωρισμένα για το καλό μας (ξεπέρασμα φυσικών δυσκολιών, επικοινωνία, κ.ά.). Το καλό όμως εξαρτάται από τη συμπεριφορά, την χρήση των πραγμάτων, τη θετική τους αποτελεσματικότητα»1, όπως δηλώνεται στον πλατωνικό αφορισμό «καλώς πραττόμενον καλόν, αισχρώς δε αισχρόν» 2. Ο Πλάτων συνδέει τον γνωσόμενον με τον χρησόμενον (Κρατύλος 390 b) και τον δρώντα άνθρωπο με το αγαθόν ή συντάσσει το επίστασθαι, το ποιείν και το χρήσθαι με την αρετή. Ο πλατωνικός Σωκράτης όφειλε, στον καιρό του, τη φήμη του - «τοσαύτην φήμην και λόγον» - και οφείλει την επικαιρότητά του σ’ αυτό το αλλοίον το οποίον έχει σε σχέση με τους πολλούς, το ήθος των δικών του γνωστικών αναζητήσεων και πράξεων.

 

Απάντηση στο πλατωνικό ερώτημα της Απολογίας (20 c) «Ω Σώκρατες, το σον τί εστί πράγμα;» θα μπορούσε να δοθεί μέσα από τους διαλόγους Απολογία, Ευθύδημο και Χαρμίδη, από τους οποίους αρδεύονται φιλοσοφικές αλήθειες πρόσφορες να στεγασθούν κάτω από τη βασική έννοια του ήθους3. Ήθος είναι στον Πλάτωνα ο τρόπος του υπάρχειν κατά την ψυχήν4, για τον πλατωνικό Σωκράτη έννοια ταυτόσημη με την έννοια άνθρωπος.

 

2. Στην Απολογία ο Σωκράτης απαντά στο ερώτημα «τί το σόν πράγμα» δηλώνοντας ότι είναι κάτοχος μιας σοφίας, της οποίας μάρτυρας είναι ο θεός των Δελφών. Αυτός ο θεός «ήρετο μηδένα σοφώτερον είναι», αποφάνθηκε ότι κανείς δεν είναι σοφώτερος από τον Σωκράτη. Ο φιλόσοφος, προσπαθώντας να καταλάβει τον αινιγματικό5 θεϊκό λόγο, «τί ποτε λέγει ο θεός και τί ποτε αινίττεται» (21 b), για να ελέγξει το μαντείο, βάλθηκε να ρωτά όλους όσοι νόμιζαν πως είναι σοφοί, τους ποιητές, τους τραγωδοποιούς, τους διθυραμβοποιούς, τους χειροτέχνες.

 

Όταν, π.χ., ρώτησε τους ποιητές για το νόημα των ποιημάτων τους, διεπίστωσε, με λύπη του, όμως χρέος είχε να το δηλώσει, πως «oλίγου αυτών άπαντες οι παρόντες αν βέλτιον έλεγον περί ών αυτοί επεποιήκεσαν» και σχετικά με τους άλλους δημιουργούς κατέληξε στη διαπίστωση της απουσίας γνώσης του οικείου έργου, του δημιουργήματος.

 

Ο μελετητής του Πλάτωνος οφείλει να μή αρκεστεί στη σημασία της σωκρατικής σοφίας ως γνώσης της άγνοιας, αλλά να προχωρήσει στην πλατωνική επιταγή της οικειοπραγίας, η οποία προϋποθέτει τη γνώση του ειδέναι και του μή ειδέναι και τη σύζευξη του κτάσθαι με τη γνώση του «πώς χρήσθαι» (Ευθύδημος 280 d), τη διάκριση ποιείν – πράττειν και τη σύνδεση των ποιήσεων με τα αγαθά (Χαρμίδης 163 d) (πράξεις), «τας των αγαθών ποιήσεις», καθώς και την ιδέα της παραχώρησης του πράττειν στους ειδήμονες.

 

Πρίν το σχετικό χωρίο της Πολιτείας (434)6, όπου ο Πλάτων προχωρεί σε αξιοκρατική θεώρηση της οικειοπραγίας, υπάρχει στον Ευθύδημο η κατηγορική προτροπή της σύζευξης της πράξης με την οικεία γνώση:

 

«oύτε γάρ αν αυτοί επιχειρούμεν πράττειν ά μη επιστάμεθα, αλλ’ εξευρίσκοντες τους επισταμένους εκείνοις άν παρεδίδομεν, ούτε τοις άλλοις επετρέπομεν... άλλο τι πράττειν ή ό,τι πράττοντες ορθώς έμελλον πράξειν» (171 e).

 

«Μέγα τι αγαθόν είναι τοις ανθρώποις, ει έκαστοι ημών, ά μεν ίσασιν, πράττοιεν ταύτα, ά δε μή επίσταιντο, άλλοις παραδιδοίεν τοις επισταμένοις» (172 d).

           

Στον Ευθύδημο ο Σωκράτης καλείται να συζητήσει με δύο Σοφιστές οι οποίοι, όπως λέει στον συνομιλητή του Κρίτωνα, παρουσιάζοντάς τους στην αναδιήγησή του, είναι «πάσσοφοι» και «παγκρατιασταί» για το «πράγμα την αρετήν» (274 e). Την αρετή οι Σοφιστές επαγγέλονται «παραδούναι κάλλιστ’ ανθρώπων και τάχιστα» (273 d) το «παραδούναι» προαναγγέλλει τα «επαγγέλλλεσθαι» «επάγγελμα» (274) με τα οποία χαρακτηρίζεται η σχέση Σοφιστών – αρετής ως «μαθητόν», ενώ ο Σωκράτης διορθώνει θέτοντας κατ’ αρχάς στη θέση της παράδοσης τη δυναμική έννοια της προτροπής «εις φιλοσοφίαν και αρετής επιμέλειαν» (275 a). Κατόπιν τροποποιεί και το «τάχιστα» επιμένοντας στη δυσκολία και το εύρος της ζήτησης, «μόλις δια μακρών λεγόμενον» (282 d), επίσης χαρακτηριστικό του γνώρισμα, τονίζει δηλαδή την αγωνιστική έρευνα της αλήθειας και της αρετής, σε αντίθεση προς τη σοφιστική επίδειξιν (επιδεικνύναι 27d), και προτρέπει στην επιμέλεια της σοφίας και της αρετής.

 

Ο όρος πράγμα επανέρχεται στον Ευθύδημο, όταν ο τις, «ανήρ οιόμενος πάνυ είναι σοφός», κρίνοντας, όπως αναφέρει ο Κρίτων στον Σωκράτη, τη σοφιστική συμπεριφορά και ενασχόληση, χαρακτηρίζει τους Σοφιστές φαύλους και καταγέλαστους:

 

«το πράγμα αυτό και οι άνθρωποι οι επί τω πράγματι διατρίβοντες φαύλοι τε εισίν και καταγέλαστοι» (305 a). Εδώ ο όρος πράγμα είναι αμφίσημος, όπως και το «ευ πράττειν», που σημαίνει επιτυγχάνω, ευτυχώ, αλλά και δρώ ορθά.

 

Αποκαλυπτικό είναι το τέλος του διαλόγου, ο οποίος φέρεται με τον υπότιτλο: «ή εριστικός – ανατρεπτικός», όμως είναι ό,τι το σωκρατικό δαιμόνιο γιατί δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι ο ίδιος ο Σωκράτης αναφέρεται στην αρχή της αφήγησης στο «ειωθός σημείον το δαιμόνιον» (272 d)? τελικά ο διάλογος αποδεικνύεται αποτρεπτικός και προτρεπτικός: Ο Σωκράτης αναφέρεται στο πράγμα, το αντικείμενο της σοφιστικής δραστηριότητας, λέγοντας: «μή τοίνυν ό γε ού χρή ποίει, ώ Κρίτων, αλλ’ εάσας χαίρειν τους επιτηδεύοντας φιλοσοφίαν, είτε χρηστοί εισιν είτε πονηροί, αυτό το πράγμα βασανίσας καλώς τε και εύ, εάν μέν σοι φαίνηται φαύλον όν, πάντ’ άνδρα απότρεπε, μή μόνον τούς υείς, εάν δε φαίνηται οίον οίμαι αυτό εγώ είναι, θαρρών δίωκε καί άσκει....» (307 b-c).

 

Δίωκε και άσκει είναι η πρόταση και η απάντηση του Σωκράτη σε όλους όσοι, σε κάθε καιρό και κάθε τόπο, αναζητούν τη γνώση και την αρετή κατά το πρότυπο, το πράγμα, όπως το βίωσε ο ίδιος: βάζοντας ταυτόχρονα σε γενναίο έλεγχο – πολύδηριν, όπως θα έλεγε ο ελεάτης Παρμενίδης – «βασανίσας καλώς τε και εύ» – την ίδια τη δραστηριότητα όσων επιτηδεύονται, επαγγέλονται, με την νεοελληνική πια σημασία του όρου, την φιλοσοφία? όσων καμώνονται πως ασκούν τη φιλοσοφική παιδεία όντας «μεθόρια φιλοσόφου τε ανδρός και πολιτικού» (305 c), εμποδίζοντας («εμποδών είναι») «τους περί φιλοσοφίαν ανθρώπους» (d). Αυτούς τους τρίτους από την αλήθεια ο Σωκράτης θα μπορούσε να τους συγχωρέσει, άν ό,τι λένε θα έδειχνε «εχόμενον φρονήσεως πράγμα» και αναζητιόταν γενναία («ανδρείως επεξιών διαπονείται», 306 c).

 

Ο Σωκράτης όμως είναι κυρίως “oίος εστί” – για να το πώ με την ορφική έκφραση – γιατί έχει τη φρόνηση, την αρετή ν’ αφήνει «χαίρειν» όλους τους «επιτηδεύοντας φιλοσοφίαν», να τους περιφρονεί, προτάσσοντας κι επιτάσσοντας τη βάσανο του ίδιου του πράγματος, του επιτηδεύματός τους, δηλαδή της φιλοσοφικής παιδείας («φιλοσοφείν»)9.

Β. «Επιστημονως αν πραττοντες ευ αν πραττοιμεν» (Χαρμίδης 173 d).

Η  σ ω φ ρ ο σ ύ ν η

 

Στον Χαρμίδη ο Πλάτων πραγματεύεται τη φύση της αρετής ως σωφροσύνης1, ηθικής ισορροπίας και εγκράτειας, μέσα από μια αφηγηματική διαλογική διερεύνηση, η οποία προφανώς απηχεί συζητήσεις και σχόλια στην ίδια την Ακαδημία, όπως φαίνεται από κάποια λογικά άλματα, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Το πρόσωπο του Χαρμίδη – πρότυπου σώφρονος – θα μπορούσε να είναι ή συγγενές με το πρόσωπο του προοιμίου του παρμενιδικού Περί Φύσεως, ο καθ’ οδόν προς τη γνώση άνθρωπος (ειδώς φώς)2 ή ακόμη ένα παράδειγμα της πλατωνικής δραματοποίησης του πραγματικού, όπως ο Τυρταίος των Νόμων είναι η ενσάρκωση της αρετής3. Ο διάλογος Χαρμίδης δεν φαίνεται να καταλήγει, γιατί η σωφροσύνη, εκτός από το γνώρισμα της πολυσημίας4, δεν εγκλείεται σε ένα ορισμό, δεν είναι σχήμα, συνταγή, εξωτερικό γεγονός, αλλά διαλεκτική άσκηση (ή θ ο ς) η κατανόησή της είναι παιδευτική? εφαρμόζει δηλαδή ό,τι ο Πλάτων θα διδάξει στον Πολιτικό (287 a): «διαλεκτικωτέρους και της των όντων δηλώσεως ευρετικωτέρους»5. Ο Χαρμίδης είναι σώφρων (157 d, 175 d) είναι ο ι κ ε ί ο ς6 με τη σωφροσύνη, γι’ αυτό και μπορεί να αναζητήσει, με τον προτρέποντα δάσκαλο της αρετής, την κατανόησή της, όπως ο ίδιος ο Σωκράτης, ο σοφός ως έχων αυτογνωσία (Απολογία), μπορεί ν’ αντικρούσει τη θεωρία του «γνώθι σ’ αυτόν» εντείνοντας έτσι τον διαλεκτικό έλεγχο. Ο Σωκράτης έχει τη δυνατότητα να είναι «λευκή στάθμη.... προς τους καλούς», όπως δηλώνει στον διάλογο Χαρμίδης (154 b), δηλαδή να μη γνωρίζει να κρίνει και να διακρίνει στο επίπεδο του φαίνεσθαι, αλλ’ όλοι να του μοιάζουν ωραίοι και σ’ όλους να είναι ο Χαρμίδης «ωσπερ άγαλμα (154 c) στο επίπεδο του «είναι» όμως υπάρχει ανάγκη π ε ι ρ ά ζ ε ι ν, ανάληψης δηλαδή της έρευνας «ει την ψυχήν ..... τυγχάνει (ο Χαρμίδης) ευ πεφυκώς» (154 e), «καλός αγαθός» (πβ. Λύσις 207). Ο Πλάτων ανάβει τη φωτιά της διαλεκτικής άσκησης με κάθε ξύλο: από το προσχηματικό άλγος της κεφαλής του Χαρμίδη ο πλατωνικός Σωκράτης οδηγείται πρώτα στη διατύπωση της θεωρίας του όλου (156 c), στην απόφανση «oυδέ σώμα άνευ ψυχής» (e). Μετά την αναφορά στον Ζάμολξι και τα λεγόμενά του για τον μή διαχωρισμό της θεραπείας του σώματος από την ψυχή7, περνά στην ιδέα της σύζευξης ψυχής και σώματος ως προς το καλό ή το κακό του σώματος, ισοδύναμη με την ιδέα της θεραπείας της ψυχής με «τους λόγους τους καλούς» που γεννούν στην ψυχή τη σωφροσύνη (157).

 

Οι ορισμοί της σωφροσύνης. Οι ορισμοί της σωφροσύνης, που ακολουθούν, συμφωνούν με αυτό που λέει ο Κριτίας στο μέσον του διαλόγου: ότι ο Σωκράτης ζητά την ομοιότητα της σωφροσύνης με άλλες – αρετές (έτσι επισημαίνεται το γνώρισμα της σωκρατικής παιδευτικής μεθόδου, η έρευνα της διαφοράς). Σύμφωνα με τον πρώτο ορισμό, σωφροσύνη είναι «το κοσμίως πάντα πράττειν και ησυχή, εν τε οδοίς βαδίζειν και διαλέγεσθαι, και τα άλλα πάντα ωσαύτως ποιείν» (159 b), δηλαδή η η σ υ χ ι ό τ η ς. Η παρουσία του κοσμίως στον ορισμό αυτό αποτρέπει τον μελετητή, που όμως δεν ενεργεί εν τάχει, από το να ταυτίσει τη σωφροσύνη με την ησυχιότητα, την πραότητα δηλαδή, που θα μπορούσε να είναι και έλλειψη σπουδής, βιασύνης (πβ. 159, τα λεγόμενα για το ταχύ), αλλά και ηρεμία. Στη συνέχεια γίνεται φανερό ότι ο ίδιος ο Σωκράτης εγκαταλείπει τη σχέση με την κοσμιότητα και εξετάζει, για να την απορρίψει, την ταύτιση σωφροσύνης – ησυχιότητος (160 a), συνδέοντας την πρώτη με την ικανότητα της τ α χ ύ τ η τ ο ς και οξύτητος ως προς τα του σώματος και τις δραστηριότητες (μάθηση κλπ.) της ψυχής: «ούκ άρα ησυχιότης τις η σωφροσύνη άν είη, ουδ’ ησύχιος ο σώφρων βίος». Αυτό βέβαια συμφωνεί με το σωκρατικό και πλατωνικό ιδεώδες του ανειρήνευτου από πλευράς παιδευτικής γνώσης – εξέτασης – βίου. Ο ίδιος ο Πλάτων όμως θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι συγκρατεί νοερά το «κοσμίως είναι» στη δεύτερη συνάρτηση – ορισμό – της σωφροσύνης με την α ι δ ώ: «αισχύνεσθαι», ποιεί η «σωφροσύνη» και «άρα όπερ αιδώς». Όπως το «κοσμίως είναι» φαίνεται να ταυτίζεται με την ησυχιότητα, το «αισχύνεσθαι», νοηματικά σηματοδοτημένο πιο αρνητικά, φαίνεται να ταυτίζεται με το ηπιώτερο «αιδώς». Και βέβαια το ευάλωτο του ορισμού ενυπάρχει και στη μη σύνδεση της σωφροσύνης με το αναμενόμενο αιδείσθαι αντί του αισχύνεσθαι, καθώς και στην έλλειψη αναφορικότητας που καθιστούν τόσο την ησυχιότητα όσο και την αιδώ αφηρημένες έννοιες.

 

Ο τρίτος ορισμός αφορά στην «αινιγματική» (161 c, 162 a), κατά Χαρμίδη, ή, άλλως, κατά Κριτία, – υπαινικτική άλλης ευρύτερης διερεύνησης και αξιοποίησης της έννοιας κατά τον Πλάτωνα –, ταύτιση σωφροσύνης και οικειοπραγίας – «τα εαυτού πράττειν» (161 b) – η οποία επαναφέρει την έννοια του ο ι κ ε ί ο υ του διαλόγου Λύσις, χωρίς και εδώ, όπως στον Λύσι, να προϊδεάζει για την πολιτική, αξιοκρατική διάσταση της έννοιας, καθώς και τη διάκριση ποιότητας – ποσότητας της Πολιτείας8. Στον Διάλογο Χαρμίδης η οικειοπραγία τίθεται ως περιοριστική δραστηριότητα που αφορά στο εργάζεσθαι και πράττειν για ίδιον μόνον όφελος (πράγμα που τη συνδέει με το φαίνεσθαι, με υπαρκτή πάντως όψη της εμπειρικής πραγματικότητας και εκπληκτική διάρκεια στον χρόνο), χωρίς «των αλλοτρίων άπτεσθαι» που απάδει στο «ευ οικείσθαι» της πολιτείας με το οποίο στοιχειοθετείται στον Χαρμίδη η πολιτειακή σωφροσύνη.

 

Όταν παίρνει τον λόγο ο Κριτίας, αντικαθιστώντας τον αμήχανο Χαρμίδη, αναφέρεται στους «δημιουργούς» (162 c) ως «ποιούντας ου τα εαυτών μόνον» (163 a), που μπορεί εντούτοις να σωφρονούν, οπότε ο Σωκράτης θέτει το ερώτημα της διάκρισης ποιείν – πράττειν, εργάζεσθαι – ποιείν (ποιήσεως – πράξεως και εργασίας, επαναφέροντας το ησιόδειο «έργον ουδέποτε ουδέν όνειδος». Mε τη σειρά του τονίζει ότι τα «οικεία τε και τα αυτού» είναι αγαθά και «αι των αγαθών πράξεις» (163 d) και ορίζει τη σωφροσύνη ως «την των αγαθών πράξιν» (e), και ως σωφρονούντα τον «τα δέοντα πράττοντα» (164 b).

 

Όταν ο Σωκράτης συνδέει την ωφελιμότητα του πράττειν με τη σωφροσύνη, θέτει και το ερώτημα της γνώσης του σωφρονείν, οπότε η συζήτηση προχωρεί στον τέταρτο ορισμό, στον οποίο περιέχεται το δελφικό πρόσταγμα της αυτογνωσίας (d), που κατά τον Κριτία τίθεται ως χαιρετισμός του θεού και όχι ως συμβουλή. Ο πλατωνικός Σωκράτης, που στον Φαίδρο φέρεται να ψάχνει τον εαυτό του, να δεί αν είναι κάτι «Tύφωνος πολυπλοκώτερον», και στους Νόμους θα ορίσει το κακόν ως επακόλουθο άγνοιας, με το λογικό εκείνο παράδοξο «ουδείς εκών κακός», εδώ είναι ο ζητών που ομολογεί: «ζητώ μετά σου αεί το προτιθέμενον δια το μη αυτός ειδέναι”» (165 c), γνώστης της άγνοιάς του και για τούτο ζητητικός.

 

Ως αυτό το σημείο, στους ορισμούς της σωφροσύνης είναι ωσάν να γίνονται λογικά άλματα, από την κοσμιότητα στην ησυχιότητα, από το αισχύνεσθαι στην αιδώ, τη μιά από τη θετικότερη σε ασθενέστερη έννοια, την άλλη από την αρνητικότερη σε θετική.

 

Η συζήτηση προχωρεί με την διερεύνηση της σωφροσύνης ως επιστήμης: «μόνη των άλλων επιστημών αυτή τε αυτής εστίν και των άλλων επιστημών επιστήμη» (166 e). Ο σώφρων, άρα, γνωρίζει εαυτόν, γνωρίζει τί δεν γνωρίζει, γνωρίζει να εξετάζει τους άλλους και το σωφρονείν: “γιγνώσκειν το ειδέναι ά τε οίδεν και ά μη οίδεν” (167 a) είναι, δηλαδή, η σωφροσύνη αυτογνωσία, γνώση των άλλων επιστημών και γνώση της ανεπιστημοσύνης. Εδώ ακολουθεί το λογικό άλμα με τον παραλληλισμό της σωφροσύνης ως αυτογνωσίας και, πρώτα, της όρασης, ως όρασης εαυτής και των άλλων οράσεων και μή όρασης, αλλ’ όχι, π.χ., των χρωμάτων (ο Αριστοτέλης θα παρενέβαινε με τη θεωρία του για την κοινή αίσθηση), κατόπιν της δοξασίας τέλος με το μείζον – διπλάσιον – αξίωμα: «η επστήμη τινός επιστήμη και έχει τινά δύναμιν ώστε τινός είναι» (168 b) με παραδείγματα από τις αισθήσεις, τα μεγέθη κλπ. Συμπεραίνεται ότι σε όλα αυτά η «δύναμις» δεν παράγει αποτέλεσμα «προς εαυτά». Αν αυτό ισχύει και για τη σωφροσύνη – επιστήμη, ο Σωκράτης ζητά να ερευνηθεί.

 

Εκτός από την αναζήτηση ομοιοτήτων στις έννοιες, σωκρατικό στοιχείο της συζήτησης είναι ότι βασικό κριτήριο της αλήθειας είναι η ωφέλια για τους ειδότες («τις αν είη ημίν ωφέλια ειδόσιν», 167 b), όπως στον διάλογο Πρωταγόρας, οπότε το σωφρονείν ορίζεται στη συνέχεια όχι ως προς τα ειδικά αντικείμενα αναφοράς του ειδέναι ή του μη ειδέναι, αλλ’ ώς προς τη γνώση ή την άγνοια (170 b), ενώ η ειδική επιστήμη (“εκάστη”) είναι πάντα «τις, των τινών» (171 a). Η ωφέλια (171 d) «από της σωφροσύνης τοιαύτης ούσης» είναι ότι: «αναμάρτητοι..... άν τον βίον εζώμεν αυτοί τε οι την σωφροσύνην έχοντες». Άρα, η ωφέλια είναι διανοητικής – ηθικής υφής και όχι ό,τι το ίδιον όφελος του πρώτου ορισμού. Εδώ η οικειοπραγία, εκτός από την προϋπόθεση της γνώσης του ειδέναι και του μη ειδέναι, εμπεριέχει και τη σημαντική, διαχρονικά, ηθική ιδέα της εκχώρησης του έργου, του πράττειν στους γνωρίζοντες: «ούτε γαρ αν αυτοί επεχειρούμεν πράττειν ά μη επιστάμεθα, αλλ’ εξευρίσκοντες τους επισταμένους εκείνοις αν παρεδίδομεν, ούτε τοις άλλοις επετρέπομεν.... άλλο τι πράττειν ή ό,τι πράττοντες ορθώς έμελλον πράξειν» (171 e).

 

Το «αναμαρτήτως ζην» προϋποθέτει για τον Πλάτωνα την επιστήμη της σωφροσύνης, την επιστήμη ως γνώση και ως επίγνωση της άγνοιας, και επιβάλλει την αναγνώριση της συνάφειας γνώσης – πράξης από τον επιχειρούντα την πράξη, όπως και την από μέρους του παραχώρηση του δικαιώματος του πράττειν στον επιστάμενο. Ο Πλάτων, όπως αναφέραμε, δεν προχωρεί στην αξιοκρατική διερεύνηση της οικειοπραγίας, στοιχειοθετεί όμως, ήδη, σε μια πρόληψη της δομής της πολιτικής θεωρίας για την άριστη πολιτεία, την ιδέα με συνιστώσα την επιστημοσύνη και έτσι το «αναμαρτήτως ζην». H διανοητική ποιότητα της αρετής της γνώσης είναι και ηθική αρχή συμβίωσης. Η άποψη διατυπώνεται σε σύζευξη με το αγαθόν: «μέγα τι αγαθόν είναι τοις ανθρώποις, ει έκαστοι ημών, ά μεν ίσασιν, πράττοιεν ταύτα, ά δε μη επίσταντο, άλλοις παραδιδοίεν τοις επισταμένοις», και την ευδαιμονία: «επιστημόνως άν πράττοντες ευ αν πράττοιμεν και ευδαιμονοίμεν» (173 d)9.

Ως χρη φιλοσοφειν και αρετης επιμελεισθαι

 

(Πόρισμα)

Αν η αρετή της σωφροσύνης είναι η επιστήμη των επιστημών, όπως λέγεται στον διάλογο Χαρμίδης, και αν ωφέλιμη είναι η επιστήμη του αγαθού, δεν ταυτίζονται κατ’ αρχήν η σωφροσύνη και η επιστήμη του αγαθού που είναι η πηγή της ευδαιμονίας. Ο διάλογος περί σωφροσύνης δεν καταλήγει σε ορισμό, δείχνει όμως ότι ο Χαρμίδης ο ίδιος, που είναι σώφρων, είναι έτοιμος να ασκηθεί στη φιλοσοφία, να παράσχει εαυτόν στον Σωκράτη, «ην επάδειν παρέχης Σωκράτει», όπως του λέει ο Κριτίας (176 b). Έτσι ο διάλογος περί σωφροσύνης, ο οποίος κορυφώθηκε στην επιταγή του επιστημόνως πράττειν, κλείνει με τη σωκρατική αρετή της επίμονης ζήτησης της αλήθειας, ή, με άλλο λόγο, της καρτερίας στη διακονία της φιλοσοφίας, που στον Λάχητα (194 a) ταυτίζεται με την ανδρεία και στον Πρωταγόρα (π.χ. 360 d) ενυπάρχει στην ταυτότητα ανδρείας – γνώσης – σοφίας.

 

Φιλοσοφικός έλεγχος και αρετή, ή, καλλίτερα, δέον του φιλοσοφείν και χρέος επιμέλειας της αρετής αποτελούν τη σημαντική – διπολία της συζήτησης και στον διάλογο Ευθύδημος. Εδώ, όπως είδαμε, το θέμα της αρετής τίθεται μέσα από την υποτιθέμενη ικανότητα των Σοφιστών «αρετήν παραδούναι κάλλιστ’ ανθρώπων και τάχιστα» (273 d), ιδέα που απαντά και στους διαλόγους Απολογία 19 e, 20 b και Πρωταγόρας 349 a («παιδεύσεως και αρετής διδασκάλους»). Με το «παραδούναι» χαρακτηρίζεται η σχέση Σοφιστών και αρετής ως «μαθητόν». O Σωκράτης, που ούτε γράφει ούτε διδάσκει, αλλ’ ακούει «τον λόγον», ακολουθεί μια μέθοδο συζήτησης επίμονη, αποτείνοντας και μακρούς λόγους (πβ. Πρωταγόρας 360 e), αντι – θέτοντας ότι οι προτρεπτικοί λόγοι πρέπει να εκτίθενται δια μακρών (282 d, πβ. 291 a), αλλά κυρίως βασανίζοντας τα επιχειρήματα (Ευθύδημος 307 b).
                  

Η «κατορθώσα την πράξιν» (281) φιλοσοφία, η ορθωτική, όπως πρέπει να είναι η φιλοσοφία, δεν ανατρέπει, χάριν παιδιάς, καθώς όταν «oι τα σκολύθρια των μελλόντων καθίζεσθαι αποσπώντες χαίρονται και γελώσιν, επειδάν ίδωσιν ύπτιον ανατετραμμένον» (287 c), ούτε επιδεικνύει λόγους (287 d «επίδειξις») προτροπής (275) στην επιμέλεια της σοφίας και της αρετής, όπως γίνεται με τα σοφιστικά επιχειρήματα. Η ορθωτική φιλοσοφία είναι σύζευξη ενέργειας – γνώσης και χρήσης: «τοιαύτης επιστήμης δε... εν η συμπέπτωκεν άμα το τε ποιείν και το επίστασθαι χρήσθαι τούτω ό άν ποιή».

------------------------
1 W. JAEGER, Παιδεία 2, μτφρ. Γ. Βερροίου, σσ. 148, 15), 154, 163.
2 Ενθ’ αν., σ. 163.
1 A. KΕΛΕΣΙΔΟΥ, Η γνώση ως “πράγμα” του υποκειμένου, Φιλοσοφία 7 (1977), σ. 76.
2 ΠΛΑΤΩΝ, Συμπόσιον 183 d.
3 Βλ. και Α. KELESSIDOU, La Kalliphanie du monde dans le Timee, Kernos 1966, σσ. 327-332.
4 Βλ. Λύσις 222a: “οικείος ή κατά την ψυχήν ή κατά τι της ψυχής ήθος ή τρόπους ή είδος”.
5 Ο Σωκράτης συχνά απομαντεύεται, πβ. Λύσις 216 d.
6 Bλ. Α. ΚΕΛΕΣΙΔΟΥ, Η έννοια της σωτηρίας στην πλατωνική πολιτική φιλοσοφία, Πρόλογος Γ. Μιχαηλίδου – Νουάρου, έκδ. Ακαδημίας Αθηνών, Αθήναι, 1982, σσ. 50-60
ΤΗΣ ΑΥΤΗΣ, Η επικαιρότητα της πλατωνικής οικειοπραγίας, Συνέδριο «Εργασία και επάγγελμα», Αθήνα, Μάιος, 1998.
9 πβ. 275 a, 282 d, 288 d.
1 Στον Όμηρο ο όρος σωφροσύνη (23, 13) σημαίνει ορθή κρίση, σύνεση, φρόνηση. Στους Αττικούς δηλώνει το σύνολο διανοητικών και ηθικών ικανοτήτων, την ισορροπία και αυτοκυριαρχία της ψυχής και την ανάβαση σε υψηλότερη αρετή. Στον Δημόκριτο είναι συνώνυμος με την φρόνηση – αυτοσυγκράτηση, σωφροσύνη, όπως και στην νεοελληνική εκφορά του, αντίθετος στην αφροσύνη (απ. 208, 210, 211, 294). Το δημοκρίτειο σωφρονείν προηγουμένως ανευρίσκεται στον Ηράκλειτο (Β 67, Β 291).
2 Βλ. και Α. ΚΕΛΕΣΙΔΟΥ, Παρμενίδου, Περί Φύσεως, Κέντρο Δικανικών Μελετών, VI, Eunomia, 1999, σσ. 58 επ.
3 Βλ. και Α. ΚΕΛΕΣΙΔΟΥ, Η έννοια της σωτηρίας στην πλατωνική πολιτική φιλοσοφία, σσ. 90-91.
4 Η γαλλική, π.χ., απόδοση του όρου ως sagesse συρρικνώνει το νοηματικό του εύρος, το οποίο προδηλώνει το χαρακτηριστικό ελληνίζειν στην αρχή του διαλόγου.
5 Βλ. Α. ΚΕΛΕΣΙΔΟΥ, ένθ’ αν., σ. 17.
6 Στον διάλογο Λύσις δεν υπάρχει μια οριστική καταληκτική πρόταση, τίθεται όμως το ερώτημα για την ύπαρξη ενός οικείου, το οποίο δεν είναι ομοιότης (222 b), ταυτότης, αλλά αναλογία. Ο πρώτος ορισμός της φιλίας, όπου ο Πλάτων αναφέρεται στη συγγένεια με τους γονείς βοηθά να καταλάβουμε ότι η έννοια του οικείου δεν δηλώνει το αρμόζον, αλλά την αναλογία μεταξύ δύο μερών που έχουν κάποια σχέση. Και είναι γνωστό ότι οικειότης σημαίνει σχέση φιλίας, συγγένεια (Συμπόσιον 192 c, 197 c, Πολιτεία 402 d). Στην Πολιτεία (402 d) ο Πλάτων κάνει λόγο για την αγωγή και αναφέρει τις σχέσεις οικειότητας των επιστημών μεταξύ τους και τη φύση του όντος. Οικείος στον Πλάτωνα σημαίνει επίσης: ο ανήκων στην οικογένεια (Τίμαιος 20 e, Νόμοι Ι 642 d)? συχνά σε συνάφεια με το συγγενής (Πρωταγόρας 337 c), το γνώριμος (Πολιτεία 371 b: οικείους = φίλους και γνώριμους) το φίλος (Γοργίας 465 d, 509 b, Πολιτεία Ι 328 d, όπου είνα εν δια δυοίν, ΙΙ 376 b, όπου φίλη είναι συνώνυμο του οικείον, όπως το εχθρά του αλλότριον, Τίμαιος 20 a, συνώνυμο του φίλος και αντίθετο στο αλλότριος (Πρωταγόρας 320 b, Πολιτεία 463 b, Νόμοι ΙΙ 666 c).
Το οικείον του διαλόγου Λύσις επιτρέπει τη συναντίληψη ορισμένων πλατωνικών θέσεων που αφορούν στην οικειότητα: Ο Πλάτων λέει ρητά “οικείος.... τω ερωμένω, ή κατά την ψυχήν, ή ήθος, ή τρόπους, ή είδος (222 a). Όπως για την φιλία των γονιών η οικειότης είναι συγγενική κατά το ήθος. Το ήθος έχει εδώ το ίδιο νόημα με εκείνο των χωρίων της Απολογίας 27 b, Πολιτείας 581 b, Τιμαίου 22 e: «εν τω εαυτού κατά τρόπον ήθει».
- Στην πολιτεία (ΙΧ 586 b) ο Πλάτων συνδέει το «οικειότατον εκάστω» με το «βέλτιστον εκάστω», σε μια αισιόδοξη θεώρηση ηθικού τροπισμού, που θα υιοθετήσει στη συνέχεια ο Αριστοτέλης (Ηθικά Νικομάχεια Χ, κεφ, 7, 8, 9).
- Στη θεωρία των Ιδεών η δυναμική τάση του όντος προς το Αγαθόν εξυπακούει την επιθυμία του όντος γι’ αυτό που του λείπει αλλά του είναι οικείον.
Το οικείον που αφορά στον πλατωνικό Χαρμίδη, τον σώφρονα (157 d) δείχνει τη συνήθεια του Πλάτωνος να δραματοποιεί τις ιδέες με πρόσωπα, ανατρέποντας και αυτήν την ιστορική πραγματικότητα, όπως, για παράδειγμα, στην περίπτωση του Τυρταίου των Νόμων 660 e. Ο Χαρμίδης, στον ομώνυμο διάλογο, είναι ο έχων την οικειότητα να αναλάβει την περιπέτεια της διαλεκτικής, να θέσει εαυτόν στη δοκιμασία του σωκρατικού μόχθου για την αναζήτηση της γνώσης.
7 Για τις επωδές, την τριπλή ιατρική στον Πλάτωνα με αφορμή τον Χαρμίδη και τα λεγόμενα για τον Ζάμολξι, βλ. τη σχετική ανακοίνωση του Luc Brisson, V Symposium Platonicum, International Plato Society, Toronto, 19 – 23 8.1998.
8 Για το αξιοκρατικό περιεχόμενο της ιδέας στην Πολιτεία και τους προιδεασμούς, γνωστικούς, ηθικούς στους άλλους Διαλόγους βλ. Α. ΚΕΛΕΣΙΔΟΥ, Η Επικαιρότητα της πλατωνικής οικειοπραγίας, Αθήνα, Μάιος 1998.
9 Για τη συζήτηση α) σχετικά με την αντινομία: γνώση του καλού – διάπραξη του κακού, που φαίνεται να αντικρούει τη σωκρατική ταυτότητα γνώσης – αρετής βλ. τις βασισμένες στην ηθική εμπειρία απόψεις του W. JAEGER, Παιδεία. Η μόρφωσις του Έλληνος Ανθρώπου, ΙΙ, μτφρ. Γ. Βερροίου, σσ. 122 επ. (η άποψη εστιάζεται κυρίως στο δυσχερές της επίτευξης αληθινής γνώσης του καλού), β) σχετικά με το σωκρατικό αίτημα της γνώσης της αρετής στο σύνολό της, γνώρισμα του φιλοσοφικά πεπαιδευμένου, βλ. αυτόθι, σσ. 125 επ., γ) σχετικά με το σωκρατικό παράδοξο “ουδείς εκών κακός”, βλ. σσ. 126 επ.

Δεν έχω πια χρόνο να ασχοληθώ με ανώριμους ανθρώπους

«Μέτρησα τα χρόνια μου και συνειδητοποίησα, ότι δεν ξέρω πόσος χρόνος ζωής μου υπολείπεται ακόμα, ισώς λιγότερος απ’ ό,τι έχω ζήσει μέχρι τώρα… Έχω περισσότερο παρελθόν από ό,τι μέλλον.

Αισθάνομαι όπως αυτό το παιδάκι που του έδωσαν ένα γεμάτο μπολ με κεράσια: τα πρώτα τα καταβρόχθισε με λαιμαργία, αλλά όταν παρατήρησε ότι του απέμεναν λίγα, άρχισε να τα γεύεται με βαθιά απόλαυση.

Δεν έχω πια χρόνο να ασχοληθώ με τις μετριότητες.

 

Δε θέλω να βρίσκομαι σε συγκεντρώσεις όπου παρελαύνουν παραφουσκωμένοι εγωισμοί.

Με ενοχλεί η ζήλια και όσοι προσπαθούν να καταστρέψουν εκείνους που θαυμάζουν, να υποτιμήσουν τους ικανότερους για να οικειοποιηθούν τη θέση τους, το ταλέντο τους και την τύχη τους.

 

Μισώ να είμαι μάρτυρας των ελαττωμάτων που γεννά η μάχη για ένα μεγαλοπρεπές αξίωμα.

Δεν έχω χρόνο για ατέλειωτες φλυαρίες, για άχρηστες συζητήσεις θεμάτων που σχετίζονται με τις ζωές των άλλων που δεν αποτελούν μέρος της ζωής τους.

Δεν έχω πια χρόνο για να διαχειριστώ τις ευαισθησίες των ανθρώπων που παρά τη χρονολογική τους ηλικία είναι ανώριμοι.

 

Δεν έχω πια χρόνο για ατέρμονες συγκεντρώσεις όπου συζητούνται πράγματα που γνωρίζω από πριν ότι δε θα καταλήξουν πουθενά.

Δεν μπορώ να δεχτώ και να ανεχτώ τους καιροσκόπους.

Οι άνθρωποι δεν συζητούν πια για το περιεχόμενο, μετά βίας κάνουν λόγο απλά για τις ετικέτες. Ο χρόνος μου είναι σπάνιος για να συζητώ για τους τίτλους, τις ετικέτες. Θέλω την ουσία, η ψυχή μου βιάζεται…

 

Δεν υπάρχουν πια πολλά κεράσια στο μπολ…

 

Θέλω να ζήσω δίπλα σε ανθρώπους που παραμένουν άνθρωποι. Που ξέρουν να γελούν με τα λάθη τους. Που δεν επαίρονται για το θρίαμβό τους. Που δε θεωρούν τον εαυτό τους εκλεκτό, πριν από την ώρα τους. Που δεν αποφεύγουν τις ευθύνες τους. Που υπερασπίζονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

 

Και που το μόνο που επιθυμούν είναι να βαδίζουν μαζί με την αλήθεια και την ειλικρίνεια.

Το ουσιώδες είναι αυτό που αξίζει τον κόπο στη ζωή.

Θέλω να περιτριγυρίζομαι από πρόσωπα που ξέρουν να αγγίζουν την καρδιά των ανθρώπων… Άνθρωποι τους οποίους τα σκληρά χτυπήματα της ζωής τους δίδαξαν πως μεγαλώνει κανείς με απαλά αγγίγματα στην ψυχή.

Ναι, βιάζομαι, αλλά μόνο για να ζήσω με την ένταση που μόνο η ωριμότητα μπορεί να σου χαρίσει.

 

Σκοπεύω να μην πάει χαμένο κανένα από τα κεράσια που μου απομένουν… Είμαι σίγουρος ότι ορισμένα θα είναι πιο νόστιμα απ’ όσα έχω ήδη φάει.

Σκοπός μου είναι να φτάσω ως το τέλος ικανοποιημένος και σε ειρήνη με τη συνείδησή μου και τους αγαπημένους μου.

Εύχομαι και ο δικός σου να είναι ο ίδιος γιατί με κάποιον τρόπο θα φτάσεις κι εσύ…»

Κι όταν θυμώνω πολύ, τι;

Παρατηρώντας τους ανθρώπους γύρω μου τον τελευταίο καιρό σκέφτομαι ότι ένα από τα κυρίαρχα συναισθήματα που βιώνουν είναι αυτό του θυμού. Θυμός που εκφράζεται στο δρόμο, μέσα από την οδηγική μας συμπεριφορά, στις προσωπικές μας σχέσεις, ακόμα και στις επαγγελματικές μας σχέσεις. Από που προκύπτει όμως αυτό το έντονο, συχνά, συναίσθημα, τι προκαλεί στη ζωή μας και πώς θα μπορούσαμε να το αντιμετωπίσουμε;

Ο θυμός αποτελεί μια συναισθηματική κατάσταση, την οποία βιώνουμε οι άνθρωποι όταν πιστεύουμε ότι απειλούμαστε, αδικούμαστε ή έχουμε με έναν τρόπο παραβιαστεί. Συνήθως, σηματοδοτεί μια κατάσταση ανασφάλειας στην οποία βρισκόμαστε. Πρόκειται για ένα συναίσθημα που είναι έμφυτο στον άνθρωπο και βασίζεται στην αντίδραση «μάχη ή φυγή» («fight or flight») όταν κάποιος νιώθει ότι κινδυνεύει (Shepherd, P.). Στη σύγχρονη εποχή με τις οικονομικές δυσκολίες και την εργασιακή ανασφάλεια, η αίσθηση της αδικίας, της ανασφάλειας και του φόβου είναι μεγάλη και άρα ο θυμός βιώνεται έντονα. Ως απόρροια αυτών των συναισθημάτων οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι επισφαλείς και απειλούνται με ρήξη και διάλυση.

Η αντίδραση του κάθε ανθρώπου στο θυμό μπορεί να είναι θετική, ώστε να ενεργοποιηθεί αποτελεσματική δράση αντιμετώπισης ενός προβλήματος, όπως για παράδειγμα ένα πρόβλημα στις διαπροσωπικές σχέσεις ή να υιοθετήσει μια αρνητική αντίδραση και να προχωρήσει σε μια ανταγωνιστική κατάσταση. Όσο καλύτερα αναγνωρίζει κανείς το θυμό του, τόσες περισσότερες πιθανότητες έχει να τον ελέγξει αποτελεσματικά.

Συχνά οι άνθρωποι έχουν την τάση να κρύβουν το θυμό τους από ανησυχία μήπως αυτό προκαλέσει μόνιμη ρήξη και διάλυση μιας σχέσης, φιλικής, συντροφικής, επαγγελματικής, κλπ. Ωστόσο, ο θυμός, όπως και όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα δεν πρέπει να καταπιέζονται ή να αποφεύγονται. Οι άνθρωποι που αρνούνται το θυμό τους ή προσπαθούν να μην τον αφήσουν να φανεί, μοιάζουν με μια χύτρα που βράζει και αν κάποιος δεν ανοίξει αργά και σταθερά τη βαλβίδα να εκτονωθεί η βράση, κάνει έκρηξη. Κάπως έτσι, λοιπόν συμβαίνει και με όλα τα καταπιεσμένα συναισθήματα. Συνήθως μας οδηγούνε σε καταστροφικές ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Θυμός που δεν έχει εκφραστεί μπορεί να οδηγήσει σε καταθλιπτικά συναισθήματα και στην απόσυρση από τις κοντινές, διαπροσωπικές σχέσεις.

Όσο περισσότερο θυμώνουμε και προσπαθούμε να το αγνοήσουμε, τόσο πιο πολύ τραβά την προσοχή μας, αυξάνει το άγχος μας και επηρεάζει τον αντικειμενικό μας τρόπο να βλέπουμε τα πράγματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις ακόμα και μια ήσσονος σημασίας κατάσταση βιώνεται με τρόπο υπερβολικό και διογκωμένο. Ένας άντρας που εργάζεται σε μια εταιρεία, στην οποία δεν αναγνωρίζονται οι ικανότητές του και υποτιμάται από τους συναδέλφους ή τον προϊστάμενό του, μπορεί να συσσωρεύσει τόσο θυμό (καθώς νιώθει ότι δεν μπορεί να μιλήσει στο εργασιακό του περιβάλλον), ώστε να τσακωθεί με τη σύζυγό του, όταν γυρίσει σπίτι, επειδή του εξέφρασε παράπονο ότι την παραμελεί (κατάσταση που σε κατάσταση ηρεμίας θα μπορούσε να την αξιολογήσει καλύτερα και μέσα από το διάλογο να οδηγήσει σε βελτίωση της σχέσης του ζεύγους).

Όσο επιτρέπουμε στο θυμό να καταλαμβάνει μεγαλύτερη θέση στη σκέψη μας, τόσο μπορεί να εγκλωβιστούμε σε αρνητικά συναισθήματα και να παρερμηνεύουμε τις καταστάσεις της καθημερινής μας ζωής. Σε αυτή την περίπτωση, επομένως, δυσκολευόμαστε να αποφασίσουμε με ποιο τρόπο χρειάζεται να προχωρήσουμε (Shepherd, P.).

Από την άλλη πλευρά, ο θυμός μπορεί να είναι ένα πολύ χρήσιμο συναίσθημα γιατί μας βοηθά να μάθουμε τον εαυτό μας (τις αδυναμίες, τους φόβους, τις ανησυχίες μας) και μπορούμε να τον αξιοποιήσουμε στην καθημερινή μας ζωή για να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός μας. Είναι ένα συναίσθημα που οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε, να το αποδεχτούμε και να μάθουμε τρόπους να το αντιμετωπίζουμε. Όταν νιώθουμε να μας καταλαμβάνει μπορούμε να δώσουμε λίγο χρόνο και χώρο στον εαυτό μας να ηρεμήσει, να αξιολογήσει τα πράγματα για να μπορέσει να υπάρξει γόνιμη επικοινωνία. Είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να πούμε: «Έχω θυμώσει με τη συμπεριφορά σου, γιατί νιώθω ότι με αδικείς, ότι με πληγώνεις, ότι δεν αναγνωρίζεις την αξία μου» ή ό,τι άλλο πιστεύουμε ότι νιώθουμε ανάλογα με την περίπτωση.

Δίνουμε τότε στον άλλο την ευκαιρία να έρθει στη θέση μας, να κατανοήσει τον τρόπο που αντιλήφθηκε τη συμπεριφορά μας απέναντί του και πιθανόν να μας απαντήσει για το αν η αίσθηση της αδικίας ανταποκρίνεται ή όχι στην πραγματικότητα.

Οι περιπτώσεις που η επεξεργασία του θυμού γίνεται με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο δεν είναι συνήθως πολλές, κυρίως γιατί δεν είμαστε μαθημένοι να συζητάμε και να επεξεργαζόμαστε δύσκολα συναισθήματα με τους άλλους ανθρώπους. Είναι, ωστόσο, συμπεριφορά στην οποία μπορούμε να εκπαιδευτούμε, να δοκιμάσουμε και να δούμε την αλληλεπίδραση με τους άλλους.

Σε κάθε περίπτωση είτε θα έρθουμε πιο κοντά είτε θα κατανοήσουμε ότι κάποιοι άνθρωποι δε μας ταιριάζουν γιατί δεν μπορούν να καταλάβουν τον τρόπο που νιώθουμε όταν φοβόμαστε ή νιώθουμε ότι απειλούμαστε. Αυτό που είναι σημαντικό να σκεφτούμε είναι αν θέλουμε να φοβόμαστε το θυμό μας και να τον αφήνουμε να μας ταλαιπωρεί ή να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητές του.

Δεν φταίω εγώ... Εσύ φταις!

Πόσες φορές έχουμε ακούσει αυτά τα λόγια, «Δεν είναι δικό μου λάθος, δεν φταίω εγώ. Μην κατηγορείς εμένα»; Όταν έχουμε δυσκολία στις σχέσεις μας, έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι είμαστε αθώοι και ρίχνουμε το φταίξιμο στο σύντροφό μας.

Ο Λουκάς και η Ελένη είχαν έναν έντονο καυγά και την επόμενη μέρα, όταν η Ελένη μιλούσε με έναν φίλο της, το μόνο που μπορούσε να θυμηθεί ήταν τα οδυνηρά λόγια που της είπε ο Λουκάς. Και εκείνος ένιωθε το ίδιο για την Ελένη.

Όλοι γνωρίζουμε χωρισμένα ζευγάρια που μιλούν τόσο άσχημα για τους πρώην συντρόφους τους, που φανταζόμαστε ότι είναι τέρατα. Και όταν τους συναντήσουμε, μένουμε έκπληκτοι με το πόσο φυσιολογικοί φαίνονται.

Γιατί συμβαίνει αυτό;
Σύμφωνα με το θεραπευτικό μοντέλο IFS (Internal Family Systems), για να κατανοήσουμε το φαινόμενο αυτό χρειάζεται να λάβουμε υπόψη ότι το μυαλό μας αποτελείται από πολλά διαφορετικά μέρη ή υπο-προσωπικότητες. Συχνά χρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως «Ένα μέρος του εαυτού μου θέλει να είμαι λεπτή και ένα άλλο μέρος του εαυτού μου θέλει να τρώω ό,τι βλέπω μπροστά μου». Κάποια μέρη του μυαλού μας λειτουργούν ως «προστάτες» που οργανώνουν και διαχειρίζονται τις ζωές μας και δίνουν τις μάχες μας στον εξωτερικό κόσμο. Επίσης έχουμε «εξόριστους» δηλ. ευάλωτα μέρη που κρατούν μνήμες της παιδικής μας ηλικίας και πόνο.

Εάν ο σύντροφός σας, σας κριτικάρει ή απομακρύνεται από εσάς, μπορεί να πυροδοτεί ένα ευάλωτο μέρος του πληγωμένου εσωτερικού σας παιδιού που αισθάνεται ανάξιο, ασήμαντο ή μη αγαπητό. Στη συνέχεια, ένα επικριτικό μέρος μπορεί να παρέμβει για να ρίξει το φταίξιμο στο σύντροφό σας, σε μια προσπάθεια να σας προστατεύσει από αυτά τα ανυπόφορα συναισθήματα.

Το μυαλό είναι ένα πολυεπίπεδο σύστημα. Υπάρχει ένα επίπεδο που λειτουργεί εσωτερικά, συχνά χωρίς να το συνειδητοποιούμε. Όταν ο σύντροφός σας, σας κατηγορεί, δεν πυροδοτεί μόνο το πληγωμένο παιδί μέσα σας αλλά και τον εσωτερικό κριτή σας που μπορεί να λέει, «Βλέπεις; Ήξερα ότι ήσουν κακιά και άχρηστη και τώρα επιβεβαιώνεται!» Έτσι, το πληγωμένο σας εσωτερικό παιδί δεν τραυματίζεται μόνο από το σύντροφό σας αλλά και από το δικό σας εσωτερικό κριτή.

Οπότε, το επικριτικό -προς το σύντροφό σας- μέρος είναι ένας «προστάτης». Όταν επικρίνει το σύντροφό σας, κατά κύριο λόγο προσπαθεί να σας προστατεύσει από επιθέσεις του δικού σας εσωτερικού κριτή. Το επικριτικό μέρος ελπίζει ότι μετατοπίζοντας το φταίξιμο στο σύντροφό σας, το πληγωμένο εσωτερικό σας παιδί θα είναι πιο ασφαλές απέναντι στον εσωτερικό κριτή.

Τα μέλη ενός ζευγαριού είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε διαμάχες ανάμεσα στα επικριτικά τους μέρη. Ο καθένας προσπαθεί απεγνωσμένα να προστατεύσει τον εαυτό του από το συναισθηματικό όλεθρο που προκαλεί η ενεργοποίηση ενός σκληρού εσωτερικού κριτή.

Τι μπορούμε να κάνουμε;
Ένας καλός τρόπος για να βγείτε από το παιχνίδι επίρριψης ευθυνών είναι να κάνετε συνειδητή προσπάθεια να αναγνωρίσετε τα εσωτερικά σας μέρη και να πάρετε την ευθύνη για αυτά. Όταν προκύπτει κάτι που σας είναι δύσκολο να δείτε και να αποδεχθείτε για τον εαυτό σας, θα σας βοηθήσει να παρατηρήσετε τί πραγματικά συμβαίνει μέσα σας. Πάρτε χρόνο για να παρατηρήσετε την εσωτερική διαδικασία που λαμβάνει χώρα. Δείτε και αισθανθείτε αυτά τα διάφορα μέρη που αναδύονται και παρατηρήστε τα μέσα από την οπτική του ανώτερου εαυτού σας.

Ένα σημαντικό βήμα είναι να συνειδητοποιήσετε ότι τα διαφορετικά μέρη, το επικριτικό μέρος, το πληγωμένο παιδί, ακόμη και ο εσωτερικός κριτής, έχουν όλα θετικές προθέσεις για σας και προσπαθούν να κάνουν το καλύτερο που μπορούν. Έτσι θα μπορείτε να συνυπάρχετε μαζί τους με ένα στοργικό τρόπο που θα μαλακώσει την ένταση και τον πόνο τους. Όταν είστε σε θέση να το κάνετε αυτό για τον εαυτό σας, θα μπορέσετε να νιώσετε συμπόνια και προς το σύντροφό σας.

Καθώς αυτό αρχίζει να συμβαίνει, αντί να κατηγορείτε το σύντροφό σας, μπορείτε να μάθετε να είστε συνήγορος για τα μέρη σας. Μπορείτε να πείτε στο σύντροφό σας πως αισθάνεστε άσχημα για ό,τι συνέβη και να νιώσετε ένα μέρος του εαυτού σας που θέλει να σας προστατεύσει ρίχνοντας το φταίξιμο αλλού.

Συνειδητοποιώντας ότι πολλοί από τους καυγάδες σας οφείλονται στο ότι πυροδοτούνται κάποια μέρη σας, μπορείτε να διευκολύνετε τις αλληλεπιδράσεις με το σύντροφό σας και να αφήσετε περιθώριο για περισσότερη κατανόηση και γλυκύτητα μεταξύ σας!

Το μυστικό: οι μικροί στόχοι.

Οι στόχοι είναι το αποτέλεσμα. Η αιτία τους εισαι εσύ. Άλλαξε την αιτία και αλλάζει το αποτέλεσμα.

 Αντίθετα από ότι μάθατε, "τα καλά κόποις κτώνται” λέμε, "τα καλά με νου κτώνται”.

Στο προηγούμενο προτείναμε την στρατηγική των μικρών αλλαγών αντί των μεγάλων. Με σκοπό να γνωρίσεις ότι μπορείς εύκολα να πετυχαίνεις μικρούς στόχους χρησιμοποιώντας επιμονή και συνέπεια. Μόλις τ᾽αποτελέσματα γίνουν μόνιμα, προχωράς στην επόμενη μικρή αλλαγή. Για παράδειγμα, μια μικρή αλλαγή θα μπορούσε να είναι μια ενθαρρυντική φράση που επαναλαμβάνεις στο νου σου μέχρι να κοιμηθείς. Το σημαντικό είναι να γίνεται κάθε βράδυ. Σε τρεις μέρες την προσθέτεις και σαν πρώτη σκέψη κάθε πρωΐ.

Ο νους είναι δημιουργικός από την φύση του. Χρησιμοποίησέ τον για σου δώσει ιδέες απλές, εύκολες για μικρές αλλαγές που σε ξυπνούν από τον ύπνο της απογοήτευσης και της ανασφάλειας.

Οραματίσου καθημερινά τον εαυτό σου εσωτερικά βελτιωμένο, με σιγουριά κι εμπιστοσύνη ότι, εκεί μέσα που κατοικείς, έχεις την απόλυτη δύναμη να το επιλέγεις ξανά.

Η επιθυμία σου να φτάσεις και να βιώσεις μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου, είναι η κινητήρια δύναμή σου. Η επιθυμία να γίνεις κάτι καλύτερο, να νοιώθεις εμπιστοσύνη και σιγά-σιγά και χαρά που τα καταφέρνεις.

Εμπνεύσου από βιογραφίες ανθρώπων που είναι πρότυπα αλλαγών. Η μουσική επίσης, είναι πηγή έμπνευσης.

Στρέψου προς την κατεύθυνση που θέλεις και ξεκίνα να βαδίζεις αργά και σταθερά.

Μην βιάζεσαι. Επειδή μέσα σου δεν υπάρχει χρονικός περιορισμός για το αποτέλεσμα που επιθυμείς.
Ένα ταξίδι είναι η ζωή. Καμμία αξία δεν έχει, αν δεν επενδύσουμε την αξία στον Εαυτό μας που μπορεί να κάνει νέες επιλογές.

Ας είμαστε πάντα ενωμένοι…

Να το θυμάσαι

Στα δύσκολα ξέρουμε να είμαστε επιεικείς με τον εαυτό μας, μα και επιφυλακτικοί. Να τον κατανοούμε, να μην τον πιέζουμε με τις απαιτήσεις και τις προσδοκίες μας. Να του επιτρέπουμε να πέσει, να ξαποστάσει, ακόμα και να αφεθεί στην αδυναμία του. Να μην περιμένουμε να αποδείξει τίποτα, σε κανέναν.

Να αποδεχόμαστε ακόμη και την πιο δυσάρεστη αλήθεια του. Αλλά και να τον συγχωρούμε. Το έχουμε μάθει καλά αυτό, μέσα από τις δύσκολες φάσεις της ζωής μας, τις επώδυνες εμπειρίες, τις αποτυχίες και όλων των ειδών τις απώλειες.

Τι γίνεται όμως όταν τα πράγματα βαίνουν καλώς; Όταν η ομορφιά εξαπλώνεται και καταλαμβάνει τη ζωή μας; Όταν τα πράγματα απλά ρέουν με ένα παράξενα όμορφο τρόπο;

Γιατί ξεχνάμε τον ακρογωνιαίο λίθο της φύσης μας; Το γεγονός ότι πλάι στις δυνατότητές μας συνυπάρχουν πάντα και οι αδυναμίες μας, άλλοτε με πιο έκδηλους, άλλοτε με πιο απόκρυφους τρόπους; Το ότι ακόμη και όταν δεν μας φανερώνουν την ύπαρξή τους, δεν παύουν να είναι εκεί, να μας συντροφεύουν, να συν-υπάρχουν μαζί μας, μέσα μας;

Πάντα χρειάζεσαι να κρατάς λίγο χώρο μέσα σου, ένα μέρος από τις αντοχές και την ενέργειά σου διαθέσιμο να ακούσει, να παρηγορήσει, να κατανοήσει, να δώσει ένα χέρι βοήθειας στον ίδιο σου τον εαυτό.

Πάντα χρειάζεσαι να είσαι σε επαφή και επιφυλακή με τα αδύναμα κομμάτια σου, ακόμη και όταν νιώθεις ότι είναι παρελθόν. Πάντα χρειάζεσαι την πιο ταπεινή στάση σου, που σταθερά θα σου υπενθυμίζει την επίγνωση των αδυναμιών σου.

Και αυτό είναι ακόμη πιο πολύτιμο, ακόμη πιο σημαντικό, όταν δεν το φαντάζεσαι ότι το χρειάζεσαι. Κάθε που δεν το περιμένεις, δεν το υπολογίζεις.

Όταν νιώθεις τη δύναμη να επικρατεί μέσα σου, έξω σου. Όταν παρασύρεσαι από τη χαρά που αισθάνεσαι επιδιώκοντας ολοένα και μεγαλύτερες συγκινήσεις. Ακόμη περισσότερο τότε χρειάζεσαι να μην ξεχνάς την ευάλωτη, την τρωτή εκδοχή της ανθρώπινης φύσης σου.

Και αυτό, γιατί οι αδυναμίες έχουν μια φυσική τάση να επανεμφανίζονται. Και θα το κάνουν πολλές, μα πάρα πολλές φορές, ώσπου να σε κουράσουν τόσο, που πια δεν θα πιστεύεις ότι θα τις ξεπεράσεις. Και τότε που θα αποδεχθείς πλήρως την ύπαρξή τους, που δεν θα σε νοιάζει πια, τότε με έναν απρόσμενο τρόπο θα ξεπεραστούν. Μη ξεγελιέσαι! Όχι καθολικά.. αλλά για να έρθουν νέες να πάρουν τη θέση τους, τέτοιες που θα σε οδηγήσουν υψηλότερες υπερβάσεις.

Τότε το χρειάζεσαι περισσότερο από ποτέ. Τις πιο ευτυχισμένες σου μέρες, ώρες, στιγμές. Όσο και αν σου είναι δύσκολο, να το θυμάσαι…

Πότε μια γυναίκα δεν έχει οργασμό;

Δεν είναι λίγες εκείνες οι γυναίκες που παραπονιούνται ότι σχεδόν ποτέ δεν έχουν νιώσει οργασμό.

Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Rutgers στο New Jersey των ΗΠΑ, ο οργασμός στις γυναίκες συνεπάγεται αντιδράσεις σε 30 διαφορετικά σημεία του κεντρικού νευρικού συστήματος, προκαλώντας ακόμα και προσωρινή απώλεια της αίσθησης του πόνου. Όταν αυτό δε συμβαίνει τότε ο όρος που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει την κατάσταση αυτή, επιστημονικά ονομάζεται ανοργασμία.

Μάθετε ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι που ορισμένες γυναίκες δεν βιώνουν οργασμό.

Οργανικά αίτια
Οι ορμονικές μεταβολές, που συντελούνται στον γυναικείο σώμα όπως είναι η εμμηνόπαυση, η χημειοθεραπεία, ο υποθυρεοειδισμός, ακόμη και η λήψη κάποιας φαρμακευτικής αγωγής μπορεί να επηρεάσουν την σεξουαλική διέγερση και επομένως της γυναίκας.

Η εικόνα σώματος
Η εικόνα που έχει μία γυναίκα για το σώμα της είναι καθοριστικής σημασίας, για το αν θα φτάσει σε οργασμό ή όχι αναφέρουν οι εδικοί επιστήμονες.

Η έλλειψη της επικοινωνίας
Συχνά πολλές γυναίκες παραπονιούνται ότι δεν έχουν καμία επικοινωνία με τον σύντροφο τους με συνέπεια να θεωρούν αδύνατο να μοιραστούν μαζί του τις βαθύτερες επιθυμίες και ανάγκες τους.

Απουσία προκαταρκτικών
Στην περίπτωση που τα προκαταρκτικά… απουσιάζουν παντελώς τότε πολλές γυναίκες δεν απολαμβάνουν τη σεξουαλική επαφή αφού δε νιώθουν θελκτικές και επιθυμητές και δεν καταφέρνουν να αντλούν ευχαρίστηση από το σεξουαλικό παιχνίδι.

Άγχος, στρες, κατάθλιψη
Όταν παρουσιάζονται αυτές οι καταστάσεις , «υπάρχει άμεση επίδραση στη σεξουαλική σας ζωή τις περισσότερες φορές, καθώς, βλέπετε την ερωτική σας επιθυμία να μειώνεται κατακόρυφα και τον οργασμό σας να σας αποχαιρετά. Βέβαια, μπορεί μία γυναίκα να μην έχει ερωτική επιθυμία, αλλά να φτάνει σε οργασμό, ωστόσο το πιο σύνηθες είναι αυτά τα δύο να συνυπάρχουν».

Μαθήματα από εξειδικευμένο Σεξοθεραπευτή (sex coach) είναι το πρώτο βήμα για την τέλεια απόλαυση!

Αποτυχία: Ένα μεγάλο σχολείο (μια άλλη οπτική)

Έπαινοι, αριστεία, απουσιολόγια, μπράβο και βαθμοί. Από μικροί όλοι, μηδενός εξαιρουμένου, μυηθήκαμε στο πρότυπο του άτρωτου, του σωστού, του αλάνθαστου. Το λάθος, οποιοδήποτε ολίσθημα, το μεγάλο αυτό εύρος της αποτυχίας είναι οι πλέον καταδικαστέες κι επιλήψιμες καταστάσεις, γνωστές ως τα «θανάσιμα αμαρτήματα» τα οποία πρέπει να αποφύγεις δια ροπάλου.

Από το μικρόκοσμο μέχρι το μακρόκοσμο. Στην οικογένεια, οι καλοί σχολικοί βαθμοί ανταμείβονται με δώρο, τα περασμένα μαθήματα της σχολής με την πληρωμή των διακοπών, το πτυχίο με δίπλωμα αυτοκινήτου… Στο σχολείο, ο άριστος μαθητής κηρύσσεται απουσιολόγος, δεξί χέρι του καθηγητή και παράλληλα υπόδειγμα ήθους σύμφωνα με το φαινόμενο του φωτοστέφανου. (Halo effect - Edward Thorndike) Έπαινοι, αριστεία, απουσιολόγια, μπράβο και βαθμοί… Ακόμα και σε θέματα μεγαλύτερου βεληνεκούς, λίγοι θυμούνται τους ηττημένους ως αγωνιστές.

Τι συμβαίνει όμως με εκείνους που δεν κατάφεραν να διακριθούν; Μένουν στην αφάνεια; Δεν κατάφεραν όντως τίποτε ή μήπως τελικά κατάφεραν κάτι αλλά από διαφορετική οπτική γωνία;

Η αποτυχία έχει αποκτήσει, κοινωνικά, ένα αρνητικά φορτισμένο σημασιολογικό περιεχόμενο. Ίσως γι’ αυτό να ευθύνεται η ετυμολογία της λέξης που τη μεταφράζει ως απόσταση από την επιτυχία. Δεν είναι τυχαίο που το λάθος στο γραπτό ακυρώνεται βίαια με το χρώμα του πάθους και του πολέμου (κόκκινο), στηλιτεύεται κι αργότερα εξαφανίζεται στη σιωπή. Το σωστό άλλωστε, είναι αυτό που επιβραβεύεται κι αποτελεί αντικείμενο μίμησης και θύμησης. Γιατί άραγε δεν ακούμε ποτέ «Μπράβο για το λάθος σου», «Επανάλαβε το λάθος» ή «Ποια τα μυστικά της αποτυχίας σου»; Στις περιπτώσεις δε, που αποτρέπεται η κριτική , ενεργοποιείται η λύπηση, ο οίκτος κι η παρηγοριά. Στο πέρασμα των χρόνων και παρατηρώντας την εξέλιξη διαφόρων πολιτισμών, η κοινωνική αναπαράσταση του σφάλματος αποκτούσε ηθικές και θρησκευτικές διαστάσεις, εξ ου κι οι ατιμωτικές συνέπειες που ακολουθούσαν.

Ας δούμε όμως την αποτυχία και το λάθος υπό το πρίσμα της Επιστήμης της Ανάλυσης Συμπεριφοράς. Με σκοπό να της αποσπάσω το αρνητικό κοινωνικά νόημα , θα την ονομάσω «Επιτυχία Εναλλακτικής Οπτικής». Καταρχήν, το λάθος αποτελεί και πρέπει να αποτελεί κρίκο της αλυσίδας της συμπεριφοράς. Κατά την προσπάθεια διαμόρφωσης μιας επιθυμητής – σωστής συμπεριφοράς, το άτομο εμφανίζει μια μεγάλη ποικιλία προσεγγίσεων της τελικής συμπεριφοράς.

Για του λόγου το αληθές , όταν ένα παιδί μαθαίνει να κάνει ποδήλατο, μέχρι να μάθει να ισορροπεί, τοποθετεί πολλές φορές τα πόδια του λανθασμένα στο πετάλι και τα χέρια στο τιμόνι είναι αρκετά ασυγχρόνιστα με αποτέλεσμα να πέφτει συχνά. Εάν όμως δεν έπεφτε, δε θα μάθαινε πώς είναι να ισορροπεί. Με άλλα λόγια, αν δεν είχε προηγηθεί η αποτυχία-λάθος δε θα επερχόταν η επιτυχία-το σωστό. Το λάθος λοιπόν, είναι η άλλη όψη του σωστού. Η εξάλειψή του οδηγεί στην ενίσχυση του ορθού. Αλλά για να εξαλειφθεί επιβάλλεται να υπάρχει! Δεν μπορούμε λοιπόν , να αμφισβητήσουμε ότι η αποτυχία (ή σωστότερα εναλλακτική επιτυχία) αποτελεί μεν ένα πλαίσιο διαφορετικό από το κατάλληλο κι ακριβές, ωστόσο δεν παύει να αποτελεί ένα εξίσου αναγκαίο πλαίσιο για την παραγωγή του απώτερου σκοπού. Η αποτυχία είναι ένας άλλος δρόμος προς την επιτυχία, ένα μονοπάτι δύσβατο με ανηφόρες, κακοκαιρία και μοναξιά. Όμως, οι εμπειρίες του αξίζουν…

Με βάση το παραπάνω σκεπτικό, εξίσου παρεξηγημένη αλλά υπερεκτιμημένη είναι η έννοια της υπόσχεσης. Ενώ η τιμωρία κι η απειλή θεωρούνται βάρβαρα εκπαιδευτικά μέσα επιβολής, η υπόσχεση αντιμετωπίζεται ως μια υγιής μέθοδος για την προαγωγή επιθυμητών συμπεριφορών. (Υπόσχομαι να σου αγοράσω αυτό, να πάμε εκεί, αν…) Κι όμως, η υπόσχεση δεν είναι παρά ανεστραμμένη απειλή. Ευγενική απειλή που έμμεσα παρουσιάζει το ενδεχόμενο στέρησης του υποσχόμενου αγαθού. Έτσι, όχι απλώς το άγχος -μήπως χάσουμε αυτό που εν δυνάμει κατέχουμε- ναρκοθετεί τις συμπεριφορές που θέλουμε να ενισχύσουμε αλλά τις καθιστά δράσεις προς αποφυγήν!

Το μέλημα είναι διττό: αφενός η αναθεώρηση κι η σωστή διδασκαλία του μαθήματος της αποτυχίας τόσο από το σχολείο όσο κι από την οικογένεια κι αφετέρου ο έλεγχος της πρόσληψης κι ερμηνείας της έννοιας του σφάλματος από το εκάστοτε υπεύθυνο πρόσωπο. Αίτημα να αγκαλιάσουμε την αποτυχία, να την αποδεχτούμε, να την συν-χωρέσουμε ως κομμάτι του εαυτού μας ,να μάθουμε από αυτήν αναγνωρίζοντας το ρόλο της κι έτσι -χωρίς να επαναπαυτούμε στη θετική πλευρά της - να είμαστε ένα βήμα πιο κοντά στην πραγμάτωση του ορθού. Εξάλλου, η ανάπτυξη όλων των επιστημών περιλαμβάνει αναληθείς εικασίες, αξιώματα και μη ορθές αποδείξεις. Ακόμα και στις έρευνες, στα στατιστικά αποτελέσματα η πιθανότητα σφάλματος αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κριτήριο για την εξέλιξή τους. Επιμένω λοιπόν στην αντικατάσταση του ονόματος της αποτυχίας με αυτό της «Επιτυχίας Εναλλακτικής Οπτικής».

Το Δέντρο των φίλων

Υπάρχουν άνθρωποι στη ζωή μας…
που μας κάνουν ευτυχισμένους…
απ΄την απλή σύμπτωση να συναντηθούν τα μονοπάτια μας…

Κάποιους τους έχουμε σε ολη τη διαδρομή στο πλάι μας…
βλέποντας πολλά φεγγάρια να περνάνε…
ενώ κάποιους τους βλέπουμε ελάχιστα μεταξύ δύο βημάτων μας…

Ίσως κάθε φύλλο ενός δέντρου χαρακτηρίζει τους φίλους μας…

Επιπλέον…
η μοίρα μάς φέρνει και άλλους φίλους…
αυτούς που δεν γνωρίζαμε ότι επρόκειτο να διασχίσουν το δρόμο μας…
Πολλούς από αυτούς…
τους ορίζουμε ως αδερφές ψυχές… φίλους Καρδιακούς…

Είναι ειλικρινείς…
είναι αληθινοί…

Ξέρουν πότε δεν είμαστε καλά…
ξέρουν τι μας κάνει ευτυχισμένους!!

Υπάρχουν επίσης οι περιστασιακοί φίλοι…
αυτοί που γνωρίζουμε σε κάποιες διακοπές…
ή για λίγες μέρες ή ώρες…

Αυτοί συνήθως στολίζουνε το πρόσωπό μας με πολλά χαμόγελα…
για όσο καιρό είμαστε κοντά τους…Μιλώντας για κοντά…
δε θα μπορούσαμε να ξεχάσουμε τους μακρινούς μας φίλους…
εκείνους που είναι στην άκρη των κλαδιών…
και όταν ο άνεμος φυσάει εμφανίζονται πάντα…
μεταξύ του ενός φύλλου και του άλλου…

Περνάει ο καιρός… το καλοκαίρι φεύγει…
πλησιάζει το φθινόπωρο και χάνουμε κάποια από τα φύλλα μας…
μερικά γεννιούνται σ’ ένα άλλο καλοκαίρι…
και μερικά παραμένουν για πολλές εποχές…

Κάθε πρόσωπο που έρχεται στη ζωή μας είναι μοναδικό…
Πάντα αφήνει κάτι από τον εαυτό του και παίρνει ένα κομμάτι από εμάς…

Θα υπάρξουν και εκείνοι που μας πήραν πολλά…
αλλά δε θα υπάρξουν αυτοί που δε μας άφησαν τίποτα…

Αυτή είναι η μεγαλύτερη ευθύνη της ζωής μας…
και η πιο προφανής απόδειξη…
πως δύο ψυχές δε συναντήθηκαν Π ο τ έ τυχαία!

Jorge Luis Borges

Η αποδοχή των αντιφάσεών μας

Η αποδοχή των αντιφάσεών μας, μας ανοίγει το δρόμο προς την προσωπική μας ανάπτυξη, ακόμη κι όταν (ή ειδικά όταν, σύμφωνα με τον Καρλ Γκ. Γιουνγκ) κάποια από τις πλευρές του εαυτού μας με τις οποίες ερχόμαστε σε σύγκρουση μας φαίνεται μισητή και σκοτεινή. Πρέπει να αντιληφθούμε ότι κάποιες πλευρές μας, από τη στιγμή που τις απορρίπτουμε και τις απαρνούμαστε γίνονται ιδιαιτέρως κακοήθεις ακόμη κι αν δεν είναι έτσι «από τη φύση τους». Αν –αντί να νιώθουμε ότι μας απειλούν και μας καταδιώκουν- τις αγκαλιάσουμε σαν πλευρές του εαυτού μας, αν τους δώσουμε μια θέση και καθίσουμε ν’ ακούσουμε τα επιχειρήματά τους, τότε θα γίνουμε σοφότεροι, δυνατότεροι και θ’ ανακαλύψουμε μέσα τους μια δύναμη που δεν ξέραμε πως είχαμε.

Ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ γεννήθηκε το 1875 στην Ελβετία, όπου και πέθανε το 1961. Υπήρξε επί μακρόν ο αγαπημένος μαθητής του Σίγκμουντ Φρόιντ και ο θεωρούμενος ως διάδοχός του στους ψυχαναλυτικούς κύκλους, ωστόσο, το 1913 μια προσωπική και ακαδημαϊκή ρήξη μεταξύ τους οδήγησε τον Γιουνγκ σε διαφορετικό δρόμο.

Ο Γιουνγκ ερεύνησε τη σχέση ανάμεσα στα όνειρα των ασθενών του και την παγκόσμια μυθολογία, ανακαλύπτοντας ομοιότητες στο περιεχόμενο. Έτσι, πρότεινε την ύπαρξη διαφόρων αρχετύπων που απαντώνται τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Εξερευνώντας τις διάφορες πλευρές της ανθρώπινης ψυχής, ο Γιουνγκ έφθασε και στην έννοια της σκιάς: μια κρυφή προσωπικότητα μέσα στον καθένα μας που αποτελείται από όλα εκείνα τα στοιχεία που απωθούμε συνειδητά. Η έννοια της εμπειρίας της σκιάς είναι ένας από τους πυλώνες της βαθύτερης ψυχολογικής του ανάλυσης.

Ένας ερωτευμένος μεθύστακας

Από όστρακο του 2ου ή 1ου αιώνα π.Χ. προέρχονται τα υπολείμματα ενός μίμου στον οποίον κάποιος μεθυσμένος διακατέχεται από το πάθος του έρωτα. Ένα δεύτερο, νηφάλιο πρόσωπο προσπαθεί να τον συγκρατήσει:

[Α] Ο καημένος είναι μεθυσμένος κι έτσι είναι όλος χαρά.
Πρόσεχε, πρόσεχε!
[Β] (Κάτι κοπέλες ήταν όμορφες), Νύμφες του νερού μ’ ωραίους αστραγάλους.
Κι απ’ τις πολλές προπόσεις βακχεύω και χοροπηδώ.
[Α] Αλίμονο, ταλαίπωρε!
[Β] Για πανηγύρι είμαι έτοιμος.
Έχω ένα τραύμα αφανέρωτο αγάπης απ’ την Κύπριδα.
Ο Έρωτας με συνέλαβε ο γόης. Έπεσε μέσα στην ψυχή μου,
με κάνει να χάνω το μυαλό μου.
[Α] Έχεις μεθύσει υπερβολικά. Συγκράτησε τον εαυτό σου, να μην πάθεις τίποτα!
[β] Άσε με να ορμήσω και μην μου αποσπάς την προσοχή.
Το ομολογώ πως αγαπώ, πως είμαι ερωτευμένος.
Ωστόσο δεν παραπονιέμαι. Όλοι μας γενικά δεν αγαπάμε
το δώρο της θεάς από την Πάφο και προπαντός
όταν έχουμε πιει κρασί ανέρωτο;
Ο Διόνυσος κι ο Έρωτας μαζί με καίνε.
Σ’ αυτούς τρόπος δεν υπάρχει ν’ αντισταθεί κανείς.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1940

Οκτώβριος 1940: Η Μάχη της Αγγλίας

Εισαγωγή

Με τον όρο Μάχη της Αγγλίας (Battle of Britain) έγινε γνωστή η προσπάθεια της αεροπορίας της Ναζιστικής Γερμανίας (Luftwaffe) να καταβάλει τις Βρετανικές αεροπορικές δυνάμεις (RAF, Royal Air Force) για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί το σχέδιο "Θαλάσσιος Λέων" (Seelöwe), που προέβλεπε την απόβαση των Γερμανικών δυνάμεων στα Βρετανικά νησιά. Ο όρος προέρχεται από ομιλία του Βρετανού Πρωθυπουργού Ουίνστον Τσώρτσιλ στην Βουλή των Κοινοτήτων στις 18 Ιουνίου 1940, στην οποία ανέφερε: "...Η Μάχη της Γαλλίας, όπως την αποκάλεσε ο Στρατηγός Βεϋγκάν, τελείωσε. Αναμένεται ότι επίκειται η έναρξη της Μάχης της Αγγλίας ."

Ιστορικό Υπόβαθρο

Στις 25 Ιουνίου του 1940 η Γαλλία υπέγραψε ανακωχή με την Γερμανία και το μεγαλύτερο τμήμα της (το βόρειο) περιήλθε υπό Γερμανική κατοχή. Ο Χίτλερ, έχοντας πλέον υποτάξει ολόκληρη την κεντρική Ευρώπη, είναι απερίσπαστος για να επιπέσει κατά της μόνης χώρας που εξακολουθούσε να αντιτάσσεται στις επεκτατικές του βλέψεις, την Βρετανία. Ο Πρωθυπουργός της, Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο οποίος είχε από τον Μάιο αντικαταστήσει τον Νέβιλ Τσάμπερλεν, διακήρυξε ότι η Βρετανία δεν προτίθεται ούτε να συνομιλήσει ούτε να συνθηκολογήσει με τη Ναζιστική Γερμανία, αλλά έχει την σταθερή πρόθεση να συνεχίσει να μάχεται εναντίον της.

Ο Τσώρτσιλ παραβλέπει το γεγονός ότι η Βρετανία έχει απομείνει η μόνη χώρα που μάχεται εναντίον της μεγαλύτερης στρατιωτικής δύναμης της Ευρώπης εκείνης της εποχής. Οι αμιγώς στρατιωτικές δυνάμεις που διαθέτει η Βρετανία είναι κυριολεκτικά μηδαμινές, για να μπορέσουν να αντιταχθούν στην Βέρμαχτ. Οι άνδρες που διασώθηκαν από την Δουνκέρκη τον Ιούνιο του ίδιου έτους είναι ολοσχερώς χωρίς εξοπλισμό. Οι Γερμανοί, από τις ακτές του Καλαί βλέπουν τις Αγγλικές ακτές και ο Χίτλερ δέχεται συμβουλές για εισβολή στη Βρετανία. 

Ο Χίτλερ, στο σημείο αυτό, έχει διαπράξει μια αβλεψία, της οποίας τα αίτια δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένα: Δεν έχει ούτε καν διανοηθεί απόβαση σε Βρετανικό έδαφος. Εξετάζει το ενδεχόμενο αυτό και, μέχρι την εκπόνηση σχετικού σχεδίου, το οποίο επονομάσθηκε "Επιχείρηση Θαλάσσιος Λέων" (Seelöwe) περνά αρκετός καιρός: Το πράσινο φως δεν δίνεται μέχρι τις 16 Ιουλίου. Ο Αρχιστράτηγος Βάλτερ φον Μπράουχιτς εκπονεί το σχετικό σχέδιο, για την πραγματοποίηση του οποίου απαιτείται η μεταφορά δύο κυμάτων στρατευμάτων. 

Ο Ναύαρχος Έριχ Ρέντερ αντιτίθεται στο σχέδιο: Η Μάγχη είναι δύσκολη θάλασσα, η εποχή της μεταφοράς (Σεπτέμβριος) δεν προσφέρεται ιδιαίτερα, το Ναυτικό δεν διαθέτει κατάλληλα μέσα και, το κυριότερο, αυτά δεν διασφαλίζονται απέναντι στον Αγγλικό στόλο. Η Αεροπορία απαντά ότι ο Αγγλικός στόλος δεν θα αποτελεί σοβαρό εμπόδιο, καθώς η Luftwaffe διασφαλίζει την αεροπορική υπεροχή πάνω από την Μάγχη. 

Αυτό που δεν διασφαλίζεται, όμως, είναι η αεροπορική υπεροχή στο ίδιο το Βρετανικό έδαφος. Ο Χέρμαν Γκέρινγκ αναλαμβάνει να την διασφαλίσει, καταστρέφοντας τις δυνάμεις της Βασιλικής Αεροπορίας (RAF) είτε στο έδαφος είτε στον αέρα. Ο Χίτλερ αποφασίζει να εφαρμοστεί ο "Θαλάσσιος Λέων" μόνον εφόσον η RAF θα έχει, πρακτικά, εκμηδενιστεί. Η απόφαση αυτή σηματοδοτεί την έναρξη της Μάχης της Αγγλίας.

Από τη Δουνκέρκη στη Μάχη της Αγγλίας

I. Στην Ευρώπη η επέλαση της Βέρμαχτ μετά και την εισβολή στην Πολωνία υπήρξε ραγδαία. Στις 10 Μαΐου του 1940 αρχίζει ο πόλεμος στο Δυτικό Μέτωπο. Η Λουφτβάφε σε μια επίδειξη ισχύος ισοπεδώνει το Άμστερνταμ, ενώ με την κίνηση των Αρδεννών στις 18 Μαΐου ο Γαλλικός στρατός κυκλώνεται και διασπάται. Ο στόχος του Γερμανικού επιτελείου να κυκλώσει τις δυνάμεις των Αγγλογάλλων στο έδαφος του Βελγίου δείχνει να πραγματοποιείται, με μοναδική ελπίδα διαφυγής για τους συμμάχους τη Δουνκέρκη. 

Από τη Δουνκέρκη και το λιμάνι της επιχειρείται ο απεγκλωβισμός των συμμαχικών δυνάμεων και το πέρασμα τους στην Αγγλία. Ήταν πραγματικός άθλος η εγκατάλειψη των Ευρωπαϊκών εδαφών για ένα στρατό ηττημένο, που δεχόταν συνεχώς το σφυροκόπημα της Βέρμαχτ. Παρά τους δεκάδες χιλιάδες αιχμαλώτους που έπεσαν στα χέρια του Άξονα, καθώς και το πολεμικό υλικό, σε περίπτωση που δεν ήταν επιτυχής ο απεγκλωβισμός τα πράγματα θα ήταν τραγικά για τους συμμάχους στην προσπάθειά τους να οργανώσουν κάποια στοιχειώδη στρατιωτική αντίσταση στον Άξονα μετά και την πτώση της Γαλλίας. 

Εκεί διαφαινόταν πως σύντομα ο Χίτλερ θα έστρεφε την προσοχή του, αφού ήδη ήταν έτοιμα τα επιχειρησιακά σχέδια για την κατάληψη του νησιού. Με την κατάρρευση της Γαλλικής Δημοκρατίας στις 10 Ιουλίου 1940 η Μεγάλη Βρετανία αποτελούσε την τελευταία αστική δημοκρατία που θα μπορούσε να μπει εμπόδιο στην επέλαση του ναζισμού στην Ευρώπη. Ήταν η ώρα για τον Χίτλερ να θέσει σε εφαρμογή ένα πολύπλοκο σχέδιο για την αποβίβαση Γερμανικών δυνάμεων στις απέναντι ακτές της Μάγχης. 

Προϋπόθεση για την αίσια έκβαση ενός τέτοιου εγχειρήματος ήταν η επικράτηση της Γερμανίας στη θάλασσα και στον αέρα πάνω από το στενό της Μάγχης. Για την Αγγλία επίσης ήταν η ώρα της ύστατης υπεράσπισης των αξιών μιας ολόκληρης ηπείρου, με την έμπρακτη έκφραση της δικής της ισχύος έναντι των Γερμανών στο ναυτικό στόλο και στην αεροπορία.

Ενώ τα μηνύματα για μια επικείμενη απόβαση στις Βρετανικές ακτές συνεχώς πληθαίνουν, οι Βρετανοί προετοιμάζονται έχοντας ήδη υποστεί ένα ισχυρό χτύπημα στην Δουνκέρκη, από το οποίο και προσπαθούν τάχιστα να συνέλθουν. Δεν είναι μόνο οι προετοιμασίες στους καθαρά στρατιωτικούς τομείς που προτάσσονται ως επιτακτική ανάγκη. Μια ολόκληρη κοινωνία παίρνει την απόφαση να αντισταθεί και να προετοιμαστεί για αυτήν την αντίσταση. Ο παραλληλισμός με τα όσα θα διαδραματιστούν τον επόμενο χρόνο στην Κρήτη είναι εντυπωσιακός. 

Μόνο που στην περίπτωση της Κρήτης δε θα απαντηθούν όλα τα ζητήματα με επιτυχία με ευθύνη κυρίως των Βρετανών. Παρόλο που τα μεγέθη και η αποτρεπτική ικανότητα μεταξύ των δύο περιπτώσεων απαγορεύει την όποια σύγκριση, τα ζητήματα που απασχόλησαν την Βρετανική κοινωνία πριν την απόβαση είναι τα ίδια ακριβώς ζητήματα που θα απασχολήσουν την Κρητική κοινωνία πριν την Γερμανική επίθεση στο νησί το διάστημα πριν το Μάιο του 1941.

 

Ως τέτοια αναφέρουμε την αμυντική οργάνωση των πόλεων, τη δημιουργία πολιτοφυλακής, την οργάνωση των αμάχων και την ψυχολογική προετοιμασία του πληθυσμού για την επερχόμενη επίθεση. Επειδή δεν ήξεραν ακριβώς τη μορφή που η Γερμανική επίθεση θα λάμβανε οι Βρετανοί ετοιμάστηκαν για όλα τα ενδεχόμενα σενάρια. 

Έτσι θωράκισαν αμυντικά τις ακτές τους, τοποθέτησαν παράκτια και μη πολυβολεία, δημιούργησαν παρατηρητήρια και στα πιο απίθανα μέρη για την εποπτεία του ουρανού, οργάνωσαν καταφύγια και σχέδια διαφυγής, έθεσαν σε λειτουργία τα ραντάρ και ανάμεσα σε πολλά άλλα προετοίμασαν τον πληθυσμό σε περίπτωση που θα ερχόταν πρόσωπο με πρόσωπο με τους Γερμανούς εισβολείς. Σε σχετικό φυλλάδιο με οδηγίες για την πολιτική προστασία που διανεμήθηκε στον πληθυσμό αναφερόταν, για παράδειγμα, πως αν οι Γερμανοί έπεφταν με αλεξίπτωτα ο πληθυσμός όφειλε να παραμείνει ακίνητος, στις θέσεις του. 

Έτσι δεν θα παρακωλύονταν οι συγκοινωνίες για την έγκαιρη προώθηση του στρατού στα σημεία ρίψης. (If The Invader Comes. What To Do And How To Do It, HMSO, 1940) Παράλληλα με την ψυχολογική προετοιμασία η Βρετανική ηγεσία έπαιρνε και πιο πρακτικά μέτρα. Προχώρησε έγκαιρα στην εκκένωση των μεγάλων πόλεων από τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού, κυρίως των παιδιών, τα οποία μεταφέρθηκαν στην ύπαιθρο. Ενεργοποιήθηκε τέλος η Πολιτοφυλακή με εντολή του ίδιου του Τσώρτσιλ, η οποία και επανδρώθηκε από τον άμαχο πληθυσμό και όσους δεν μπορούσαν να υπηρετήσουν στο τακτικό στράτευμα. 

Επίσημα από τις 22 Ιουλίου 1940 η Πολιτοφυλακή θα χρησίμευε ως δύναμη κάλυψης των τακτικών μονάδων του στρατού και σε περίπτωση εισβολής προβλεπόταν η μετατροπή της σε στρατό ατάκτων. Η Αγγλία την παραμονή της μάχης ήταν έγκαιρα και σωστά προετοιμασμένη απέναντι στον εχθρό.

II. Στις 10 Ιουλίου 1940, ημέρα Τετάρτη, μέσα από το συννεφιασμένο ουρανό πάνω απ’ το κανάλι του Ντόβερ με ζώνες καταιγίδας, πρόβαλαν πάνω από 20 βομβαρδιστικά της Λουφτβάφε (Luftwaffe) με την κάλυψη μαχητικών αεροπλάνων Messerschmitt 109 και Messerschmitt 110. Ο στόχος τους ήταν να πλήξουν νηοπομπή εμπορικών πλοίων στο κανάλι της Μάγχης. Από τα αεροδρόμια Biggin Hill, Croydon και Manston η Βασιλική Αεροπορία της Βρετανίας (R.A.F) σήκωσε χωρίς χάσιμο χρόνου μαχητικά αεροπλάνα Spitfires και Hurricane για εμπλοκή. 

Εκείνη την ημέρα, πρώτη μέρα εφαρμογής της γερμανικής επιχείρησης που προέβλεπε ως τελική κατάληξή της την απόβαση στη Βρετανία (επιχείρηση «Θαλάσσιος Λέοντας»), πραγματοποιήθηκε κατά κύματα εμπλοκή πάνω από 100 αεροσκαφών και από τις δυο πλευρές. Τα βομβαρδιστικά Dornier’s 17 (Do’s 17) βύθισαν ένα εμπορικό πλοίο, ενώ οι εναέριες απώλειες ήταν 13 μαχητικά για τη Λουφτβάφε και 3 για τη RAF. Η Μάχη της Αγγλίας μόλις ξεκινούσε.

 

Από τα τέλη του 1939 ο Χίτλερ είχε εξετάσει την κατάκτηση της Βρετανίας. Μετά την κατάληψη του Παρισιού από τα Γερμανικά στρατεύματα στις 14 Ιουνίου 1940 γινόταν προβλέψιμη η επόμενη κίνηση του Χίτλερ στη σκακιέρα του δυτικού μετώπου. Ήδη από τις 2 Ιουλίου είχε δοθεί εντολή να προετοιμαστούν τα σχέδια της απόβασης που, κάτω από την επίδραση των πιο αισιόδοξων προβλέψεων, τοποθετούσαν την ολοκλήρωση των προετοιμασιών όχι πριν από τις 13 Αυγούστου, που ορίστηκε ως πρώτη ημερομηνία της επίθεσης («Ημέρα του Αετού»). 

Στις 16 Ιουλίου το σχέδιο της απόβασης είχε ολοκληρωθεί από το στρατό. Η απόβαση θα γινόταν σε μια παράκτια ακτίνα 265 μιλίων με 13 μεραρχίες πεζικού. Το Γερμανικό πολεμικό ναυτικό θα αναλάμβανε τη μεταφορά τους. Το τελευταίο όμως είχε υποστεί βαριά πλήγματα στη διάρκεια της επίθεσης στη Νορβηγία και ελάχιστες από τις μεγάλες ή μικρές μονάδες του ήταν διαθέσιμες. Στην αντίπερα όχθη ο αντίπαλος ήταν επίσης αποδυναμωμένος. 

Η Βρετανία, μετά την ήττα των συμμαχικών δυνάμεων στη Γαλλία, χρειαζόταν χρόνο για να ανασυνταχθεί και να αντιμετωπίσει την επερχόμενη απειλή. Ιδιαίτερη προσοχή είχε δοθεί στο αντιαεροπορικό αμυντικό σύστημα από το 1936 και μετά, όταν ιδρύθηκε η Πολεμική Διοίκηση με αρχηγό τον Μάρσαλ Ντόουντινγκ (Marshal Dowding). Το σύστημα αποτελούσαν 53 ραντάρ, 1.300 βαριά και 700 ελαφριά αντιαεροπορικά πυροβόλα και 3.500 προβολείς ανίχνευσης. 

Στον αέρα η RAF έπρεπε να επανδρώσει τα μαχητικά με νέους απειροπόλεμους πιλότους, καθώς είχαν χαθεί 445 πιλότοι στη Μάχη της Γαλλίας, και να αναπληρώσει τις υλικές της απώλειες με την κατασκευή νέων αεροσκαφών και παράλληλη επιδιόρθωση των παλιών. Ο Ντόουντινγκ, από τη συνολική στις αρχές Ιουλίου δύναμη 900 μαχητικών, μπορούσε να κρατήσει στον αέρα την ίδια στιγμή 600 μαχητικά. 

Η Λουφτβάφε που υπερτερούσε στον αριθμητικό συσχετισμό δυνάμεων μπορούσε επιχειρησιακά να χρησιμοποιήσει τα 2/3 των δυνάμεών της, ήταν δηλαδή σε θέση να αναπτύξει πάνω από την Αγγλία 750 βομβαρδιστικά μεγάλων αποστάσεων (Heinkel 111s, Do 17s, Junkers 88s), 600 μονοκινητήρια μαχητικά (Me 109s) και 150 με δύο κινητήρες (Me 110). Οι πρώτες όμως κιόλας αποστολές αποκάλυψαν σοβαρά προβλήματα τόσο στις τεχνικές δυνατότητες των αεροπλάνων (περιορισμένη ακτίνα δράσης, ασθενής αμυντικός οπλισμός για τα βομβαρδιστικά) όσο και στην τακτική που ως τότε χρησιμοποιούσαν.

 Στο Γερμανικό επιτελείο ήταν σαφές ότι για να γίνει το Κανάλι προσπελάσιμο σε αποβατικές ενέργειες έπρεπε πρωτίστως να εξασφαλιστεί η αεροπορική κάλυψή τους. Αυτό συνεπαγόταν την εκτόπιση των Βρετανικών μαχητικών από τον αέρα, το βομβαρδισμό των αεροδρομίων, την καταστροφή των συστημάτων ραντάρ και επικοινωνιών, καθώς και την προσβολή των βασικών βιομηχανικών εγκαταστάσεων.

 

Οι επιχειρησιακές επιλογές, όμως, του αρχηγού της Γερμανικής αεροπορίας Χέρμαν Γκέρινγκ υπερεκτίμησαν την αδυναμία του αντιπάλου, δεν αξιολόγησαν σωστά τη σπουδαιότητα των στόχων (π.χ. τις αεροπορικές βιομηχανίες) και αναλώθηκαν για ένα μακρό χρονικό διάστημα σε επιθετικές ενέργειες που δεν έπλητταν τον αντίπαλο, αντιθέτως του έδιναν χρόνο να ανασυνταχθεί.

III. Στις πρώτες αερομαχίες κατά τη διάρκεια του Ιουλίου πάνω από τις θαλάσσιες διαδρομές των εμπορικών πλοίων και οι δυο πλευρές είχαν βαριές απώλειες. Στο διάστημα αυτό μέχρι τις 12 Αυγούστου, η Λουφτβάφε είχε βυθίσει εμπορικά πλοία συνολικού εκτοπίσματος 30.000 τόνων. Παρ’ όλα αυτά ο εξαναγκασμός των Βρετανών σε καταστροφικές συγκρούσεις και η εξουδετέρωση της καταδιωκτικής αεροπορίας τους φαινόταν απρόσιτος στόχος. 

Οι επιθέσεις ήταν πια προβλέψιμες με τη βοήθεια των ραντάρ και η RAF μπορούσε τώρα να σηκώνει μέχρι και 60 μαχητικά ταυτόχρονα (5 μοίρες) σε ενιαίο σχηματισμό. Στις 12 Αυγούστου ο Γκέρινγκ άλλαξε τακτική. Οι επιθέσεις στράφηκαν ενάντια στα αεροδρόμια και τις βάσεις ραντάρ. Παρά τις πρώτες επιτυχίες των Γερμανών, οι Βρετανοί απάντησαν στις επιθέσεις με ιδιαίτερη αποτελεσματικότητα. 

Η «Ημέρα του Αετού», της εισβολής δηλαδή, αναβλήθηκε κάτω από το βάρος των απωλειών της Λουφτβάφε. Στις 13 Αυγούστου. 46 μαχητικά της χτυπήθηκαν, έναντι 13 των Βρετανών. Τις δύο επόμενες μέρες οι Γερμανοί έχασαν 75 αεροσκάφη, χωρίς δυνατότητες αναπλήρωσής τους. Αντίθετα, η αδιάκοπη και εντατικοποιημένη Βρετανική παραγωγή αεροπλάνων κάλυπτε τις απώλειες της RAF και της έδινε μεγαλύτερη ισχύ πυρός: 476 μαχητικά κατασκευάστηκαν τον Αύγουστο, 467 το Σεπτέμβριο και 469 τον Οκτώβριο.

Στις 24 Αυγούστου το Λονδίνο βομβαρδίστηκε για πρώτη φορά, πιθανώς από λάθος. Στα Γερμανικά σχέδια πάντως περιλαμβανόταν ο βομβαρδισμός της πόλης την ώρα της απόβασης ώστε να δημιουργηθεί πανικός και χάος στα μετόπισθεν των αμυνομένων. Η RAF απάντησε στο πρώτο αυτό πλήγμα με το βομβαρδισμό του Βερολίνου, κίνηση που, για λόγους προπαγάνδας και εντυπώσεων, αλλά και τακτικής, επικέντρωσε τις Γερμανικές προσπάθειες στην καταστροφή της Βρετανικής πρωτεύουσας. 

Οι μεγάλες ζημιές στην πόλη και οι χιλιάδες των θυμάτων της επίθεσης δεν άλλαξαν την τακτική εικόνα και τις δυνατότητες των αντιπάλων. Οι Γερμανοί εξακολουθούσαν να χάνουν περισσότερα αεροπλάνα απ’ όσα κατέστρεφαν. Στις 15 Σεπτεμβρίου 1940, «μέρα της Μάχης της Αγγλίας», 61 αεροπλάνα της Λουφτβάφε χάθηκαν, επιφέροντας καίριο πλήγμα στις Γερμανικές δυνάμεις. Η απόβαση, μπροστά στις αντοχές της RAF και τις αδυναμίες των Γερμανικών μαχητικών, αναβλήθηκε για να ματαιωθεί οριστικά στη συνέχεια.

 

Στο διάστημα από τις 10 Ιουλίου έως τις 31 Οκτωβρίου η Λουφτβάφε μετρούσε 1.733 απώλειες αεροσκαφών έναντι 914 της RAF. Τα αποτελέσματα της Μάχης υπήρξαν καθοριστικά για την προσπάθεια των Ευρωπαίων να μπει φραγμός απέναντι στα σχέδια του Χίτλερ για τη δημιουργία της «Νέας Ευρώπης». Ήταν το πρώτο χαστούκι που ανάγκασε τον Χίτλερ να στρέψει το πρόσωπό του στην Ανατολή, όπου ο Ρωσικός λαός θα του ετοίμαζε με περισσή φροντίδα το επόμενο χτύπημα. 

Η Μάχη της Αγγλίας μπορεί να κερδήθηκε στους αιθέρες, όμως, μια τέτοια νίκη δεν θα μπορούσε να υπάρξει αν στο έδαφος δεν είχε εμπεδωθεί η πίστη στη νίκη και στις Ευρωπαϊκές αξίες που την ώρα εκείνη μόνη η Βρετανία μπορούσε να υπερασπιστεί. Το μήνυμα, όμως, είχε δοθεί και σε ολόκληρη την Ήπειρο για τη δημιουργία ενός κοινού αντιφασιστικού μετώπου που θα αναλάμβανε την υπεράσπιση της ελευθερίας των λαών της.

Η Ανάπαυλα Ιούλιος – Οκτώβριος 1940

Μακρόχρονη σιωπή ακολουθεί την πτώση της Γαλλίας. Το κανόνι σίγησε. Ο πόλεμος σταμάτησε. Η ανθρωπότης εμβρόντητος μπροστά σε μια καταστροφή τόσο απρόβλεπτη και τόσο ολοκληρωτική.

Μερικοί ειδικοί που ανέλυσαν τις τεχνικές συνθήκες της Γαλλικής ήττας, κατέδειξαν τα αποτελέσματα του κεραυνοβόλου αιφνιδιασμού, τον οποίο προκάλεσε ο συνδυασμός του αεροπλάνου και του άρματος μάχης. Όμως το ευρύ παγκόσμιο κοινό συγκράτησε μόνο τη φυγή ολόκληρων στρατιών σε κατάσταση παραζάλης την άνανδρη κατάρρευση ενός λαού που άλλοτε ήταν τόσο γενναίος και υπερήφανος. Στο προοίμιο της ανακωχής, ο νικητής είχε γράψει τα ακόλουθα: 

Η Γαλλία ύστερα από ηρωική αντίσταση που εκδηλώθηκε με συνεχή σειρά αιματηρών μαχών, ηττήθη και κατέρρευσε. Η Γερμανία δεν επιθυμεί να δώσει στους όρους της ανακωχής χαρακτήρα ταπεινωτικό για ένα τόσο γενναίο αντίπαλο… Ο κόσμος αγνόησε αυτή την εκδήλωση τιμής προς τα Γαλλικά όπλα. Για πολλά χρόνια επικρατούσε η ιδέα, πως η Γαλλία δεν πολέμησε. Μια μερική αλήθεια έγινε απόλυτη αλήθεια που βάρυνε πολύ και βαραίνει ακόμη για την ηθική στάση του Γαλλικού έθνους.

Ο Hitler ζει μέρες αποθέωσης. Η νίκη του είναι πλήρης. Πρώτα πάνω στον εχθρό που τον μισούσε, αυτή την μισοπεθαμένη Γαλλία που βρίσκεται πια στη διάθεσή του. Έπειτα πάνω στους στρατηγούς του, που όλοι του είχαν μιλήσει για έναν φοβερά ισχυρό αντίπαλο, για ένα μακροχρόνιο πόλεμο, για μια τεράστια σπατάλη αίματος. Ο θρίαμβος τον γεμίζει ευδιαθεσία, σχεδόν αγαθότητα. Εγκατέλειψε το σκυθρωπό σταθμό διοίκησης στη Ρηνανία, για να έρθει να εγκατασταθεί σ’ ένα χωριό της Γαλλοβελγικής μεθορίου, το Μπρυλύ-ντε-Πες, δίπλα στο Ροκρουά.

 

Τώρα που είχε πάρει πια εκδίκηση, μπορεί να ξεκουραστεί λίγο και να πάρει ανάσα. Με δυο παλιούς συντρόφους του στο στρατό, επισκέπτεται τα πεδία των μαχών του 1914 – 1918, τις Φλάνδρες, την Καμπανιά, όπου έζησε το μαρτύριο του απλού φαντάρου. Ύστερα εγκαταλείποντας το Μπρυλύ-ντε-Πες που το επίπεδο τοπίο του δεν εμπνέει τον ρομαντισμό του, εγκαθίσταται στον Μέλανα Δρυμό, κοντά στο Φρόυντενστατ. Η Αλσατία που κατακτήθηκε, ξαναβρίσκεται στην πόρτα του. 

Την επισκέπτεται κι εκστασιάζεται μπροστά στο Γερμανικό χαρακτήρα της κι εκφράζει τη συμπόνια του για τους πληθυσμούς που επιστρέφουν από την γαλλική αιχμαλωσία τους στο Περιγκόρ. Στο Strasbourg η πλατεία Κλεμπέρ γίνεται AdolfHitlerπλάτς και στη Μυλούζη, προκαλώντας κάποια χαμόγελα, η ίδια τιμή γίνεται στην οδό ντυ Σωβάζ (του Άγριου). Το Vichy θα διαμαρτυρηθεί για την επαναπροσάρτηση, χωρίς συνθήκη, των δύο επαρχιών ύστερα εναντίον της απελάσεως του Γαλλόφωνου πληθυσμού της Lorraine. Ο Hitler δεν σκοτίζεται. 

Οι βλέψεις του προχωρούν πολύ πιο μακριά από την ανάκτηση της παλιάς Γερμανίας του 1871. Εκτός από το Metz και το Strasbourg λογαριάζει να ξαναπάρει τις παλιές Γερμανικές πόλεις του Βερντέν και της Τουλ. Θέλει να περιλάβει στα σύνορα του Reich τους Γερμανούς της θάλασσας, τους Ολλανδούς και να αποκαταστήσει τη Bουργουνδία στο Γερμανικό της χαρακτήρα, εγκαθιστώντας εκεί Γερμανικές αποικίες, που θα προσέφεραν οι πληθυσμοί της Τρανσυλβανίας και του Τυρόλου, που είχε ήδη ανακτήσει. 

Όμως θα ήταν πρόωρο να αποκαλύψει τα απώτερα αυτά σχέδια. Πρέπει πρώτα η Αγγλία να ζητήσει ειρήνη. Σ’ αυτό το σημείο ο Hitler δεν έχει καμιά αμφιβολία. Οι Άγγλοι είναι ρεαλιστές. Έχασαν το ηπειρωτικό τους ξίφος, τον Γαλλικό στρατό. Δεν έχουν να περιμένουν τίποτα από την Αμερική, που ο προηγούμενος πόλεμος την είχε κάνει να αντιπαθεί κάθε είδος επέμβασης στην Ευρώπη. Δεν έχουν τίποτα να περιμένουν απ’ τη Ρωσία: Η Ρωσία βλέπει με δάκρυα στα μάτια τις μεγάλες μας επιτυχίες, όμως η δύναμή της δεν της επιτρέπει να κτυπήσει τη Γερμανία και ο Molotov έσπευσε να συγχαρεί τον Führer για τη νίκη του εναντίον της Γαλλίας. 

Η Αγγλία λοιπόν είναι μόνη και θα έπρεπε να έχει παραφρονήσει για να συνεχίσει τον αγώνα, τη στιγμή που ξέρει, πως ο Adolf Hitler δεν θέλει να καταστρέψει ούτε το εμπόριό της ούτε την αυτοκρατορία της. Η Αγγλία, λέει στον Jodl, θα έχει την ειρήνη όποτε την θελήσει· αν την ζητήσει, εγώ είμαι έτοιμος… Το μόνο πράγμα που περιμένει απ’ αυτήν είναι ν’ αφήσει ελεύθερα τα χέρια της Γερμανίας για την αναδιοργάνωση της Ευρώπης και την επέκταση προς την Ανατολή.

Ολόκληρο το μήνα Ιούνιο στην Αγγλία δεν πέφτει ούτε μια βόμβα, τον Ιούλιο η αεροπορική δράση εξακολουθεί να περιορίζεται σε επιθέσεις εναντίον των λιμένων. Ο Hitler αναγγέλλει μερική αποστράτευση του Γερμανικού στρατού με τη διάλυση 35 μεραρχιών και διατάσσει να δοθούν εντολές στις διπλωματικές του αντιπροσωπείες να μην αποκρούουν κρούσεις Βρετανών πρακτόρων. Οι συζητήσεις του με το φιλικό του περιβάλλον περιστρέφονται όλες γύρω στο ίδιο θέμα: οι Άγγλοι θα διαπραγματευθούν· η εκστρατεία στη Δύση τελείωσε.

Ακριβώς τότε ένα δραματικό γεγονός, η καταστροφή μέρους του Γαλλικού στόλου, έρχεται να διακηρύξει με έμφαση την απόφαση της Αγγλίας να συνεχίσει τον πόλεμο με όλα τα μέσα. Αυτόν τον Γαλλικό στόλο που είχε γίνει εφιάλτης για τους Άγγλους, το Γαλλικό Ναυαρχείο τον είχε απομακρύνει όσο μπορούσε περισσότερο από τα μητροπολιτικά ύδατα. Ένα σημαντικό τμήμα του, 2 θωρηκτά, 8 αντιτορπιλικά, το πολύ μεγάλο υποβρύχιο Συρκούφ, περίπου 200 βοηθητικά σκάφη βρίσκονται στ’ Αγγλικά λιμάνια. 

Ένα άλλο τμήμα, 1 θωρηκτό και 4 καταδρομικά υπό τις διαταγές του ναυάρχου Γκοντφρουά, είναι αγκυροβολημένα στην Αλεξάνδρεια· 1 αεροπλανοφόρο και 2 θωρηκτά βρίσκονται στις Αντίλλες. Τα δύο μεγάλα πολεμικά των 35.000 τόνων που η κατασκευή τους τέλειωνε και βρίσκονταν σε κατάσταση πλεύσεως, δραπέτευσαν από τα ναυπηγεία, τη στιγμή που οι Γερμανοί έμπαιναν στη Βρετάνη. 

Όμως το Ζαν-Μπαρ, σκάφος χωρίς εξοπλισμό ακόμα, δεν έφτασε παρά στην Casablanca, ενώ το Ρισελιέ, εφοδιασμένο ήδη με τα πυροβόλα του των 15 ιντσών, είχε φθάσει στο Dakar. Επτά καταδρομικά σταθμεύουν στο Αλγέρι και αυτό που αποκαλείται δύναμη επιδρομών, δηλαδή η ισχυρότερη μοίρα, βρίσκεται στο λιμάνι του Μερς ελ – Κεμπίρ. Είναι εκεί τα θωρηκτά Βρετάνη και Προβηγκία, το μεταγωγικό αεροπλάνων Κομμαντάν Τεστ, 6 αντιτορπιλικά της κλάσεως του Τερίμπλ, τέλος τα πολύτιμα θωρηκτά μάχης Dunkerque και Strasbourg. Αυτά κυρίως τα σκάφη δικαιολογούν τις Αγγλικές ανησυχίες. 

Αν η Γερμανία κατόρθωνε να τα προσθέσει στο Scharnhorst και στο Gneisenau, θα διέθετε τότε μία μάχιμη δύναμη ή μια πειρατική ομάδα, εναντίον της οποίας θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί το σύνολο του Αγγλικού στόλου. Το άρθρο 7 της ανακωχής και ο όρκος του ναυάρχου Darlan είναι οι μόνες εγγυήσεις που προστατεύουν τη Great Britain εναντίον αυτού του κινδύνου.

Οι συνθήκες μέσα στις οποίες αποφασίσθηκε η επιχείρηση Καταπέλτης, που απέβλεπε στο να τεθεί εκτός μάχης ο Γαλλικός στόλος, παραμένουν σκοτεινές. Το Αγγλικό Ναυαρχείο ήταν της γνώμης να μην εκτελεστεί. Ο Churchill όμως την επέβαλε. Φαίνεται πως οι στρατιωτικοί λόγοι επηρέασαν λιγότερο την απόφασή του. Κυρίως ήταν η επιθυμία να αποδείξει με μια τραγική χειρονομία τη θέληση της Αγγλίας να πολεμήσει απεγνωσμένα. Πέρα για πέρα Αγγλικός τρόπος θα πει ο έντιμος ιστορικός του Vichy Ρομπέρ Άρον, να καις τα σκάφη σου θυσιάζοντας τα σκάφη των άλλων. 

Στ’ απομνημονεύματά του ο Churchill συγκρίνει τον εαυτό του με τον Δαντόν: Τι χρειάζεται; Τόλμη… Οι συνασπισμένοι Βασιλείς μας απειλούν· ας τους απαντήσουμε ρίχνοντάς τους ένα Βασιλικό κεφάλι… Η αναλογία ανάμεσα στις δυο αυτές περιπτώσεις δεν είναι φανερή και στο σύνολο τους τ’ αποτελέσματα της επιχείρησης Καταπέλτης υπήρξαν αποτρόπαια. Ήταν όμως μια επίδειξη ενεργητικότητας και δημιούργησε τις εντυπώσεις που είχε ελπίσει ο εμπνευστής της.

Στην Αγγλία η επιχείρηση Καταπέλτης εξελίχθηκε χωρίς δυσκολία. Τα Γαλλικά πληρώματα πιάστηκαν στον ύπνο και οι απώλειες περιορίσθηκαν σ’ έναν Άγγλο νεκρό και μερικούς τραυματίες. Στην Αλεξάνδρεια ο ναύαρχος Γκοντφρουά δέχθηκε να εξουδετερωθούν τα σκάφη του που σκούριαζαν μέσα στον όρμο, χωρίς μαζούτ και με τα ουραία των πυροβόλων τους αφημένα στην ξηρά. Στο Dakar το Ρισελιέ έπαθε ζημιές, όμως δεν αχρηστεύθηκε. Στο Μερς ελ – Κεμπίρ η τραγωδία έφθασε ως τη φρικτή λύση της.

Σύμφωνα με τους όρους ανακωχής, η δύναμη των καταδρομικών προχωρούσε στο έργον του παροπλισμού της. Τα πέντε μεγάλα πολεμικά βρίσκονταν αγκυροβολημένα δίπλα – δίπλα στο μισοτελειωμένο λιμενοβραχίονα. Τα έξι αντιτορπιλικά βρίσκονταν στην άλλη πλευρά του κόλπου, κάτω από τον υψηλό λόφο που δέσποζε πάνω στο λιμάνι. Οι φωτιές στα καζάνια ήταν σβησμένες και τα πληρώματα απασχολημένα με τη μεταφορά των πυρομαχικών στην ξηρά.

Η δύναμη Η υπό την διοίκηση του ναυάρχου Somerville εμφανίσθηκε στις 3 Ιουλίου, ώρα 7 το πρωί. Περιελάμβανε 1 καταδρομικό μάχης, 2 θωρηκτά και 1 αεροπλανοφόρο. Άρχισε να ποντίζει νάρκες στο δίαυλο, ύστερα ένα τελεσίγραφο δόθηκε στο ναύαρχο Ζανσούλ από τον πλοίαρχο Σ. Χόλλαντ. Το έγγραφο αυτό διατύπωνε ορισμένες προτάσεις με το δικαίωμα εκλογής:

• Να φύγουν τα σκάφη μαζί με την Αγγλική μοίρα, για να συνεχίσουν τον αγώνα εναντίον της Γερμανίας και της Ιταλίας,
• Να κατευθυνθούν σ’ ένα λιμένα του Ηνωμένου Βασιλείου με περιορισμένο πλήρωμα και υπό Βρετανικό έλεγχο,
• Να καταφύγουν στις Αντίλλες, όπου τα Γαλλικά πολεμικά θα μπορούσε να τεθούν υπό τον έλεγχο των Ηνωμένων Πολιτειών ως το τέλος των εχθροπραξιών,
• Να αυτοβυθισθούν τα σκάφη,
• Να απορριφθούν όλες οι προηγούμενες λύσεις και στην περίπτωση αυτή ο Άγγλος ναύαρχος γνωστοποιεί πως έχει τα αναγκαία μέσα και την εξουσιοδότηση να καταστρέψει τα Γαλλικά πολεμικά σκάφη.

Στον Γάλλο ναύαρχο δόθηκε μια προθεσμία έξι ωρών για να κάνει την εκλογή του.

Ήμουν προτεστάντης κι Αγγλόφιλος, θα γράψει αργότερα ο Ζανσούλ· η προσωπική μου αντίδραση ήταν να φύγουμε με τους Άγγλους. Είχε όμως επίγνωση πως αυτό θα προκαλούσε την καταγγελία της ανακωχής και την κατοχή της Βόρειας Αφρικής. Απάντησε στον Somerville, πως θα αντέτασσε βία στη βία. Όταν δόθηκε η διαταγή ν’ ανάψουν οι μηχανές, τα πληρώματα χειροκρότησαν πιστεύοντας πως ξαναμπαίνουν στη μάχη εναντίον των Γερμανών.

Δέκα μέρες μετά την ανακωχή, οι επικοινωνίες βρίσκονταν ακόμα σε πλήρη αποδιοργάνωση. Ο Darlan είχε αποσύρει τον πρότυπο σταθμό διοίκησής του που είχε εγκαταστήσει στο Μαινταινόν, κοντά στο Paris, πρώτα στο Ρουαγιάν κι έπειτα είχε μεταφέρει τα υπολείμματα του ναυαρχείου του στο Νεράκ, μικρή πόλη των Πυρηναίων, όπου η αδελφή του είχε ένα κτήμα κατάλληλο για προσωρινό άσυλο.

 

Ο Ζανσούλ περιορίσθηκε να στείλει ένα σύντομο μήνυμα, όπου χωρίς να αναφέρει τις άλλες προτάσεις, γνωστοποιούσε, ότι ισχυρή Αγγλική ναυτική δύναμη, του είχε δώσει προθεσμία έξη ωρών για να αυτοβυθισθεί και ότι είχε την πρόθεση ν’ αντιτάξει βία. Μια απάντηση που δεν την περίμενε, του ήρθε πέντε λεπτά πριν από τον πρώτο κανονιοβολισμό: το Γαλλικό Ναυαρχείο επιδοκίμαζε τη στάση του και τον διάτασσε ν’ απόρριψη το τελεσίγραφο.

Μια στιγμή πριν ο Ζανσούλ είχε πιστέψει, πως θ’ απέφευγε την τραγωδία. Είχε αναλάβει την ευθύνη να δείξει στον Χόλλαντ τις μυστικές εντολές, με τις οποίες ήταν εφοδιασμένος κάθε διοικητής Γαλλικού πολεμικού. Ο ναύαρχος Darlan υπενθύμιζε, πως το μόνιμο καθήκον ενός διοικητού ήταν να προτιμήσει να καταστρέψει το πλοίο του, παρά να το αφήσει να πέσει σε ξένα χέρια. Ο Χόλλαντ, ένας Γαλλόφιλος αξιωματικός με Γαλλική μόρφωση, που η αποστολή του τον έκανε να νιώθει σπαραγμό, έτρεξε να συναντήσει τον Somerville. 

Ο Somerville έσπευσε να πληροφόρηση το London, πως κατείχε την απόδειξη, ότι τα Γαλλικά πολεμικά δεν κινδυνεύουν να αιχμαλωτισθούν από τον εχθρό. Οι λόρδοι του Ναυαρχείου με τη σειρά τους φάνηκαν διατεθειμένοι να δεχθούν τη Γαλλική υπόσχεση. Όμως ο Churchill ήθελε το Βασιλικό κεφάλι του. Στις 16:26 ο Somerville έλαβε το συνοπτικό μήνυμα του Churchill: Οι Γάλλοι πρέπει να αυτοβυθισθούν ή πρέπει να τους βυθίσετε πριν να νυχτώσει.

Λίγο πριν τις 17:30 ο πλοίαρχος Χόλλαντ εγκατέλειψε το Dunkerque μεταφέροντας στο ναύαρχό του την τελευταία Γαλλική άρνηση. Όταν πέρασε μπροστά από το Βρετάνη, ο αξιωματικός επιφυλακής που δεν θα ζούσε παρά μερικές στιγμές ακόμα, του απέδωσε τιμές. Οι κανονιοβολισμοί άρχισαν στις 17:54. Τα Γαλλικά πολεμικά που δεν είχαν σηκώσει τις άγκυρες, ήταν ακίνητοι στόχοι. Το Strasbourg, καθώς και τα αντιτορπιλικά Τερίμπλ, Τίγρης και Βολτά αποσπάσθηκαν από τις άγκυρές τους και βγήκαν στο πέλαγος περνώντας ανάμεσα από τις νάρκες που είχαν ποντίσει οι Άγγλοι, τις ομοβροντίες που τα πλαισίωσαν και τα αεροπλάνα που τα κατεδίωξαν. 

Το Dunkerque, επιχειρώντας τον ίδιο ελιγμό, απέτυχε, αφού έριξε 40 οβίδες εναντίον του Hood. Το Προβηγκία, βαρά χτυπημένο, έπεσε στην ακτή βάλλοντας με όλα τα πυροβόλα του. Μια οβίδα των 15 κατέστρεψε το αντιτορπιλικό Μογκαντόρ. Το Βρετάνη τέλος, χτυπημένο από την πρώτη ομοβροντία, τινάχτηκε στον αέρα. Οι βολές των πυροβόλων σταμάτησαν, όταν ο ναύαρχος Ζανσούλ έδωσε σήμα, ότι όλα τα πολεμικά του ήταν εκτός μάχης. 

Την άλλη μέρα ωστόσο, με διαταγή του Λονδίνου τρία κύματα τορπιλοβόλων αεροπλάνων δοκίμασαν μάταια ν’ αποτελειώσουν το Dunkerque που είχε πάθει ελαφρές ζημιές. Πρόσθεσαν στη δράση τους και τον περιττό πολυβολισμό των βενζινακάτων που ήταν φορτωμένες ναύτες, ανεβάζοντας τους νεκρούς του Μερς-ελ-Κεμπίρ σε 1207, από τους οποίους 977 μόνο απ’ το Βρετάνη.

Θα μπορούσε αυτή η απρόκλητη επίθεση να προκαλέσει πόλεμο μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας. Προς στιγμήν ο ωροδείκτης της μοίρας δίστασε. Ο Darlan δήλωσε: Προδόθηκα από τους εν όπλοις συντρόφους μου· δεν πίστεψαν στο λόγο που τους είχα δώσει. Με διαταγή του τα πολεμικά διακόπτουν τη διαδικασία παροπλισμού τους. Διατάσσεται γενική αντεπίθεση με το Strasbourg και τα θωρηκτά του Αλγερίου. Αποφασίζεται ο αεροπορικός βομβαρδισμός του Γιβραλτάρ. 

Ο υπουργός των Εξωτερικών Πωλ Μπωντουέν κατορθώνει να αναβληθούν τα πολεμοχαρή αυτά μέτρα και περιορίζει την αντίδραση στη διακοπή των ανύπαρκτων πια διπλωματικών σχέσεων. Όμως η μνησικακία του Γαλλικού Ναυτικού και του Γαλλικού έθνους θ’ αργήσουν να σβήσουν.

Οι Εμπόλεμοι: Δυνάμεις και Εξοπλισμός

Η Μάχη της Αγγλίας είναι, ιστορικά, η πρώτη μάχη μεταξύ αμιγώς αεροπορικών δυνάμεων. Η Λουφτβάφφε είναι, θεωρητικά, πολύ πιο ισχυρή, σε αριθμό αεροσκαφών, από την αντίπαλό της. Διαθέτει για τη Μάχη της Αγγλίας, 2.660 αεροσκάφη παντός τύπου:

· 1015 βομβαρδιστικά οριζόντιας ρίψης των τύπων Ντορνιέ Do-17, Do-172 και Do-215, Χένκελ He-111 και Γιούνκερς Ju- 88

· 346 βομβαρδιστικά κάθετης εφόρμησης Γιούνκερς Ju-87 (τα επονομαζόμενα "Στούκας")

· 903 καταδιωκτικά Μέσσερσμιτ Bf109

· 375 μαχητικά Μέσσερσμιτ Bf110

Το καλύτερο καταδιωκτικό συνοδείας των βομβαρδιστικών, που διαθέτει η Λουφτβάφφε, είναι το Messerschmitt Bf 109. Ανώτερο σε ταχύτητα και ευχέρεια χειρισμών από το Χάρικεϊν και ανταγωνιζόμενο ευθέως το Σπίτφαϊρ, έχει ένα μεγάλο μειονέκτημα: Την περιορισμένη ακτίνα δράσης του, που ανέρχεται μόνο σε 360 μίλια (600 km). Αυτό έχει ως συνέπεια να μπορεί να παραμένει, το μέγιστο, περίπου 20 λεπτά πέρα από τη Μάγχη. 

Το μικτής χρήσης καταδιωκτικό - βομβαρδιστικό Messerschmitt Bf 110 δεν μπορεί καν να συγκριθεί με τα Βρετανικά καταδιωκτικά: Είναι πολύ αργότερο και ιδιαίτερα δυσχερές στους χειρισμούς και, κατά συνέπεια, στην ευκινησία που απαιτείται για να αντιπαρατεθεί με αυτά.

Η RAF, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Γερμανικής πλευράς, διαθέτει περίπου 300 καταδιωκτικά αεροσκάφη. Η εκτίμηση αυτή είναι λάθος. Είναι αλήθεια ότι η Καταδιωκτική Αεροπορία της Βρετανίας είχε υποστεί σημαντικές απώλειες κατά τη διάρκεια απεμπλοκής των Βρετανικών δυνάμεων από το Γαλλικό έδαφος στην Δουνκέρκη. Ο Τσώρτσιλ, όμως, είχε επιβάλει ως υπουργό αεροπορικών εξοπλισμών τον, καναδικής καταγωγής, Μαξ Έικεν, γνωστότερο ως Λόρδο Μπίβεμπρουκ, μεγιστάνα του Τύπου. 

Ο Λόρδος είναι άσχετος περί τα εξοπλιστικά και ολόκληρη η RAF εξεγείρεται κατά του διορισμού του. Ωστόσο, η μεγάλη του ενεργητικότητα είναι αδιαμφισβήτητη και αποδεικνύεται και στην πράξη: Τον Μάιο το Υπουργείο ανακοινώνει στην RAF την παράδοση 325 νέων αεροσκαφών, αντί των προβλεπόμενων 261. Η αύξηση της παραγωγής δεν σταματά, ακόμη και κατά τους μήνες που η Βρετανία δοκιμάζεται σκληρά από τους βομβαρδισμούς.

Επικεφαλής της Διοίκησης Καταδίωξης (Fighter Command) είναι ο Στρατάρχης Σερ Χιου Ντάουντινγκ (Sir Hugh Dowding). Παλαιός πιλότος ο ίδιος, υποστήριξε εξ αρχής την δημιουργία 55 σμηνών καταδιωκτικών, ως ελάχιστο όριο ασφαλείας των Βρετανικών Νήσων. Δύο τύποι αεροσκαφών (εκτός των παλαιών Μπλένχαϊμ) επρόκειτο να απαρτίσουν αυτά τα σμήνη: Το Χάρικεϊν (Hurricane) και το Σπίτφαϊρ (Spitfire). 

Στην πράξη το Σπίτφαϊρ αποδείχθηκε καλύτερο και ο Ντάουντινγκ πίεσε με όλες του τις δυνάμεις για την στροφή της παραγωγής προς αυτό. Με όλες αυτές τις συγκυρίες, η Διοίκηση Καταδίωξης διαθέτει περίπου 700 καταδιωκτικά αεροσκάφη, από τα οποία πάνω από 600 είναι των δύο αυτών τύπων, διπλάσιο, δηλαδή, αριθμό από αυτόν που υπολογίζουν οι Γερμανοί κατά την έναρξη της Μάχης της Αγγλίας.

Οι Γερμανοί αγνοούν, επίσης, το βασικό αμυντικό όπλο των Βρετανών, το σύστημα έγκαιρης επισήμανσης των αεροσκαφών τους με τη βοήθεια του συστήματος που αρχικά ονομάστηκε RDF (Radio Detection Finding, Ραδιοεντοπισμός) και, αργότερα, μετονομάστηκε σε Ραντάρ. Ήταν επινόηση του Σερ Ρόμπερτ Ουάτσον - Ουάτ (Sir Robert Watson - Watt), επικεφαλής του Εθνικού Ινστιτούτου Φυσικής.

 

Το δίκτυο των σταθμών ραντάρ έφερε το όνομα "Chain Home" και συνοδευόταν από ένα ακόμη επικουρικό δίκτυο, για την ανίχνευση αεροσκαφών που πετούν χαμηλά και επονομάστηκε "Chain Home Low-Flying". Χάρη στο ραντάρ, που, το 1940, η Βρετανία είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που το διαθέτει, οι Βρετανοί μπορούν να ανιχνεύουν την τακτική των αντιπάλων και να αναπτύσσουν κατάλληλα τις δυνάμεις τους για την αντιμετώπισή τους. 

Παρά την ύπαρξη του ραντάρ, οι Βρετανοί δεν παραμελούν και το Σώμα των Παρατηρητών (Observer Corps), επειδή το ραντάρ κατοπτεύει μεν τις ακτές, δεν μπορεί, όμως, ακόμη, να κάνει το ίδιο και με τα ενδότερα της χώρας. Μια ακόμη, ζωτικής σημασίας για την έκβαση της Μάχης και την Διοίκηση Καταδίωξης υπηρεσία ήταν αυτή της αναγνώρισης εχθρικών ή φίλιων αεροσκαφών. 

Η περισσότερο χρησιμοποιούμενη μέθοδος επονομάσθηκε IFF (από τα αρχικά των λέξεων "Identification Friend or Foe", καθορισμός φίλιου ή εχθρικού (αεροσκάφους)) και βασιζόταν σε μια συσκευή, που την έφεραν μόνο τα Βρετανικά αεροσκάφη: Η συσκευή αυτή δεχόταν σήμα από μια αντίστοιχη επίγεια και το επανεξέπεμπε πολύ πιο ισχυρό. Έτσι, η επίγεια δύναμη αναγνώρισης μπορούσε, ακόμη και με ασαφή οπτική επαφή, να αναγνωρίσει, από την ισχύ του λαμβανόμενου σήματος, τα φίλια αεροσκάφη. 

Παράλληλα, επειδή προέβλεπαν ότι τα αεροδρόμια των Sector Stations θα ήταν από τους βασικούς στόχους του αντιπάλου, έχουν μεταφέρει εκεί ποσότητες από όλα τα απαραίτητα υλικά που απαιτούν οι επισκευές τους.

Οι Γερμανοί, από την πλευρά τους, διέθεταν ένα σύστημα εντοπισμού στόχων κατά τους νυκτερινούς βομβαρδισμούς, το οποίο αποκαλούσαν, λόγω του σχήματος των ακτίνων εντοπισμού, "Knickebein" (στραβό πόδι). Ωστόσο, οι πρώτες εφαρμογές του δεν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικές, και η ραδιοκατεύθυνση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως υποτυπώδης. Ως συνέπεια, οι πρώτοι από τους νυκτερινούς βομβαρδισμούς, που επιχείρησαν οι Γερμανοί, είχαν πενιχρά αποτελέσματα. 

Το σύστημα βελτιώθηκε σημαντικά, κύρια χάρη στην αλλαγή στοιχείων στις κεραίες του, ωστόσο οι Βρετανοί επινόησαν ένα σύστημα, που επονόμασαν "ασπιρίνη" και κατάφεραν να το εξουδετερώνουν, επειδή οι Γερμανοί όφειλαν να το θέτουν σε λειτουργία αρκετά πριν τα αεροσκάφη τους προσεγγίσουν τους στόχους.

Στρατηγική

RAF

Ο Ντάουντινγκ κατένειμε τις δυνάμεις της Διοίκησης Καταδίωξης σε τέσσερεις Ομάδες, τις οποίες επονόμασε Sector Stations:

· Η Ομάδα 13, με κέντρο Διοικήσεως στο Νιούκαστλ (Newcastle), ελέγχει ολόκληρη τη Βρετανία από το κέντρο και βορειότερα. Διοικείται από τον Ρίτσαντ Σολ (Richard Saul).

· Η Ομάδα 12, με κέντρο Διοικήσεως στο Τσερτς Φέντον (Church Fenton) του Νόττιγχαμ, ελέγχει τα βιομηχανικά κέντρα της περιοχής των "Midlands" και το Λονδίνο. Διοικείται από τον Σερ Τράφορντ Λι - Μάλλορι (Trafford Leigh-Mallory).

· Η Ομάδα 10 , με κέντρο Διοικήσεως στο Φίλτον (Filton) του Μπαθ, ελέγχει την Νοτιοδυτική Αγγλία. Διοικείται από τον Σερ Κουέντιν Μπραντ (Quintin Brand).

· Η Ομάδα 11, πιο σημαντική από όλες, ελέγχει την Νοτιοδυτική Αγγλία, δηλαδή την περιοχή όπου οι Άγγλοι περιμένουν την εισβολή των Γερμανικών δυνάμεων. Κέντρο Διοικήσεως έχει στο Μπίγκιν Χιλ (Biggin Hill) του Άξμπριτζ. Διοικείται από τον Σερ Κιθ Παρκ (Keith Park)

Ο ίδιος ο Ντάουντινγκ έχει ως έδρα της Διοίκησης Καταδίωξης το Μπέντλεϊ Πράιορι (Bentley Priory).

LUFTWAFFE

Ο Γκέρινγκ, αντίστοιχα, έχει κατανείμει τις δυνάμεις του σε τρεις αεροπορικούς στόλους:

· Ο Luftflotte 2 διοικείται από τον Στρατάρχη Άλμπερτ Κέσελρινγκ (Albert Kesselring), εδρεύει στις Βρυξέλλες και το κέντρο Διοικήσεώς της βρίσκεται στο Γκρι Νε απέναντι από τις Βρετανικές ακτές. Αντικειμενικοί στόχοι του βρίσκονται στη γραμμή Πόρτσμουθ - Μάντσεστερ.

· Ο Luftflotte 3 διοικείται από τον Στρατάρχη Χούγκο Σπέρρλε (Hugo Sperrle), εδρεύει στο Παρίσι και έχει κέντρο Διοικήσεως στη Ντωβίλ (Dauville). Αντικειμενικοί του στόχοι οι νότιες και νοτιοδυτικές κομητείες της Αγγλίας.

· Ο Luftflotte αριθ. 5 εδρεύει στην Νορβηγία, διοικείται από τον Πτέραρχο Στουμπφ (Stumpf) και έχει αντικειμενικούς στόχους στη βόρεια Αγγλία και στην Σκωτία.

Η Αγγλία Προετοιμάζεται να Αντιμετωπίσει την Εισβολή

Από το Calais ο Γερμανός βλέπει τις Αγγλικές ακτές. Το πρόβλημα που τον απασχολεί το καλοκαίρι του 40 είναι πότε και πώς θα αποπειραθεί να αποβιβασθεί σ’ αυτές.

Αν το είχε επιχειρήσει αμέσως μετά την Γαλλική ήττα, τα χερσαία μέσα που θα είχε να αντιμετωπίσει, θα ήταν εξαιρετικά ισχνά. Στις αρχές Ιουλίου, στην πιο απειλούμενη ακτή της Αγγλίας, στο Σαιν Μάργκαρετ’ς Μπαίη, κοντά στο Dover, ο Churchill, σε μια περιοδεία επιθεωρήσεως, δεν βρίσκει παρά τρία αντιαρματικά πυροβόλα για μια ακτή μήκους 5 μιλίων. 224.000 στρατιώτες είχαν επιστρέψει από την Dunkerque, 144.000 επαναπατρίζονται μετά τη μάχη της France, αλλά από ολόκληρο τον οπλισμό τους δεν φέρνουν πίσω παρά 9 άρματα μάχης από 600 και μια δωδεκάδα πυροβόλα από χίλια. 

Η Μεγάλη Βρετανία δεν διαθέτει παρά 786 πυροβόλα εκστρατείας, 167 αντιαρματικά πυροβόλα, 178 ελαφρά άρματα μάχης, 81 μεσαία. Στις δώδεκα όχι πλήρεις και ελλιπώς εκπαιδευμένες μεραρχίες που δεν εγκατέλειψαν την Αγγλία, προστίθενται με μια μονοκονδυλιά οι 12 μεραρχίες που συγκροτήθηκαν από τους στρατιώτες που γλίτωσαν στην Dunkerque. Οι μεραρχίες όμως αυτές θα πρέπει να επανεξοπλισθούν ολοκληρωτικά. 

Ο διοικητής της Home Force, William Ironside -που σύντομα θ’ αντικατασταθεί από τον Alan Brooke- είχε χαράξει στο χάρτη μια γραμμή αντίστασης, που ξεκινούσε από τη διώρυγα του Bristol, έφερνε γύρω το Λονδίνο, ανέβαινε προς το Γουώς, εκτεινόταν ύστερα ως τις εκβολές του Τηκς, για να καλύψει τις Μίντλαντς. Η γραμμή όμως αυτή είναι τόσο πλασματική, όσο και το φρούριο της Βρετάνης. Εξ άλλου το νησιώτικο ένστικτο υπαγορεύει την άμυνα της ίδιας της ακτής. Το να επιτραπεί στον εχθρό να εγκαταστήσει ένα προγεφύρωμα, θ’ αποτελούσε αυτοκτονία. 

Οι κινητές δυνάμεις είναι ολότελα ανεπαρκείς για να τον πετάξουν στη θάλασσα. Στις παραλίες λοιπόν αποφασίζουν να συγκεντρώσουν τα αμυντικά τους μέσα. Οι ακτές όμως που προσφέρονται για απόβαση ξεπερνούν σε μήκος τα 500 μίλια. Ο αριθμός των V.P. (Valnerable Points = Τρωτά σημεία) υπερβαίνει τα χίλια. Θα χρειάζονταν, για να οχυρωθούν όλα, απίθανες ποσότητες ναρκών, συρματοπλεγμάτων και μπετόν. 

Πρέπει να περιορισθούν σε μερικές ζώνες από το Κέετ ως το Sussex που η γειτνίασή τους με τις ακτές της ηπειρωτικής Ευρώπης τις καθιστά ιδιαίτερα τρωτές. Περίπου 70 μίλια ακτών προστατεύονται με δίκτυα συρματοπλεγμάτων, ναρκοπέδια και κατακόρυφα δικτυωτά. Οι υπόλοιπες ακτές είναι ακάλυπτες. Στο Γίββωνα διαβάζομε, πως οι Βυζαντινοί πυρπολούσαν τη θάλασσα. Η ιδέα αυτή γοητεύει τον λόρδο Χάνκεϋ, που αναλαμβάνει να εκσυγχρονίσει το υγρό πυρ δημιουργώντας την Υπηρεσία πολεμικού πετρελαίου. 

Τα πειράματα όμως δείχνουν πως χωρίς να είναι ολότελα χιμαιρική, η μέθοδος αυτή είναι τρομερά δαπανηρή. Η ιδέα αυτή όμως θα γίνει αφορμή να γεννηθεί ο ακατάλυτος μύθος της εισβολής, που επιχειρήθηκε και ανατράπηκε από καταρράκτες φλογών και οι αδιάκοπα επαναλαμβανόμενες ιστορίες για χιλιάδες απανθρακωμένα πτώματα που κάλυπταν τις ακρογιαλιές κι έκλειναν την είσοδο των λιμανιών.

Ένας από τους μονίμους φόβους των Άγγλων πατριωτών ήταν η αδιαφορία και η απάθεια του Αγγλικού λαού. Πολλά θεατρικά έργα, διάφορα μυθιστορήματα και πολυάριθμες σάτιρες περιστρέφονταν γύρω απ’ αυτό το θέμα: Τη μέρα που έκαναν απόβαση οι Γερμανοί, έπαιζα ήσυχα γκολφ. Οι στρατιώτες μας το “βαλαν στα πόδια· τα πλοία μας προσάραξαν. Τι ντροπή για την Αγγλία! Λίγο έλειψε να χαλάσει το παιχνίδι μου.

Ποτέ καμιά προκατάληψη δεν διαψεύσθηκε τόσο απόλυτα. Θα ήταν υπερβολικό να πούμε πως όλη η Αγγλία έσπευσε στα όπλα. Όμως η απόφαση να υπηρετήσουν την πατρίδα είναι καθολική. Ο Anthony Eden απευθύνει την πρώτη έκκληση στις 14 Μαΐου. Αναγγέλλει τη δημιουργία ενός σώματος Local Defense Volunteers (Τοπικής Εθελοντικής Άμυνας) που σε περίπτωση εισβολής θα έπρεπε να συμμετάσχει στην άμυνα των πόλεων και των χωριών. 

Τρεις ημέρες αργότερα τα πρώτα αποσπάσματα άρχισαν να περιπολούν στις παραλίες και σε λιγότερο από μια βδομάδα 250.000 εθελοντές είχαν υπογράψει αιτήσεις κατατάξεως. Η Dunkerque και η Γαλλική ήττα είχαν επιταχύνει τη στρατολόγηση. Τον Ιούλιο, όταν οι Locals μετονομάζονται σε Home Guards (Εθνοφρουροί) ο αριθμός τους έχει ξεπεράσει το εκατομμύριο.

Οι άνδρες υπάρχουν· χρειάζονται όπλα. Σπάνια για τον τακτικό στρατό, γίνονται σπανιότατα για την εθνοφρουρά. Μια έκκληση στο λαό έχει σαν αποτέλεσμα να συγκεντρωθούν στα αστυνομικά τμήματα καμιά εικοσαριά χιλιάδες ετερόκλιτα τουφέκια· μέσα σ’ αυτά ήταν και τα Ένφηλντ από τον πόλεμο Νοτίων και Βορείων στην Αμερική που το θέατρο Ντριούρυ Λαίην χρησιμοποιούσε στα ιστορικά έργα του και που τα προσέφερε στον βωμό της πατρίδος. Ωστόσο πρέπει όλοι οι Home Guards να κρατούν ένα πυροβόλο όπλο. 

Μερικοί ψάχνουν να βρουν λιγότερο συμβατικά πολεμικά μέσα. Ο Ντυμανιτέρο, ναυάγιο του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, γίνεται περιζήτητος εκπαιδευτής, δικηγόροι και δάσκαλοι μυούνται στη χρήση των κοκτέιλ Molotov, για να πυρπολούν τα άρματα μάχης. Άλλοι κατασκευάζουν λόγχες με σκουπόξυλα και το έντιμο σώμα της εθνοφρουράς βαφτίζεται από τη λαϊκή χλευαστική διάθεση Broomstick Army (Στρατός με τα σκουπόξυλα). Το σώμα αυτό θ’ αρχίσει έτσι, για να τελειώσει με το πυροβολικό του και τα άρματα μάχης του. 

Ο αλεξιπτωτιστής είχε γίνει το φόβητρο των Άγγλων. Οι καμπάνες των εκκλησιών αποσπώνται προσωρινά από την υπηρεσία του Υψίστου, για να μπορεί ο ήχος τους ν’ αναγγείλει τον εναέριο εχθρό. Τρομοκρατημένη από την τύχη που επιφυλάσσεται στους αεροπόρους της που θα πάθαιναν ατύχημα, η RAF προειδοποιεί την Home Guard ν’ αποφεύγει κάθε επέμβαση εναντίον αλεξιπτωτιστών, αν δεν είναι τουλάχιστον έξι, επειδή κανένα Βρετανικό αεροπλάνο δεν είχε πλήρωμα περισσότερο από πέντε άνδρες.

 

Τα αθλητικά γήπεδα καλύπτονται με πασσάλους και οι δρόμοι με τοξοειδή εμπόδια, για να εμποδιστεί η κάθοδος ανεμοπτέρων. Το ιστορικό οχυρό της Αγγλίας είναι το τείχος του πολεμικού της στόλου. Ο ρόλος όμως που μπορούν να παίξουν τα πολεμικά στην απόκρουση εισβολής, περιορίζεται από την Γερμανική αεροπορική ισχύ πάνω από τη Μάγχη και τη Βόρειο θάλασσα. Ο κύριος ρόλος μεταβιβάζεται έτσι στην RAF. Η τύχη του τελευταίου αντιπάλου που στέκεται όρθιος μπροστά στον Hitler, εξαρτάται από την κυριαρχία του ουρανού.

Στον τομέα της αντιαεροπορικής άμυνας το Munich υπήρξε σωτήριο. Η Αγγλία που είχε απότομα ξυπνήσει, δεν ξανακοιμήθηκε. Ένα ισχυρό χερσαίο σύστημα αντιαεροπορικής άμυνας είχε προετοιμασθεί για τις επιδρομές. To Observer Corps που είχε σχεδόν ατονήσει όσο επικρατούσαν οι ψευδαισθήσεις της ειρήνης, δραστηριοποιήθηκε πάλι. Τα αεροδρόμια πολλαπλασιάσθηκαν και συγκεντρώθηκαν σ’ αυτά ποσότητες υλικού που επέτρεπαν τη γρήγορη επισκευή των ζημιών ενός βομβαρδισμού. 

Το σύστημα οργανώθηκε με τη μυστική συνεργασία των Γενικών Ταχυδρομείων του Κράτους. Πρόκειται για ένα δίκτυο διαβιβάσεων που χρησιμοποιεί τις πολιτικές εγκαταστάσεις και συνδέει όλα τα όργανα που συμβάλλουν στην αεροπορική μάχη, επιτρέποντας τη συγκεντρωτική διεύθυνσή της. Είναι απαραίτητο να ξέρουμε την ύπαρξη αυτού του σχεδίου, αυτού του ευρύτατου μηχανισμού για να καταλάβουμε την εξέλιξη των μαχών που σε λίγο θα άρχιζαν στο βρετανικό ουρανό. Δεν θα πρόκειται για έναν αγώνα μερικών ιπποτών των αιθέρων. 

Οι τόσο λίγοι (So Few), για τους οποίους θα μιλήσει ο Churchill, θα έχουν από κάτω τους ένα πλήθος που πολλαπλασιάζει την αποτελεσματικότητα της δράσης τους. Θα έχουν επίσης στην υπηρεσία τους μια κεφαλαιώδη εφεύρεση. Το 1935 το Υπουργείο Αεροπορίας ζήτησε να κατατοπισθεί για την ακτίνα του θανάτου ρωτώντας, αν ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθεί εναντίον των εχθρικών βομβαρδιστικών. 

Ο Γουώτσον Γουώτ, του Εθνικού Εργαστηρίου Φυσικής, απάντησε, πως η ακτίνα του θανάτου δεν ήταν πραγματοποιήσιμη με τέτοια μορφή, ενώ αντίθετα δεν ήταν αδύνατη η επισήμανση αεροσκάφους που πετά πέρα από την ακτίνα, όπου φθάνει το ανθρώπινο μάτι, χάρη στην αντανάκλαση την ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων πάνω στην ιονόσφαιρα. Απ’ αυτή την απάντηση γεννήθηκε η Radio Direction Finding που αργότερα θ’ ανταλλάξει τα αρχικά της R.D.F με το θαυμάσιο όνομα Ραντάρ. 

Στα 1940 η Μεγάλη Βρετανία είναι το μόνο κράτος στον κόσμο που κατέχει ένα διπλό δίκτυο παρακολουθήσεως των αιθέρων· το C.H. ή Chains Home, που αντιπροσωπεύει το συνηθισμένο Ραντάρ και C.H.L., Chain Home Low – fying, εναντίον των αεροπλάνων που πετούν χαμηλά. Από τα νησιά Σέτλαντ ως την Ουαλία, οι μεγάλοι μυστηριώδεις φρουροί αγρυπνούν μόνιμα γύρω στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι άθλοι της μάχης της Αγγλίας δεν θα ήταν δυνατοί χωρίς αυτούς τους φρουρούς που παραμόνευαν.

Από τους τρεις κλάδους της αεροπορίας, αναγνωρίσεως, βομβαρδισμού και διώξεως, ο τελευταίος που αποκαλείται Fighter Command, πρόκειται να παίξει αποφασιστικό ρόλο. Ο άνθρωπος που τον διευθύνει είναι ο στρατάρχης της Αεροπορίας Sir Hugh Dowding· αξίζει ν’ ασχοληθούμε λίγο μαζί του. Ενώ έχει στις διαταγές του το πιο λαμπρό και πιο ατομικιστικό τμήμα της αεροπορίας, αυτός ο ίδιος είναι το πιο άχρωμο, το πιο παγερό πρόσωπο αυτού του όπλου. Το παρατσούκλι του Stuffy μπορεί να μεταφρασθεί με τη λέξη βαλσαμωμένος. 

Απεχθάνεται να φορά στολή, ντύνεται σαν συντηρητικός δικηγόρος του Λίνκολν’ς, του δικηγορικού κέντρου του Λονδίνου, ζει απομονωμένος, έχει τη λόξα του πνευματισμού, επικοινωνεί με τους πιλότους του που σκοτώθηκαν στη μάχη. Όμως οι τεχνικές του ικανότητες και η δύναμη της θέλησής του τον κάνουν να είναι ασύγκριτος αρχηγός. Αυτός διαμόρφωσε το Fighter Command κι αυτός θα είναι αρχηγός του κατά την περίοδο των σκληρότερων μαχών του.

Πριν από τον πόλεμο ο Stuffy είχε ζητήσει επίμονα να δοθεί προτεραιότητα στην κατασκευή καταδιωκτικών. Πίεσε μ’ όλες του τις δυνάμεις για να εκτελεστεί ένα πρόγραμμα συγκρότησης 57 στολίσκων, από τους οποίους οι 51 για τις μητροπολιτικές αεροπορικές δυνάμεις. Επέτυχε να υιοθετηθούν δύο τύποι καταδιωκτικών, Hurricane και Spitfire, και έπειτα, όταν το δεύτερο αποδείχθηκε καλύτερο, επέτυχε να στραφεί όλη η βιομηχανική προσπάθεια προς αυτό. 

Στην αρχή του πολέμου δεν μπόρεσε να κινήσει, παρά μόνο 39 στολίσκους, ανέλαβε όμως έναν επίμονο αγώνα να τους κρατήσει στην Αγγλία. Για μένα, έλεγε αργότερα, η μάχη του Λονδίνου άρχισε τον Σεπτέμβριο του 1939. Ο εγωισμός του που κατάφερε να επιβληθεί, του επιτρέπει να αντιμετωπίσει την περίοδο της μεγάλης Βρετανικής απομονώσεως με 446 καταδιωκτικά, από τα οποία 331 είναι Hurricane και Spitfire. Αυτά αποτελούσαν το ελάχιστο όριο για την άμυνα του Ηνωμένου Βασιλείου.

Δίπλα στον Dowding ο Beaverbrook. Χρειάστηκε τόλμη ο Churchill για να τον καλέσει επί κεφαλής του νεοσύστατου Υπουργείου Αεροναυτικών Κατασκευών. Ολόκληρη η RAF ξεσηκώθηκε εναντίον του υπουργείου και εναντίον του υπουργού. Το υπουργείο χώριζε την παραγωγή από αυτούς που χρησιμοποιούσαν το υλικό και ο υπουργός προκαλούσε πλήθος επικρίσεων. Καναδός την καταγωγή ο Μαξ Αίηκεν, έγινε ο Lord Beaverbrook. 

Αυτοδημιούργητος, μεγιστάνας του δημοσιογραφικού χάρτου, ιδρυτής του Daily Express, δεν είχε καμιά ειδική τεχνική κατάρτιση για να γίνει κατασκευαστής αεροπλάνων και επί πλέον ο παράφορος και ευέξαπτος χαρακτήρας του και η γεμάτη αυτοπεποίθηση αλαζονεία του προμηνούσαν τις χειρότερες συγκρούσεις με την στρατιωτική και πολιτική ιεραρχία. Ο Churchill βασίστηκε στην τρομερή ενεργητικότητά του και στην υπέροχη φαντασία του. Έπαιξε και κέρδισε. Τα αποτελέσματα της άφιξης του λόρδου Beaverbrook, θα πει αργότερα ο Dowding, δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν παρά με τη λέξη μαγικά.

 

Από το Μάιο κιόλας το Γενικό Επιτελείο πληροφορήθηκε κατάπληκτο, πως ο νέος υπουργός Αεροναυτικών Κατασκευών θα του παρέδιδε 325 καταδιωκτικά αντί των 261 που ανέφεραν οι προβλέψεις. Κατά τους δυο επόμενους μήνες ο αριθμός των παραδιδομένων αεροπλάνων θα εξακολουθούσε να είναι κατά το ένα τρίτο ανώτερος από τους προβλεπόμενους αριθμούς. Οι απώλειες της Norway, του Βελγίου και της France αναπληρώνονται με το παραπάνω. 

Στις 11 Αυγούστου, την παραμονή της αποφασιστικής μάχης, ο Sir Hugh Dowding διαθέτει 704 καταδιωκτικά, από τα οποία 620 είναι Hurricane και Spitfire, διπλάσια δηλαδή από όσα τον Μάιο. Από τακτικής απόψεως το Fighter Command κατανέμεται σε τέσσερις ομάδες. Η μία, αριθμός 10, με γενικό στρατηγείο στο Μπαθ υπερασπίζει τη νοτιοδυτική Αγγλία. Η δεύτερη, αριθμός 13, με γενικό στρατηγείο στο Νιουκάστλ-ον-δη-Τάυν υπερασπίζει τη Σκωτία και τις αγγλικές κομητείες του Βορρά. 

Η τρίτη, αριθμός 12, με γενικό στρατηγείο στο Νόττινγκαμ, υπερασπίζει την καρδιά της εθνικής βιομηχανίας, τις Μίντλαντς. Η τέταρτη, κατά πολύ σημαντικότερη, έχει τον αριθμό 11, με γενικό στρατηγείο στο Άξμπριτζ, στο Μιντλεσέξ. Υπερασπίζει το London και τη νοτιοανατολική Αγγλία, την περιοχή που περιμένει την εισβολή.

Οι Άγγλοι πιστεύουν, πως κάποιο πρωί θα αρχίσει η εισβολή στην Αγγλία. Ο Churchill καλλιεργεί αυτή την ιδέα. Η μάχη της France τελείωσε, η μάχη της Αγγλίας αρχίζει. Οι λόγοι που εκφωνεί είναι πρόκληση, άλλοτε χονδροειδής – Σας περιμένουμε κι εμείς και τα ψάρια και άλλοτε επική – Θα πολεμήσουμε στις παραλίες μας, θα πολεμήσουμε στους λόφους μας, θα πολεμήσουμε στις πόλεις μας και τα χωριά μας και δεν θα παραδοθούμε ποτέ. 

Η θέση του είναι πάντα η ίδια: η Γερμανία δεν θα έχει κερδίσει τον πόλεμο, παρά μόνο όταν θα έχει υποτάξει την Αγγλία – και αυτό δεν θα το καταφέρει. Σκοπός του είναι να καταστήσει τον Αγγλικό λαό ικανό να αντιμετωπίσει τη δοκιμασία που τον περιμένει. Ελπίδα του είναι, πως η Αμερική δεν θα μείνει ουδέτερη, όταν η μητέρα της δημοκρατίας της και το λίκνο του πολιτισμού της θα υποστεί την επίθεση της ναζιστικής βαρβαρότητας. 

Κοιτάζοντας τον καθαρό ουρανό του Ιουλίου, φθάνει στο σημείο να εύχεται να τον δει να γεμίζει μαύρους σταυρούς και η κατάρρευση του Καντέρμπουρυ, της Οξφόρδης, του Westminster να μεταφέρει ως τις Ηνωμένες Πολιτείες ένα επιτακτικό σύνθημα συναγερμού. Γράφει κάθε μέρα στον Roosevelt, ζητά απεγνωσμένα όπλα, δέχεται τη δωρεά 900 παλαιών Γαλλικών πυροβόλων των 75 από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, παρακαλεί να του δανείσει 50 παλιά αντιτορπιλικά.

 

Η Αμερική είναι το άστρο, προς το οποίο δεν θα πάψει να προσανατολίζεται η σκέψη του Churchill σ’ όλη τη διάρκεια του μακρού αγώνα που διεξήγαγε μόνη της η Αγγλία. Ο ίδιος παίρνει τα μέτρα του. Είχε προβλεφθεί στην άκρη του Σαιντ-Τζαίημς Park κάτω από το γωνιακό κτίριο του Στόρευς Γκαίητ ένα καταφύγιο για τον πρωθυπουργό. Ο Winston το επισκέπτεται, το βρίσκει απαίσιο, διατάζει να το μεγαλώσουν, να του αλλάξουν τα έπιπλα, να το εφοδιάσουν με μια κάβα λικέρ και να το συμπληρώσουν με ένα διαμέρισμα για την κυρία Churchill. 

Από δω μέσα θα βγω νικητής, λέει, ή, αν κερδίσει ο Hitler, νεκρός. Ύστερα δίνει εντολή να τοιχοκολλήσουν τα λόγια της Βασιλίσσης Βικτορίας τη στιγμή που ο πόλεμος κατά των Μπόερς περνούσε δύσκολες στιγμές: Παρακαλώ να γίνει αντιληπτό, πως δεν υπάρχει απαισιοδοξία μέσα σ’ αυτό το σπίτι. Οι πιθανότητες ήττας, όποιες κι αν είναι, δεν μας απασχολούν… Για μας είναι σαν να μη υπάρχουν.

Ο Churchill δέχεται τον κίνδυνο, δεν δέχεται όμως την έλλειψη ανέσεων. Θα συνεχίσει στα battle apartments του την γεμάτη αφθονία και καλοπέραση ζωή του, θα καπνίζει τα πούρα με το μονόγραμμά του, θα συνεχίσει τα γεύματά του, που συνοδεύονται από άφθονο κρασί, τη δουλειά του μέσα στο κρεβάτι φορώντας τη χρυσοπόρφυρη ρόμπα του. Αντίθετα θα είναι πάντα έτοιμος να πάει να επιθεωρήσει ένα επικίνδυνο σημείο, να πάρει το αεροπλάνο και να πετάξει σ’ έναν ουρανό μολυσμένο από τον εχθρό, να αγνοήσει τους κινδύνους που διέτρεχε η ζωή του απ’ τον πόλεμο, κινδύνους που οι περισσότεροι αρχηγοί λαών αποφεύγουν επαίσχυντα.

Η Βρετανική αποφασιστικότητα δεν παρουσιάζει τάχα καμιά ρωγμή; Δύσκολο ερώτημα. Έτσι όπως είχαν έρθει τα πράγματα, τα άνθη της ηττοπάθειας δεν μπόρεσαν να αναπτυχθούν και κανείς δεν εμφανίσθηκε εκ των υστέρων να διεκδικήσει τα μαραμένα υπολείμματά τους. Ξέρουμε ωστόσο, πως υπήρξαν μέσα στην αριστοκρατία, στους κύκλους του μεγάλου τραπεζικού κεφαλαίου και των επιχειρήσεων. 

Στους κύκλους της Εκκλησίας της Αγγλίας, ρεαλιστικά πνεύματα που έδειχναν τη διάθεση να σκύψουν το κεφάλι μπροστά στο αναπόφευκτο και να συνάψουν τουλάχιστον μια καινούρια ειρήνη της Αμιένης, ένα είδος ανάπαυλας για την ανάκτηση δυνάμεων, με το νέο Βοναπάρτη που ξεφύτρωσε από την επικίνδυνη ηπειρωτική ακτή. Ξέρουμε επίσης, πως στα Αγγλονορμανδικά νησιά, το μοναδικό αγγλικό έδαφος που κατέκτησε η Wehrmacht, ο εισβολέας δεν έγινε δεκτός με τον ανταρτοπόλεμο που απεγνωσμένα συνιστούσε ο Winston Churchill στους Γάλλους, αλλά αντίθετα με περιποιήσεις. Ο ίδιος ο Churchill δεν έχει υπερβολικές ψευδαισθήσεις. 

Διακηρύσσει βέβαια, πως το θέμα μιας συμβιβαστικής ειρήνης δεν ετέθη ποτέ στην ημερησία διάταξη του υπουργικού συμβουλίου, όμως στον πρεσβευτή του στην Washington λόρδο Λόθιαν γράφει τα ακόλουθα: Μην πάψετε ποτέ να προσπαθείτε να εντυπωθεί στο πνεύμα του προέδρου, πως, αν η χώρα μας υποστεί εισβολή και καταληφθεί, θα σχηματισθεί μια κυβέρνηση Quisling, για να επιβάλει την ειρήνη, περιορίζοντας την Αγγλία στο ρόλο ενός Γερμανικού προτεκτοράτου…

 

Για να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο που μπορεί να προέλθει από μια λιποψυχία των ανωτέρων στρωμάτων, ο Churchill στηρίζεται στη νησιώτικη περηφάνια των μαζών, σ’ αυτή την ανθεκτικότητα που μια ιστορία αιώνων είχε διοχετεύσει στις φλέβες του Αγγλικού λαού. Δείχνει πως νιώθει υπερβολική εμπιστοσύνη, για να επιτύχει να την μεταδώσει. Ξέρει όμως καλύτερα από κάθε άλλον, πως μερικές χιλιάδες αλεξιπτωτιστές που θα κατέβαιναν στα αεροδρόμια ανοίγοντας το δρόμο για μια αεροπορική εισβολή. 

Θα μπορούσαν να δημιουργήσουν στην Αγγλία συνθήκες ανάλογες μ’ αυτές που επέφεραν μέσα σε λίγες ώρες την αποδιοργάνωση της Ολλανδικής άμυνας και μέσα σε μερικές μέρες την παράδοση της Ολλανδίας. Κάθε πρωινό που τελειώνει χωρίς να φέρει την απόβαση, είναι μια ευλογημένη ανατολή.

Ενώ ο Churchill χαιρόταν κι απορούσε για την ανάπαυλα που του παρέχεται, ο Hitler αρχίζει να υποπτεύεται το είδος του Βρετανικού ρεαλισμού. Αν η Αγγλία δεν αποφασίζει να ζητήσει ειρήνη, θα πρέπει να την αναγκάσει με τα όπλα. Αυτό δημιουργεί μια καινούρια και απρόβλεπτη κατάσταση. Για πολύ καιρό κανένας δεν παραδεχόταν, πως ο Hitler έφθασε ως το στενό του Calais, χωρίς να έχει αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο μιας εισβολής στην Αγγλία. 

Και όμως αυτό το απίθανο πράγμα είναι πραγματικότητα. Ο άνθρωπος, του οποίου η φαντασία είχε γεννήσει τα πιο καταπληκτικά σχέδια, περιλαμβανομένου και αυτού το οποίο προέβλεπε ένα νέο εμφύλιο πόλεμο μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες, που θα τον προκαλούσαν οι Γερμανικής καταγωγής πληθυσμοί, δεν είχε σκεφθεί ποτέ, πως οι στρατιώτες του θα μπορούσαν να πατήσουν το πόδι τους στις παραλίες του Kent, σε απόσταση 30km από το Calais! Δεν είχε κάνει καμιά απολύτως προετοιμασία, για να το επιτύχει.

Στις 9 Οκτωβρίου 1939, η υπ’ αριθμ. 6 διαταγή του, μεταξύ των σκοπών της επίθεσης εναντίον της Γαλλίας, ορίζει την κατάκτηση μιας ικανοποιητικής βάσης για τις αεροπορικές και ναυτικές επιχειρήσεις εναντίον της Αγγλίας· η λέξη χερσαίες λείπει. Στις 21 Μαΐου, την ημέρα που τα θωρακισμένα φθάνουν στην Abbeville, ο αρχιναύαρχος Raeder εφιστά την προσοχή του επί της ανάγκης να προετοιμάσει για κάθε ενδεχόμενο το σχέδιο μιας απόβασης: 

Ο Führer, εκμυστηρεύεται στον αρχηγό του επιτελείου του ναύαρχο Σνίβιντ, δεν πιστεύει σ’ ένα τέτοιο ενδεχόμενο και δεν ενδιαφέρεται καθόλου γι’ αυτό. Στις 20 Ιουνίου ο Raeder επαναλαμβάνει την προσπάθειά του αλλά και πάλι αποτυγχάνει.

Στις 2 Ιουλίου επί τέλους ένα σημείωμα του Γενικού στρατηγείου του Hitler αναφέρει για πρώτη φορά την επιχείρηση Θαλάσσιος Λέων. Ο Führer αποφάσισε, ότι υπό ορισμένες συνθήκες, από τις οποίες κυριότερη είναι η κυριαρχία του αέρος, είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί μια απόβαση στην Αγγλία. Οι σχετικές προετοιμασίες πρέπει να αρχίσουν αμέσως. Πρέπει να σημειωθεί, ότι πρόκειται για θεωρητικές προετοιμασίες εν όψει μιας υποθετικής δράσης…

Οι επιτελικές συσκέψεις αρχίζουν αμέσως με θέμα ένα τέτοιο ενδεχόμενο, όμως, πράγμα περίεργο, ο Hitler αδιαφορεί γι’ αυτές. Όταν επρόκειτο να γίνει η απόβαση στη Norway, ρύθμιζε την παραμικρή λεπτομέρεια, συζητούσε τις κινήσεις κάθε σκάφους και τους στόχους κάθε λόχου… Όταν επρόκειτο να εισβάλει στο Βέλγιο, σχεδίασε κι οργάνωσε μόνος του την κατάληψη του οχυρού Eben-Emael και τον αιφνιδιασμό του Albert Canal. Τώρα πρόκειται για την κατάκτηση της Αγγλίας, για την επιχείρηση δηλαδή, στην οποία είχε επιτύχει ο Καίσαρ, αλλά είχε αποτύχει ο Ναπολέων. Σ’ αυτήν ο Hitler δεν αποδίδει παρά μια ασήμαντη και βαριεστημένη προσοχή!

Στη ρίζα αυτού του παράδοξου φαινομένου, βρίσκεται η επιμονή του να περιμένει ένα μήνυμα ειρήνης από τους Άγγλους. Στις 16 Ιουλίου η διαταγή υπ. αριθ. 16 αρχίζει έτσι: Επειδή η Αγγλία, παρά την απελπιστική της θέση, δεν δίνει κανένα δείγμα κατανοήσεως, απεφάσισα να προετοιμάσω εναντίον της μια χερσαία επιχείρηση και, αν είναι απαραίτητο, να την εκτελέσω… Αυτό το αν είναι απαραίτητο, προερχόμενο από άνθρωπο με σκέψη και λόγο τόσο κατηγορηματικό, εικονίζει την ψυχική του κατάσταση.

Η 19η Ιουλίου είναι μια ημέρα αποθεώσεως. Τα στρατεύματα παρελαύνουν κάτω από την πύλη του Brandenburg για πρώτη φορά μετά το 1871. Το Berlin είναι μια θάλασσα από λάβαρα. Στην Όπερα Κρoλλ ο Hitler εμφανίζεται μέσα σε ένα διάκοσμο θριάμβου. Εκτός από τον Göring, που έχει προαχθεί στο νεοδημιούργητο αξίωμα του Στρατάρχου του Reich, 12 ολοκαίνουργοι στρατάρχες: ο Keitel, ο Brauchitsch, ο Rundstedt, ο Bock, ο Leeb, ο Reichenau, ο Kluge, ο List, ο Βιτζλέμπεν, ο Μιλχ, ο Kesselring και ο Sperrle σχηματίζουν μια συνοδεία θριάμβου. 

Ο λόγος που εκφωνεί χαρακτηρίζεται από υποδειγματική μετριοπάθεια. Τείνει προς την Αγγλία έναν τεράστιο κλάδο ελαίας. Η συνείδηση μου με υποχρεώνει να απευθύνω μια νέα έκκληση προς τη φρόνηση της Αγγλίας. Νομίζω πως μπορώ να το κάνω, γιατί δεν είμαι ένας ηττημένος που ζητά κάτι, αλλά ένας νικητής που δεν έχει τίποτα να ζητήσει. Δεν βλέπω απολύτως κανένα λόγο για τη συνέχιση αυτού του αγώνος. Λυπούμαι για τα θύματα που προκαλεί και θα ήθελα να αποφύγω να υπάρξουν. 

Ο κύριος Churchill ίσως βρει σ’ αυτή μου την έκκληση μιαν απόδειξη, ότι αμφιβάλλω για την τελική έκβαση. Όμως ελάφρωσα τη συνείδησή μου….. Η απήχηση του λόγου αυτού είναι καταπληκτική. Για μια στιγμή ο Γερμανικός λαός πιστεύει στο θαύμα: Η Αγγλία να καταθέτει αυθόρμητα τα όπλα, νικημένη από την γενναιοδωρία του Führer…Την επομένη ο Halifax απαντά: Η Γερμανία θα επιτύχει ειρήνη, εάν εκκενώσει όλα τα εδάφη, τα οποία κατέλαβε, αποκαταστήσει τις ελευθερίες, τις οποίες κατέλυσε και δώσει εγγυήσεις για το μέλλον.

 

Από το Βερολίνο ο Hitler αποσύρεται στο Berchtesgaden. Είναι πάλι σκυθρωπός και μελαγχολικός. Απομονώνεται, συλλογιέται, κάνει μεγάλους περιπάτους με το λυκόσκυλό του, βυθίζει το βλέμμα του στο υπέροχο τοπίο, λες και ζητούσε έμπνευση από αυτό. Ξαφνικά καλεί τον Keitel: Πιστεύετε, στρατάρχα, πως αν επιτεθώ εναντίον της Ρωσίας αμέσως, θα μπορέσω να την συντρίψω πριν από το χειμώνα; Ο Keitel είναι ο τύπος που λέει πάντα ναι. Η ερώτηση ωστόσο είναι τόσο αναπάντεχη και τόσο καταπληκτική που του κόβεται η αναπνοή. 

Ο Hitler ευδοκεί να του εκθέσει το συλλογισμό του: Πρέπει να βρεθεί μια εξήγηση στην απίθανη στάση της Αγγλίας. Αν η Αγγλία μείνει μόνη της αντιμέτωπη με τη Γερμανία, είναι χαμένη και το ξέρει. Για να εξακολουθεί να επιμένει, θα πει πως λογαριάζει να βρει έναν σύμμαχο. Ποιον; Την Αμερική; Όχι: η Αμερική είναι ανίκανη να κάμει πόλεμο. Δεν μένει παρά η Ρωσία. Κι επειδή η Αγγλία ελπίζει και περιμένει την επέμβαση της Ρωσίας, εξακολουθεί να απορρίπτει τις γενναιόδωρες προτάσεις της Γερμανίας. 

Αν λοιπόν συντριβεί η Ρωσία, θα λυθούν όλα τα προβλήματα. Η Αγγλία χάνει το ηθικό στήριγμα που την κάνει άκαμπτη και η Γερμανία παίρνει το ζωτικό χώρο, τον Lebensraum, για τον οποίο αγωνίζεται. Το μόνο ζήτημα που τίθεται, είναι ζήτημα ημερολογίου. Εκείνος, ο Hitler, θέλει μόνο αστραπιαίους πολέμους. Μπορεί τάχα να συντρίψει τη Ρωσία πριν από το χειμώνα; Σ’ αυτό αποκλειστικά το σημείο ζητά την γνώμη του αρχηγού της διοίκησης της Wehrmacht.

Μόλις επαναφέρεται έτσι στο δικό του πεδίο, ο Keitel παίρνει ανάσα. Ο Ιούλιος τελειώνει. Ολόκληρος ο στρατός έχει αναπτυχθεί στη Δύση και χρειάζονται τουλάχιστον έξι εβδομάδες, για να στραφεί προς την Ανατολή. Η εκστρατεία της Ρωσίας δεν θα ήταν λοιπόν δυνατόν να αρχίσει πριν από το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου. Θα έπεφταν έτσι αμέσως στην Schlammperiode, την περίοδο της λάσπης. Όσο αδύνατος κι αν ήταν ο Ερυθρός Στρατός, οι αποστάσεις και οι κακοί δρόμοι απέκλειαν την ελπίδα συντριβής του πριν από το μεγάλο κρύο.

Δυο μέρες, αφού άκουσε αυτή τη γνώμη, στις 31 Ιουλίου, ο Hitler καλεί στο Μπεργκχόφ τους αρχηγούς του στρατού και του στόλου. Ο λόγος δίδεται στον αρχιναύαρχο Raeder που αναπτύσσει ορισμένες απαισιόδοξες απόψεις σχετικά με την απόβαση, προσδιορίζει την 13η Σεπτεμβρίου σαν την πιο κοντινή, κατά τη γνώμη του, ημερομηνία και υποβάλλει την ιδέα να αναβληθεί η επιχείρηση για το 1941 υπογραμμίζοντας, πως ο Μάιος και ο Ιούνιος είναι πολύ ευνοϊκότεροι από τις αρχές του φθινοπώρου. 

Αντί να αντιδράσει στη χλιαρότητα του ναυάρχου του ο Hitler, δηλώνει πως οι Άγγλοι μπορεί να ηττηθούν σ’ ένα η δυο χρόνια με τον υποβρυχιακό και τον εναέριο πόλεμο. Έπειτα απότομα παύει ν’ ασχολείται με την Αγγλία και ρίχνεται στη Ρωσία. Ο τόνος, αλλάζει. Η αδιαφορία μεταβάλλεται σε πάθος. Ο Hitler επαναλαμβάνει τη σκέψη που ανέπτυξε στον Keitel. Το κλειδί για όλα είναι η συντριβή της Ρωσίας. Όσο πιο γρήγορα, τόσο το καλύτερο. Θα μπορούσε σχεδόν να είχε γίνει και το 1940. Αφού όμως η εποχή, είναι πολύ προχωρημένη, η επίθεση θα γίνει την άνοιξη του 1941.

 

Θα συμμετάσχουν 120 μεραρχίες, ενώ 60 θα φρουρούν τη Δύση – πράγμα που οδηγεί στη δημιουργία 20 νέων μεραρχιών και όχι στη διάλυση 35, όπως είχε προβλεφθεί. Οι προετοιμασίες θα αποκρύβουν με τη δράση της Wehrmacht στη λεκάνη της Μεσογείου, καθώς και από την επιδεικτική συνέχιση της εφαρμογής του σχεδίου απόβασης της στην Αγγλία. Μετά την εκμηδένιση του ρώσικου στρατού, το Μπολσεβίκικο κράτος θα καταλυθεί και η Ρωσία θα διαμελισθεί…

Όλα όσα αναφέρονται παραπάνω προκύπτουν από τις πιο άμεσες και διασταυρωμένες μαρτυρίες: την κατάθεση του Keitel στη Nuremberg, το Ημερολόγιο του Halder, την αφήγηση του Groener, του ιστοριογράφου του Ανωτάτου αρχηγείου της Wehrmacht κ.λ.π. Καμιά συζήτηση δεν έγινε γύρω απ’ αυτό το σχέδιο που ανέτρεπε τα δεδομένα του πολέμου και άνοιγε μπροστά στη Γερμανία μιαν άβυσσο κινδύνου. 

Σαράντα οκτώ ώρες πριν, ο Brauchitsch είχε πει στον Halder: Πρέπει να διατηρήσουμε τη φιλία μας με τη Ρωσία. Και ο ένας και ο άλλος ήταν παρόντες στο Μπεργκχόφ, αλλά δεν μίλησαν. Δεν ήταν πια δυνατή η συζήτηση με τον Hitler. Αν, θα πει αργότερα ο Göring, ένας στρατηγός είχε σηκωθεί για να πει στον Führer, πως αποδοκίμαζε μια από τις ιδέες του, όχι μόνο θα είχε τουφεκιστεί, αλλά θα τον θεωρούσα και θεότρελο…

Η συγκέντρωση της 31ης Ιουλίου έχει βασική σημασία για την ερμηνεία των γεγονότων που θ’ ακολουθήσουν. Ο πόλεμος θα διευρυνθεί και θα διαφοροποιηθεί. Συνταρακτικά γεγονότα θα κάμουν τον κόσμο να μείνει με κομμένη την ανάσα, όμως αυτή η επιβλητική και αιματοβαμμένη εικόνα δεν θα είναι, σύμφωνα με τα λόγια του Hitler, παρά ένα τεράστιο καμουφλάρισμα. Ή, το πολύ – πολύ, μια αλληλλοδιαδοχή από ενέργειες δευτερεύουσες. Η σκέψη του Hitler έχει ακλόνητα προσανατολισθεί: κάθε τι που δεν προετοιμάζει την εκμηδένιση της Ρωσίας έχει στα μάτια του δευτερεύουσα σημασία.

Ανάμεσα στην Αγγλία και τη Ρωσία υπάρχει μια άλλη κατεύθυνση, η Μεσόγειος. Η είσοδος στον πόλεμο της Ιταλίας μετέτρεψε την περιοχή αυτή σε θέατρο επιχειρήσεων, όπου οι πρώτοι πυροβολισμοί αντήχησαν στις 11 Ιουνίου, όταν τα παλιά θωρακισμένα αυτοκίνητα Ρολς – Ρους, του συνταγματάρχη Κομπ, συνέλαβαν 70 Ιταλούς αιχμαλώτους που δεν ήξεραν καν πως ο Duce τους, είχε μπει στον ποταμό του αίματος. Ταυτόχρονα η ναυτική μοίρα της Αλεξάνδρειας έβγαινε στο πέλαγος και συνελάμβανε ιταλικά πλοία συνολικού εκτοπίσματος 130.000 τόνων. Η Αγγλική υπεροχή είχε εκδηλωθεί στην ξηρά, όπως και στη θάλασσα.

Ωστόσο οι στρατηγικές θέσεις της Ιταλίας είναι εξαίσιες. Χάρη στη Σικελία στραγγαλίζει τη Μεσόγειο. Χάρη στη Ρόδο δεσπόζει στην ανατολική λεκάνη. Η Μάλτα που είχε παραμεληθεί επί τόσα φιλειρηνικά χρόνια, βρίσκεται στη διάθεση μιας από αέρος επίθεσης, αφού δεν έχει παρά παλιά διπλάνα Γκλώτσεστερ Γκλαντιαίητορ που ειρωνικά τα είχαν βαφτίσει Πίστις, Ελπίς, Αγάπη.

 

Στην Ανατολική Αφρική, η Ιταλία διαθέτει την 1η Ιουνίου 91.204 άντρες του μητροπολιτικού στρατού και 199.273 ιθαγενείς στρατιώτες, ενώ οι Άγγλοι δεν έχουν να αντιπαρατάξουν παρά 22.000 άντρες διασκορπισμένους στο Σουδάν, στη Σομαλία και στην Κένυα. Στη Βόρεια Αφρική η ανακωχή της Ρώμης επιτρέπει στο στρατάρχη Μπάλμπο να παρατάξει απέναντι στην Αίγυπτο 14 μεραρχίες, 160.000 άνδρες, μπροστά στους 36.000 του στρατηγού Ο’Κόνορ, διοικητή της στρατιάς του Νείλου.

Ο προϊστάμενός του στρατηγός Sir Archibald Wavell, καλύπτει με το Αρχηγείο Μέσης Ανατολής που διοικεί, εννέα χώρες και ένα γεωγραφικό τομέα 3.200 km, δεν έχει όμως μέσα σ’ αυτή την απεραντοσύνη παρά δύο μεραρχίες πεζικού, μια όχι πλήρη μεραρχία θωρακισμένων, 2 ανεξάρτητες ομάδες ταξιαρχιών και 1 ειδικό σώμα με 500 καμηλιέρηδες. Η Ιταλία λοιπόν μπορεί να σφίξει σε μια λαβίδα την Αίγυπτο, να κατακτήσει το Suez και να κλείσει την ανατολική έξοδο της Μεσογείου. 

Η δυτική έξοδος φέρει το τρομερό όνομα Γιβραλτάρ, κανείς όμως δεν αγνοεί την αδυναμία ενός φρουρίου περασμένης πια εποχής που το διεκδικεί και το περιβάλλει το τρίτο φασιστικό καθεστώς της Ευρώπης. Μετά την ήττα της Γαλλίας, η κατάσταση θεωρείται τόσο σοβαρή, ώστε στις 22 Ιουλίου, οι αρχηγοί του επιτελείου αντιμετωπίζουν την πλήρη εκκένωση της Μεσογείου από τις Βρετανικές ναυτικές μοίρες. Κι αυτό το καταστρεπτικό μέτρο δεν απορρίπτεται καν· απλώς αναβάλλεται. Αποφασίζουν να περιμένουν λίγο ακόμα για να δουν τι θα γίνει.

Η Γερμανία μπορεί άραγε να επέμβει σε μια τέτοια κατάσταση και να εξασφαλίσει την αποφασιστική ήττα των Άγγλων στη Μεσόγειο Θάλασσα; Ασφαλώς μπορεί. Ο πρώτος που παίρνει ανοιχτά θέση είναι ο στρατηγός Jodl. 

Συντάσσει και παραδίδει στον Führer ένα υπόμνημα με τίτλο: Να γίνει ή να μη γίνει απόβαση; Αποδεικνύει πως μια απόπειρα απόβασης στην Αγγλία είναι μια εξαιρετικά ριψοκίνδυνη επιχείρηση, πως δεν πρέπει να αποτολμηθεί παρά μόνο σε έσχατη ανάγκη και αντί τη: απόβασης αυτής, υποδεικνύει την κατάκτηση του Γιβραλτάρ, το κλείσιμο της Μεσογείου, την κατάληψη των Καναρίων και των Αζορών και την αποστολή θωρακισμένων μονάδων στη Λιβύη, για να βοηθήσουν την Ιταλία να καταλάβει το Suez. 

Ένα Μεσογειακό σχέδιο, το σχέδιο Φελίξ που αντιτίθεται ταυτόχρονα και στην Αγγλική και στη Ρωσική περιπέτεια, παίρνει σάρκα και οστά. Εν τω μεταξύ η διαιτησία του Hitler γίνεται απαραίτητη. Προετοιμάζοντας την επιχείρηση Θαλάσσιος Λέων, ο στρατός, το ναυτικό και η αεροπορία δεν καταφέρνουν να συμφωνήσουν.

Ο Brauchitsch κατάρτισε ένα ευρύτατο σχέδιο που προβλέπει τη συνεργασία της ομάδας στρατιών Α (von Rundstedt) και της ομάδας στρατιών Β (von Bock). Ο Rundstedt θα ξεκινήσει για να καταλάβει την Αγγλία με δυο στρατιές, τη 16η (Busch) και την 9η (Στράους).

- Η μια που θα επιβιβασθεί στο Τεξέλ της Βουλώνης, θα ρίξει έξι μεραρχίες σε τρεις ζώνες απόβασης: Ραμσγκαίητ – Dover, Φόλκστον – Ντάνγκερνες, Ράυ -Χάστινγκς.

- Η άλλη που θα επιβιβασθεί στη Χάβρη, θα αποβιβάσει τέσσερις μεραρχίες στον όρμο του Μπράιτον και στη νήσο Ουάιτ. Η ομάδα Β θα δώσει την 6η στρατιά (Reichenau) που θα ξεκινήσει από το Χερβούργο και θα αποβιβασθεί στον όρμο του Λάυμ δυτικά του Πόρτσμουθ. Για άλλη μια φορά θα κλείσουν οι λαβίδες της Γερμανικής στρατηγικής. 

Η ομάδα Α θα εξασφαλίσει μια βάση εξόρμησης από το Southampton ως το Γκραίηβσεντ, έπειτα αποφεύγοντας να κολλήσει στην πολυάνθρωπη περιοχή του Λονδίνου, θα ελιχθεί με την αριστερή της πτέρυγα και θα επιδιώξει την αποφασιστική μάχη στον μέσο Τάμεση προς την Οξφόρδη. 

Η ομάδα Β, αφού καταλάβει το Bristol, θα στραφεί ανατολικά και θα κυκλώσει τον κύριο όγκο των εχθρικών δυνάμεων. Υπήρχε η ελπίδα, πως οι δυνάμεις αυτές θα μπορούσε να συντριβούν γρήγορα και από τη στιγμή αυτή η ολοκληρωτική κατάληψη του Ηνωμένου Βασιλείου δεν θα ήταν παρά τυπική πια υπόθεση.

Εναντίον αυτού του σχεδίου εξεγείρεται το Ναυτικό. Δεν έχει, υποστηρίζει, ούτε τα αναγκαία μεταφορικά μέσα για να το εκτελέσει, ούτε τις αναγκαίες δυνάμεις για να το καλύψει ούτε τον απαραίτητο χρόνο για να το προετοιμάσει. Ο Raeder ζητά δέκα μέρες, για να μεταφέρει το πρώτο κλιμάκιο από 13 μεραρχίες και δεν μπορεί να αναλάβει καμιά δέσμευση για τα επόμενα κλιμάκια. 

Οφείλει να λάβει υπ’ όψη του τις απεγνωσμένες επιθέσεις του αγγλικού στόλου και τα ναρκοπέδια που πρέπει να ποντισθούν στη Μάγχη και στη Βόρειο Θάλασσα, για να καλυφθούν τα πλευρά της επιχείρησης που του εμπνέει πολύ λιγότερη εμπιστοσύνη, απ’ όσο σε στρατιωτικούς που αγνοούν τα απρόοπτα της θάλασσας. Για όλους αυτούς τους λόγους, ο αρχιναύαρχος προτείνει σημαντικό περιορισμό του μετώπου απόβασης.

 

Θα έπρεπε να αρκεσθούν ν’ αποβιβασθούν από το Μπήτσυ Χεντ ως το Dover, δηλαδή στο τμήμα των αγγλικών ακτών που αντιστοιχεί στο στενό του Calais. Αυτό αντιπροσωπεύει μόλις το ένα τέταρτο των προβλέψεων του σχεδίου του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

Ο Brauchitsch ξανανοίγει τους χάρτες του και υπερασπίζει την αντίθετη άποψη. Η απόβαση δεν έχει πιθανότητες επιτυχίας παρά μόνο αν η επίθεση εναντίον της Αγγλίας γίνει σε ευρύ μέτωπο. Οι φόβοι του ναυτικού αφαιρούν από το στρατό κάθε δυνατότητα ελιγμών, τον ρίχνουν σε βραχώδεις ακτές, τον υποχρεώνουν να ρίξει τ’ άρματα μάχης του στο ελώδες έδαφος του Kent και τον οδηγούν σε μια κατά μέτωπο σύγκρουση που θέλει να την αποφύγει. 

Αλλά και η ίδια η αεροπορία φαίνεται φοβισμένη· εννοεί να κρατήσει σε εφεδρεία τους αλεξιπτωτιστές, ενώ πρέπει να πέσουν μονομιάς πάνω στις παραλίες, για να δώσουν στην επιχείρηση ένα ξεκίνημα ραγδαίο και βίαιο. Ο στρατηγός Jodl έχει δίκιο να υποστηρίζει, πως μια απόβαση είναι επιχείρηση ριψοκίνδυνη, μόνο όμως με την τόλμη μπορεί ο κίνδυνος να περιορισθεί. Ο Hitler γίνεται διαιτητής. Και, πράγμα παράδοξο, εκδηλώνεται υπέρ της φρόνησης. Το πλάτος του μετώπου εισβολής δεν θα υπερβεί το Μπράιτον.

Η κάθοδος στη νήσο Ουάιτ, η κατάκτηση του Southampton εγκαταλείπονται. Η συμμετοχή της ομάδας von Bock και η αναστροφή της 6ης Στρατιάς διατηρούνται με επιφυλάξεις. Ο Hitler υπογραμμίζει την προκαταβολική, απαραίτητη και επιτακτική προϋπόθεση της επιχείρησης: η διαταγή εκτέλεσης του σχεδίου Θαλάσσιος Λέων δεν θα δοθεί παρά μόνον αν η RAF καταστραφεί από την Luftwaffe. Κι ακόμα θα πρέπει η τελευταία, αφού θέση την αντίπαλο της εκτός μάχης, να διατηρεί αρκετές δυνάμεις και να μείνει αξιόμαχη, για να στηρίξει τις χερσαίες δυνάμεις που θα ενεργούν στο Αγγλικό έδαφος.

Μετά το πολεμικό συμβούλιο της 31ης Ιουλίου, ο Hitler υπαγορεύει την υπ. αριθ. 17 εντολή του. Η γενική αεροπορική επίθεση εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας θ’ αρχίσει στις 5 Αυγούστου. Σκοπός της θα είναι η καταστροφή της εχθρικής αεροπορίας. Τα πλήγματα πρέπει να κατευθυνθούν εναντίον της, εναντίον των εγκαταστάσεών της στο έδαφος, εναντίον των εργοστασίων κατασκευής και επισκευής αεροπλάνων. Οι συστηματικές επιθέσεις εναντίον των πόλεων και οι τρομοκρατικοί βομβαρδισμοί απαγορεύονται.

Οι δυνάμεις που διαθέτει η Γερμανία, για να εκπληρώσει αυτό το καθήκον, είναι τρεις αεροπορικοί στόλοι. Ο ένας, Luftflotte V, με αρχηγό τον στρατηγό Στουμπφ, σταθμεύει στην Σκανδιναβία και δεν θα επέμβει, παρά μόνο στο βόρειο τμήμα των Βρετανικών νήσων. Ένας άλλος, Luftflotte II, με αρχηγό τον στρατάρχη Kesselring, σταθμεύει μεταξύ Ζουιντερζέε και Σηκουάνα, το γενικό στρατηγείο του βρίσκεται στις Brussels και ο προκεχωρημένος σταθμός διοίκησής του στο ακρωτήριο Γκρι-Νε: ο στόλος αυτός θ’ αναλάβει ειδικότερα την Αγγλία ως τη γραμμή Πόρτσμουθ – Οξφόρδη – Μάντσεστερ.

 

Ο τελευταίος, Luftflotte III, με αρχηγό τον στρατάρχη Sperrle, γενικό στρατηγείο στο Paris, σταθμός διοίκησης στην Ντωβίλλ, έχει τις βάσεις του στη Βρετάνη και στην Νορμανδία· θα κτυπήσει τις νοτιοδυτικές και δυτικές κομητείες.

Συνολικά ο αριθμός των αεροπλάνων ανέρχεται σε 2.669: 1015 οριζόντια βομβαρδιστικά (Kampfflugzeuge), Do-17, Do-172, Do-215, Hell-1, Ju-88, όλα δικινητήρια. 346 βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως (Sturzkampfflugzeuge ή Stukas), Ju-87 μονοκινητήρια. 933 καταδιωκτικά (Jagdflugzeuge), Me-109 μονοκινητήρια. 375 μαχητικά (Zerstörerflugzeuge), Me-110 δικινητήρια. 2.669 ιπτάμενες μηχανές, για να υποχρεωθεί να γονατίσει η πιο μεγάλη, η πιο υπερήφανη αυτοκρατορία του κόσμου.

LUFTWAFFE Εναντίον RAF

Εξ αιτίας των δυσμενών μετεωρολογικών συνθηκών η επίσημη έναρξη της αεροπορικής επίθεσης εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας αναβάλλεται για τις 13 Αυγούστου. Ωστόσο η πρώτη αποφασιστική ημέρα είναι η 12 Αυγούστου. Σχηματισμοί βομβαρδιστικών προσβάλλουν έξι σταθμούς ραντάρ στη νότια Αγγλία. Ο σταθμός της νήσου Ουάιτ καταστρέφεται ολότελα. Υπολογίζεται σε δεκαπέντε ημέρες ο χρόνος που χρειάζεται για την αντικατάστασή του.

Το πλήγμα είναι εξαιρετικά βαρύ. Από τις πρώτες κιόλας συγκρούσεις, το ραντάρ αποδείχθηκε ουσιαστικό όπλο της Βρετανικής άμυνας. Χάρη σ’ αυτό οι Άγγλοι βλέπουν τους επιτιθεμένους να συγκροτούνται σε σχηματισμούς πτήσης και να κατευθύνονται προς τους στόλους τους. Οι ελιγμοί, τους οποίους εκτελούν, οι παραπλανητικές προσπάθειές τους, επισημαίνονται αυτοστιγμεί από το μαγικό μάτι. Τα καταδιωκτικά απογειώνονται και αναπτύσσονται, πριν ακόμα ο εχθρός φθάσει στις απόκρημνες ακτές της Αλβιόνος. 

Όλες οι απόπειρες να καταστραφεί επί του εδάφους η αντίπαλη αεροπορία αποτυγχάνουν η μια μετά την άλλη – ενώ είχαν επιτύχει στην Poland και στη France… Αν όμως ο εχθρός αρχίζει να κτυπά τα ραντάρ, σημαίνει πως ξέρει τη σημασία τους. Και πώς θα μπορούσε να αποκρύβουν στόχοι που προδίδονται με τους μεταλλικούς τους πύργους των 300 ποδών;

Την επομένη κανένας σταθμός ραντάρ δεν προσβάλλεται. Η καταστροφή του σταθμού της νήσου Ουάιτ δεν είναι γνωστή στον εχθρό, του οποίου οι αναφορές λένε, ότι οι επιθέσεις εναντίον του δικτύου κατοπτεύσεως δεν εστέφθησαν από επιτυχία. Ένας σταθμός ραντάρ είναι στόχος περιορισμένος κι αχάριστος. Ο Göring διατάζει να επιδιωχθούν πιο ουσιαστικά αποτελέσματα.

Η 13η Αυγούστου πήρε το ένδοξο συμβατικό όνομα Adlertag (Ημέρα του Αετού). Ο πρώτος Γερμανικός σχηματισμός επισημαίνεται στις 05:30 πάνω από την Αμιένη. Ένας δεύτερος περνά την ακτή πάνω από τη Διέππη και ένας τρίτος φθάνει στο Χερβούργο. Σαν να επρόκειτο για χερσαίο ελιγμό, η επίθεση παίρνει μορφή λαβίδας, που το ένα σκέλος της πλησιάζει την Αγγλία στο ύψος του Τάμεση και το άλλο εισχωρεί στον βρετανικό εναέριο χώρο πάνω από τις εκβολές του ποταμού Σόλεντ. 

Τους στόχους αποτελούν τα προκεχωρημένα αεροδρόμια του Kent, του Χώουκιντζ, του Μάνστον κ.λ.π., καθώς και οι αεροναυτικές εγκαταστάσεις του Φάρνμπορω. Το μεσημέρι, έπειτα στις 16:00 οι γερμανικές μοίρες επανέρχονται σύμφωνα με την ίδια τακτική πραγματοποιώντας συνολικά 1485 εξόδους. Το Γερμανικό ανακοινωθέν αναγγέλλει εντυπωσιακά αποτελέσματα και υπόσχεται, πως η επίθεση θα συνεχισθεί ως τη συντριβή του εχθρού.

Στην πραγματικότητα η πρώτη αυτή μέρα είναι μια αποτυχία. Το Φάρνμπορω δεν επλήγει. Τα αεροδρόμια που δέχθηκαν επίθεση, επισκευάσθηκαν μέσα σε δέκα ώρες. Ο συντονισμός καταδιωκτικών και βομβαρδιστικών ήταν πλημμελής. Οι Γερμανοί έχασαν 45 αεροπλάνα, οι Άγγλοι 13 και μόνο 7 πιλότους. Όλες οι αδυναμίες της Luftwaffe στην αεροπορική επίθεση εναντίον της Αγγλίας εμφανίζονται από την πρώτη κιόλας στιγμή. Τα Μέσερσμιτ-109 δεν μπορούν να μείνουν παρά 20 λεπτά μόνο πέρα από την Μάγχη. 

Τα Μέσερσμιτ-110 είναι πολύ δύσκολα στους χειρισμούς, για να μπορούν ν’ αναμετρηθούν με τα Spitfire. Τα Ju-87, ήρωες των μαχών της France, παρεμποδίζονται από το φράγμα αεροστάτων, είναι ευπρόσβλητα από μια αντιαεροπορική άμυνα, που δεν χάνει την ψυχραιμία της και με την βραδύτητά τους γίνονται θύματα οποιουδήποτε καταδιωκτικού. Τα Ντορνιέ, τα Heinkel, τα Junkers-88 δεν μπορούν να μεταφέρουν παρά 500 kg βλημάτων και η ατέλεια του στοχάστρου τους δεν τους επιτρέπει ακρίβεια στον βομβαρδισμό. 

Οι νίκες στην Πολωνία και στη Γαλλία δημιούργησαν μια αυταπάτη και εξακολουθούν να την συντηρούν. Ο Göring και οι στρατηγοί του δεν καταλαβαίνουν ακόμα, πως το στοιχείο του αιφνιδιασμού χάθηκε πια και πως τώρα επιτίθενται εναντίον ενός εχθρού, εφοδιασμένου με αρκετά μέσα άμυνας. Μένουν πιστοί στις υποσχέσεις που έδωσαν στον Hitler: τα Βρετανικά καταδιωκτικά θα καταστραφούν μέσα σε δυο εβδομάδες κι έπειτα η Luftwaffe θα μετατοπίσει την προσπάθειά της στην άμεση προετοιμασία του Θαλασσίου Λέοντος.

Στις 14 Αυγούστου η κακοκαιρία επιβραδύνει τις επιχειρήσεις. Στις 15 γίνεται μια ζωηρή μάχη. Προερχόμενος από την Norway ο Luftflotte V συμμετέχει σ’ αυτήν. Οι ομάδες Luftflotte XII και Luftflotte XIII επιτίθενται εναντίον του στ’ ανοιχτά του Νιουκάστλ, με μια συγκεντρωτικότητα, που οι Γερμανοί, αγνοώντας τις δυνατότητες του ραντάρ, δεν κατορθώνουν να εξηγήσουν. Επειδή τα 109 δεν έχουν την αναγκαία ακτίνα δράσεις, τα βομβαρδιστικά συνοδεύονται αποκλειστικά από μαχητικά τύπου Μέσερσμιτ-110, των οποίων η αποτυχία επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά.

 

Τα βομβαρδιστικά ρίχνουν τις βόμβες τους στη Βόρειο Θάλασσα και καταφεύγουν μέσα στα σύννεφα, για να γυρίσουν γρήγορα στη Norway. Ο Luftflotte V δεν θα συμμετάσχει πια στη μάχη της Αγγλίας, παρά μόνο νύχτα.

Στο νότο ο αγώνας είναι αμφίρροπος. Οι εγκαταστάσεις του Λάυμπν, του Χωούκιντζ, του Μιντλγουαίηλοπ, του Ουέστ Μώλλινγκ, του Μάρτλεσαμ και του Κρόυντον έχουν υποστεί σημαντικές ζημιές. Ο Dowding διαπιστώνει με ανησυχία, πως τα προκεχωρημένα αεροδρόμια του Kent θα πάψουν να είναι χρησιμοποιήσιμα, πράγμα που θα περιορίσει την απόδοση της μαχητικής αεροπορίας. Αφήνει να αναγγελθεί στο επίσημο ανακοινωθέν, πως οι Γερμανοί έχασαν 180 αεροπλάνα, και αλλά 53 πιθανώς απολεσθέντα. 

Ο λαός πανηγυρίζει, ο πραγματικός όμως αριθμός των Γερμανικών απωλειών είναι 75 σκάφη. Οι Γερμανοί από την πλευρά τους υπερβάλλουν ακόμα πιο πολύ τις απώλειες του αντιπάλου, όχι μόνο στα ανακοινωθέντα τους, αλλά -πράγμα πιο σοβαρό- και στις συσκέψεις του γενικού επιτελείου. Ο αριθμός των Αγγλικών καταδιωκτικών που επέζησαν μετά την επίθεση υπολογίζεται σε 300. Ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει μόλις τα μισά καταδιωκτικά, απ’ αυτά που απομένουν στον Dowding!

Στις 17 Αυγούστου τα Stukas που οριστικά αποδείχθηκαν πάρα πολύ τρωτά, αποσύρονται από τις δυνάμεις επίθεσης. Στις 24 οι Γερμανοί αλλάζουν τακτική. Η αναλογία των βομβαρδιστικών σε σχέση με τα καταδιωκτικά περιορίζεται, τα πλήγματα όμως συγκεντρώνονται στους Sector Stations, σταθμούς διοίκησης της αεροπορικής μάχης. Το Μπίγκιν Χιλ, το Κένλευ, το Χόρντσερτς, το Νόρθουαιλντ, νευραλγικά κέντρα της Fighter Command, αχρηστεύονται. 

Η αγωνία προβάλλει πάλι στο Μπέντλεϋ Πράιορυ, από όπου ο Dowding διαμοιράζει τις εφεδρείες του και τροφοδοτεί τον αγώνα. Δεν ξέρει πόση ακριβώς φθορά προκαλεί στη Luftwaffe, ξέρει όμως πάρα πολύ καλά ως πιο βαθμό η δική του Fighter Command έχει εξασθενήσει. Διαπιστώνει πως το ισοζύγιο του θανάτου, η σύγκριση των αεροπλάνων που καταστράφηκαν από τη μια και από την άλλη πλευρά, τείνει να κλίνει προς όφελος του εχθρού. Αν η επίθεση εναντίον των Sector Stations συνεχισθεί με την ίδια ένταση μια βδομάδα, θα πρέπει να αποσύρει την ομάδα αριθ. 11 προς βορρά του Λονδίνου. 

Αυτό σημαίνει, πως τα Αγγλικά καταδιωκτικά θα διαθέτουν χρόνο επέμβασης αισθητά συντομότερο και πως το μειονέκτημα που αντιπροσωπεύει για την αντίπαλη αεροπορία η διάβαση της Μάγχης, θα έχει αντισταθμισθεί. Οι Γερμανοί έχουν βρει το αδύνατο σημείο του Αγγλικού θώρακος. Αρκεί να συνεχίσουν να κτυπούν στο ίδιο μέρος για να βάλουν τη RAF σε πολύ δύσκολη θέση. Για μια όμως ακόμα φορά, οι Γερμανοί αλλάζουν τακτική.

 

Η καταστροφή της Αγγλικής μαχητικής αεροπορίας, απαραίτητη προϋπόθεση για μια απόβαση, περνά σε δεύτερη μοίρα· η δίψα της εκδίκησης, η ανενδοίαστη εφαρμογή τρομοκρατίας, περνά σε πρώτη μοίρα.

Στις 24 Αυγούστου το βράδυ, μια βροχή από βόμβες πέφτει για πρώτη φορά στο London. Δεν πρόκειται για πυκνό βομβαρδισμό και έτσι πλήττονται σημεία τόσο απομακρυσμένα μεταξύ τους, όπως το Τόττενχαμ, το Λίλιγκτον, το Στέπνευ, το Λόντον Ουώλ, το Μπέθναλ-Γκρην. Πρόκειται για λάθος, αφού στόχοι της επίθεσης ήταν οι πετρελαιοδεξαμενές Ταιμσχαίβεν και τα εργοστάσια αεροπλάνων του Ρίτσμοντ. Το Κνικεμπάιν όμως, σύστημα ραδιοκατευθύνσεως των βομβαρδιστικών, δεν λειτούργησε κανονικά και τα πληρώματα έριξαν τις βόμβες τους στην τύχη. 

Ανεβασμένος στη στέγη του Ιμπέριαλ Χέμικαλ Μπύλντιγκ ο Churchill βλέπει τις πυρκαγιές να εκδηλώνονται μέσα στο London. H αντίδραση του είναι αστραπιαία: από αύριο κιόλας η Βρετανική διοίκηση βομβαρδιστικών θα ανταποδώσει το πλήγμα στο Βερολίνο.

Η νύχτα της 25ης Αυγούστου απετέλεσε για τους Βερολινέζους μια θορυβώδη έκπληξη. Η επιδρομή εκτελέσθηκε από 80 αεροπλάνα, από τα οποία 42 θα υποχρεωθούν να γυρίσουν πίσω, πριν φθάσουν στο στόχο τους. Τα πλήγματα δέχονται τρεις δρόμοι στη συνοικία της Βιλελμστράσσε, δυο βήματα από το κρεβάτι του Hitler. Καμιά εικοσαριά άτομα σκοτώνονται. Η ηθική απήχηση υπερβαίνει τις υλικές ζημιές. Αν έστω και ένα Αγγλικό αεροπλάνο κατορθώσει να διασπάσει την αντιαεροπορική μας άμυνα, αν έστω και μια βόμβα πέσει στο Berlin, είχε πει ο Göring, να μη με λένε Göring. 

Κι όμως οι Άγγλοι επανέρχονται για πολλές νύχτες συνέχεια, χωρίς το αντιαεροπορικό πυροβολικό ούτε τα καταδιωκτικά νυκτός να κατορθώσουν να καταρρίψουν έστω και ένα Αγγλικό αεροπλάνο. Οι Γερμανοί λένε πως τα εχθρικά αεροπλάνα είναι βαμμένα με αόρατα χρώματα! Τη στιγμή που οι Γερμανικές εφημερίδες διακηρύσσουν, πως η Αγγλία είναι ετοιμοθάνατη, οι Άγγλοι δείχνουν, πως κατέχουν την κυριαρχία του αέρος πάνω από την πρωτεύουσα του Μείζονος Reich. Στις 4 Σεπτεμβρίου εγκαινιάζεται η εκστρατεία της Χειμερινής Βοηθείας στο Σπορτς Παλάστ. 

Ο Hitler βρυχάται: Θέλησα να λυπηθώ τους Άγγλους. Αυτοί εξέλαβαν όμως τον ανθρωπισμό μου για αδυναμία. Απαντούν με τη δολοφονία γυναικών και παιδιών. Θα ισοπεδώσω τις πόλεις τους. Η πρώτη Αγγλική πόλη, εναντίον της όποιας ο Hitler εφάρμοσε την τρομερή απειλή του, είναι το Liverpool, που επλήγη με εμπρηστικές βόμβες και έπαθε βαρύτατες ζημιές. Η σειρά του Λονδίνου φθάνει στις 7 Σεπτεμβρίου στις 17:00. Ο αιφνιδιασμός είναι ολοκληρωτικός.

 

Η ομάδα αριθ. 11, περιμένοντας μια καινούρια επίθεση εναντίον των Sector Stations, είχε σκορπιστεί, για να την αποκρούσει. Συνοδευόμενα από 600 καταδιωκτικά, 300 βομβαρδιστικά διασπούν τα αδύνατα φράγματα της αντιαεροπορικής άμυνας του Λονδίνου. Οι βόμβες τους κατευθύνονται κυρίως εναντίον των αποθηκών πολεμικού υλικού του Γούλγουιτς και των λιμενικών εγκαταστάσεων, πράγμα που δεν επιτρέπει απόλυτα να δοθεί σ’ αυτό τον βομβαρδισμό το όνομα τρομοκρατικός (Terrorangriff), οι πολυάνθρωπες όμως γειτονικές συνοικίες υφίστανται φοβερά πλήγματα. 

Όταν νύχτωσε, ένας τεράστιος θόλος από φωτιά σχηματίζεται πάνω από τον Τάμεση, που κάνει να διαγράφεται κατά τρόπο φαντασμαγορικό η γέφυρα και ο Πύργος και ρίχνει στους δρόμους του City ανταύγειες, σαν αυτές που γνώρισε στη Μεγάλη Πυρκαγιά του 1666. Αυτή η γιγάντια λαμπάδα προσελκύει τα βομβαρδιστικά νυκτός, που, περιφρονώντας το σύστημα ραδιοκατευθύνσεως, δεν έχουν παρά να πάνε να αδειάσουν το φορτίο τους πάνω στη φλεγόμενη πόλη.

Το Βρετανικό αρχηγείο ερμηνεύει αυτόν τον πρώτο βομβαρδισμό του Λονδίνου σαν ένδειξη επικείμενης απόβασης. Πιστεύει πως επιβεβαιώνει τις σχετικές πληροφορίες που πολλαπλασιάζονται εδώ και μερικές μέρες. Οι αεροφωτογραφίες δείχνουν τη συγκέντρωση από το Amsterdam ως το Χερβούργο ενός τεράστιου στόλου ελαφρών σκαφών: 168 μεταγωγικά, 1600 μικρά μηχανοκίνητα σκάφη, 400 ρυμουλκά, 2.000 φορτηγίδες ποταμοπλοΐας, στις οποίες έχουν προστεθεί κλίμακες αποβιβάσεως. 

Η RAF κτυπά αυτή την αυτοσχέδια αρμάδα και ο ορυμαγδός των βομβών, που πέφτουν πάνω στο Calais, γεμίζει, ανακούφιση την καρδιά των πληθυσμών της παραλίας του Kent, η Γερμανική όμως αντιαεροπορική άμυνα είναι εξαίρετη και τα αποτελέσματα είναι δυσανάλογα προς τις απώλειες. Τα Γερμανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν θέσεις στις ακτές· οι Βαυαροί αλπινιστές γυμνάζονται στους βράχους του Γκρι-Νε, για να σκαρφαλώσουν στις ακτές του Φόλκεστον και του Ντώνκενες. 

Ο Standartenführer των SS, ονόματι Ντιξ, προήχθη σε αρχηγό της Αγγλικής Gestapo· δέματα ολόκληρα από αφίσες έχουν τυπωθεί, για να απειλήσουν τον αστικό πληθυσμό, πως θα υποστεί σκληρά αντίποινα, αν συμμετάσχει στις μάχες· ένας κατάλογος 2.000 ατόμων που θα συλληφθούν, έχει ετοιμασθεί· ένας άλλος κατάλογος απαριθμεί τις οργανώσεις, τεκτονικές στοές, προσκοπικές ομάδες, Αγγλικανική Εκκλησία κ.λ.π. που πρέπει να διαλυθούν ή να τεθούν σε αυστηρή επιτήρηση. Τα πάντα πραγματικά έχουν ετοιμασθεί και ρυθμισθεί για την απόβαση.

Στις 20:07, ενώ οι πυρκαγιές μαίνονται στο Λονδίνο, οι αρχηγοί του γενικού επιτελείου αποφασίζουν να δώσουν το σύνθημα Cromwell. Αυτό σημαίνει: Πιθανή απόβαση μέσα στις προσεχείς εικοσιτέσσερις ώρες. Η θάλασσα είναι ήρεμη, οι μετεωρολογικές προβλέψεις καλές, τα παλιρροϊκά ρεύματα ευνοϊκά, τα πάντα συγκλίνουν για να γίνει η 8η Σεπτεμβρίου ημέρα της ναζιστικής εφόδου.

Τα στρατεύματα ετοιμάζονται για την απόκρουση της απόβασης. Οι προσπάθειες που καταβάλλονται από τον Ιούνιο, επέτρεψαν να συγκροτηθούν 30 μεραρχίες, από τις οποίες οι 3 θωρακισμένες, μόνο 4 όμως έχουν πλήρη εξοπλισμό. Ο εξοπλισμός των άλλων 8 χαρακτηρίζεται σχετικά καλός. Οι 12 μεραρχίες φρουρούν το Ώλστερ, τη Σκοτία, τις κομητείες του βορρά και της δύσεως. Οι 13 κατανεμημένες σε δυο στρατιές πρέπει να δώσουν τη μάχη των ακτών από την Cornwall ως το Ουιώς. 

Στα βόρεια και στα νότια του Λονδίνου το 4ο και το 7ο σώμα που συγκεντρώνουν και τα δυο μαζί 2 θωρακισμένες μεραρχίες, 1 Καναδική μεραρχία, 2 Αγγλικές μεραρχίες και μερικές ανεξάρτητες ταξιαρχίες, αποτελούν τις κινητές εφεδρείες του αρχιστρατήγου Alan Brooke. Δυνάμεις σαν κι αυτές δεν θα είχαν καμιά άξια, ούτε ποιοτική ούτε ποσοτική, μπροστά στο γερμανικό στρατό ανεπτυγμένο εις τάξιν μάχης, αλλά έχουν πολλές ελπίδες επιτυχίας μπροστά σ’ ένα αποβατικό σώμα που δεν μπορεί να αναλάβει δράση, παρά μόνο προοδευτικά. Η ιδανική στιγμή για μια απόβαση έχει περάσει πια.

Στην Αγγλική μυρμηγκοφωλιά το σύνθημα Cromwell προκαλεί τεράστια αναστάτωση. Σε πολλά μέρη αρχίζουν να κτυπούν δαιμονισμένα τις καμπάνες, συγχέοντας το συναγερμό με την πραγματική αναγγελία της απόβασης. Σε πολλά χωριά στήνουν οδοφράγματα και ορισμένες τοπικές αρχές σαστισμένες, φθάνουν στο σημείο ν’ ανατινάζουν γέφυρες. Ο Churchill δίνει στην Εθνοφρουρά το ακόλουθο σύνθημα: You can take on with you (Μπορείτε ν’ αρχίσετε). Τα μέλη της συγκεντρώνονται με τις λόγχες και τα παμπάλαια τουφέκια τους και περιμένουν.

Στην πράξη ο βομβαρδισμός του Λονδίνου, η αλλαγή αντικειμενικού σκοπού της Luftwaffe, αποτελεί βαρύ σφάλμα. Ο Dowding το καταλαβαίνει αμέσως και η συμπόνια που νιώθει για το Λονδίνο δεν τον εμποδίζει να χαρεί για την ανάπαυλα που δόθηκε στα Sector Stations. Στο Γερμανικό στρατόπεδο οι δυο διοικητές των άμεσα ενδιαφερομένων αεροπορικών στόλων Kesselring και Sperrle θα το καταλάβουν κι αυτοί. 

Επιχειρούν να εξηγήσουν στον Göring, πως βρίσκονταν στο σημείο να κερδίσουν τη μάχη τους εναντίον της RAF και πως τους κατέστρεψαν κάθε πιθανότητα επιτυχίας, υποχρεώνοντάς τους να εγκαταλείψουν τους στρατιωτικούς στόχους, για να τιμωρήσουν το Λονδίνο. Αλλά ο στρατάρχης Göring βρίσκεται σε κατάσταση υστερικής υπερδιέγερσης: Πηγαίνει ο ίδιος να συναντήσει τα πληρώματα που γυρίζουν απ’ τις επιδρομές και ακούει τις διηγήσεις τους, για να συνθέσει στο ραδιόφωνο μια νερώνεια ραψωδία, με θέμα το φλεγόμενο Λονδίνο, που ενοχλεί ως και τους Γερμανούς στρατηγούς. 

Στους δυο στρατάρχες του εξηγεί, πως ο Hitler είχε μια νέα μεγαλοφυή έμπνευση, αποφασίζοντας τους τρομοκρατικούς βομβαρδισμούς που θα επιτρέψουν στους Γερμανούς να μη διακινδυνεύσουν μια απόβαση. Τις επόμενες ημέρες η απόβαση, για την οποία η Αγγλία ετέθη επί ποδός πολέμου, δεν πραγματοποιείται. Στις 11 του μηνός, το πολεμικό συμβούλιο που συνέρχεται στο Βερολίνο, διαπιστώνει, πως η εξασθένιση της Αγγλικής καταδιωκτικής αεροπορίας δεν είναι αρκετή, για να είναι δυνατό ν’ αρχίσει η επιβίβαση των δυνάμεων απόβασης. Στις 14 τα νέα είναι καλύτερα.

 

Ένα δελτίο πληροφοριών, που φθάνει δια μέσου της Γερμανικής πρεσβείας στην Washington, περιγράφει την κατάσταση στο Λονδίνο ως τραγική. Η επανάσταση υποβόσκει, ο όχλος εγκαταλείπει το Εστ Εντ, εισβάλλει στο Ουέστ Εντ και απαιτεί την παραίτηση του Churchill και άμεση ειρήνη. Απ’ τη μια στιγμή στην άλλη τα Αγγλικά νεύρα μπορεί να σπάσουν. Ο Hitler αποφασίζει ν’ αναβάλει πάλι την απόβαση για τις 17 του μηνός. 

Επειδή όμως πρέπει να γίνουν πάλι οι απαραίτητες προετοιμασίες, η απόβαση θεωρητικά αναβάλλεται για τις 27, αλλά οι συνθήκες σελήνης και παλιρροϊκών ρευμάτων δεν επιτρέπουν να επιχειρηθεί πριν από τις 8 Οκτωβρίου. Οι ναυτικοί επιμένουν να υπογραμμίζουν την παρατήρηση, πως πρόκειται για μια ημερομηνία καθυστερημένη που πέρα απ’ αυτήν έρχονται αμέσως οι Φθινοπωρινές θύελλες και ομίχλες. Ο Hitler δεν αντιδρά. Λογαριάζει πως το άστρο του θα τον απαλλάξει από τη διάβαση της Μάγχης, που τη φοβάται ακόμα πιο πολύ, επειδή οι στρατηγοί του την εγκρίνουν. 

Μεγάλες προετοιμασίες είχαν γίνει, για να εξαπολυθεί εναντίον του Λονδίνου την επομένη 15 Σεπτεμβρίου μια χωρίς προηγούμενο επίθεση. Μπορούν να ελπίζουν, πως η RAF θα δεχθεί τη χαριστική βολή προασπίζοντας την πρωτεύουσα. Πρέπει προ πάντων να ελπίζουν, πως η Αγγλία ζητώντας ειρήνη θα καταστήσει περιττή την απόβαση.

Οι Αερομαχίες

Πρώτη Φάση: 10 Ιουλίου - 12 Αυγούστου

Ως επίσημη ημερομηνία έναρξης της Μάχης της Αγγλίας δίδεται η 13η Αυγούστου 1940. Η ημέρα αυτή έχει επονομασθεί, από τους Γερμανούς, "Ημέρα του Αετού" (Adlertag). Ωστόσο, σε μια προπαρασκευαστική έξοδο, τα Γερμανικά βομβαρδιστικά επιτίθενται σε στόχους - σταθμούς ραντάρ πολύ κοντά στις ακτές ήδη από τις 12 Αυγούστου. Το αποτέλεσμα της επίθεσης είναι ανησυχητικό για τους Βρετανούς, καθώς ο προχωρημένος σταθμός ραντάρ της νήσου Γουάϊτ (Isle of Whyte) καταστρέφεται ολοσχερώς και απαιτούνται 15 τουλάχιστον ημέρες για την αντικατάστασή του.

Δεύτερη Φάση: 13 - 18 Αυγούστου

Στις 13 Αυγούστου οι Γερμανοί επιτίθενται με τρεις σχηματισμούς σκαφών. Στόχοι τους οι εγκαταστάσεις των αεροδρομίων του Κεντ, του Χόκιντζ και του Μάνστον. Στόχο αποτελεί, επίσης, και το Φάρνμπορο (Farnborough), στο οποίο υπάρχουν σημαντικές αεροναυτικές εγκαταστάσεις. Η RAF υπερασπίζει αποτελεσματικά τον εθνικό εναέριο χώρο της: Οι ζημιές στα αεροδρόμια είναι τόσο μικρές, που όλα επισκευάζονται πριν περάσουν 10 ώρες. 

Οι εγκαταστάσεις στο Φάρνμπορο δεν πλήττονται καθόλου και η Λουφτβάφφε χάνει 45 εν όλω αεροσκάφη έναντι 13 των Βρετανών (διασώζονται, όμως, έξι από τους πιλότους). Διαπιστώνεται για πρώτη φορά η αναποτελεσματικότητα των Στούκας απέναντι σε ισχυρά καταδιωκτικά, ενώ η αεράμυνα δεν χάνει την ψυχραιμία της και τα αντιαεροπορικά πυρά είναι και πυκνά και εύστοχα.

 

Ο Γκέρινγκ και οι αρχηγοί των αεροστόλων του δεν αντιλαμβάνονται αμέσως ότι είναι αδύνατος ο αιφνιδιασμός που πέτυχαν στην Γαλλία και στην Πολωνία και αυτό θα αποδειχθεί μεγάλο σφάλμα στην εξέλιξη της Μάχης. Στις 14 Αυγούστου δεν διεξάγονται επιχειρήσεις λόγω της κακοκαιρίας. Στις 15 Αυγούστου επιτίθεται για πρώτη (και τελευταία φορά, κατά τη διάρκεια της ημέρας) ο Στόλος της Νορβηγίας. Στην επίθεση δεν συμμετέχουν Μέσσερσμιτ Bf109, καθώς δεν διαθέτουν την απαιτούμενη ακτίνα δράσης. 

Τα έχουν αντικαταστήσει τα Μέσσερσμιτ Bf110, τα οποία, παρά την δύναμη πυρός τους, είναι ανίσχυρα μπροστά στα Βρετανικά καταδιωκτικά. Τα βομβαρδιστικά δεν καταφέρνουν καν να πλησιάσουν την Αγγλική ακτή: Ρίχνουν τις βόμβες τους στη θάλασσα και τρυπώνουν στα σύννεφα για να διαφύγουν. Ανεξήγητο παραμένει για τους Γερμανούς το γεγονός της έγκαιρης επισήμανσής τους και της συγκεντρωτικότητας της Βρετανικής αεροπορίας (εξακολουθούν να αγνοούν την ύπαρξη του ραντάρ). 

Στις 16 η Λουφτβάφφε επαναλαμβάνει με μικρότερη σφοδρότητα τις επιθέσεις της, αλλά στις 18 βομβαρδίζει τα αεροδρόμια στο Κένλεϊ (Kenley), στο Κρόιντον (Croydon), στο Γουέστ Μάλλινγκ (West Malling) και στο Μπίγκιν Χιλ (Biggin Hill). Το Κένλεϊ υφίσταται πολύ σοβαρές ζημιές, αλλά οι Γερμανικές απώλειες σε "Στούκας" είναι τόσο βαρειές, που αναγκάζουν την γερμανική ηγεσία να τα αποσύρει ολοσχερώς από τις επικείμενες επιδρομές.

3η Φάση: 24 Αυγούστου - 6 Σεπτεμβρίου

Από τις 19 έως και τις 23 Αυγούστου η κακοκαιρία αναστέλλει όλες τις αεροπορικές εξόδους. Η ανάπαυλα επιτρέπει κάποιες επισκευές στις πληγείσες εγκαταστάσεις, αλλά στις 24 Αυγούστου οι Γερμανοί επανέρχονται με νέα τακτική: Συγκεντρώνουν το πυρ τους σε επιλεγμένους στόχους, που είναι τα προκεχωρημένα αεροδρόμια του "Sector Station" αριθ. 11, πολλά από τα οποία υφίστανται ζημιές. Ο Ντάουντινγκ ανησυχεί πολύ σοβαρά για τις ζημιές αυτές, γιατί, αν τα αεροδρόμια αυτά αχρηστευθούν, η ακτίνα δράσης των σμηνών του θα περιοριστεί σημαντικά. 

Στις 30 Αυγούστου το Μπίγκιν Χιλ πρακτικά αχρηστεύεται, αφού υφίσταται δύο διαδοχικές επιθέσεις, με τη δεύτερη ιδιαίτερα εύστοχη. Η επίθεση εναντίον του επαναλαμβάνεται στις 31, καθώς και σε άλλα αεροδρόμια, τα οποία αχρηστεύονται προσωρινά. Ο Ντάουντινγκ αρχίζει να πιστεύει ότι οι Γερμανοί βρήκαν την αχίλλειο πτέρνα του βρετανικού αμυντικού συστήματος. Το Μπίγκιν Χιλ πλήττεται ξανά στις 5 Σεπτεμβρίου και οι βρετανικές απώλειες σε αεροσκάφη και έμψυχο υλικό έχουν αρχίσει να φθάνουν σε ανησυχητικά επίπεδα.

4η Φάση: 7 Σεπτεμβρίου και Εντεύθεν, Επίθεση κατά του Λονδίνου

Στο σημείο αυτό οι Γερμανοί διαπράττουν το μοιραίο σφάλμα: Αλλάζουν τακτική, εγκαταλείποντας τα αεροδρόμια των Sector Stations. Στόχος τους, αυτή τη φορά, είναι η ίδια η βρετανική πρωτεύουσα, το Λονδίνο. Στόχος αρκετά μακριά από την ακτή, επιτρέπει την έγκαιρη επισήμανση των επιτιθεμένων και δίνει αρκετό χρόνο στα Βρετανικά καταδιωκτικά για την αντιμετώπισή τους. Το σφάλμα αυτό είναι μοιραίο και ήταν από μόνο του αρκετό για να επηρεάσει αποφασιστικά την τελική έκβαση της μάχης. Ο Ντόουντινγκ το αντιλαμβάνεται αμέσως και νιώθει ανακούφιση.

 

Το ίδιο αντιληπτό, όμως, γίνεται και από τους Γερμανούς ηγέτες, οι οποίοι διαμαρτύρονται στον επικεφαλής Στρατάρχη Γκέρινγκ. Όμως, ο Στρατάρχης δεν τους λαμβάνει υπόψη του: Τα Γερμανικά βομβαρδιστικά, αιφνιδιάζοντας τους Βρετανούς του Τομέα 11, που δεν περίμεναν επίθεση κατά του Λονδίνου, κατάφεραν να επιφέρουν αρκετές καταστροφές στην πόλη (7 Σεπτεμβρίου) και ανάβουν τεράστιες πυρκαϊές στο λιμάνι και στο Ίστ Εντ. Εξηγεί στους υφισταμένους του ότι ο Φύρερ είχε τη μεγαλοφυή έμπνευση των τρομοκρατικών βομβαρδισμών (Terrorangriff). 

Ο ίδιος συναντά τα πληρώματα των αεροσκαφών που επιστρέφουν και συνθέτει στο ραδιόφωνο μια ομιλία, στην οποία ανταγωνίζεται τον Νέρωνα και προκαλεί ενόχληση ακόμη και στους Γερμανούς Στρατηγούς. Η πιο αποφασιστική ημέρα για την έκβαση της Μάχης ήταν η 15η Σεπτεμβρίου. Οι Βρετανοί διέθεσαν περίπου 17 σμήνη για να αντιμετωπίσουν τις Γερμανικές επιθέσεις και κατάφεραν να καταρρίψουν περισσότερα από 60 εχθρικά σκάφη, χάνοντας μόνο 13 δικά τους, χωρίς καμιά σχεδόν απώλεια ζωής. 

Από το σημείο αυτό και ύστερα έγινε αντιληπτό ότι η RAF κάθε άλλο παρά εκμηδενισμένη ήταν και η απόβαση δεν είχε πιθανότητες επιτυχίας. Ο Χίτλερ παραιτήθηκε από τον "Θαλάσσιο Λέοντα", αν και οι βομβαρδισμοί κατά του Λονδίνου και άλλων Βρετανικών πόλεων θα συνεχισθούν μέχρι τον Οκτώβριο. Σταδιακά οι βομβαρδισμοί θα σταματήσουν, καθώς η Γερμανική Αεροπορία απασχολείται (και αναλώνεται) στο Ανατολικό μέτωπο.

Hitler : «Θα Περιμένω την Άνοιξη»

Η 15η Σεπτεμβρίου, που έμελλε να ορισθεί σαν επέτειος της μάχης της Αγγλίας, αρχίζει μ’ ένα ολόλαμπρο πρωινό. Όλες οι αναμνήσεις που συγκέντρωσαν, για να αναπαραστήσουν την ιστορική αυτή μέρα, βεβαιώνουν, πως επικρατούσε στη φύση η γαλήνη που τόσο συχνά απλώνεται τις παραμονές του φθινοπώρου. Ο ήλιος ανέτειλε πάνω σε μια θάλασσα χωρίς την παραμικρή ρυτίδα. 

Στη Μάγχη προς το Dover, το Χέυθ, το Χάστινγκξ οι επανειλημμένοι βομβαρδισμοί και τα κουβαριασμένα συρματοπλέγματα δημιουργούν τοπία, όμοια με τα πεδία των μαχών της ηπειρωτικής Ευρώπης, οι σκοποί του Observer Corps όμως, που θ’ αναλάβουν την πρωινή τους βάρδια δεν θα ξεχάσουν ποτέ το κελάηδημα των πουλιών.

Λίγο πριν από τις 11 ο Churchill περνά από περιέργεια από το Ώξμπριτζ, σταθμό διοίκησης της ομάδας αριθ. 11. Α! λέει, αυτή η κυριακάτικη μέρα είναι όπως στο Waterloo, τι συμβαίνει, κύριοι; -Προς το παρόν, απαντά ο Νεοζηλανδός Κέιθ Park, διοικητής της ομάδας, δεν συμβαίνει τίποτα. -Σερ, επεμβαίνει ένας άλλος αξιωματικός, ο Χάρκουρτ Smith, απαγορεύεται το κάπνισμα. Το σύστημα αερισμού δεν αντέχει τον καπνό και υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς.

 

Πρόθυμα ο Churchill πετάει το πούρο του και το πατάει για να σβήσει, χωρίς να φαντασθεί, πως θα το μάζευαν και θα το κορνιζάριζαν, για να γίνει μασκότ του σταθμού διοίκησης ως ο τέλος των εχθροπραξιών. Κοιτάζει με περιέργεια τη λειτουργία του Γραφείου Επιχειρήσεων που είναι διευθετημένο σαν θεατράκι με σκηνή, πλατεία και εξώστη. Σειρές από πολύχρωμες λάμπες δείχνουν τη θέση και τη διαθέσιμη δύναμη των σμηνών. Είκοσι πέντε γυναίκες, οι WACs, με γαλάζια πουκάμισα, μετακινούν με ράβδους μικρές, μεταλλικές πλάκες πάνω σ’ ένα πίνακα κατευθύνσεως. 

Ολόκληρη η άμυνα του Λονδίνου συγκεντρώνεται εδώ.Τη στιγμή που ο Churchill ήταν έτοιμο; να φύγει, ένα κόκκινο σήμα τον καθηλώνει. Μια τηλεφωνική συσκευή μιλά. Ένας σχηματισμός αεροπλάνων περνά τις γαλλικές ακτές προς τη Διέππη, κατευθυνόμενος προς το Νιουχέιβεν. Η μάχη της 15ης Σεπτεμβρίου έχει αρχίσει. Οι Άγγλοι αμέσως αποκτούν την υπεροχή. Οι δυνάμεις τους βρίσκονται εν πτήσει, όταν ο εχθρός περνά την παράκτια γραμμή… 

Πέντε σμήνη Spitfire απογειώνονται απ’ το Καντέρμπουρυ, το Dover, το Μαίντστον και εγκλωβίζουν τα καταδιωκτικά. Έξι αλλά σμήνη που έρχονται από τα βόρεια του Λονδίνου, τα αντικαθιστούν. Τα Me-109, μόλις συμπληρωθούν τα είκοσι λεπτά που μπορούν να μείνουν πάνω από την Αγγλία, κάνουν στροφή και φεύγουν. Εγκαταλελειμμένα πια τα βομβαρδιστικά, πληρώνουν βαρύ φόρο στα Hurricane που, πιο αργά από τα Spitfire, έχουν την ειδική αποστολή να τα συντρίβουν. 

Από το έδαφος, στην ήρεμη ύπαιθρο, βλέπουν τους αγωνιζόμενους να λαμποκοπάνε σαν λέπια στον ήλιο και πότε – πότε ένα αλεξίπτωτο να κατεβαίνει από τον ουρανό. Στο Λονδίνο πέφτουν μερικές βόμβες, που όμως δεν συγκρίνονται με τον κατακλυσμό πυρός της προηγούμενης Κυριακής. Το απόγευμα, τεράστια νέφη ξεπηδάνε πάνω από το Kent και το Sussex. Οι Γερμανοί επιστρέφουν σε τρεις μαζικούς σχηματισμούς, που περνούν την ακτή ανάμεσα από το Ντάνγκενες και το Dover. 

Ο ένας διαλύεται πάνω από το Καντέρμπουρυ. Οι δυο άλλοι φθάνουν στο Λονδίνο και εκεί, πάνω από την ίδια την πρωτεύουσα, θα εκτυλιχθεί η μεγάλη σύγκρουση. Ο λοχίας – πιλότος Χολμς, επιλεγόμενος Άρτι, όταν το αεροπλάνο του έπαθε βλάβη από την έκρηξη του Ντορνιέ που κατέρριψε, τερματίζει την κάθοδο του με αλεξίπτωτο πέφτοντας μέσα σ’ ένα δοχείο σκουπιδιών πίσω από το σταθμό Βικτορίας. Αύτή τη φορά οι Γερμανικές βόμβες προκαλούν σοβαρές ζημιές. 

Ένας σταθμός φωταερίου στο Ήσταμ τινάζεται στον αέρα μέσα σε μια δέσμη θεαματικές φλόγες. Ένα τηλεφωνικό κέντρο καταστρέφεται. Πλήττονται το Westminster, η Φλητ Street, τα ανάκτορα του Buckingham. Η καταδιωκτική αεροπορία όμως παραμένει κυρία της κατάστασης και στο δρόμο της επιστροφής ο εχθρός υφίσταται κι άλλες επιθέσεις από τέσσερα εφεδρικά σμήνη, που τον καταδιώκουν πάνω από τη θάλασσα. Το βράδυ μια βοή νίκης όλο κι απλώνεται στην Αγγλία.

 

Το άθροισμα των εχθρικών απωλειών φθάνει σ’ ένα καταπληκτικό αριθμό. Στους πυρπολημένους δρόμους του Λονδίνου διαλαλούν σαν εκδίκηση τις έκτακτες εκδόσεις των εφημερίδων, που αναγγέλλουν πως ο εχθρός έχασε 195 αεροπλάνα. 195 έναντι 26 ήταν το θαυμάσιο σκορ του Κυριακάτικου ματς. Κι αυτή τη φορά όμως ο αριθμός είναι ψεύτικος. Οι Γερμανικές απώλειες δεν υπερβαίνουν τα 60 αεροπλάνα. Η επανόρθωση όμως δεν θα γίνει παρά μόνο μετά τον πόλεμο. Και μ’ αυτή τη μεθυστική εντύπωση μιας νίκης τελείωσε εκείνη η ημέρα.

Στη Γερμανική πλευρά η εντύπωση είναι αντίθετη. Η δυσαρέσκεια βασιλεύει στα πληρώματα. Σύμφωνα με τις εκθέσεις των επιτελείων, η RAF είχε κιόλας καταστραφεί πολλές φορές, αλλά οι Γερμανοί αεροπόροι βρίσκουν συνεχώς μπροστά τους αναγεννώμενους αντιπάλους. Ο Göring, που μετά τη Dunkerque υφίσταται δεύτερη αποτυχία, κατηγορεί τους αεροπόρους των καταδιωκτικών, τους μέμφεται για έλλειψη μαχητικότητας, όπως λέει, και τους καθιστά υπευθύνους για τις καταστροφές βομβαρδιστικών. 

Με το θάρρος που του δίνουν οι 40 νίκες του και ο σταυρός του ιππότου, ο άσσος Γκάλλαντ υπερασπίζει τους συναδέλφους του και όταν ο στρατάρχης του Reich τον ρωτά τι θα έπρεπε να του δώσει για να είναι ευχαριστημένος, του απαντά θαρρετά: Να μου δώσετε Spitfire! Αργότερα ο Γκάλλαντ θα παραπονεθεί στον Hitler εναντίον μιας προπαγάνδας που θίγει τη Luftwaffe, περιγράφοντας τους αντιπάλους της σαν τιποτένιους δειλούς. Θα νιώσει όμως έκπληξη, ακούγοντας τον ίδιο τον Hitler να του δίνει δίκιο και να πλέκει θερμό εγκώμιο για τους Άγγλους.

Στις 17 η σύσκεψη που γίνεται στην Καγκελαρία, διαπιστώνει, πως η μαχητική δύναμη της RAF δεν συνετρίβη από τη μάχη της προχθεσινής ημέρας. Η απαραίτητη λοιπόν προϋπόθεση για μια απόπειρα εισβολής δεν εκπληρώθηκε. Αποφασίζεται η συνέχιση της αεροπορικής επίθεσης, περιορισμένης όμως μόνο σε νυκτερινούς βομβαρδισμούς. Την προηγουμένη είχε ληφθεί μια άλλη απόφαση. Αποδίδεται με μια μόνο αράδα στο ημερολόγιο επιχειρήσεων της Ανώτατης Διοίκησης της Wehrmacht: Η ομάδα στρατιών Β μεταφέρεται από τις 17/9 στην Ανατολή. 

Ήδη από τις 26 Αυγούστου, 10 μεραρχίες πεζικού και 2 θωρακισμένες μεραρχίες είχαν πάρει τα φύλλα πορείας τους για την νότιο Πολωνία με την πρόφαση της προστασίας των Ρουμανικών πετρελαιοπηγών από τη Σοβιετική απειλή. Τώρα μια ολόκληρη ομάδα στρατιών – μια ομάδα στρατιών που, το σχέδιο Θαλάσσιος Λέων στην πρώτη μορφή του προέβλεπε να συμμετάσχουν στην απόβαση – κατευθύνεται προς ανατολάς.

Συνέπειες

Η επικράτηση της RAF απέναντι σε μια αεροπορία κατά πολύ υπέρτερη σε αριθμό ανέδειξε, κατά μερικούς ιστορικούς, τον ερασιτεχνισμό και την αδυναμία των ανωτάτων παραγόντων του Ναζιστικού καθεστώτος: Ο Χίτλερ απέδειξε ότι δεν διέθετε κανένα αξιόλογο στρατηγικό νου και ήλπιζε ότι απλά και μόνο οι (τρομοκρατικοί) βομβαρδισμοί (Terrorangiff) κατά του Λονδίνου θα φόβιζαν τόσο πολύ τους Άγγλους, ώστε αυτοί θα εκλιπαρούσαν για συνθηκολόγηση.

 

Το ίδιο σφάλμα διέπραξε και αργότερα με τους βομβαρδισμούς με βλήματα V-1 και V-2, τα οποία και πάλι χρησιμοποίησε για εκφοβιστικούς βομβαρδισμούς στο Λονδίνο, αγνοώντας τους πιο ενδιαφέροντες στόχους: τα πλήθη των αποβατικών δυνάμεων που συσσωρεύονταν στις Αγγλικές ακτές, έτοιμα να αποβιβαστούν στην Νορμανδία. 

Επίσης, αγνοήθηκε η ύπαρξη του Αγγλικού στόλου που, κι αν ακόμα θεωρηθεί ότι η Luftwaffe επιτύγχανε την απόλυτη κυριαρχία στον αέρα, ο στόλος αυτός θα αποτελούσε σημαντικό εμπόδιο για οποιαδήποτε μέτριας - από άποψη ναυτικών δυνάμεων - αξίας αποβατική δύναμη, όπως αυτή που διέθετε τότε η Γερμανία. Τεχνικά ο Γκέρινγκ δεν έδειξε να συλλαμβάνει τις αδυναμίες της ίδιας του της δύναμης. 

Τα βομβαρδιστικά του δεν ήταν ακόμη σε θέση να εξοντώσουν τεράστιας έκτασης πόλεις και πολλούς άλλους διεσπαρμένους στόχους, από όπου η Αγγλία τροφοδοτούσε την πολεμική της μηχανή. Τα βομβαρδιστικά κάθετης εφόρμησης "Στούκα" (Junkers JU87) ήταν κατάλληλα μόνο στις χώρες χωρίς σημαντική αντίπαλη αεροπορία και με αδύναμη αντιαεροπορική άμυνα, αλλά αποδείχτηκαν πολύ ευάλωτα μπροστά στα νεότερα Βρετανικά καταδιωκτικά και σε μια αντιαεροπορική άμυνα "που δεν χάνει την ψυχραιμία της" και αποτραβήχτηκαν σε άλλα, πιο ασφαλή, μέτωπα. 

Τα καταδιωκτικά του, αν και αποδείχτηκαν πολύ καλά για την εποχή 1939-40, είχαν πολύ περιορισμένη ακτίνα δράσης και δεν μπορούσαν να προστατεύσουν επαρκώς τα βομβαρδιστικά τους. Επέδειξε δε, στη συνέχεια, αδιαφορία για την εξέλιξη της αεροπορίας του και, όταν ένας από τους καλύτερους Γερμανούς πιλότους, ο Άντολφ Γκάλαντ (Adolf Gallant), διαμαρτυρήθηκε στον Στρατάρχη του Ράιχ εναντίον μιας προπαγάνδας που παρουσίαζε τους πιλότους της Λουφτβάφφε να μάχονται εναντίον δειλών, ο Γκέρινγκ τον ρώτησε: "Και τι θα έπρεπε να σας δώσουμε για να είστε ευχαριστημένος;". 

Ο Γκάλαντ, θαρρετά, του απάντησε: "Να μας δώσετε Σπίτφαϊρ!". Η Γερμανική αεροπορική βιομηχανία είχε δημιουργήσει μερικά ιδιαίτερα αξιόλογα αεροσκάφη, μεταξύ των οποίων και το πρώτο τζετ στην Ιστορία, το Messerschmitt Me 262A2. Η αδιαφορία του Γκέρινγκ και ο ερασιτεχνισμός του Χίτλερ δεν επέτρεψαν την κατασκευή του ως καταδιωκτικού, αντίθετα ο Χίτλερ απαίτησε να το μετατρέψουν σε "υπερταχύ βομβαρδιστικό" (Schnellest bomber), πράγμα που καθυστέρησε μοιραία την έγκαιρη παραγωγή του σε μεγάλους αριθμούς.

Κατά πολλούς ιστορικούς, αλλά και σύμφωνα με τη διεθνή κοινή γνώμη της εποχής, η επίθεση της Ναζιστικής Γερμανίας εναντίον της ΕΣΣΔ οφειλόταν στην αδυναμία του Χίτλερ να καταβάλει τους Βρετανούς. Ο Τσώρτσιλ, σε λόγο του, ανέφερε χαρακτηριστικά: "Ο Χίτλερ ρίχτηκε κατά της Ρωσίας για να μπορέσει να καταβάλει τούτο δω το νησί..." και τη γνώμη του συμμερίζονταν πολλοί σύγχρονοί του.

 

Σύμφωνα, όμως, με τον Βίλχελμ Κάιτελ, που ήταν ένας από τους "παλατίνους" του Χίτλερ, η απόφαση αυτή προερχόταν από τον εντοπισμό, εκ μέρους του Χίτλερ, κινδύνου σταδιακής πρόσδεσης της Γερμανίας στην ΕΣΣΔ, λόγω της ισχυρής εξάρτησής της σε πρώτες ύλες. Η απώλεια της Μάχης της Αγγλίας και η μη πραγματοποίηση του "Θαλάσσιου Λέοντα" είχαν αποφασιστική σημασία στην έκβαση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η Μάχη της Αγγλίας και η Χάρτα του Ατλαντικού

Στα τέλη του Ιουνίου με αρχές του Ιουλίου του 1940, κανένας δεν πολεμούσε στην Ευρώπη. Οι μάχες είχαν μεταφερθεί στην Αφρική με αντιπάλους τους Άγγλους και τους Ιταλούς. Στη «γηραιά ήπειρο», οι Γάλλοι είχαν καταθέσει τα όπλα και οι Ιταλοί δεν είχαν ακόμη επιτεθεί στην Ελλάδα. Στην απέναντι ακτή της Μάγχης, το Αγγλικό νησί ήταν ό,τι απέμενε ως στόχος του Χίτλερ στη Δύση. Το σχέδιο «Θαλάσσιος Λέων», προέβλεπε απόβαση των Γερμανών στην Αγγλία, έπειτα από σωστή προπαρασκευή.

Η πρώτη φάση ανήκε στην αεροπορία, που είχε καθήκον να εξαρθρώσει την αγγλική RAF και να γονατίσει τις μεγαλουπόλεις. Η δεύτερη φάση περιλάμβανε την απόβαση, που, χρονικά, είχε τοποθετηθεί στα μέσα Σεπτεμβρίου. Οι προκαταρκτικές αναγνωριστικές επιθέσεις της Λουφτβάφε άρχισαν στις 10 Ιουλίου. Η πρώτη, σύμφωνα με το σχέδιο, αεροπορική επιδρομή είχε προγραμματιστεί για τις 5 Αυγούστου. Άρχιζε η μάχη της Αγγλίας.

Η κακοκαιρία, που έπληττε την Αγγλία, έγινε αιτία να μετατεθεί η έναρξη της εφαρμογής του σχεδίου «Θαλάσσιος Λέων». Ξεκίνησε στις 8 Αυγούστου 1940. Εκείνη την ημέρα, βομβαρδίστηκαν όλα τα αγγλικά λιμάνια στη Μάγχη. Η επίθεση αποκρούστηκε με εύστοχες βολές αντιαεροπορικού, ενώ τεράστια αερόστατα εμπόδιζαν τη δράση των στούκας. Τα λίγα χαρικέιν, που σηκώθηκαν, έδωσαν τρομερές μάχες στον αέρα. 

Οι αερομαχίες κράτησαν όλο τον Αύγουστο αλλά η ανάγκη της έγκαιρης ειδοποίησης για επικείμενη αεροπορική επίθεση, γινόταν θέμα επιβίωσης. Στα εργαστήρια του στρατού και της αεροπορίας, τα πειράματα διαδέχονταν το ένα το άλλο με ρυθμό ριπών πολυβόλου. Το ραντεβού για την οριστική έκβαση της μάχης, είχε αθέλητα δοθεί για τις 15 Σεπτεμβρίου, ημέρα που κατά το αρχικό σχέδιο των Γερμανών θα γινόταν η απόβαση.

Ξημέρωνε Κυριακάτικη λιακάδα την κρίσιμη εκείνη ημέρα, 15 Σεπτεμβρίου του 1940. Ο πρωθυπουργός της Αγγλίας, Ουίνστον Τσόρτσιλ, θέλησε να βγει μια βόλτα. Του σύστησαν να επισκεφτεί τον θάλαμο επιχειρήσεων, το διοικητήριο που συντόνιζε ολόκληρη την εγγλέζικη άμυνα. Πήγε. Χάζεψε αρκετές ώρες τον τρόπο της εκεί δουλειάς και, κατά το μεσημέρι, αποφάσισε να επιστρέψει. Ένα κόκκινο φωτάκι άρχισε ν’ αναβοσβήνει ξαφνικά, σημαίνοντας συναγερμό.

 

Ο πρωθυπουργός ρώτησε, τι συμβαίνει. Του είπαν πως «πολλά» Γερμανικά αεροπλάνα έρχονταν από την πλευρά της Μάγχης. Ελάχιστα λεπτά αργότερα, τα «πολλά» προσδιορίστηκαν σε «πάνω από εκατό» και αμέσως μετά συγκεκριμενοποιήθηκαν σε «250, ακριβώς». Τα Αγγλικά αεροπλάνα σηκώθηκαν έγκαιρα και, για πρώτη φορά, περίμεναν τον εχθρό στον αέρα.

Την Κυριακή, 15 Σεπτεμβρίου του 1940, είχαν διαλέξει οι Γερμανοί για την πιο μεγάλη τους επίθεση κατά του Λονδίνου. Με έκπληξη, διαπίστωσαν ότι η Βρετανική αεροπορία τους περίμενε στον αέρα. Οι αερομαχίες κράτησαν ως τη νύχτα. Οι Άγγλοι ανακοίνωσαν πως κατέρριψαν 195 αεροπλάνα. Είχαν ρίξει μόλις εξήντα και είχαν χάσει σαράντα. Όμως, είχαν νικήσει και είχαν σώσει την πρωτεύουσά τους από τον βομβαρδισμό. 

Ο Χίτλερ ανακοίνωσε στους επιτελείς του πως η απόβαση στην Αγγλία «αναβάλλεται». «Ματαιώνεται», ήθελε να πει. Δεν ξέρουμε, αν έμαθε ποτέ ότι διάλεξε για τη μεγάλη του επίθεση τη μέρα ακριβώς, που λειτούργησε για πρώτη φορά, το [Ra]dio [D]election [a]nd [r]anging, -στα Ελληνικά, μηχάνημα ανακάλυψης και εντοπισμού, μέσω ασυρμάτου: Το RADAR.

Με όλα τούτα, η Αγγλία του Τσόρτσιλ γινόταν από τα πράγματα η ηγέτιδα δύναμη των εμπολέμων κατά του άξονα, με την Αμερική του Ρούσβελτ ουδέτερη και τη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν αδρανή σύμμαχο των Γερμανών. Οι επόμενοι οκτώ μήνες επικεντρώθηκαν στα Βαλκάνια, με τους Έλληνες να πετυχαίνουν τις πρώτες ηρωικές νίκες κατά του άξονα, επί εδάφους. Ο Τσόρτσιλ πίεζε τον Ρούσβελτ για πιο ενεργητική υποστήριξη του αντιφασιστικού μετώπου. 

Στις 11 Μαρτίου του 1941, το κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών ψήφιζε το νόμο περί δανεισμού και εκμίσθωσης, ύστερα από πρόταση του προέδρου Φραγκλίνου Ρούσβελτ. Ξεκινούσε έτσι ο ποταμός της βοήθειας σε όσους εξακολουθούν να μάχονται τον άξονα. Ελλάδα και Γιουγκοσλαβία δεν πρόλαβαν να επωφεληθούν, καθώς τον επόμενο μήνα βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα της Γερμανικής πολεμικής μηχανής. Είχε όμως γίνει το πρώτο μεγάλο βήμα.

Η επίθεση εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης (22 Ιουνίου του 1941) έφερε τον Στάλιν και την απέραντη Σοβιετική Ένωση στο πλευρό των συμμάχων. Ο Ρούσβελτ επέκτεινε και προς τα εκεί την ισχύ του νόμου περί δανεισμού και εκμίσθωσης. Ο Τσόρτσιλ όμως απαιτούσε πιο πολλά. Τα μέτωπα δεν ήταν πια των κομμουνιστών και αντικομουνιστών αλλά των μαχητών υπέρ της ελευθερίας και των δυνάμεων του φασισμού και του ναζισμού.

Οργανώθηκε μια συνάντηση, η πρώτη κορυφής, κρυφά από τις μυστικές υπηρεσίες. Στις 9 Αυγούστου (1941), το Βρετανικό καταδρομικό «Πρίγκιπας της Ουαλίας», που μετέφερε τον Τσόρτσιλ, συναντιόταν στην παραλία της Νέας Γης, απέναντι από τις καναδικές ακτές, με το Αμερικανικό «Αυγούστα», που είχε τον Ρούσβελτ επιβάτη. Η κοινή διακήρυξη, που υπέγραψαν στις 12 του μήνα, έμεινε γνωστή ως «Χάρτης του Ατλαντικού» και ίσχυσε ως το τέλος του πολέμου.

Συνοπτικά, οι δυο ηγέτες διακήρυσσαν την αντίθεσή τους στις βίαιες εδαφικές επεκτάσεις και αλλαγές συνόρων, έβαζαν σκοπό τους την οριστική συντριβή «της ναζιστικής τυραννίας», αναγνωρίζανε στους λαούς το δικαίωμα να επιλέγουν τον τρόπο διακυβέρνησή τους (δίνοντας έτσι «άφεση αμαρτιών» στον κομμουνισμό) κι έβαζαν τα πρώτα λιθαράκια για μια πολιτική μελλοντικού παγκόσμιου αφοπλισμού. Ο Στάλιν προσχώρησε (24 Σεπτεμβρίου του 1941), συμφωνώντας απόλυτα.

Ήταν απλά ένα χαρτί. Ένα «παλιόχαρτο», όπως το αποκάλεσε περιφρονητικά ο Γκέμπελς. Στους υποταγμένους όμως λαούς της Ευρώπης έμοιαζε με βάλσαμο και με μια υπόσχεση ότι ο αγώνας θα συνεχιζόταν ως την πλήρη συντριβή του Χίτλερ και του Μουσολίνι. Γι’ αυτό άλλωστε ο Γκέμπελς έδωσε εντολή στα όπου γης φερέφωνα να ξεκινήσουν εκστρατεία εξευτελισμού και διασυρμού του περιεχομένου του «Χάρτη». Η Ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάμπορ, τον επόμενο Δεκέμβριο, ανάγκασε τους Αμερικανούς να μπουν για τα καλά στο παιχνίδι.

Φωτογραφικό Υλικό