Ταο Τε Τσινγκ “Το κλασικό βιβλίο του Λόγου και της Αρετής“

Το Τάο Τε Τσινγκ αποτελεί ένα σύνολο στιχομυθιών με θέμα τη φιλοσοφία και την ερμηνεία του κόσμου, και η μετάφρασή του είναι “Το κλασικό βιβλίο του Λόγου και της Αρετής“. Πιθανολογείται πως γράφτηκε κοντά στο 600 π.Χ. στη Κίνα από τον Λάο Τσε, ενός εκ των δύο καθοριστικότερων συγγραφέων της Ταοιστικής φιλοσοφίας αλλά και της Κινέζικης σκέψης γενικότερα (δεύτερος ήταν ο Τσουάνγκ Τζου). Η ίδια η ύπαρξη του συγγραφέα έχει αμφισβητηθεί κατά καιρούς ωστόσο, και ουκ ολίγοι έχουν υποστηρίξει πως το Τάο Τε Τσινγκαποτελεί μείγμα έργων πολλών διαφορετικών συγγραφέων.

Το να δώσεις σε έναν άνθρωπο του δυτικού κόσμου σήμερα το θεωρητικό πλαίσιο για να κατανοήσει τις έννοιες και το τρόπο σκέψης που προάγει το εν λόγω έργο, είναι πραγματικά δύσκολο. Σε έναν πολιτισμό όπου η ανάλυση, ο ορισμός και η αρχή του “καλού” και του “κακού” αποτελούν τους πυλώνες της σκέψης, η Ταοϊστική αντίληψη του κόσμου φαντάζει όχι απλώς απλοϊκή, αλλά ίσως αδύνατη ως προς τη σύλληψη. Ας προσπαθήσουμε όμως να εξερευνήσουμε μαζί τις πιο καθοριστικές και σημαντικές αρχές του Τάο Τε Τσινγκ.
“Το Τάο που περιγράφεται με λόγια,Δεν είναι το αιώνιο Τάο.
Τα πλάσματα με όνομα δεν μπορούνΝα ονομάσουν το αιώνιο όνομα.
Το να δίνεις ονόματα γεννά τα μύρια πράγματα.”

Ο πυρήνας είναι το Τάο. Ταό σημαίνει “δρόμος”, “μονοπάτι”, είναι η αλήθεια και η ουσία του κόσμου. Ο κόσμος για τη Ταοϊστική φιλοσοφία δεν αποτελεί μία ακέραια και συγκεκριμένη μάζα, αλλά έχει τη μορφή της διαδρομής – ο κόσμος και η ζωή είναι ένα ποτάμι. Το Ταό είναι αυτό το ποτάμι, και παρότι είναι απλό, κρύβει μέσα του τα πάντα. Είναι η αρχή και το τέλος, το σημείο και ο χώρος ταυτόχρονα. Δεν υπάρχει αντίθετό του, το Τάο δεν έχει αντιφάσεις, ούτε αντίθετα – είναι η πραγματικότητα και η αλήθεια.

Το Τάο όμως δεν μπορεί να το συλλάβει ο ανθρώπινος νους με τη σκέψη, αλλά με τη μη σκέψη. Γεννιέται μέσα από το κενό, χρωστάει την ύπαρξή του στη μη ύπαρξη. Γι’ αυτό, ο μόνος τρόπος να το προσεγγίσει ο άνθρωπος, είναι να μην το προσεγγίσει. Να αδειάσει το μυαλό του – και τότε, αφού αφεθεί, θα βρεθεί μέσα στο Τάο, τον πραγματικό εαυτό όλης της ύπαρξης.
“Αν γεμίσεις υπερβολικά ένα δοχείο, θα ξεχειλίσει. Αν ακονίσεις υπερβολικά ένα μαχαίρι, θα στομώσει.
Όταν γεμίσεις ένα ολόκληρο δωμάτιο με χρυσό και νεφρίτη,Δύσκολα θα το προστατεύσεις από τους κλέφτες.
Ο πλούτος και η υπερηφάνεια προκαλούν λάθη.
Όμως, το να ξέρεις πού να σταματήσεις,Είναι ο Δρόμος του Ουρανού.”
Άλλη μία σημαντική έννοια είναι το Τε. Τε είναι η αρετή, είναι οι καρποί που δίνονται στον άνθρωπο που ξέρει να ακούει στη σιωπή και να ακολουθεί τη φυσική ροή των πραγμάτων. Το κοντινότερο που έχουμε στο δικό μας λεξιλόγιο είναι η “Σοφία”. Μία σοφία όμως που δεν στηρίζεται πάνω στη συσσώρευση γνώσεων, αλλά στη παρατήρηση, στη θεμελιώδη γνώση που φέρει εκ φύσεως ο άνθρωπος.

Ο άνθρωπος που ακολουθεί το Τάο και που έχει το Τε, για τους Ταοϊστές είναι “αθάνατος”. Είναι ουσιαστικά ελεύθερος και απαλλαγμένος από τον διπολισμό και τα βάσανα αυτού του κόσμου, ακόμη κι από τον ίδιο τον θάνατο. Δεν υπηρετεί κανέναν, δε προσπαθεί να τηρεί τους νόμους μίας κοινωνίας, ούτε καν να είναι ηθικός – και, γι’ αυτό, είναι ο μόνος αγαθός και ο πιο ωφέλιμος απ’ όλους, για όλους. Αποτελεί μίαπηγή του Τάο για τον κόσμο. Η επανάστασή του φέρνει την ειρήνη και την αγάπη. Άξιο αναφοράς είναι πως οι περιγραφές του σοφού θυμίζουν τρομακτικά τον Ξένο του Καμύ, ο οποίος επίσης “περιφέρεται όπου τον πάει ο κόσμος, δίχως πολλές σκέψεις”, ή και τον “Ηλίθιο” του Ντοστογιέβσκι. Είναι καθαρός, είναι ο εαυτός του.
“Σταμάτα να σκέφτεσαι υπερβολικά, Επειδή αυτό οδηγεί στη θλίψη.
Τι διαφορά έχει το Ναι από το Όχι; Τι διαφορά έχει η επιτυχία από την αποτυχία;
Τι νόημα έχει να τιμάς ό,τι τιμούν κι οι άλλοι, Και να φοβάσαι ό,τι φοβούνται;
Ανοησία!
Οι άνθρωποι ντύνονται χαμόγελαΣαν να πηγαίνουν σε καρναβάλι.
Μόνο εγώ παραμένω ατάραχος κι ανέκφραστοςΣαν μωρό που δεν ξέρει ακόμα να χαμογελάει.
Οι άλλοι έχουν ό,τι χρειάζονται,Αλλά εγώ δεν έχω τίποτε.
Περιπλανιέμαι σαν άστεγος,Και το μυαλό μου είναι άδειο από σκέψεις κι έγνοιες,
Σαν να ήμουν χαζός.
Οι άλλοι δείχνουν τόσο φωτεινοί,
Αλλά εγώ τόσο σκοτεινός.
Οι άλλοι δείχνουν τόσο έξυπνοι, Αλλά εγώ τόσο ανόητος.
Οι άλλοι δείχνουν να έχουν ένα σκοπό, Αλλά εγώ παρασέρνομαι εδώ και κει.
Σαν ένα κύμα στους ωκεανούς, Και σαν τον άνεμο,
Περιπλανιέμαι άσκοπα όπου με πάει το Ταό.
Είμαι διαφορετικός από τους άλλους,Επειδή πίνω από το στήθος της Μεγάλης Μητέρας”

Πράττει με το Wu Wei, τη μη δράση, μία άλλη σημαντική ιδέα. Το να δρας με το Wu Weiείναι αντιφατικό, μιας και η μετάφρασή του είναι η μη δράση, αλλά όχι με τη δική μας λογική των αντιθέτων. Η συγκεκριμένη μη δράση, αυτή η συνειδητή και φαινομενική αποχή, έχει σαν αποτέλεσμα την τέλεια κι εναρμονισμένη τέλεση όλων των διαδικασιών του κόσμου. Ο σοφός επιτρέπει τη διαδικασία, δίχως να επεμβαίνει σε αυτή, γίνεται ο ίδιος αγωγός, κι όχι μοχλός – δεν είναι ρυθμιστής, αλλά η θεμελιωτής. Έτσι, ό,τι είναι να γίνει, γίνεται.

Σε μία καθημερινότητα που όλα γίνονται με βιασύνη και βία (πρωτίστως προς τον εαυτό μας), ο σύγχρονος άνθρωπος δεν μπορεί να καταλάβει την αξία του να “αφήνεσαι”. Κι όταν λέω “αφήνεσαι” δεν εννοώ μία ανούσια παράδοση, αλλά μία συνειδητή εσωτερική επανάσταση απέναντι σε όλον τον κόσμο, που αποτέλεσμα έχει τη μοναδική και ουσιαστικότερη αυτογνωσία. Αδειάζοντας από όλες τις ξένες πεποιθήσεις και τα κοινωνικά πρέπει, ακόμη και τις ίδιες του τις σκέψεις, επιστρέφει στο κενό, τη σιωπή, τον πιο προσωπικό και αληθινό του πλούτο, τη μοναδική αυθεντική του πραγματικότητα. Μέσα σε αυτή, βρίσκει όλες τις απαντήσεις (ή μάλλον, την απάντηση) και πλέον όλα γίνονται μόνα τους. Όπως ένας ζωγράφος που αγαπάει τη δουλειά του, ακολουθεί αυτό που αγαπάει και πλέον η δουλειά γίνεται παιχνίδι, η ύπαρξη γίνεται ζωή. Ακολουθεί αβίαστα το μονοπάτι του και, πλέον, όλα φαίνονται να γίνονται δίχως να προσπαθεί.
“Το πιο τρυφερό πράγμα στον κόσμο Νικά με ευκολία το πιο σκληρό.
Αυτό που δεν έχει σκληρή ουσία, Μπαίνει με ευκολία εκεί όπου δεν υπάρχει καθόλου χώρος.
Αυτό δείχνει την αξία της αβίαστης δράσης. Η διδασκαλία χωρίς λόγια.

Και η αβίαστη δράση:
Με αυτά μπορείς να ξεχωρίσεις το Σοφό Από τους συνηθισμένους ανθρώπους.”
Γενικώς, στη Ταοϊστική σκέψη, η δημιουργία του κόσμου έχει ως εξής. Στην αρχή υπάρχει το Wuji, το τίποτα – όχι όμως το τίποτα που ξέρουμε εμείς. Όπως διαβάζουμε στο Τάο Τε Τσινγκ: “Το βάζο χρωστάει την αξία και τη χρησιμότητά του στο κενό που δημιουργεί μέσα του”. Το Wuji συμβολίζεται ως ένας κύκλος, μοιάζει και με τον γνωστό κύκλο του Ζεν. Μέσα από το Wuji, γεννιέται το Tai Chi, το υπέρτατο άκρο. Όταν λέμε όμως άκρο, δεν εννοούμε δεξιά ή αριστερά, πάνω ή κάτω, αλλά αναφερόμαστε στην ουσία του άκρου ως ιδέα και έννοια. Είναι το απόλυτο άκρο, που δεν περιορίζεται σε κατευθύνσεις και πόλους. Και, τέλος, μέσα από το Tai Chi, το άκρο, γεννιέται η γνωστή σε όλους μας διπολικότητα, το Yin & Yang, το άσπρο και το μαύρο, το αρσενικό και το θηλυκό, η μέρα και η νύχτα, το ζεστό και το κρύο. Σε καμία περίπτωση όμως το “καλό” και το “κακό”, αυτές οι έννοιες δεν συναντιόνται στην εν λόγω φιλοσοφία. Το Yin αλληλοσυμπληρώνει και χρωστάει την ύπαρξή του στο Yang, είναι σταγόνες της ίδιας ουσίας. Η υποχώρηση (Yin) μπορεί φαινομενικά να είναι πιο αδύναμη από την επίθεση (Yang), το μαλακό μοιάζει πιο αδύναμο από το σκληρό, αλλά αυτό δεν είναι παρά μία ψευδαίσθηση. Μέχρι και στη Φύση το βλέπουμε, όπου το νερό (στοιχείο ταυτόσημο με το Τάο), παρότι εκ φύσεως είναι απόλυτα ήρεμο, μπορεί να “φάει” βράχια και να προκαλέσει τις μεγαλύτερες καταστροφές.

Το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε είναι να πάρετε το εν λόγω διαμάντι της παγκόσμιας φιλοσοφίας και να αφεθείτε σε αυτό. Και ύστερα, να αφεθείτε μέσα σας, που είναι κι ο στόχος του.