Η θεωρία του Αριστοτέλους περί «ορθών» και «ημαρτημένων» πολιτειών και η σχέση αυτής προς τον διάλογο «Πολιτικός» του Πλάτωνος

Ο Σταγιρίτης φιλόσοφος φιλοσοφών περί της ουσίας των πολιτευμάτων και των πολι­τειών διατυπώνει την άπο­ψη ότι οι πολιτείες έχουν ως σκοπόν το κοινό συμφέρον και αυτές (οι πο­λιτείες) συμβαίνει να είναι ορθές, ό­ταν αποσκοπούν στην εξυπηρέτηση του κοινού συμφέροντος· αντίθετα οι άλλες οι οποίες αποβλέπουν στην ε­ξυπηρέτηση του συμφέροντος των αρχόντων είναι αμαρτωλές πολιτείες «ἡμαρτημέναι» και «παρεκβάσεις» σύμφωνα με τους όρους που χρησι­μοποιεί ο Αριστοτέλης (Πολιτικά 1270α). Οι αμαρτωλές πολιτείες είναι δεσποτικές, ενώ η πόλις είναι κοινω­νία των ελευθέρων (270α).

 

Οι μορφές οργανώσεων των πολι­τειών, τα πολιτεύματα είναι γενικώς τριών κατηγοριών καθορίζεται δε το είδος του πολιτεύματος από τον α­ριθμό των κυρίων, δηλ. των αρχό­ντων οι άρχοντες δύνανται να είναι είτε ένας είτε ολίγοι είτε πολλοί (ο δήμος). Όταν λοιπόν ή ο ένας ή οι ο­λίγοι ή οι πολλοί άρχουν προς το κοι­νό συμφέρον, τότε οι πολιτείες είναι ορθές, όταν όμως άρχουν προς το ί­διον συμφέρον, τότε οι πολιτείες εί­ναι «ἡμαρτημέναι» και «παρεκβά­σεις» των ορθών πολιτειών.

Όταν ο άρχων είναι ένας, τότε το πολίτευμα είναι μοναρχία και μορφές της μοναρχίας είναι η βασιλεία και η τυραννίς. Όταν οι άρχοντες είναι ολί­γοι, τότε το πολίτευμα είναι αριστο­κρατία ή ολιγαρχία· στην περίπτωση δε κατά την οποία οι άρχοντες είναι οι πολλοί, τότε το πολίτευμα είναι εί­τε πολιτεία (δημοκρατία) είτε δημο­κρατία (οχλοκρατία).

Επ’ αυτών στηριζόμενος ο Αριστοτέλης διετύπωνε πλέον συγκεκριμένως την θεωρία του περί ορθών πολιτειών και των παρεκβάσεων αυ­τών.

Οι τρεις μορφές πολιτικής οργανώσεως και ζωής οι οποίες συνιστούν έκφραση ορθών πολιτειών είναι α) η βασιλεία, στην περίπτωση κατά την οποία ο άρχων είναι ένας και άρχει μόνος αυτός είναι δηλ. μονάρχης και όταν ο βασιλεύς ως μόνος άρχων, άρ­χει με μόνον γνώμονα το συμφέρον των πολιτών όλων και το γενικότερον συμφέρον της πόλεως β) η αριστο­κρατία όταν οι άρχοντες είναι μεν ο­λίγοι αλλά άρχουν με γνώμονα πάλι το κοινόν συμφέρον της πόλεως που χαρακτηρίζονται κατά συνέπειαν από αρετήν και εντιμότητα και είναι «ά- ριστοι» υπό το πρίσμα της αρετής την οποίαν διαθέτουν κυρίως και προ πάντων και όχι υπό το πρίσμα της κοινωνικής και οικονομικής τους υπε­ροχής, την οποίαν επίσης δυνατόν να διαθέτουν, γ) η πολιτεία είναι το πο­λίτευμα όπου άρχουν οι πολλοί δηλ. ο δήμος, ως το σύνολο των πολιτών και κίνητρα δε και οδηγοί των πράξεών τους είναι πάλιν το γενικόν αγαθόν και το κοινό συμφέρον της πό­λεως στο σύνολό της και όχι πάλιν το συμφέρον των αρχόντων ή το συμφέ­ρον ενός μέρους της πόλεως.

Οι «ήμαρτημένες» πολιτείες ή άλ­λως οι παρεκβάσεις των ορθών πολι­τειών είναι κατά πρώτον η τυραννίς στη θέση της βασιλείας, διότι ο μο­νάρχης, ο μόνος και ένας άρχων της πόλεως άρχει κατά του κοινού και γενικού αγαθού και προς το ίδιον μό­νον συμφέρον. Στη θέση της αριστο­κρατίας η παρέκβαση είναι η ολι­γαρχία διότι και τότε οι ολίγοι άρ­χουν κατά του κοινού συμφέροντος της πόλεως και υπέρ του ιδίου αυτών ατομικού ή και σχετικού ομαδικού α­γαθού. Τότε οι άρχοντες δεν χαρα­κτηρίζονται από εντιμότητα και αρε­τήν, αλλ’ αντίθετα από αλαζονεία και φιλοχρηματίαν.

Τρίτη «ἡμαρτημένη» πολιτεία ως παρέκβασις του πολιτεύματος, το ο­ποίο ο Αριστοτέλης ονομάζει εδώ «πολιτείαν» και εννοεί αυτό που στη σημερινή εποχή αποκαλούμε «δημο­κρατία», είναι η οχλοκρατία, σύμ­φωνα με τον σημερινό όρο, στη θέση του οποίου ο Αριστοτέλης χρησιμο­ποιεί τον όρον «δημοκρατία»: Στην κατ’ Αριστοτέλη «δημοκρατίαν» δηλ. την οχλοκρατίαν, οι πολλοί οι οποίοι άρχουν μεταβάλλονται σε όχλο και α­διαφορούν για το κοινό συμφέρον ενώ ενδιαφέρονται μόνον για το ατο­μικό τους συμφέρον. «Πολιτεία» επί­σης σημαίνει, κατ’ Αριστοτέλη εδώ. άμεση δημοκρατία.

Εξ όλων των πολιτευμάτων (πολι­τειών), παρατηρεί ο φιλόσοφος τα ορθά πολιτεύματα είναι αποδεκτά, διότι υπάρχουν προς χάριν του κοι­νού αγαθού και διέπονται από νό­μους αλλά και από κανόνες αρετής και δικαίου. Αντίθετα οι «παρεκβά­σεις» απορρίπτονται διότι σε κάθε περίπτωση συνεπιφέρουν αποτελέ­σματα επιζήμια και βλαβερά στους πολίτες και την πόλη, διότι κυριαρ­χούνται από πάθη, κακίες και εγωι­στικά αιτήματα.

Ο Αριστοτέλης θέτων ως βασική αρχή της υπάρξεως πολιτείας και κοινωνίας μία αρχή ηθική και πνευ­ματική και όχι απλώς μία ανάγκη βιολογική απαιτεί από τα όργανα δι- οικήσεως της πολιτείας να υπηρετούν οπωσδήποτε αυτούς τους σκοπούς. Διότι η πολιτεία «μήτε τού συζήν μό­νον ένεκεν, άλλά μάλλον τού εύ ζην» (Πολιτεία 1280αβ) συνεστήθη, δηλ. η πολιτεία υπάρχει για σκοπούς υψη­λότερους της απλής διαβιώσεως και κοινής απλής συμβιώσεως και όχι μόνον υπέρ του «ευ ζην», αλλά για κάτι πλέον αυτών: «... τῶν καλῶν ἄρα πράξεων χάριν θετέον εἶναι την πόλιτικήν κοινωνίαν ἀλλ' οὐ τοῦ εὖ ζῆν» (Πολιτεία 1280 αβ).

Μεταξύ των έξι μορφών διακυβερνήσεως (τρεις ορθές - τρεις παρε­κβάσεις) η τυραννίς είναι η χειριστή, ολιγώτερον κακή είναι η ολιγαρχία, και η πλέον μετριοπαθής ως προς τα ελαττώματα είναι η δημοκρατία (ο­χλοκρατία) και τούτο διότι ο πρώτος όρος της δημοκρατίας είναι η ελευθε­ρία του δήμου, στα πλαίσια της οποί- ας απαλύνονται κατά τις συγκρού­σεις, οι διάφορες κακίες «ὑπόθεσις δέ τῆς δημοκρατικῆς πολιτείας ἐλευ­θερία» (1317β) παρατηρεί ο Αριστοτέλης.

Επί πλέον οι δημοκρατίες εί­ναι ασφαλέστερες των ολι­γαρχιών, διότι κατά την δη­μοκρατίαν είναι περισσότε­ροι οι μέτοχοι των αξιωμάτων οι ο­ποίοι κατέχουν περιουσίαν μετρίαν, ούτε δηλ. πολύ μεγάλην ούτε πολύ μικρή. Όταν όμως οι πτωχοί γίνουν πάρα πολλοί τότε επέρχεται κακο­πραγία στην πόλη, δηλ. δυστυχία και οι πολιτείες αυτές χάνονται γρήγορα «καί αἱ δημοκρατίαι ἀσφαλέστεραι τῶν όλιγαργιών εἰσί καί πολυχρονιώτεραι διά τούς μέσους (πλείους τε γάρ εἰσί καί μᾶλλον μετέχουσι τῶν τιμῶν ἐν ταῖς δημοκρατίαις ἤ ταῖς όλιγαρχίαις. Ἐπεί ὅταν ἄνευ τούτων τῷ πλήθει ὑπερτείνουσιν οἱ ἄποροι, κακοπραγία γίνεται καί ἀπόλλυνται ταχέως» (1296 b). Διότι ως λέγει αλλαχού ο φιλόσοφος «αἱ γάρ πλεονεξίαι τῶν πλουσίων ἀπολλύασιν μᾶλλον την πο­λιτείαν ἤ αἱ τοῦ δήμου» (1297 b) όταν δε οι δημοκρατίες είναι πλέον ισορ­ροπημένες όπως όταν κατέχουν οι περισσότεροι την μεσότητα των περι­ουσιών από κάθε άποψη, οι δημοκρα­τίες είναι ασφαλέστερες «όμως άσφαλεστέρα και άστασίαστος μάλλον ή δημοκρατία της ολιγαρχίας» (1302 α).

Και καθ’ ο μέτρον ο φιλόσοφος προτιμά την μεσότητα, υπέρ της οποίας άλλωστε εξεφράσθη και στα Ηθικά Νικομάχεια χαρακτηρίζοντας την αρετήν ως «ἕξιν» μεν και «μεσό­τητα» δε, προτιμά την μεσότητα στην οικονομική τάξη, την κοινωνική σύν­θεση και την πολιτική οργάνωση: «... ἡ γάρ πολιτεία βίος ἐστι πόλεως ἐν ἁπάσαις δέ ταῖς πόλεσιν ἐστί τρία μέ­ρη τῆς πόλεως· οἱ μέν εὔποροι σφόδρα, οἱ δέ ἄποροι σφόδρα, οἱ δέ τρίτοι οἱ μέσοι τούτων ἐπεί τοίνυν ὁμολογεῖται τό μέτριον καί το μέσον, φανερόν ὅτι καί τῶν εὐτυχημάτων ἡ κτῆσις ἡ μέση βελτίστη πάντων »(1259 β).

Η μεσότης γενικώς είναι το βέλτιστον στοιχείον, η προϋπόθεσις της ευ­δαιμονίας της πόλεως. Και σκεπτόμενος περαιτέρω ο μέγας φιλόσοφος διερωτάται ποία είναι πλέον η αρίστη μορφή πολιτείας και απαντά κατ’ αρ­χήν ότι αρίστη πολιτεία είναι αυτή η οποία διοικείται από τους αρίστους: «ἐπεί δέ τρεῖς φαμέν εἶναι τάς ὀρθάς πολιτείας τούτων ἀναγκαῖον δ'ἀρίστην εἶναι τήν ὑπό τῶν ἀρίστων οἰκονομουμένην. Ταύτη δ'ἐστίν ἐν ᾗ συμβέβηκεν ἤ ἕνα τινά συμπάντων ἤ γένος ὅλων ἤ πλῆθος ὑπερέχον εἶναι κατ’ ἀρετήν τῶν μέν ἄρχεσθαι δυναμένων. τῶν δ'ἄρχειν πρός τήν αἱρετωτάτην ζωήν» (1288 α).

Περαιτέρω η αρίστη πολιτεία εί­ναι εκείνη όπου γενικώς ισχύει η με­σότης και αυτή είναι αφ’ ενός η πολι­τεία (δημοκρατία) «ἐστί γάρ πολιτεία ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν μίξις ὀλιγαρχίας καί δημοκρατίας» (1293 b), γίνεται δε η «πολιτεία» παρά δημοκρατίαν και ο­λιγαρχίαν (αυτ.).

Ο άνθρωπος δε, μέλος αυτής της πολιτείας, ο πολίτης είναι εκείνος ο ο­ποίος δύναται να μετέχει και του άρχειν και του άρχεσθαι «ἀλλά μέλος τῆς ἀρίστης πολιτείας ὁ δυνάμενος καί προ­αιρούμενος ἄρχεσθαι καί ἄρχειν πρός τον βίον τόν κατ' ἀρετήν »(1284 α).

Αφ’ ετέρου αρίστη πολιτεία είναι η βασιλεία, διότι καθ’ όσον άρχεται από έν άριστον χαρακτηρίζεται από μείζονα αποτελεσματικότητα. Στην βασιλεία, ως διοικουμένην από έναν άριστον άρχοντα, συναντώνται σχεδόν όλα τα προσόντα των λοιπών πολι­τευμάτων. Όταν όμως ο άρχων δια- φθαρεί τότε την βασιλείαν θα αντικα­ταστήσει η τυραννία, η χειριστή μορ­φή πολιτεύματος. Το αυτό δύναται να συμβή με την αριστοκρατίαν η οποία δύναται να μεταπέση σε ολιγαρχίαν εκμεταλλευτική και δεσποτική.

Στα πολιτεύματα εντός της ιστο­ρικής πραγματικότητος παρατηρείται μετάπτωσις από το ένα στο άλλο ώ­στε να δύναται να γίνει λόγος για μια οιονεί κυκλική συνέχεια στη μεταβολή από το ένα πολίτευμα στο άλλο.

Εκ των έξι, τριών ορθών και τριών ημαρτημένων πολιτειών, υπάρ­χουν εντός της ιστορικής πραγματικό­τητος πλήθος παραλλαγών.

Ποια είναι τώρα η σχέση της θεω­ρίας αυτής του Αριστοτέλους περί των εξ μορφών πολιτειών και της έν­νοιας της μεσότητας της αρετής των οικονομιών των κοινωνιών και των πολιτειών προς τον διάλογο «Πολιτικός» του Πλάτωνος;

Στον διάλογο αυτό ο μέγας Αθηναίος φιλόσοφος σαφώς ορίζει τον πολιτικό ηγήτορα - ύστερα από μια μεγάλη προσπάθεια που έκαμε στα προηγούμενα να διαιρέσει επα­κριβώς και κατά τρόπον εξαντλητικόν τις διάφορες δραστηριότητες και τα διάφορα επαγγέλματα, τις ποικίλες επιτηδεύσεις των ανθρώπων - ορίζει, επαναλαμβάνουμε τον πολιτικόν ηγή­τορα ως τον κάτοχο της ανθρωπονομικής επιστήμης (Πολιτικά 267c) ή της πολιτικής και βασιλικής τέχνης, αυτόν ο οποίος διοικεί την «άπτερον δίποδον ποίμνην».

Κατά το πρώτο μέρος της δι­αιρετικής διαδικασίας επιζητείται να δοθή ο ορισμός του πολιτικού διά προοδευ­τικής διχοτομίας εννοιών. Αλλά ο ορι­σμός αυτός δεν είναι δυνατόν να θεωρηθή πλήρης εφ’ όσον η εξέτασις δεν προχωρήσει και στην έρευνα των διαφόρων μορφών πολιτικής οργανώσεως. Για το λόγο αυτό ο Πλάτων προχωρεί στην έρευνα και τη μελέτη των τριών μορφών πολιτικής οργανώσεως κατά την αρχαιότητα οι οποίες ήταν η μοναρχία, η ολίγον δυναστεία, η δημοκρατία (Πολιτικά 291 de).

Οι τρεις αυτές μορφές πολιτευμά­των διακρίνονται εκάστη εξ αυτών σε διάφορες υποδιαιρέσεις, όπως η μο­ναρχία η οποία διαιρείται σε τυραννία και σε βασιλεία. Τυραννίς είναι η μο­ναρχία όταν ο μονάρχης είναι τυραν­νικός και καταχραστής της εξουσίας και διοικεί μόνον προς χάριν του ιδί- ου αυτού συμφέροντος και η βασιλεία είναι η μορφή της μοναρχίας όταν ο νομοθέτης κυβερνά προς το συμφέρον του συνόλου της πολιτείας και των μελών της πολιτείας με ήθος, αρετήν και νομιμότητα. (Πολιτικός 3301α).

Η βασιλεία, ή η μοναρχία ως μορφή ενάρετου πολιτεύματος είναι το άριστον πολίτευμα, το αντίθετον εάν η μοναρχία δεν είναι δίκαιη και ενά­ρετη είναι η χειρότερη όλων.

«Μοναρχία τοίνυν ζευχθεῖσα μέν ἐν γράμμασιν ἀγαθοῖς οὕς νόμους λέγομεν ἀρίστη πάντων ταῶν ἕξ, ἄνομος δέ χαλεπή καί βαρυτάτη συνοικῆσαι» (303 α).

Η δεύτερη μορφή πολιτείας, η ολί­γων δυναστεία (ολιγαρχία) διακρίνεται σε αριστοκρατίαν και ολιγαρχίαν. Η αριστοκρατία υπό τη σημασία «άριστος» δηλ. ενάρετος σε υψηλό βαθ­μό είναι επίσης αρίστη μορφή πολι­τεύματος, εφ' όσον προϋποτίθεται ότι σ’ αυτήν κυβερνούν οι άριστον οι ε­νάρετοι κατά το πνεύμα, το ήθος και τις καθοδηγητικές - διοικητικές ικα­νότητες. Αντίθετα, στην ολιγαρχία κυβερνούν οι ανήθικοι, οι διεφθαρμέ­νοι και για τούτο η μορφή αυτή δια- κυβερνήσεως είναι νοσηρή.

Διότι ασφαλώς οι διεφθαρμένοι κυβερνήτες κυβερνούν εναντίον των νόμων, εναντίον των συμφερόντων του λαού και της πολιτείας.

Η τρίτη μορφή πολιτεύματος, η δημοκρατία, διακρίνεται σε «νόμω» δημοκρατίαν (νόμιμην) και «άνομον» δημοκρατίαν.

Η «νόμω» δημοκρατία είναι υγιής μορφή πολιτεύματος ενώ η «άνομος» δημοκρατία είναι νοσηρή μορφή πολι­τεύματος (Πολιτικά 291 e).

Εξ όλων των μορφών πολιτεύμα­τος, εξ εν συνόλω, τριών υγιών και τριών νοσηρών, η αρίστη τονίζει ο Πλάτων είναι η μοναρχία εκ των υ­γιών, και εξ όλων των μη υγιών, των νοσηρών, μορφών πολιτεύματος η προτιμώτερη είναι η δημοκρατία δηλ. η δημοκρατία ως άνομος τοιαύτη και άμεσος.

Όταν δηλ. στις πολιτείες οι άρχο­ντες και οι πολίτες δεν ενεργούν και δεν λειτουργούν κατά τρόπον έντιμον και ουσιαστικά παρακωλύουν την ε­φαρμογήν των νόμων, όσοι και όποιοι ισχύουν, οπότε η πολιτεία καθίσταται ουσιαστικά άνομος, τότε το προτιμώ- τερο πολίτευμα είναι η δημοκρατία. Διότι στην δημοκρατία αυτή είναι ευ­κολότερη η αντίσταση κατά των αυ­θαιρεσιών των άλλων από το άλλο μέρος μεταξύ των νομίμων και υγιών πολιτευμάτων προτιμά (ο Πλάτων) τη μοναρχία διότι η ενάρετη μοναρχία ε­ξασφαλίζει πέραν της εντιμότητος και της αρετής, την αποτελεσματικότητα και την ταχύτητα των ενεργειών. Ούτω ο Πλάτων, ενώ θέτει υπεράνω όλων των προϋποθέσεων λειτουργίας των πολιτευμάτων την αρετήν, δεν παραγνωρίζει την πρακτική δράση και την αξία της.

Αλλ’ εμφανίζεται επίσης ως οπα­δός της δημοκρατίας, διότι η περί­πτωση να υπάρχουν ιδανικές μορφές πολιτικής ζωής και οργανώσεως, η μοναρχία, η αριστοκρατία, η νόμω δημοκρατία είναι σχεδόν αδύνατη ή μάλλον τελείως ανύπαρκτος.

Και τούτο ο Πλάτων δεν το αγνο­εί. Αλλά ακριβώς επειδή γνωρίζει ότι και οι τρεις νοσηρές μορφές πολιτευ­μάτων είναι, τελικώς, είτε απορριπτέες είτε απαράδεκτες, ενώ και οι ιδα­νικές είναι είτε αδύνατες, είτε ανύπαρκτες και τουλάχιστον δύσκολα εφαρμόσιμες στην πολιτική πραγμα­τικότητα, προτείνει μιαν εβδόμη μορ­φή πολιτεύματος που ονομάζει βασι­λεία.

Η εβδόμη μορφή πολιτεύμα­τος, η βασιλεία, δεν έχει σχέση ούτε με την ιστορική μορφή βασιλείας (βασιλεία ομηρικών χρόνων, μακεδονική βασι­λεία κ.λπ.) ούτε με την βασιλεία της οποίας προ ολίγου έκαμε τη διάκριση σε μοναρχία και τυρανία, και η οποία προέρχεται επίσης από περιγραφήν της ιστορικής πραγματικότητος. Πρόκειται για το γενικό ιδεώδες πρό­τυπον όλων των πολιτευμάτων τα ο­ποία ανέπτυξε πριν και τα οποία ο­νομάζει όλα, υγιή και μη, «μιμήματα» (296c) της πλέον τελείας μορφής πολιτικής οργανώσεως.

Εν άλλον στοιχείο της Πλατωνικής πολιτικής φιλοσοφίας το οποίον απο- τελεί το κύριον καθοριστικόν παρά­γοντα της αξιολογήσεως των πολιτευ­μάτων είναι η έννοια του «μετρίου» η οποία είναι θεμελιώδης στην πολιτι­κή φιλοσοφία του Πλάτωνος όπως αυτή αναπτύσσεται στον διάλογο «Πολιτικός».

Τα πολιτεύματα είναι νόμιμα καθ’ όσον προσεγγίζουν την έννοια του «μετρίου» και μη νόμιμα όταν απο­μακρύνονται από την έννοια του «με­τρίου» (283β).

Η έννοια του «μετρίου» κατά τον Πλάτωνα έχει οντολογικήν αυθυπαρ­ξίαν, ενώ οι άλλες έννοιες οι οποίες αποκλίνουν από το «μέτριον»· δηλ. οι έννοιες «πλέον» και «έλαττον» (μείζον - μείον) δεν διαθέτουν οντο­λογικήν αυθυπαρξίαν, αλλά υπάρχουν μόνον κατ’ αναφοράν προς το «μέτριον» ή μέτρον - μέσον και λαμβά­νουν την οντολογικήν των υπόστασιν εκ του «μετρίου»· και τούτο διότι το «μέτριον» σχετίζεται κατ’ άμεσον τρόπον προς τις «ιδέες» οι οποίες κατά τον Πλάτωνα είναι αυθύπαρ­κτες οντότητες. (284d).

Και ενώ ο Αριστοτέλης έχει ως ιδανικόν του την «μεσότητα», ο Πλάτων ομιλεί για την του μετρίου «γέννησιν», το οποίον «μέτριον» εί­ναι επίσης το πολιτικό ιδανικό του Πλάτωνος στον διάλογο «Πολιτικός», αλλά βεβαίως και πέραν αυτού, διότι το έργο της «βασιλικής» επιστήμης (έβδομη μορφή πολιτεύματος), είναι έργο συνυφής, συμπλοκής εις το «μέτριον», των διαφόρων παραμέτρων της πολιτικής ζωής.

Ο Αριστοτέλης ομιλών περί των «ορθών» και «ημαρτη­μένων» πολιτευμάτων έχει ασφαλώς υπ’ όψη του τον «Πολιτικόν» του Πλάτωνος, όπως και την ιστορική πολιτική πραγματικότη­τα της αρχαίας Ελλάδας, όπως την είχεν ασφαλώς, υπ’ όψη του και ο Πλάτων. Θέτων δε την «μεσότητα» ως απαραίτητο στοιχείο της κάθε μορφής υγείας, ηθικής, πολιτικής και κοινωνικής δεν αγνοεί την κατά Πλάτωνα «μετρίου γένεσιν» και την οντολογικήν της αξίαν.

Δεν αγνοεί βεβαίως την πλατωνι­κή σκέψη και, στα σημεία αυτά, την λαμβάνει υπ’ όψη του και αυτήν και την ιστορική πραγματικότητα, αλλά φιλοσοφών ο ίδιος, ανεξαρτήτως και αυτονόμως, προχωρεί στις δικές του θεωρητικές έρευνες και κατακτήσεις.

Διά τούτο δεν συναντάται στην πολιτική φιλοσοφία του Αριστοτέλους η εβδόμη μορφή πολιτεύματος π.χ. ούτε η άριστη πολιτεία είναι η μο­ναρχία, όπως θα έλεγεν ο Πλάτων, εφόσον θα πρόκειται περί υγιών πολι­τειών, αλλά η κατά Αριστοτέλην «πο­λιτεία» (δημοκρατία άμεσος) διότι ε­κεί κατ’ αρχήν υπάρχει η ορθή μίξις ολιγαρχίας και δημοκρατίας, διότι ε­κεί συναντάται και ο σεβασμός των νόμων, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.λπ. και η μεγίστη αποτελεσματικότης της ορθής πράξεως.