ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1103a14–1103b25
(ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1103a14–1107a26: Η ἠθική αρετή) Οι ηθικές αρετές αποκτώνται με την επανάληψη των ηθικών πράξεων
Στο Α´ βιβλίο της πραγματείας του περί του ηθικού βίου, ο Αριστοτέλης προσδιόρισε ως ύψιστο αγαθό την εὐδαιμονίαν , που αποκτάται όταν η ψυχή ενεργεί σύμφωνα με τους κανόνες της τέλειας αρετής. Προσπαθώντας, λοιπόν, να μελετήσει το περιεχόμενο και τα είδη της αρετής, κατέληξε στη διάκρισή της σε ἠθικὴν και διανοητικήν. Στην αρχή του Β´ βιβλίου διερευνά το πρώτο είδος.
Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης, τῆς μὲν διανοητικῆς τῆς
(15) δὲ ἠθικῆς, ἡ μὲν διανοητικὴ τὸ πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχει
καὶ τὴν γένεσιν καὶ τὴν αὔξησιν, διόπερ ἐμπειρίας δεῖται
καὶ χρόνου, ἡ δ’ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται, ὅθεν καὶ τοὔνομα
ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους. ἐξ οὗ καὶ δῆλον
ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται· οὐθὲν
(20) γὰρ τῶν φύσει ὄντων ἄλλως ἐθίζεται, οἷον ὁ λίθος φύσει
κάτω φερόμενος οὐκ ἂν ἐθισθείη ἄνω φέρεσθαι, οὐδ’ ἂν μυ-
ριάκις αὐτὸν ἐθίζῃ τις ἄνω ῥιπτῶν, οὐδὲ τὸ πῦρ κάτω, οὐδ’
ἄλλο οὐδὲν τῶν ἄλλως πεφυκότων ἄλλως ἂν ἐθισθείη. οὔτ’
ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί, ἀλλὰ
(25) πεφυκόσι μὲν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς, τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ
ἔθους. ἔτι ὅσα μὲν φύσει ἡμῖν παραγίνεται, τὰς δυνάμεις
τούτων πρότερον κομιζόμεθα, ὕστερον δὲ τὰς ἐνεργείας ἀποδί-
δομεν (ὅπερ ἐπὶ τῶν αἰσθήσεων δῆλον· οὐ γὰρ ἐκ τοῦ πολ-
λάκις ἰδεῖν ἢ πολλάκις ἀκοῦσαι τὰς αἰσθήσεις ἐλάβομεν,
(30) ἀλλ’ ἀνάπαλιν ἔχοντες ἐχρησάμεθα, οὐ χρησάμενοι ἔσχο-
μεν)· τὰς δ’ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον,
ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν· ἃ γὰρ δεῖ μαθόντας
ποιεῖν, ταῦτα ποιοῦντες μανθάνομεν, οἷον οἰκοδομοῦντες οἰκο-
δόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί· οὕτω δὲ καὶ τὰ
[1103b] μὲν δίκαια πράττοντες δίκαιοι γινόμεθα, τὰ δὲ σώφρονα
σώφρονες, τὰ δ’ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι. μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινό-
μενον ἐν ταῖς πόλεσιν· οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθί-
ζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς, καὶ τὸ μὲν βούλημα παντὸς νομο-
(5) θέτου τοῦτ’ ἐστίν, ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν,
καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης. ἔτι
ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ
καὶ φθείρεται, ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη· ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν
καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. ἀνάλογον
(10) δὲ καὶ οἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες· ἐκ μὲν γὰρ τοῦ
εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς
κακοί. εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος,
ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί. οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ
τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι
(15) τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδι-
κοι, πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι φοβεῖ-
σθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. ὁμοίως δὲ καὶ
τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ περὶ τὰς ὀργάς· οἳ μὲν
γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι γίνονται, οἳ δ’ ἀκόλαστοι καὶ ὀρ-
(20) γίλοι, οἳ μὲν ἐκ τοῦ οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ
ἐκ τοῦ οὑτωσί. καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ
ἕξεις γίνονται. διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι·
κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. οὐ
μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι,
(25) ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.
Στο Α´ βιβλίο της πραγματείας του περί του ηθικού βίου, ο Αριστοτέλης προσδιόρισε ως ύψιστο αγαθό την εὐδαιμονίαν , που αποκτάται όταν η ψυχή ενεργεί σύμφωνα με τους κανόνες της τέλειας αρετής. Προσπαθώντας, λοιπόν, να μελετήσει το περιεχόμενο και τα είδη της αρετής, κατέληξε στη διάκρισή της σε ἠθικὴν και διανοητικήν. Στην αρχή του Β´ βιβλίου διερευνά το πρώτο είδος.
Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης, τῆς μὲν διανοητικῆς τῆς
(15) δὲ ἠθικῆς, ἡ μὲν διανοητικὴ τὸ πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχει
καὶ τὴν γένεσιν καὶ τὴν αὔξησιν, διόπερ ἐμπειρίας δεῖται
καὶ χρόνου, ἡ δ’ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται, ὅθεν καὶ τοὔνομα
ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους. ἐξ οὗ καὶ δῆλον
ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται· οὐθὲν
(20) γὰρ τῶν φύσει ὄντων ἄλλως ἐθίζεται, οἷον ὁ λίθος φύσει
κάτω φερόμενος οὐκ ἂν ἐθισθείη ἄνω φέρεσθαι, οὐδ’ ἂν μυ-
ριάκις αὐτὸν ἐθίζῃ τις ἄνω ῥιπτῶν, οὐδὲ τὸ πῦρ κάτω, οὐδ’
ἄλλο οὐδὲν τῶν ἄλλως πεφυκότων ἄλλως ἂν ἐθισθείη. οὔτ’
ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί, ἀλλὰ
(25) πεφυκόσι μὲν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς, τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ
ἔθους. ἔτι ὅσα μὲν φύσει ἡμῖν παραγίνεται, τὰς δυνάμεις
τούτων πρότερον κομιζόμεθα, ὕστερον δὲ τὰς ἐνεργείας ἀποδί-
δομεν (ὅπερ ἐπὶ τῶν αἰσθήσεων δῆλον· οὐ γὰρ ἐκ τοῦ πολ-
λάκις ἰδεῖν ἢ πολλάκις ἀκοῦσαι τὰς αἰσθήσεις ἐλάβομεν,
(30) ἀλλ’ ἀνάπαλιν ἔχοντες ἐχρησάμεθα, οὐ χρησάμενοι ἔσχο-
μεν)· τὰς δ’ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον,
ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν· ἃ γὰρ δεῖ μαθόντας
ποιεῖν, ταῦτα ποιοῦντες μανθάνομεν, οἷον οἰκοδομοῦντες οἰκο-
δόμοι γίνονται καὶ κιθαρίζοντες κιθαρισταί· οὕτω δὲ καὶ τὰ
[1103b] μὲν δίκαια πράττοντες δίκαιοι γινόμεθα, τὰ δὲ σώφρονα
σώφρονες, τὰ δ’ ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι. μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινό-
μενον ἐν ταῖς πόλεσιν· οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθί-
ζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς, καὶ τὸ μὲν βούλημα παντὸς νομο-
(5) θέτου τοῦτ’ ἐστίν, ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν,
καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης. ἔτι
ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ
καὶ φθείρεται, ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη· ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν
καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. ἀνάλογον
(10) δὲ καὶ οἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες· ἐκ μὲν γὰρ τοῦ
εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς
κακοί. εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος,
ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί. οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ
τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι
(15) τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδι-
κοι, πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι φοβεῖ-
σθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. ὁμοίως δὲ καὶ
τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ περὶ τὰς ὀργάς· οἳ μὲν
γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι γίνονται, οἳ δ’ ἀκόλαστοι καὶ ὀρ-
(20) γίλοι, οἳ μὲν ἐκ τοῦ οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ
ἐκ τοῦ οὑτωσί. καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ
ἕξεις γίνονται. διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι·
κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. οὐ
μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι,
(25) ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.
***
Εκ των δύο ειδών της αρετής, δηλαδή της διανοητικής και (15) της ηθικής, η μεν διανοητική οφείλει την γένεσιν και την ανάπτυξιν αυτής περισσότερον εις την διδασκαλίαν, και διά τούτο απαιτεί πείραν και καιρόν, η δε ηθική αποκτάται εκ του έθους, και διά τον λόγον αυτόν έλαβε το όνομα, το οποίον ολίγον διαφέρει από το ήθος. Και εκ τούτου γίνεται φανερόν, ότι καμμία εκ των ηθικών αρετών δεν υπάρχει εντός ημών εκ φύσεως. (20) Διότι κανέν εξ εκείνων, τα οποία υπάρχουν εκ φύσεως, δεν ημπορεί να λάβη διαφορετικάς συνηθείας. Λόγου χάριν ο λίθος, που πίπτει προς τα κάτω εκ φύσεως, δεν είναι δυνατόν να συνηθίση να φέρεται προς τα επάνω και αν ακόμη, διά να τον συνηθίση κανείς, τον ρίψη αναριθμήτους φοράς υψηλά. Ούτε το πυρ φέρεται προς τα κάτω, ούτε κανέν εξ όσων έγιναν εκ φύσεως, κατά ένα τρόπον, είναι δυνατόν να συνηθίση διαφορετικά. Επομένως αι αρεταί δεν γεννώνται εντός ημών ούτε εκ φύσεως ούτε παρά φύσιν, αλλά, (25) ναι μεν επλάσθημεν εκ φύσεως επιδεκτικοί δι' αυτάς, πλην όμως τελειοποιούμεθα με την συνήθειαν.Έπειτα, πρώτον μεν αποκτώμεν τας δυνάμεις όλων εκείνων, τα οποία έχομεν εκ φύσεως, και κατόπιν αποδίδομεν τας ενεργείας των, τούτο δε είναι προφανές εις τα αισθητήρια. Διότι δεν απεκτήσαμεν τας αισθήσεις μας από το να βλέπωμεν και να ακούωμεν συχνά, (30) αλλ' αντιθέτως, τας είχαμεν και εκάμαμεν χρήσιν αυτών και δεν τας απεκτήσαμεν διά της χρησιμοποιήσεώς των. Τας αρετάς όμως τας αποκτώμεν, αφού εργασθώμεν προηγουμένως, καθώς συμβαίνει και διά τας άλλας τέχνας. Διότι, όσα πρέπει να εκτελούμεν, αφού προηγουμένως τα εμάθαμεν, τα μανθάνομεν διά πρακτικής ασκήσεως. Λόγου χάριν οι οικοδόμοι γίνονται με το να οικοδομούν, και οι κιθαρισταί με το να παίζουν κιθάραν. Καθ' όμοιον τρόπον λοιπόν [1103b] γινόμεθα δίκαιοι όσοι ασκούμεν την δικαιοσύνην, και όσοι την σωφροσύνην σώφρονες, και όσοι την ανδρείαν ανδρείοι. Διαπιστώνει δε τούτο και αυτό που συμβαίνει εις τα πολιτείας. Διότι οι νομοθέται κάμνουν τους πολίτας αγαθούς διά της ασκήσεως, εις το σημείον δε τούτο έγκειται η πρόθεσις παντός νομοθέτου∙ (5) όσοι δε δεν πράττουν τούτο καλώς, σφάλλουν, και κατά τούτο διαφέρει μία αγαθή πολιτεία από την μηδαμινήν. Εξ άλλου, αι αυταί αιτίαι και τα αυτά μέσα δημιουργούν και καταστρέφουν κάθε αρετήν, ομοίως δε κάθε τέχνην. Διότι και οι καλοί και οι κακοί κιθαρισταί γίνονται με το να παίζουν κιθάραν, (10) αναλόγως δε και οι οικοδόμοι και όλοι οι άλλοι. Δηλαδή με το να οικοδομούν καλώς τας οικίας γίνονται καλοί οικοδόμοι, εάν όμως τας οικοδομούν κακώς, γίνονται οικοδόμοι κακοί. Διότι, αν δεν είχεν ούτω το πράγμα, δεν θα παρίστατο ανάγκη διδασκάλου, αλλ' όλοι θα ήσαν καλοί ή κακοί.
Το ίδιον λοιπόν συμβαίνει και όσον αφορά τας αρετάς. Δηλαδή με το να κάμνωμεν συναλλαγάς (15) με τους άλλους ανθρώπους, γινόμεθα άλλοι μεν δίκαιοι, άλλοι δε άδικοι, με το να εκτελούμεν δε τα πρέποντα εις δεινάς περιστάσεις και να συνηθίζωμεν να έχωμεν θάρρος ή να φοβούμεθα, γινόμεθα άλλοι μεν ανδρείοι, άλλοι δε δειλοί. Ομοίως δε συμβαίνει και διά τας επιθυμίας και τας ορέξεις. Δηλαδή άλλοι μεν γίνονται σώφρονες και μειλίχιοι, άλλοι δε ακόλαστοι και οξύθυμοι. (20) Διότι εκείνοι μεν συμπεριφέρονται εις τα αυτά πράγματα κατ' εκείνον τον τρόπον, άλλοι δε κατά τούτον. Λοιπόν, εν συντόμω, εξ ομοίων ενεργειών γεννώνται όμοιαι ψυχικαί καταστάσεις. Διά τούτο πρέπει να προσπαθούμεν να εκτελούμεν τας ενεργείας μας κατά τρόπον καθοριζόμενον επακριβώς, διότι αναλόγως της διαφοράς αυτών έρχονται κατόπιν αι ψυχικαί καταστάσεις. Λοιπόν δεν έχει μικράν σημασίαν το να συνηθίζωμεν ευθύς από την νεαράν ηλικίαν μας κατά τούτον ή εκείνον τον τρόπον, (25) αλλά σημαίνει πολύ ή μάλλον το παν.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου