Η γραμμή μεταξύ των επιστημόνων – πιστών και μη πιστών – είναι ότι η επιστήμη και η θρησκεία αποτελούν αυτό που ο παλαιοντολόγος και ιστορικός της επιστήμης Stephen Jay Gould (1941-2002), έχει αποκαλέσει «μη επικαλυπτόμενες διδασκαλίες». Το 1998 η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των Ηνωμένων Πολιτειών εξέδωσε μια ανακοίνωση στην οποία βεβαίωνε ότι «η επιστήμη δεν μπορεί να πει τίποτε για το υπερφυσικό. Το αν ο Θεός υπάρχει ή όχι είναι ένα ζήτημα στο οποίο η επιστήμη είναι ουδέτερη».
Τα επιστημονικά πειράματα δεν έχουν εντοπίσει ως τώρα απτές αποδείξεις για την ύπαρξη ενός θεού
Ωστόσο σύμφωνα με μια έρευνα της ίδιας χρονιάς το 93% των μελών της Ακαδημίας δεν πίστευε σε κάποιον θεό.
Από τη στιγμή που περίπου το ίδιο ποσοστό των αμερικανών πολιτών δηλώνει ότι πιστεύει σε κάποιον θεό, διερωτάται κανείς τι, αν όχι η επιστήμη τους, κάνει την ελίτ των αμερικανών επιστημόνων να διαφέρει τόσο πολύ από τον γενικό πληθυσμό.
Η πλειονότητα των επιστημόνων σε όλα τα επίπεδα δεν πιστεύει σε κάποιον θεό. Παρ’ όλα αυτά οι περισσότεροι είναι απρόθυμοι να αμφισβητήσουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των άλλων. Είμαι ένας φυσικός ο οποίος, μαζί με άλλους τους οποίους αποκαλούν «οι νέοι άθεοι», είναι πρόθυμος να αμφισβητήσει τη θρησκευτική πίστη. Οι θεοί που λατρεύονται από δισεκατομμύρια είτε υπάρχουν είτε δεν υπάρχουν. Και αυτοί οι θεοί, αν υπάρχουν, πρέπει να έχουν παρατηρήσιμες συνειδήσεις. Ετσι, το ερώτημα της ύπαρξής τους αποτελεί ένα θεμιτό επιστημονικό ζήτημα το οποίο έχει βαθιά σημασία για την ανθρωπότητα.
Παρατήρηση και πείραμα
Μπορείτε να θεωρήσετε την ύπαρξη του Θεού μια επιστημονική υπόθεση και να αναζητήσετε τα επακόλουθά της εμπειρικά στοιχεία. Πολλές από τις ιδιότητες που συνδέονται με τον ιουδαϊκο-χριστιανικο-ισλαμικό θεό έχουν συγκεκριμένες συνέπειες οι οποίες μπορούν να εξεταστούν εμπειρικά. Ενας τέτοιος θεός θεωρείται ότι παίζει κεντρικό ρόλο στη λειτουργία του Σύμπαντος και στις ζωές των ανθρώπων. Ως εκ τούτου οι υπέρ του αποδείξεις θα έπρεπε να είναι εύκολα ανιχνεύσιμες με επιστημονικά μέσα.
Αν ένα κατάλληλα ελεγχόμενο πείραμα κατέληγε σε μια παρατήρηση η οποία δεν μπορεί να εξηγηθεί με φυσικά μέσα, τότε η επιστήμη θα έπρεπε να πάρει στα σοβαρά την πιθανότητα ενός κόσμου πέρα από την ύλη.
Απόπειρες για τέτοια πειράματα έχουν γίνει. Οι επιστήμονες έχουν εξετάσει εμπειρικά την αποτελεσματικότητα της μεσολαβητικής προσευχής – της προσευχής που λέγεται προς όφελος άλλων. Οι μελέτες αυτές, θεωρητικά, θα μπορούσαν να έχουν αποδείξει επιστημονικά ότι υπάρχει κάποιος θεός. Αν είχαν διαπιστώσει σαφώς, σε μια διπλά τυφλή και ελεγχόμενη για το φαινόμενο placebo δοκιμή, ότι οι μεσολαβητικές προσευχές γιατρεύουν τον άρρωστο, θα ήταν δύσκολο να βρεθεί μια φυσική εξήγηση. Δεν το διαπίστωσαν όμως.
Παρόμοιες δοκιμές έχουν γίνει σε επιθανάτιες εμπειρίες. Ορισμένοι άνθρωποι, οι οποίοι είχαν μια επιθανάτια εμπειρία κατά τη διάρκεια κάποιας χειρουργικής επέμβασης, έχουν αναφέρει ότι ίπταντο επάνω από το χειρουργικό τραπέζι παρακολουθώντας όλα όσα γίνονταν κάτω. Το αν αυτό είναι μια πραγματική εμπειρία ή μια παραίσθηση μπορεί να εξεταστεί εύκολα τοποθετώντας ένα μυστικό μήνυμα σε ένα ράφι που βρίσκεται ψηλά και δεν μπορούν να το δουν ο ασθενής και το προσωπικό του νοσοκομείου. Αυτό έχει δοκιμαστεί και κανείς απ’ όσους έχουν αναφέρει μια επιθανάτια εμπειρία δεν έχει διαβάσει το μήνυμα.
Σύμπαν και ψυχή
Ακριβώς όπως η επιστήμη μπορεί να σχεδιάσει πειράματα για να ελέγξει την ύπαρξη του Θεού, μπορεί επίσης να αναζητήσει αποδείξεις εναντίον της ύπαρξης του Θεού στον κόσμο γύρω μας. Εδώ πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν μιλάμε εναντίον της ύπαρξης οποιουδήποτε θεού ή κάθε έννοιας θεού που θα μπορούσε να υπάρχει. Για παράδειγμα, ένας θεός ο οποίος δημιουργεί το Σύμπαν και μετά το αφήνει να λειτουργεί από μόνο του θα ήταν πολύ δύσκολο να καταρριφθεί. Κανείς όμως δεν λατρεύει έναν θεό ο οποίος δεν κάνει τίποτε.
Σχεδιασμός και βιολογία
Αν ο Θεός είναι ο ευφυής σχεδιαστής της ζωής στη Γη, τότε θα έπρεπε να βρούμε ενδείξεις γι’ αυτή την ευφυΐα σε παρατηρήσεις της δομής της ζωής. Δεν βρίσκουμε. Το κίνημα του Ευφυούς Σχεδιασμού απέτυχε στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι η πολυπλοκότητα που συναντάμε σε ορισμένα βιολογικά συστήματα δεν επιδέχεται απλούστευση και δεν μπορεί να ερμηνευθεί με την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου. Η ζωή στη Γη φαίνεται ακριβώς όπως θα έπρεπε να φαίνεται αν είχε προκύψει από τη φυσική επιλογή.
Οι περισσότερες θρησκείες υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι έχουν άυλες ψυχές οι οποίες ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό τις νοητικές διεργασίες μας. Αν αυτό ίσχυε, θα έπρεπε να μπορούμε να παρατηρήσουμε νοητικά παραγόμενα φαινόμενα τα οποία δεν εξαρτώνται από τη χημεία του εγκεφάλου. Δεν παρατηρούμε όμως.
Πίστη και συμπεριφορά
Αν ο Θεός είναι η πηγή της ηθικής, τότε θα έπρεπε να βρίσκουμε ενδείξεις για μια υπερφυσική προέλευση στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Δεν βρίσκουμε όμως. Οι άνθρωποι της πίστης δεν συμπεριφέρονται σε γενικές γραμμές καλύτερα, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις συμπεριφέρονται χειρότερα από τους ανθρώπους που δεν έχουν πίστη. Η Ιστορία δείχνει ότι οι ηθικές επιταγές με τις οποίες ζούμε οι περισσότεροι δεν γεννήθηκαν με τις μονοθεϊστικές θρησκείες, όπως οι υπέρμαχοι αυτών των θρησκειών θέλουν να μας κάνουν να πιστεύουμε. Αντιθέτως, η ηθική συμπεριφορά φαίνεται να έχει εξελιχθεί κοινωνικά.
Επίσης, αν ο Θεός απαντά στις προσευχές θα έπρεπε να δούμε θαυματουργά αποτελέσματα στην προσευχή. Με τα εκατομμύρια προσευχών που έχουν ειπωθεί καθημερινά επί χιλιάδες χρόνια, θα περιμέναμε κάποια από αυτές να είχε απαντηθεί ως τώρα με έναν επαληθεύσιμο τρόπο. Δεν έχει γίνει όμως κάτι τέτοιο.
Αν ο Θεός έχει αποκαλύψει αλήθειες στην ανθρωπότητα, τότε οι αλήθειες αυτές θα έπρεπε να είναι εξετάσιμες. Ανά τις χιλιετίες πολλοί άνθρωποι έχουν αναφέρει θρησκευτικές ή μυστικές εμπειρίες στις οποίες επικοινώνησαν με τον Θεό ή με κάποιον άλλον. Ως τώρα θα έπρεπε να είχαμε δει κάποια ένδειξη που να το επιβεβαιώνει, όπως ένα επαληθεύσιμο γεγονός το οποίο δεν θα μπορούσε να «βγει» από το μυαλό κάποιου παρά μόνον αν του είχε αποκαλυφθεί. Δεν έχουμε δει όμως.
Είναι το Σύμπαν στα μέτρα μας;
Αν ο Θεός είναι ο δημιουργός του Σύμπαντος, τότε θα έπρεπε να βρίσκουμε στοιχεία γι’ αυτό στην Αστρονομία και στη Φυσική. Δεν βρίσκουμε όμως. Η γέννηση του Σύμπαντός μας δεν χρειάστηκε θαύματα. Επιπλέον, η σύγχρονη Κοσμολογία προτείνει ένα αέναο «πολυσύμπαν» μέσα στο οποίο πολλά άλλα σύμπαντα έρχονται και φεύγουν.
Αν οι άνθρωποι είναι ένα ξεχωριστό δημιούργημα του Θεού, τότε το Σύμπαν θα έπρεπε να είναι φιλόξενο για την ανθρώπινη ζωή. Δεν είναι όμως. Οι υπέρμαχοι του Θεού υποστηρίζουν ότι οι παράμετροι του Σύμπαντος είναι συντονισμένες για την ανθρώπινη ζωή. Δεν είναι όμως. Το Σύμπαν δεν είναι συντονισμένο για εμάς. Εμείς είμαστε συντονισμένοι στο Σύμπαν. Αφού εξετάσαμε όλα τα στοιχεία, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το Σύμπαν και η ζωή φαίνονται ακριβώς όπως θα περιμέναμε να φαίνονται αν δεν υπήρχε Θεός.
Τέλος, θα ήθελα να σχολιάσω την αφροσύνη της πίστης. Όταν η πίστη επικρατεί έναντι των γεγονότων, η μαγική σκέψη ριζώνει βαθιά και στρεβλώνει όλους τους τομείς της ζωής. Παράγει ένα νοητικό πλαίσιο στο οποίο οι έννοιες διατυπώνονται με βαθύ πάθος αλλά χωρίς την παραμικρή προσοχή στα στοιχεία. Πουθενά αυτό δεν είναι περισσότερο εμφανές απ’ ό,τι σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου χριστιανοί οι οποίοι επιζητούν να μετατρέψουν το κράτος σε θεοκρατία κυριαρχούν στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Η τυφλή πίστη δεν είναι τρόπος για να κυβερνά κάποιος έναν κόσμο.
