Εγκαρτέρηση

Τζουάνγκ Τσε

''Έχω ακούσει ότι είναι καλύτερα να αφήσει κανείς την ανθρωπότητα να ακολουθήσει τον δρόμο της και να μη αποπειραθεί να την κυβερνήσει. Να την αφήσει, για να μην διαστρεβλωθεί η αληθινή φύση των ανθρώπων και να μην αποπειραθεί, για να μην αλλοιωθούν τα χαρακτηριστικά της φύσης τους. Όταν η φύση τους δεν διαστρεβλώνεται, ούτε αλλοιώνονται τα χαρακτηριστικά τους, είναι εξασφαλισμένη η καλή διακυβέρνηση.

Παλιά, όταν ο αυτοκράτορας Γιάο κυβερνούσε την χώρα, η ευτυχία ήταν υπερβολική στην φύση των ανθρώπων. Αντίθετα, όταν κυβερνούσε ο βασιλιάς Τζιέ, η θλίψη ήταν υπερβολική στην φύση τους, γι' αυτό και οι άνθρωποι δεν ήταν ικανοποιημένοι. Η δυσφορία και η δυσαρέσκεια υπονομεύουν την αρετή και χωρίς αρετή δεν υπάρχει σταθερότητα στην αυτοκρατορία.
Όταν ο άνθρωπος χαίρεται πολύ, γέρνει προς το στοιχείο Γιάνγκ. Όταν θλίβεται βαθιά, γέρνει προς το στοιχείο Γιν.

Αν η ισορροπία του Γιάνγκ και του Γιν διαταραχθεί, οι τέσσερις εποχές παρεμποδίζονται, η ισορροπία θερμότητας και ψύχους ανατρέπεται και έτσι ο άνθρωπος υποφέρει φυσικά.
Επειδή οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι να χαίρονται και να θλίβονται και να μετατοπίζουν το κέντρο βαρύτητάς τους, χάνουν την σταθερότητά τους και είναι ανεπιτυχείς στην σκέψη και στην δράση. Έτσι γεννήθηκε για πρώτη φορά στον κόσμο η ιδέα να ξεπεράσει κανείς τους άλλους, κι αυτό ακολουθήθηκε από την εμφάνιση τέτοιων ανθρώπων όπως ο ληστής Τζε, ο Τζάνγκ και Σι, με αποτέλεσμα ο κόσμος να μην απονέμει ορθά τις ανταμοιβές για το καλό, ούτε να επιβάλλει τις τιμωρίες για το κακό στους ανθρώπους. Και επειδή αυτός ο κόσμος δεν ικανοποιεί την απαίτηση για ανταμοιβές και τιμωρίες και επειδή από την εποχή των Τριών Δυναστειών μέχρι σήμερα, οι άνθρωποι δεν έχουν κάνει τίποτε άλλο παρά να αγωνίζονται για ανταμοιβές και τιμωρίες, τι καιρός να τους μείνει για να προσαρμοσθούν στις φυσικές συνθήκες της ύπαρξής τους;

Επιπλέον, η υπερεκλέπτυνση της όρασης οδηγεί στην πολυχρωμία' η υπερεκλέπτυνση της ακοής οδηγεί στην πολυφωνία' η υπερεκλέπτυνση της ευσπλαχνίας οδηγεί σε σύγχυση την αρετή' η υπερεκλέπτυνση της ορθότητας οδηγεί στην διαστρέβλωση των αρχών' η υπερεκλέπτυνση της εθιμοτυπίας οδηγεί στην απόκλιση από τον αληθινό στόχο' η υπερεκλέπτυνση της μουσικής οδηγεί στην απρέπεια της σκέψης' η υπερεκλέπτυνση των γνώσεων οδηγεί σε υπερανάπτυξη των μηχανικών τεχνών' και η υπερεκλέπτυνση της εξυπνάδας οδηγεί σε αύξηση του κακού.

Άν οι άνθρωποι προσαρμόζονται στην αληθινή φύση τους, τα παραπάνω οκτώ φαινόμενα μπορούν να συμβούν ή να μην συμβούν' δεν έχει σημασία. Αλλά αν οι άνθρωποι δεν προσαρμόζονται στην αληθινή φύση τους, τότε αυτά τα οκτώ φαινόμενα αποβαίνουν εμπόδια, είναι φθοροποιά και ρίχνουν τον κόσμο σε σύγχυση.

Παρ' όλα αυτά ο κόσμος τα εκτιμά και τα καλλιεργεί, αυξάνοντας έτσι το σύνολο των ανθρωπίνων λαθών. Και όχι σαν μια παροδική μόδα, αλλά με παραινέσεις στα λόγια, με ταπείνωση στις υποκλίσεις και με έξαψη στην μουσική και στο τραγούδι. Τι μου μένει λοιπόν να πω;
Επομένως, για τον τέλειο άνθρωπο που αναπόφευκτα καλείται να ασκήσει την εξουσία πάνω στους συνανθρώπους του, δεν απομένει τίποτα άλλο από την αδράνεια. Μέσω της αδράνειας θα μπορέσει να προσαρμοστεί στην αληθινή φύση του. Και έτσι εκείνος που εκτιμά την πολιτεία σαν το σώμα του, είναι κατάλληλος για να την υποστηρίξει και εκείνος που αγαπά την πολιτεία σαν το σώμα του, είναι κατάλληλος για να την κυβερνήσει. Και αν αποφύγει να βλάψει τα πέντε ζωτικά όργανα και αποφύγει να καταπονήσει την δύναμη της όρασης και της ακοής, θα κάθεται σαν ένα πτώμα με την δρακόντεια δύναμή του εκδηλωμένη γύρω, σε βαθιά σιωπή, ενώ η κεραύνια φωνή του αντηχεί. Το πνεύμα του θα ενεργοποιηθεί και οι δυνάμεις του ουρανού θα ανταποκρίνονται κάτω από την συνεχή επιρροή της αδράνειας και όλα τα πράγματα θα ευδοκιμούν και θα φθάνουν σε ωριμότητα. Θα του μένει καιρός τότε, για να ασχοληθεί με την διακυβέρνηση της χώρας;

Ο Τσουέι Τζυ ρώτησε τον Λάο Τσε: '' Αν δεν ασχοληθούμε με την διακυβέρνηση, πως θα βελτιώσουμε τις καρδιές των ανθρώπων ;''
''Πρόσεχε'' απάντησε ο Λάο Τσε, ''μην παρεμβαίνεις στην φυσική αγαθότητα της καρδιάς των ανθρώπων. Η ανθρώπινη καρδιά μπορεί να καταπιεστεί ή να εξαφθεί. Σε καθεμιά από τις δύο περιπτώσεις το αποτέλεσμα θα είναι μοιραίο.
Με την ευγένεια η σκληρή καρδιά μαλακώνει. Αλλά προσπάθησε να την σμιλέψεις και να την εξευγενίσεις' θα αρπάξει φωτιά ή θα παγώσει σαν πάγος. Στο ανοιγοκλείσιμο του ματιού ξεπερνάει τα όρια των τεσσάρων θαλασσών. Σε ανάπαυση, βαθιά ήρεμη' σε κίνηση, μακριά στον ουρανό. Κανένα μάνταλο δεν μπορεί να την φυλακίσει ούτε τα δεσμά μπορούν να την περιορίσουν' τέτοια είναι η ανθρώπινη καρδιά.''

Τα παλιά χρόνια ο Κίτρινος Αυτοκράτορας ήταν ο πρώτος που παρενέβαλε την ευσπλαχνία και την ορθότητα στην φυσική αγαθότητα της καρδιάς του ανθρώπου. Μετά απ' αυτόν ο Γιάο και ο Σούν εργάστηκαν μέχρι που τα πόδια τους αδυνάτισαν και οι τρίχες τους έπεσαν, προσπαθώντας να θρέψουν τον λαό τους. Ασκώντας την ευσπλαχνία και την ορθότητα, διατάραξαν τα πέντε ζωτικά όργανα. Εξάντλησαν την ενέργειά τους φτιάχνοντας νόμους και συντάγματα. Κι όμως δεν πέτυχαν.
Τότε ο Γιάο περιόρισε τον Χουάν Ντόου στο βουνό Τζόνγκ' απομάκρυνε τον αρχηγό των Σανμιάο και τον λαό του στο Σανγουέι και εξόρισε τον Υπουργό Έργων στο νησί Γιού. Αλλά αυτοί οι αυτοκράτορες δεν στάθηκαν στο ύψος του αξιώματός τους και γι' αυτό, στην εποχή των Τριών Βασιλιάδων, η αυτοκρατορία ήταν σε κατάσταση μεγάλης αναταραχής. Ανάμεσα στους κακοποιούν ήταν ο Τζιέ και ο Τζε, και ανάμεσα στους αγαθούς ήταν ο Τζένγκ και ο Σι. Μετά εμφανίσθηκαν οι Κομφουκιστές και οι Μιχιστές και έπειτα ήρθε η εξαλλοσύνη και η οργή των ανταγωνιστών, το μπέρδεμα ανάμεσα στο απλό και στο πονηρό, οι αντεγκλήσεις γύρω από το ενάρετο και το κακό, η συκοφαντία ανάμεσα στον έντιμο και στον ανέντιμο, μέχρις ότου επικράτησε ο εκφυλισμός' οι άνθρωποι ξέπεσαν από την αρχική τους αρετή' η δύση τους διαφθάρηκε' και εμφανίσθηκε μια γενική δίψα για γνώσεις.

Το επόμενο στάδιο ήταν να χρησιμοποιηθεί το τσεκούρι και το πριόνι για την επεξεργασία των ξύλων και το μελάνι και το νήμα της στάθμης για να τα διακοσμήσουν, σφυριά και σκαρπέλα για να τους ανοίξουν τρύπες και η αιτία γι' αυτό ήταν εκείνοι που παρεμβαίνουν στην φυσική αγαθότητα της καρδιάς του ανθρώπου.

Στην συνέχεια, οι ενάρετοι ζήτησαν καταφύγιο στις σπηλιές των βουνών, ενώ οι κυβερνήτες των κρατιδίων έτρεμαν στον θρόνο των προγόνων τους. Έπειτα, όταν οι νεκροί ρίχνονταν ο ένας πάνω στο πτώμα του άλλου, όταν οι φυλακισμένοι και οι καταδικασμένοι εγκληματίες αυξήθηκαν σε πλήθος, τότε οι Κομφουκιστές και οι Μιχιστές βγήκαν για να κηρύξουν ανάμεσα σε χειροπέδες και αλυσίδες! Αλίμονο' αυτοί δεν ξέρουν τι θα πει ντροπή, ούτε κοκκινίζουν.
Αν δεν πω ότι η γνώση των σοφών δεν είναι λαιμοπέδη και ότι η ευσπλαχνία της καρδιάς και η ορθότητα δεν είναι χειροπέδες, πως θα ξέρω ότι ο Τζανγκ και ο Σι δεν ήταν πρόδρομοι του ληστή Τζε και του τυράννου Τζιέ;
Γι'αυτό είπα: ''Εγκατέλειψε την πολυμάθεια και απόρριψε την γνώση και η αυτοκρατορία θα είναι σε ειρήνη.''

Ο Κίτρινος αυτοκράτορας παρέμεινε στον θρόνο του για δεκαεννέα χρόνια και οι νόμοι του επικρατούσαν σε όλη την αυτοκρατορία. Ακούγοντας ότι ο δάσκαλος Γκουάνγκ Τσάνγκ ζούσε στο βουνό Κούνγκ-τούνγκ, πήγε εκεί για να τον δει. ''Έχω ακούσει, δάσκαλε'', του είπε, ''ότι κατέχεις το τέλειο Τάο. Μπορώ να ρωτήσω σε τι συνίσταται το τέλειο Τάο; Θα ήθελα να επωφεληθώ της καλής επιρροής του Ουρανού και της Γης για να διασφαλίσω καλές σοδειές και αρκετή τροφή για τον λαό μου. Επίσης, θα ήθελα να ελέγχω το Γιν και το Γιάνγκ για να προστατεύω όλα τα έμψυχα όντα. Πως μπορώ να το καταφέρω;''

'' Αυτό για το οποίο επιθυμείς να διαθέσεις τον εαυτό σου'', αποκρίθηκε ο δάσκαλος, ''είναι η αρχέγονη ολοκλήρωση της ύλης. Αυτά που επιθυμείς να ελέγξεις, είναι οι διαλύτες της. Από τότε που η αυτοκρατορία κυβερνιέται από σένα, τα σύννεφα βρέχουν χωρίς να περιμένουν να συσσωρευτούν' τα φυλλώματα των δέντρων πέφτουν, χωρίς να περιμένουν να κιτρινίσουν' η φωτεινότητα του ήλιου και της σελήνης έχει ωχριάσει και οι φωνές των κολάκων ακούγονται παντού. Πως μιλάς λοιπόν για τέλειο Τάο;''

O Κίτρινος αυτοκράτορας αποσύρθηκε. Εγκατέλειψε τον θρόνο. Έχτισε μια μικρή μοναχική καλύβα. Έβαλε μέσα άχυρα. Για τρεις μήνες έμεινε στην μοναξιά και έπειτα πήγε πάλι στον Γκουάνγκ Τσανγκ.

Ο δάσκαλος ήταν ξαπλωμένος με το πρόσωπο του προς τον νότο. Ο Κίτρινος Αυτοκράτορας πλησίασε μ' ένα ταπεινό τρόπο και γονάτισε μπροστά του. Υποκλινόμενος ως το χώμα ρώτησε:'' Έχω ακούσει, δάσκαλε, ότι κατέχεις το τέλειο Τάο. Μπορώ να ρωτήσω πώς να πετύχω την αθανασία;''
Ο Δάσκαλος σηκώθηκε πάνω και είπε:'' Αυτή είναι πράγματι μια καλή ερώτηση! Έλα, θα σου μιλήσω για το τέλειο Τάο. Η ουσία του τέλειου Τάο είναι πολύ μυστηριώδης' η έκτασή της χάνεται στην σκοτεινιά.

Μην κοιτάς τίποτα' μην ακούς τίποτα' άφησε τον νου σου να τυλιχθεί με γαλήνη. Τότε το σώμα σου θα αρχίσει να παίρνει την κατάλληλη μορφή. Ας υπάρχει απόλυτη αταραξία και απόλυτη καθαρότητα. Μην φθείρεις το σώμα σου και μην ταράζεις την ουσία σου και έτσι θα ζήσεις για πάντα. Γιατί αν το μάτι δεν βλέπει τίποτα και το αυτί δεν ακούει τίποτα και ο νους δεν σκέφτεται τίποτα, η ψυχή θα διατηρήσει το σώμα και το σώμα θα συνεχίσει να ζει για πάντα.
Καλλιέργησε εκείνο που είναι μέσα σου και απόκλεισε αυτό που είναι απέξω, γιατί οι πολλές γνώσεις είναι κατάρα. Μετά, θα σε εισαγάγω στην κατοικία του Μεγάλου Φωτός, που είναι η πηγή του έσχατου Γιάνγκ και θα περάσεις μέσω της πύλης του Βαθιού Μυστηρίου, που είναι η πηγή του έσχατου Γιν. Εκεί ο Oυρανός και η Γη έχουν τους ρυθμιστές τους' το Γιν και το Γιάνγκ έχουν τους θησαυρούς τους.

Καλλιέργησε και διατήρησε τον εαυτό σου και όλα τα υπόλοιπα θα ευημερούν από μόνα τους. Διατηρώ το αρχέγονο Ένα, ενώ διαμένω σε αρμονία με τα εξωτερικά. Έτσι, φροντίζω για τον εαυτό μου εδώ και 1200 χρόνια, ώστε το σώμα μου να μην καταστραφεί. ''
Ο Κίτρινος Αυτοκράτορας προσκύνησε και είπε:'' Ο Γκουάνγκ Τσανγκ είναι σίγουρα εκείνο που ονομάζουμε Ουρανό ...''

Έπειτα ο Δάσκαλος συνέχισε:'' Έλα, θα σου πω. Αυτός ο εαυτός είναι αιώνιος' όμως όλοι οι άνθρωποι νομίζουν πως είναι θνητός' Αυτός ο εαυτός είναι άπειρος' όμως όλοι οι άνθρωποι νομίζουν πως είναι περιορισμένος. Εκείνοι που κατέχουν το Τάο, είναι πρίγκιπες στην ζωή και κυβερνήτες μετά τον θάνατο. Εκείνοι που δεν κατέχουν το Τάο, βλέπουν το φως της ημέρας σ' αυτήν την ζωή και μετά τον θάνατο γίνονται ένας σβώλος χώματος.

Σήμερα, όλα τα έμβια όντα ξεπηδούν από το χώμα και στο χώμα επιστρέφουν. Αλλά θα σε οδηγήσω μέσα από τις πύλες της Αιωνιότητας, στην επικράτεια του Απείρου. Το φως μου είναι το φως του ήλιου και της σελήνης. Η ζωή μου είναι η ζωή του Ουρανού και της Γης. Δεν ξέρω ποιος έρχεται και ποιος φεύγει. ΟΙ άνθρωποι ζουν και πεθαίνουν, αλλά εγώ διαρκώ εσαεί.''

Ο Γυν Τζιάνγκ, ταξιδεύοντας ανατολικά, πέρασε από τα κλαδιά του δένδρου Φου Γιάο και συνάντησε τον δάσκαλο Χονγκ Μονγκ. Εκείνη την ώρα ο Δάσκαλος χτυπούσε τα πόδια του και χοροπήδαγε. Τότε ο Γυν Τζιάνγκ ρώτησε: ''Ποιος είσαι και τι κάνεις εδώ;''
''Περπατάω!'' Αποκρίθηκε ο Δάσκαλος χωρίς να σταματήσει.
''Θέλω να μάθω κάτι'', συνέχισε ο Γυν Τζιάνγκ.
''Α!'' Αναφώνησε ο Δάσκαλος, μ' ένα πνεύμα αποδοκιμασίας.
''Η πνοή του Ουρανού δεν είναι αρμονική'', είπε ο Γυν Τζιάνγκ, ''η πνοή της Γης είναι παγωμένη' οι έξι πνοές δεν συνδυάζονται και οι τέσσερις εποχές δεν είναι πια κανονικές. Επιθυμώ να αναμείξω τις έξι πνοές για να τραφούν όλα τα έμψυχα όντα. Τι πρέπει να κάνω;''
''Δεν ξέρω!'' Φώναξε ο Δάσκαλος, κουνώντας το κεφάλι του, ενώ συνέχισε να χτυπάει τα πόδια του και να χοροπηδάει.

Έτσι ο Γυν Τζιάνγκ δεν επέμεινε στην ερώτησή του. Αλλά μετά από τρία χρόνια, όταν πέρασε ανατολικά μέσω της περιοχής Γιουσόνγκ, συνάντησε πάλι τον Δάσκαλο Χόνγκ Μονγκ. Χάρηκε πολύ και αμέσως του είπε:'' Μήπως με ξέχασες Δάσκαλε;''
Έπειτα προσκύνησε και ζήτησε την άδεια να τον ρωτήσει, αλλά ο Δάσκαλος είπε:''Περιπλανιέμαι, χωρίς να θέλω κάτι συγκεκριμένο. Διασχίζω τους τόπους, χωρίς να έχω κάποιο στόχο. Περπατάω με εκστατικό τρόπο, περιμένοντας απλώς τα συμβάντα. Τι να ξέρω;''
''Κι εγώ περιπλανιέμαι'', είπε ο Γυν Τζιάνγκ, ''αλλά ο λαός εξαρτάται από τις κινήσεις μου. Έτσι, αναπόφευκτα ανέλαβα την εξουσία και κάτω απ' αυτές τις περιστάσεις με χαρά θα δεχόμουν κάποια συμβουλή.''

''Το ότι το σχήμα της αυτοκρατορίας είναι σε σύγχυση'', είπε ο Δάσκαλος, ''το γεγονός ότι οι συνθήκες της ζωής παραβιάζονται, η θέληση του ουρανού δεν θριαμβεύει, τα ζώα του δάσους είναι αποδιοργανωμένα, τα πουλιά του αέρα λαλούν την νύχτα, η αρρώστια έχει φθάσει στα δέντρα και τα φυτά, η καταστροφή έχει εξαπλωθεί ανάμεσα στα ερπετά' αυτό, αλίμονο, είναι σφάλμα της διακυβέρνησης.''
''Αλήθεια'', συγκατένευσε ο Γυν Τζιάνγκ, ''αλλά τι να κάνω;''
''Εδώ είναι'', φώναξε ο Δάσκαλος Χονγκ Μονγκ, ''αυτό το δηλητήριο ενεδρεύει. Γύρνα πίσω!''
''Δεν συμβαίνει συχνά να σε συναντάω Δάσκαλε'', είπε ικετευτικά ο Γυν Τζιάνγκ. ''Δώσε μου κάποια συμβουλή.''
''Θρέψε τον λαό σου'', αποκρίθηκε ο Χονγκ Μονγκ, ''με την καρδιά σου. Μείνε σε αδράνεια και ο κόσμος θα γίνει αγαθός από μόνος του. Σύντριψε την μορφή σου' παράτησε τις σκέψεις σου. Αγνόησε όλες τις διαφορές. Γίνε ένα με το άπειρο. Χαλάρωσε τον νου σου. Ελευθέρωσε την ψυχή σου. Μείνε άδειος. Γίνε το τίποτα!

Όλα τα πράγματα ας γυρίσουν στην αρχική τους σύσταση. Αν το κάνουν χωρίς γνώση, το αποτέλεσμα θα είναι μια απλή καθαρότητα που ποτέ δεν θα χάσουν' αλλά η γνώση θα επιφέρει την διαφορά. Μην ζητάς τα ονόματα ούτε τις σχέσεις των πραγμάτων. Έτσι, όλα τα πράγματα θα ανθίσουν από μόνα τους.''
''Δάσκαλε'', είπε ο Γυν Τζιάνγκ καθώς προσκύνησε και έφευγε, ''μου μεταβίβασες την δύναμη και με γέμισες με μυστήρια. Ό,τι ζητούσα, τώρα το βρήκα.''

Οι άνθρωποι αυτού του κόσμου συμπαθούν εκείνους που είναι όμοιοι με τον εαυτό τους και αντιπαθούν εκείνους που δεν είναι σαν τον εαυτό τους. Όσοι κάνουν φίλους σύμφωνα με τις αρέσκειές τους και αποφεύγουν να κάνουν φίλους εκείνους που απεχθάνονται, επηρεάζονται από μια επιθυμία να διαφοροποιήσουν τον εαυτό τους από τους άλλους. Αλλά όσοι επηρεάζονται έτσι από την επιθυμία να διαφοροποιήσουν τον εαυτό τους από τους άλλους, πως είναι δυνατόν να το πετύχουν; To να υποταχθεί κανείς στην πλειοψηφία των ανθρώπων για να ικανοποιήσει την προσωπική του φιλοδοξία, δεν είναι τόσο καλό, όσο το να αφήνει τους ανθρώπους να ασχολούνται ο καθένας με τις υποθέσεις του. Εκείνοι που επιθυμούν να κυβερνήσουν βασίλεια, εμπνέονται από τα πλεονεκτήματα των Τριών Βασιλιάδων, χωρίς να βλέπουν τα προβλήματα που συνεπάγονται. Στην πραγματικότητα εμπιστεύονται την τύχη. Αλλά με το να εμπιστεύονται την τύχη για την μη καταστροφή του βασιλείου, οι πιθανότητες να το διατηρήσουν, δεν ανέρχονται ούτε μία στις δέκα χιλιάδες, ενώ οι πιθανότητες να το καταστρέψουν είναι δέκα χιλιάδες προς μηδέν. Τέτοια δυστυχώς είναι η άγνοια των κυβερνητών.

Γιατί ο κυβερνήτης μιας χώρας κυβερνάει πάνω σε κάτι μεγάλο. Κυβερνώντας πάνω σε κάτι μεγάλο, δεν πρέπει να θεωρεί τον εαυτό του σαν κάτι απλό. Είναι κάτι σημαντικό και όχι κάτι απλό, γι' αυτό και μπορεί να χειρίζεται όλα τα άλλα σαν απλά πράγματα. Αυτός που κατανοεί τον εαυτό σαν κάτι σημαντικό και χειρίζεται τα άλλα σαν απλά πράγματα, γιατί να περιορίζεται στην απλή διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας; Τέτοιοι άνθρωποι μπορεί να περιπλανιώνται κατά βούληση ανάμεσα στα έξι όρια του διαστήματος ή να ταξιδεύουν πάνω από τις εννιά ηπείρους της Γης, χωρίς να περιορίζονται στον πηγαιμό και στον ερχομό. Σ' αυτό διακρίνεται από τους συνανθρώπους του κι αυτή η διάκριση είναι η ύψιστη επίτευξη του ανθρώπου.

Η δοξασία του τέλειου ανθρώπου είναι γι' αυτόν σαν την μορφή σε σχέση με την σκιά της' σαν τον ήχο σε σχέση με την ηχώ του. Ζητάς και ανταποκρίνεται και ελκύοντας το κάθε τι μέσα του είναι σαν τον καθρέπτη του κόσμου. Διαμένει στον τόπο που δεν υπάρχει ηχώ' ταξιδεύει στην χώρα όπου δεν υπάρχουν κατευθύνσεις. Σε απελευθερώνει από τα συνεχή πήγαινε-έλα και σε οδηγεί στο άναρχο. Μπαίνει και βγαίνει απ' αυτό και είναι αιώνιος σαν τον ήλιο.

Όσο για την μορφή του, είναι ένα με την Μεγάλη Ενότητα κι αυτή η ενότητα είναι δίχως εγώ. Όντας κι αυτός δίχως εγώ, πως μπορεί να θεωρεί οτιδήποτε σαν δικό του; Αυτός που προσκολλάται σε κάτι, είναι σαν τους παλιούς κυβερνήτες' εκείνος που προσηλώνεται στο τίποτα, είναι αληθινός φίλος του Ουρανού και της Γης.

Στο κάτω μέρος της κλίμακας, αλλά που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, είναι η ύλη. Ταπεινός, αλλά που πρέπει να ακολουθείται, είναι ο λαός. Όσο για τα άλλα, εκείνα που πρέπει να τα συνοδεύει κανείς, είναι οι υποθέσεις. Σκληρός, αλλά αναγκαίο να διατυπωθεί, ο νόμος. Αυτό που φαίνεται να ισχύει για τις μακρινές σχέσεις και πρέπει να τηρείται, είναι η ορθότητα. Αυτό που ισχύει για τις κοντινές σχέσεις και πρέπει να διευρύνεται, είναι η ευσπλαχνία. Αυτό που είναι οριστικό και πρέπει να επαναλαμβάνεται, είναι η εθιμοτυπία. Αυτό που είναι έμφυτο και πρέπει να εξυψώνεται, είναι η αρετή. Αυτό που είναι Ένα, και στο οποίο οφείλουμε να προσαρμοζόμαστε, είναι το Τάο. Αυτό που είναι πνευματικό και πρέπει να ενεργοποιείται, είναι ο Ουρανός.

Επομένως, ο αληθινός σοφός θεωρεί τον Ουρανό, αλλά δεν μπορεί να του προσφέρει βοήθεια. Τελειοποιεί την αρετή του, αλλά δεν εξαρτάται από τις συνέπειές της. Κατευθύνεται από το Τάο, αλλά δεν κάνει σχέδια. Ταυτίζεται με την ευσπλαχνία, αλλά δεν βασίζεται σ' αυτήν. Προσεγγίζει την ορθότητα, αλλά δεν εμποδίζεται από τους κανόνες. Ανταποκρίνεται στην εθιμοτυπία, αλλά χωρίς ταμπού. Αναλαμβάνει υποθέσεις και δεν φυγοπονεί, βρίσκοντας διάφορες δικαιολογίες. Εφαρμόζει τον νόμο χωρίς σύγχυση. Συνεργάζεται με τους ανθρώπους και δεν τους υποπτεύεται. Τα πράγματα είναι η βάση του και γι' αυτό δεν τα απορρίπτει. Ανάμεσα στα πράγματα δεν υπάρχει κανένα που να αξίζει να χρησιμοποιηθεί κι όμως πρέπει να χρησιμοποιούνται.

Αυτός που δεν κατανοεί σαφώς τον Ουρανό, δεν είναι καθαρός ως προς την Αρετή του. Αυτός που δεν κατέχει το Τάο, θα σφάλει όποιον δρόμο κι αν πάρει. Όσο για εκείνον που δεν έχει κατανοήσει το Τάο, είναι πράγματι αξιολύπητος!Τι είναι λοιπόν το Τάο; Υπάρχει το Τάο του Ουρανού και το Τάο του ανθρώπου. Το να παραμένεις αδρανής και να εμπνέεις σεβασμό, είναι το Τάο του Ουρανού' το να δρας και να προσκολλάσαι στην δράση, είναι το Τάο του ανθρώπου. Το Τάο του Ουρανού είναι εκείνο που ακολουθεί ο αυτοκράτορας' το Τάο του ανθρώπου είναι αυτό που ακολουθεί ο υπουργός. Η απόσταση που τους χωρίζει είναι μεγάλη. Έτσι ας προσέξουμε!''

Τζάι Γιού