ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (3.14.4-3.15.4)

[3.14.4] Ταύτῃ μὲν δὴ τῶν Περσῶν φυγὴ καρτερὰ ἦν, καὶ οἱ Μακεδόνες ἐφεπόμενοι ἐφόνευον τοὺς φεύγοντας. οἱ δὲ ἀμφὶ Σιμμίαν καὶ ἡ τούτου τάξις οὐκέτι ξυνεξορμῆσαι Ἀλεξάνδρῳ δυνατοὶ ἐγένοντο ἐς τὴν δίωξιν, ἀλλ᾽ ἐπιστήσαντες τὴν φάλαγγα αὐτοῦ ἠγωνίζοντο, ὅτι τὸ εὐώνυμον τῶν Μακεδόνων πονεῖσθαι ἠγγέλλετο. [3.14.5] καὶ ταύτῃ παραρραγείσης αὐτοῖς τῆς τάξεως κατὰ τὸ διέχον διεκπαίουσι τῶν τε Ἰνδῶν τινες καὶ τῆς Περσικῆς ἵππου ὡς ἐπὶ τὰ σκευοφόρα τῶν Μακεδόνων· καὶ τὸ ἔργον ἐκεῖ καρτερὸν ἐγίγνετο· οἵ τε γὰρ Πέρσαι θρασέως προσέκειντο ἀνόπλοις τοῖς πολλοῖς καὶ οὐ προσδοκήσασιν ἐπὶ σφᾶς διεκπεσεῖσθαί τινας διακόψαντας διπλῆν τὴν φάλαγγα, καὶ οἱ αἰχμάλωτοι βάρβαροι ἐμβαλόντων τῶν Περσῶν ξυνεπέθεντο καὶ αὐτοὶ τοῖς Μακεδόσιν ἐν τῷ ἔργῳ. [3.14.6] τῶν δὲ ἐπιτεταγμένων τῇ πρώτῃ φάλαγγι οἱ ἡγεμόνες ὀξέως μαθόντες τὸ γιγνόμενον μεταβαλόντες, ᾗπερ παρήγγελτο αὐτοῖς, τὴν τάξιν ἐπιγίγνονται κατὰ νώτου τοῖς Πέρσαις, καὶ πολλοὺς μὲν αὐτῶν αὐτοῦ ἀμφὶ τοῖς σκευοφόροις ξυνεχομένους ἀπέκτειναν, οἱ δὲ αὐτῶν ἐγκλίναντες ἔφευγον. οἱ δ᾽ ἐπὶ τοῦ δεξιοῦ κέρως τῶν Περσῶν οὔπω τῆς φυγῆς τῆς Δαρείου ᾐσθημένοι περιϊππεύσαντες τὸ Ἀλεξάνδρου εὐώνυμον κατὰ κέρας τοῖς ἀμφὶ τὸν Παρμενίωνα ἐνέβαλλον.

[3.15.1] Καὶ ἐν τούτῳ ἀμφιβόλων τὰ πρῶτα γενομένων τῶν Μακεδόνων πέμπει Παρμενίων παρ᾽ Ἀλέξανδρον σπουδῇ ἀγγελοῦντα, ὅτι ἐν ἀγῶνι ξυνέχεται τὸ κατὰ σφᾶς καὶ βοηθεῖν δεῖ. ταῦτα ὡς ἐξηγγέλθη Ἀλεξάνδρῳ, τοῦ μὲν διώκειν ἔτι ἀπετράπετο, ἐπιστρέψας δὲ ξὺν τῇ ἵππῳ τῶν ἑταίρων ὡς ἐπὶ τὸ δεξιὸν τῶν βαρβάρων ἦγε δρόμῳ. καὶ πρῶτα μὲν τοῖς φεύγουσι τῶν πολεμίων ἱππεῦσι, τοῖς τε Παρθυαίοις καὶ τῶν Ἰνδῶν ἔστιν οἷς καὶ Πέρσαις τοῖς πλείστοις καὶ κρατίστοις ἐμβάλλει. [3.15.2] καὶ ἱππομαχία αὕτη καρτερωτάτη τοῦ παντὸς ἔργου ξυνέστη. ἐς βάθος τε γὰρ οἷα δὴ ἰληδὸν τεταγμένοι ἀνέστρεφον οἱ βάρβαροι καὶ ἀντιμέτωποι τοῖς ἀμφ᾽ Ἀλέξανδρον ξυμπεσόντες οὔτε ἀκοντισμῷ ἔτι οὔτ᾽ ἐξελιγμοῖς τῶν ἵππων, ἥπερ ἱππομαχίας δίκη, ἐχρῶντο, ἀλλὰ διεκπαῖσαι πᾶς τις τὸ καθ᾽ αὑτόν, ὡς μόνην ταύτην σωτηρίαν σφίσιν οὖσαν, ἐπειγόμενοι ἔκοπτόν τε καὶ ἐκόπτοντο ἀφειδῶς, οἷα δὴ οὐχ ὑπὲρ νίκης ἀλλοτρίας ἔτι, ἀλλ᾽ ὑπὲρ σωτηρίας οἰκείας ἀγωνιζόμενοι. καὶ ἐνταῦθα πίπτουσι μὲν ἀμφὶ ἑξήκοντα τῶν ἑταίρων τοῦ Ἀλεξάνδρου, καὶ τιτρώσκεται Ἡφαιστίων τε αὐτὸς καὶ Κοῖνος καὶ Μενίδας· ἀλλὰ ἐκράτησε καὶ τούτων Ἀλέξανδρος.
[3.15.3] Καὶ τούτων μὲν ὅσοι διεξέπαισαν διὰ τῶν ἀμφ᾽ Ἀλέξανδρον ἔφευγον ἀνὰ κράτος· Ἀλέξανδρος δὲ ἐγγὺς ἦν προσμῖξαι ἤδη τῷ δεξιῷ κέρατι τῶν πολεμίων. καὶ ἐν τούτῳ οἱ Θεσσαλοὶ ἱππεῖς λαμπρῶς ἀγωνισάμενοι οὐχ ὑπελείποντο Ἀλεξάνδρῳ τοῦ ἔργου· ἀλλὰ ἔφευγον γὰρ ἤδη οἱ ἀπὸ τοῦ δεξιοῦ κέρως τῶν βαρβάρων, ὁπότε Ἀλέξανδρος αὐτοῖς ξυνέμιξεν, ὥστε ἀποτραπόμενος Ἀλέξανδρος ἐς τὸ διώκειν αὖθις Δαρεῖον ἐξώρμησε· καὶ ἐδίωξεν ἔστε φάος ἦν· [3.15.4] καὶ οἱ ἀμφὶ Παρμενίωνα τὸ καθ᾽ αὑτοὺς διώκοντες εἵποντο. ἀλλὰ Ἀλέξανδρος μὲν διαβὰς τὸν ποταμὸν τὸν Λύκον κατεστρατοπέδευσεν αὐτοῦ, ὡς ἀναπαῦσαι ὀλίγον τούς τε ἄνδρας καὶ τοὺς ἵππους· Παρμενίων δὲ τό τε στρατόπεδον τῶν βαρβάρων εἷλε καὶ τὰ σκευοφόρα καὶ τοὺς ἐλέφαντας καὶ τὰς καμήλους.

***

[3.14.4] Πραγματικά στο μέρος αυτό η φυγή των Περσών ήταν γενική, ενώ οι Μακεδόνες τους ακολουθούσαν από κοντά και σκότωναν όσους υποχωρούσαν. Ο Σιμμίας όμως με τους δικούς του και το τάγμα του δεν κατόρθωσαν πια να εξορμήσουν μαζί με τον Αλέξανδρο και να πάρουν μέρος στην καταδίωξη, αλλά σταμάτησαν τη φάλαγγά τους εκεί όπου βρίσκονταν και αγωνίζονταν, γιατί διαδόθηκε ότι πιεζόταν το αριστερό των Μακεδόνων. [3.14.5] Επειδή στο σημείο αυτό σχηματίστηκε ρήγμα στη μακεδονική παράταξη, μερικοί από τους Ινδούς και τους Πέρσες ιππείς πέρασαν ορμητικά μέσα από αυτό προς τα μεταγωγικά των Μακεδόνων. Στο μέρος αυτό έγινε πεισματώδης μάχη. Γιατί και οι Πέρσες επιχειρούσαν τολμηρές επιθέσεις κατά των Μακεδόνων, από τους οποίους οι περισσότεροι ήταν άοπλοι και δεν φαντάζονταν ποτέ ότι θα διασπούσε κανείς τη διπλή φάλαγγά τους για να τους επιτεθεί, και οι βάρβαροι αιχμάλωτοι, μόλις εισόρμησαν οι Πέρσες, επιτέθηκαν και αυτοί στη διάρκεια της μάχης εναντίον των Μακεδόνων. [3.14.6] Οι αρχηγοί όμως του στρατού που είχε παραταχθεί πίσω από την πρώτη γραμμή, μόλις αντιλήφθηκαν τί γινόταν, έκαμαν αμέσως μεταβολή και, όπως ακριβώς είχαν διαταχθεί, επέπεσαν στα νώτα των Περσών και σκότωσαν επί τόπου πολλούς από αυτούς, που ήταν συνωστισμένοι γύρω από τα μεταγωγικά, ενώ μερικοί άλλοι έκαμαν στροφή και διέφυγαν. Οι Πέρσες της δεξιάς πτέρυγας, που δεν είχαν ακόμη αντιληφθεί τη φυγή του Δαρείου, κινήθηκαν με το ιππικό τους γύρω από την αριστερή πτέρυγα του Αλεξάνδρου και επιτέθηκαν από τα πλάγια στους άνδρες του Παρμενίωνα.
[3.15.1] Στο μεταξύ, επειδή στην αρχή βάλλονταν οι Μακεδόνες και από τις δυο μεριές, έστειλε ο Παρμενίων αγγελιαφόρο του στον Αλέξανδρο, για να του αναγγείλει γρήγορα ότι οι άνδρες του βρίσκονται σε απόγνωση και ότι χρειάζεται βοήθεια. Όταν το πληροφορήθηκε ο Αλέξανδρος, σταμάτησε αμέσως την καταδίωξη και γυρνώντας πίσω με το ιππικό των εταίρων όρμησε γρήγορα κατά της δεξιάς πτέρυγας των βαρβάρων. Πρώτους προσέβαλε τους ιππείς του εχθρού που υποχωρούσαν, δηλαδή τους Παρθυαίους, μερικούς Ινδούς και τους Πέρσες, που ήταν οι πιο πολλοί και οι πιο δυνατοί. [3.15.2] Η ιππομαχία αυτή ήταν και η πιο πεισματώδης από όσες έγιναν σε όλη τη μάχη. Γιατί οι βάρβαροι, συνταγμένοι σε σχηματισμό βάθους με τη μια ίλη τους πίσω από την άλλη, γύριζαν συνεχώς πίσω και συγκρούονταν κατά πρόσωπο με τους άνδρες του Αλεξάνδρου· δεν έριχναν πια ακόντια ούτε εφάρμοζαν τις περιστροφικές κινήσεις του ιππικού, όπως στις ιππομαχίες, αλλά βιαστικοί να διαφύγουν ο καθένας μόνος του σαν να ήταν αυτή η μοναδική σωτηρία τους, συνέχιζαν αλύπητα να σφάζουν και να σφάζονται, γιατί δεν αγωνίζονταν πια για ξένη νίκη, αλλά για τη δική τους σωτηρία. Σκοτώθηκαν εδώ εξήντα περίπου εταίροι του Αλεξάνδρου και τραυματίστηκε ο ίδιος ο Ηφαιστίων καθώς και ο Κοίνος και ο Μενίδας· παρ᾽ όλα αυτά τους νίκησε και αυτούς ο Αλέξανδρος.
[3.15.3] Και όσοι Πέρσες πέρασαν μέσα από τον στρατό του Αλεξάνδρου έφευγαν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν, ενώ ο Αλέξανδρος κόντευε πια να συγκρουστεί με τη δεξιά πτέρυγα του εχθρού. Στο μεταξύ και οι Θεσσαλοί ιππείς αγωνίστηκαν γενναία και δεν φάνηκαν καθόλου κατώτεροι από τον Αλέξανδρο στη μάχη. Είχαν ήδη αρχίσει οι βάρβαροι να φεύγουν, όταν ο Αλέξανδρος συγκρούστηκε με αυτούς, ώστε ο βασιλιάς απομακρύνθηκε από εκεί και όρμησε και πάλι στην καταδίωξη του Δαρείου και τον καταδίωξε όσο έφεγγε· [3.15.4] ακολουθούσαν οι στρατιώτες του Παρμενίωνα, καταδιώκοντας τους Πέρσες που ήταν απέναντί τους. Ο Αλέξανδρος όμως, αφού πέρασε τον ποταμό Λύκο, στρατοπέδευσε εκεί, για να ξεκουράσει λίγο τους άνδρες και τα άλογα. Ο Παρμενίων κυρίευσε το στρατόπεδο των βαρβάρων, τα μεταγωγικά, τους ελέφαντες και τις καμήλες τους.