ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (7.16.1-7.16.8)

[7.16.1] Ἐκ τούτου δὴ Ἡρακλείδην τὸν Ἀργαίου ἐκπέμπει ἐς Ὑρκανίαν ναυπηγοὺς ἅμα οἷ ἄγοντα, κελεύσας ὕλην τεμόντα ἐκ τῶν ὀρῶν τῶν Ὑρκανίων ναυπηγεῖσθαι ναῦς μακρὰς ἀφράκτους τε καὶ πεφραγμένας ἐς τὸν κόσμον τὸν Ἑλληνικόν. [7.16.2] πόθος γὰρ εἶχεν αὐτὸν καὶ ταύτην ἐκμαθεῖν τὴν θάλασσαν τὴν Κασπίαν τε καὶ Ὑρκανίαν καλουμένην ποίᾳ τινὶ ξυμβάλλει θαλάσσῃ, πότερα τῇ τοῦ πόντου τοῦ Εὐξείνου ἢ ἀπὸ τῆς ἑῴας τῆς κατ᾽ Ἰνδοὺς ἐκπεριερχομένη ἡ μεγάλη θάλασσα ἀναχεῖται εἰς κόλπον τὸν Ὑρκάνιον, καθάπερ οὖν καὶ τὸν Περσικὸν ἐξεῦρε, τὴν Ἐρυθρὰν δὴ καλουμένην θάλασσαν, κόλπον οὖσαν τῆς μεγάλης θαλάσσης. [7.16.3] οὐ γάρ πω ἐξεύρηντο αἱ ἀρχαὶ τῆς Κασπίας θαλάσσης, καίτοι ἐθνῶν τε αὐτὴν ‹περι›οικούντων οὐκ ὀλίγων καὶ ποταμῶν πλοΐμων ἐμβαλλόντων ἐς αὐτήν· ἐκ Βάκτρων μὲν Ὄξος, μέγιστος τῶν Ἀσιανῶν ποταμῶν, πλήν γε δὴ τῶν Ἰνδῶν, ἐξίησιν ἐς ταύτην τὴν θάλασσαν, διὰ Σκυθῶν δὲ Ἰαξάρτης· καὶ τὸν Ἀράξην δὲ τὸν ἐξ Ἀρμενίων ῥέοντα ἐς ταύτην ἐσβάλλειν ὁ πλείων λόγος κατέχει. [7.16.4] μέγιστοι μὲν οὗτοι· πολλοὶ δὲ δὴ καὶ ἄλλοι ἔς τε τούτους ἐμβάλλοντες καὶ αὐτοὶ ἐπὶ σφῶν ἐς τὴν θάλασσαν ταύτην ἐξιᾶσιν, οἱ μὲν καὶ γινωσκόμενοι πρὸς τῶν ἀμφ᾽ Ἀλέξανδρον ἐπελθόντων τὰ ἔθνη ταῦτα, οἱ δὲ κατὰ τὰ ἐπέκεινα τοῦ κόλπου, ὡς εἰκός, κατὰ τοὺς Σκύθας τοὺς Νομάδας, ὃ δὴ ἄγνωστον πάντῃ ἐστίν.

[7.16.5] Ἀλέξανδρος δὲ ὡς τὸν Τίγρητα ποταμὸν ξὺν τῇ στρατιᾷ διέβη ἐλαύνων ἐπὶ Βαβυλῶνος, ἐνταῦθα ἐντυγχάνουσιν αὐτῷ Χαλδαίων οἱ λόγιοι, καὶ ἀπαγαγόντες ἀπὸ τῶν ἑταίρων ἐδέοντο ἐπισχεῖν τὴν ἐπὶ Βαβυλῶνος ἔλασιν. λόγιον γὰρ γεγονέναι σφίσιν ἐκ τοῦ θεοῦ τοῦ Βήλου μὴ πρὸς ἀγαθοῦ οἱ εἶναι τὴν πάροδον τὴν ἐς Βαβυλῶνα ἐν τῷ τότε. [7.16.6] τὸν δὲ ἀποκρίνασθαι αὐτοῖς λόγος τοῦ Εὐριπίδου τοῦ ποιητοῦ ἔπος· ἔχει δὲ τὸ ἔπος Εὐριπίδῃ ὧδε·
Μάντις δ᾽ ἄριστος ὅστις εἰκάζει καλῶς.
σὺ δέ, ὦ βασιλεῦ, ἔφασαν οἱ Χαλδαῖοι, μὴ πρὸς δυσμὰς ἀφορῶν αὐτὸς μηδὲ τὴν στρατιὰν ταύτῃ ἐπέχουσαν ἄγων παρελθεῖν, ἀλλὰ ἐκπεριελθὼν πρὸς ἕω μᾶλλον. [7.16.7] τῷ δὲ οὐδὲ τοῦτο εὐμαρὲς διὰ δυσχωρίαν ξυνέβη· ἀλλὰ ἦγε γὰρ αὐτὸν ταύτῃ τὸ δαιμόνιον ᾗ παρελθόντα ἐχρῆν ἤδη τελευτῆσαι. καί που τυχὸν καὶ ἄμεινον αὐτῷ ἦν ἐν ἀκμῇ τῆς τε ἄλλης δόξης καὶ τοῦ πόθου τοῦ παρ᾽ ἀνθρώπων ἀπηλλάχθαι, πρίν τινα ξυμβῆναι αὐτῷ ξυμφορὰν ἀνθρωπίνην, ἧς ἕνεκα καὶ Σόλωνα Κροίσῳ παραινέσαι εἰκὸς τέλος ὁρᾶν μακροῦ βίου μηδὲ πρόσθεν τινὰ ἀνθρώπων ἀποφαίνειν εὐδαίμονα. [7.16.8] ἐπεὶ καὶ αὐτῷ Ἀλεξάνδρῳ ἡ Ἡφαιστίωνος τελευτὴ οὐ σμικρὰ ξυμφορὰ γεγένητο, ἧς καὶ αὐτὸς Ἀλέξανδρος προαπελθεῖν ἂν δοκεῖ μοι ἐθελῆσαι μᾶλλον ἢ ζῶν πειραθῆναι, οὐ μεῖον ἢ καὶ Ἀχιλλέα δοκῶ ἂν ἑλέσθαι προαποθανεῖν Πατρόκλου μᾶλλον ἢ τοῦ θανάτου αὐτῷ τιμωρὸν γενέσθαι.

***

[7.16.1] Ύστερα από αυτά ο Αλέξανδρος έστειλε τον Ηρακλείδη, τον γιο του Αργαίου, στην Υρκανία μαζί με ναυπηγούς και τον διέταξε να κόψει ξύλα από τα βουνά της Υρκανίας και να ναυπηγήσει πολεμικά πλοία χωρίς κατάστρωμα και με κατάστρωμα, σύμφωνα με τη ναυπηγική τέχνη των Ελλήνων. [7.16.2] Γιατί τον κατέλαβε η επιθυμία να γνωρίσει με ποιά άλλη θάλασσα ενώνεται η Κασπία θάλασσα, που ονομάζεται και Υρκανία, αν δηλαδή ενώνεται με τον Εύξεινο Πόντο ή αν η μεγάλη θάλασσα, αφού περιβάλει την Ινδία από την ανατολή, χύνεται στον κόλπο της Υρκανίας, όπως ακριβώς ανακάλυψε ότι και ο Περσικός κόλπος που, ως γνωστό, ονομάζεται Ερυθρά θάλασσα είναι κόλπος της μεγάλης θάλασσας. [7.16.3] Επειδή δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμη οι πηγές της Κασπίας θάλασσας, αν και κατοικούν γύρω από αυτήν πολλοί λαοί και χύνονται σε αυτήν πλωτοί ποταμοί· από τη Βακτριανή δηλαδή ο Όξος, ο μεγαλύτερος ποταμός της Ασίας, αν εξαιρέσει κανείς τους ινδικούς, εκβάλλει σε αυτήν τη θάλασσα, όπως και ο Ιαξάρτης που διαρρέει τη Σκυθία· σύμφωνα με την επικρατέστερη γνώμη και ο Αράξης, ο οποίος πηγάζει από την Αρμενία, χύνεται σε αυτήν τη θάλασσα. [7.16.4] Αυτοί είναι οι μεγαλύτεροι ποταμοί· βέβαια και πολλοί άλλοι εκβάλλουν στην Κασπία θάλασσα, αφού διοχετεύσουν τα νερά τους σε αυτούς, και άλλοι πάλι απευθείας. Μερικούς τους γνώρισαν οι άνδρες του Αλεξάνδρου, όταν επιτέθηκαν στους λαούς που κατοικούσαν εκεί, ενώ άλλοι χύνονται στην πέρα όχθη του κόλπου, στη χώρα των Νομάδων Σκυθών, η οποία βέβαια είναι τελείως άγνωστη.
[7.16.5] Ο Αλέξανδρος πέρασε με τον στρατό του τον Τίγρητα ποταμό και προχωρούσε προς τη Βαβυλώνα, όπου τον συνάντησαν οι Χαλδαίοι μάντεις, τον απομάκρυναν από τους εταίρους και άρχισαν να τον παρακαλούν να σταματήσει την πορεία του προς τη Βαβυλώνα, επειδή, έλεγαν, είχαν λάβει χρησμό από τον θεό τους τον Βήλο ότι η είσοδός του στη Βαβυλώνα αυτήν την εποχή δεν θα ήταν για καλό του.
[7.16.6] Ο Αλέξανδρος τους απάντησε, όπως λένε, με στίχο του ποιητή Ευριπίδη. Ο στίχος έχει ως εξής:
Άριστος είναι ο μάντης που μαντεύει σωστά.
«Εσύ όμως, βασιλιά», είπαν οι Χαλδαίοι, «μπαίνοντας στη Βαβυλώνα να μη βλέπεις ο ίδιος δυτικά ούτε να οδηγείς τον στρατό σου στην πόλη από αυτήν την κατεύθυνση, αλλά, αφού κάνεις τον γύρο, προτίμησε να μπεις βλέποντας προς τα ανατολικά». [7.16.7] Αλλά ούτε και αυτό του ήταν εύκολο, γιατί το έδαφος ήταν δύσβατο. Η θεϊκή δύναμη τον οδηγούσε προς εκείνον τον τόπο, στον οποίο, αν έμπαινε, ήταν πλέον πεπρωμένο να πεθάνει. Και ήταν ίσως το καλύτερο για αυτόν, νομίζω, να πεθάνει στο αποκορύφωμα της δόξας του, τότε που οι άνθρωποι θα αισθάνονταν μεγάλη λύπη για τον χαμό του, πριν να του συμβεί κάποια ανθρώπινη συμφορά. Πιθανόν γι᾽ αυτόν τον λόγο ο Σόλων συμβούλευσε τον Κροίσο να αποβλέπει στο τέλος ενός μακρού βίου και πριν από αυτό να μη θεωρεί κανέναν άνθρωπο ευτυχισμένο. [7.16.8] Γιατί ο θάνατος του Ηφαιστίωνα ήταν μεγάλη συμφορά και για τον ίδιο τον Αλέξανδρο και νομίζω ότι θα προτιμούσε μάλλον να πεθάνει ο ίδιος πριν από αυτόν παρά να ζήσει τη δοκιμασία αυτή. Νομίζω ότι όχι λιγότερο και ο Αχιλλέας θα προτιμούσε μάλλον να πεθάνει πριν από τον Πάτροκλο παρά να γίνει εκδικητής του θανάτου του.