ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (357a-358d)

ΒΙΒΛΙΟ Β'

[357a] Ἐγὼ μὲν οὖν ταῦτα εἰπὼν ᾤμην λόγου ἀπηλλάχθαι· τὸ δ᾽ ἦν ἄρα, ὡς ἔοικε, προοίμιον. ὁ γὰρ Γλαύκων ἀεί τε δὴ ἀνδρειότατος ὢν τυγχάνει πρὸς ἅπαντα, καὶ δὴ καὶ τότε τοῦ Θρασυμάχου τὴν ἀπόρρησιν οὐκ ἀπεδέξατο, ἀλλ᾽ ἔφη· Ὦ Σώκρατες, πότερον ἡμᾶς βούλει δοκεῖν πεπεικέναι ἢ ὡς [357b] ἀληθῶς πεῖσαι ὅτι παντὶ τρόπῳ ἄμεινόν ἐστιν δίκαιον εἶναι ἢ ἄδικον;
Ὡς ἀληθῶς, εἶπον, ἔγωγ᾽ ἂν ἑλοίμην, εἰ ἐπ᾽ ἐμοὶ εἴη.
Οὐ τοίνυν, ἔφη, ποιεῖς ὃ βούλει. λέγε γάρ μοι· ἆρά σοι δοκεῖ τοιόνδε τι εἶναι ἀγαθόν, ὃ δεξαίμεθ᾽ ἂν ἔχειν οὐ τῶν ἀποβαινόντων ἐφιέμενοι, ἀλλ᾽ αὐτὸ αὑτοῦ ἕνεκα ἀσπαζόμενοι, οἷον τὸ χαίρειν καὶ αἱ ἡδοναὶ ὅσαι ἀβλαβεῖς καὶ μηδὲν εἰς τὸν ἔπειτα χρόνον διὰ ταύτας γίγνεται ἄλλο ἢ χαίρειν ἔχοντα;
Ἔμοιγε, ἦν δ᾽ ἐγώ, δοκεῖ τι εἶναι τοιοῦτον.
[357c] Τί δέ; ὃ αὐτό τε αὑτοῦ χάριν ἀγαπῶμεν καὶ τῶν ἀπ᾽ αὐτοῦ γιγνομένων, οἷον αὖ τὸ φρονεῖν καὶ τὸ ὁρᾶν καὶ τὸ ὑγιαίνειν; τὰ γὰρ τοιαῦτά που δι᾽ ἀμφότερα ἀσπαζόμεθα.
Ναί, εἶπον.
Τρίτον δὲ ὁρᾷς τι, ἔφη, εἶδος ἀγαθοῦ, ἐν ᾧ τὸ γυμνάζεσθαι καὶ τὸ κάμνοντα ἰατρεύεσθαι καὶ ἰάτρευσίς τε καὶ ὁ ἄλλος χρηματισμός; ταῦτα γὰρ ἐπίπονα φαῖμεν ἄν, ὠφελεῖν δὲ ἡμᾶς, καὶ αὐτὰ μὲν ἑαυτῶν ἕνεκα οὐκ ἂν δεξαίμεθα ἔχειν, [357d] τῶν δὲ μισθῶν τε χάριν καὶ τῶν ἄλλων ὅσα γίγνεται ἀπ᾽ αὐτῶν.
Ἔστιν γὰρ οὖν, ἔφην, καὶ τοῦτο τρίτον. ἀλλὰ τί δή;
Ἐν ποίῳ, ἔφη, τούτων τὴν δικαιοσύνην τιθεῖς;
[358a] Ἐγὼ μὲν οἶμαι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐν τῷ καλλίστῳ, ὃ καὶ δι᾽ αὑτὸ καὶ διὰ τὰ γιγνόμενα ἀπ᾽ αὐτοῦ ἀγαπητέον τῷ μέλλοντι μακαρίῳ ἔσεσθαι.
Οὐ τοίνυν δοκεῖ, ἔφη, τοῖς πολλοῖς, ἀλλὰ τοῦ ἐπιπόνου εἴδους, ὃ μισθῶν θ᾽ ἕνεκα καὶ εὐδοκιμήσεων διὰ δόξαν ἐπιτηδευτέον, αὐτὸ δὲ δι᾽ αὑτὸ φευκτέον ὡς ὂν χαλεπόν.
Οἶδα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι δοκεῖ οὕτω καὶ πάλαι ὑπὸ Θρασυμάχου ὡς τοιοῦτον ὂν ψέγεται, ἀδικία δ᾽ ἐπαινεῖται· ἀλλ᾽ ἐγώ τις, ὡς ἔοικε, δυσμαθής.
[358b] Ἴθι δή, ἔφη, ἄκουσον καὶ ἐμοῦ, ἐάν σοι ἔτι ταὐτὰ δοκῇ. Θρασύμαχος γάρ μοι φαίνεται πρῳαίτερον τοῦ δέοντος ὑπὸ σοῦ ὥσπερ ὄφις κηληθῆναι, ἐμοὶ δὲ οὔπω κατὰ νοῦν ἡ ἀπόδειξις γέγονεν περὶ ἑκατέρου· ἐπιθυμῶ γὰρ ἀκοῦσαι τί τ᾽ ἔστιν ἑκάτερον καὶ τίνα ἔχει δύναμιν αὐτὸ καθ᾽ αὑτὸ ἐνὸν ἐν τῇ ψυχῇ, τοὺς δὲ μισθοὺς καὶ τὰ γιγνόμενα ἀπ᾽ αὐτῶν ἐᾶσαι χαίρειν. οὑτωσὶ οὖν ποιήσω, ἐὰν καὶ σοὶ δοκῇ· [358c] ἐπανανεώσομαι τὸν Θρασυμάχου λόγον, καὶ πρῶτον μὲν ἐρῶ δικαιοσύνην οἷον εἶναί φασιν καὶ ὅθεν γεγονέναι, δεύτερον δὲ ὅτι πάντες αὐτὸ οἱ ἐπιτηδεύοντες ἄκοντες ἐπιτηδεύουσιν ὡς ἀναγκαῖον ἀλλ᾽ οὐχ ὡς ἀγαθόν, τρίτον δὲ ὅτι εἰκότως αὐτὸ δρῶσι· πολὺ γὰρ ἀμείνων ἄρα ὁ τοῦ ἀδίκου ἢ ὁ τοῦ δικαίου βίος, ὡς λέγουσιν. ἐπεὶ ἔμοιγε, ὦ Σώκρατες, οὔ τι δοκεῖ οὕτως· ἀπορῶ μέντοι διατεθρυλημένος τὰ ὦτα ἀκούων Θρασυμάχου καὶ μυρίων ἄλλων, τὸν δὲ ὑπὲρ τῆς δικαιοσύνης λόγον, ὡς [358d] ἄμεινον ἀδικίας, οὐδενός πω ἀκήκοα ὡς βούλομαι —βούλομαι δὲ αὐτὸ καθ᾽ αὑτὸ ἐγκωμιαζόμενον ἀκοῦσαι— μάλιστα δ᾽ οἶμαι ἂν σοῦ πυθέσθαι. διὸ κατατείνας ἐρῶ τὸν ἄδικον βίον ἐπαινῶν, εἰπὼν δὲ ἐνδείξομαί σοι ὃν τρόπον αὖ βούλομαι καὶ σοῦ ἀκούειν ἀδικίαν μὲν ψέγοντος, δικαιοσύνην δὲ ἐπαινοῦντος. ἀλλ᾽ ὅρα εἴ σοι βουλομένῳ ἃ λέγω.
Πάντων μάλιστα, ἦν δ᾽ ἐγώ· περὶ γὰρ τίνος ἂν μᾶλλον πολλάκις τις νοῦν ἔχων χαίροι λέγων καὶ ἀκούων;

***
Κατά τον Γλαύκωνα το δίκαιο έχει τεθεί από την αδυναμία του αδικείν

[357a] Εγώ λοιπόν, αφού είπ᾽ αυτά, πίστευα πως είχα πια γλιτώσει από τη συζήτηση· ήταν όμως, καθώς φαίνεται, το προοίμιο μόνο αυτό, γιατί ο Γλαύκων, που έχει πάντα μοναδική πραγματικώς γενναιότητα σ᾽ όλες τις περιστάσεις, δεν του καλοφάνηκε και τότε που έριξε κάτω τ᾽ άρματα ο Θρασύμαχος, αλλά πήρε το λόγο και· Θέλεις, είπε, Σωκράτη, να φαίνεται πως μας έπεισες, ή [357b] να μας πείσεις πραγματικώς, ότι με κάθε τρόπο προτιμότερη είναι η δικαιοσύνη από την αδικία;
Αυτό βέβαια θα προτιμούσα κι εγώ, είπα, αν ήταν στο χέρι μου.
Δεν το καταφέρνεις λοιπόν τότε αυτό που θες· γιατί, έλα πες μου: δεν παραδέχεσαι πως υπάρχει ένα είδος αγαθά, που θα θέλαμε να τα ᾽χομε όχι για τα αποτελέσματά των, αλλά μονάχα γι᾽ αυτά τα ίδια; όπως λόγου χάριν η χαρά και οι ηδονές που δε βλάπτουν και που καμιά άλλη συνέπεια δεν έχουν κατόπι, παρά μας δίνουν μόνο της ευχαρίστηση να τις απολαβαίνομε;
Μάλιστα, υπάρχει ένα τέτοιο είδος αγαθά.
[357c] Μα δεν υπάρχουν κι άλλα, που τ᾽ αγαπούμε και γι᾽ αυτά τα ίδια και για τα αποτελέσματά των; όπως έξαφνα η ορθή κρίση, η όραση, η υγεία, που τα επιθυμούμε να τα ᾽χομε και για τους δυο αυτούς λόγους;
Μάλιστα.
Δε βλέπεις όμως κι ένα τρίτο είδος, όπως είναι να γυμνάζει κανείς τα σώματα, να τα θεραπεύει με τη σκληραγωγία, να εξασκεί τη γιατρική και κάθε άλλο προσοδοφόρο επάγγελμα; Γιατί αυτά βέβαια είναι μεν κοπιαστικά, μας ωφελούν όμως και τα επιζητούμε όχι γι᾽ αυτά τα ίδια, [357d] αλλά για τα κέρδη και τις άλλες ωφέλειες που μας παρέχουν.
Πραγματικώς, υπάρχει κι αυτό το τρίτο είδος· μα γιατί αυτές οι ερωτήσεις;
Σε ποιό απ᾽ αυτά τα είδη βάζεις τη δικαιοσύνη;
[358a] Εγώ; στο καλύτερο βέβαια από τα τρία, σε κείνα δηλαδή τα αγαθά, που πρέπει να τα επιζητούν και γι᾽ αυτά τα ίδια και για τ᾽ αποτελέσματά τους όσοι θέλουν να είναι πραγματικώς μακάριοι.
Δεν είναι όμως αυτής της ιδέας και οι περισσότεροι, αλλά βάζουν τη δικαιοσύνη στα κοπιαστικά αγαθά, που μόνο για τα κέρδη και για τη δόξα που εξασφαλίζουν μπορεί κανείς να τα εξασκεί, μα που πρέπει να τα αποφεύγει κανείς γι᾽ αυτά τα ίδια, επειδή είναι πραγματικώς αφόρητα.
Το γνωρίζω, είπα
οι εγώ, πως αυτή είναι η ιδέα του κόσμου και γι᾽ αυτό πριν κι ο Θρασύμαχος της έψαλε τον αναβαλλόμενο· μα εγώ φαίνεται πως είμαι ένας χοντροκέφαλος.
[358b] Στάσου λοιπόν να δούμε, αν θα επιμένεις στην ιδέα σου, αφού ακούσεις και μένα. Γιατί ο Θρασύμαχος, μου φαίνεται, γητεύτηκε από σένα γρηγορότερα απ᾽ ό,τι έπρεπε, σαν το φίδι· εμένα όμως δε μου γέμισαν το νου αποδείξεις σας για τη δικαιοσύνη και την αδικία· κι επιθυμώ ν᾽ ακούσω ποιά είναι η ουσία του καθενός, και ποιά δύναμη έχει από μόνο του όταν υπάρχει μέσα στην ψυχή, χωρίς να δίνω πεντάρα για τα κέρδη και τ᾽ άλλα τ᾽ αποτελέσματα που μπορεί να βγαίνουν απ᾽ αυτό. Νά λοιπόν πώς εννοώ να καταπιαστώ με το ζήτημα, αν είσαι και συ σύμφωνος. [358c] Θα πάρω απ᾽ εξαρχής το λόγο του Θρασυμάχου και θα πω πρώτα τί πράμα είναι η δικαιοσύνη κατά την κοινή αντίληψη και ποιά είναι η αρχή της· έπειτα, πως όλοι που την εξασκούν το κάνουν απ᾽ ανάγκη κι όχι γιατί τη θεωρούν καλό πράγμα· τρίτο, πως είναι πολύ φυσικό να το παίρνουν έτσι, γιατί είναι πολύ προτιμότερη η ζωή του αδίκου από του δικαίου, καθώς τουλάχιστον λέγουν. Εγώ ίσως και να μην το παραδέχομαι· δεν ξέρω όμως και καλά καλά τί ν᾽ αποφασίσω, καθώς μου έχουν γεμίσει τ᾽ αυτιά ο Θρασύμαχος και χίλιοι άλλοι, ενώ την υπεράσπιση της δικαιοσύνης, πως [358d] είναι καλύτερη από την αδικία, από κανένα ακόμη δεν την άκουσα όπως θέλω· και θέλω να την ακούσω να εγκωμιάζεται για τον εαυτό της μόνο· και να σου πω, από σένα είναι που περιμένω να τ᾽ ακούσω αυτό. Γι᾽ αυτό κι εγώ θα εκταθώ στον έπαινο του αδίκου βίου, για να σου δείξω πώς εννοώ ν᾽ ακούσω κι από σένα την κατηγορία της αδικίας και τον πανηγυρικό της δικαιοσύνης. Από σένα τώρα εξαρτάται αν θέλεις να ικανοποιήσεις την επιθυμία μου.
Με όλη μου την ευχαρίστηση, είπα εγώ· γιατί για ποιό άλλο πράγμα θα χαίρονταν περισσότερο ένας άνθρωπος με νου, να μιλεί και ν᾽ ακούει συχνότερα;