ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΑΙΣΧΙΝΗΣ - Κατὰ Κτησιφῶντος (69-78)

[69] Ἐπειδὴ τοίνυν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, παρεληλύθει τὰ Διονύσια, ἐγίγνοντο δὲ αἱ ἐκκλησίαι, ἐν τῇ προτέρᾳ τῶν ἐκκλησιῶν ἀνεγνώσθη δόγμα κοινὸν τῶν συμμάχων, οὗ τὰ κεφάλαια διὰ βραχέων ἐγὼ προερῶ. Πρῶτον μὲν γὰρ ἔγραψαν ὑπὲρ εἰρήνης ὑμᾶς μόνον βουλεύσασθαι, τὸ δὲ τῆς συμμαχίας ὄνομα ὑπερέβησαν, οὐκ ἐπιλελησμένοι, ἀλλὰ καὶ τὴν εἰρήνην ἀναγκαιοτέραν ἢ καλλίω ὑπολαμβάνοντες εἶναι· ἔπειτα ἀπήντησαν ὀρθῶς ἰασόμενοι τὸ Δημοσθένους δωροδόκημα,

[70] καὶ προσέγραψαν ἐξεῖναι τῷ βουλομένῳ τῶν Ἑλλήνων ἐν τρισὶ μησὶν εἰς τὴν αὐτὴν στήλην ἀναγεγράφθαι μετ᾽ Ἀθηναίων καὶ μετέχειν τῶν ὅρκων καὶ τῶν συνθηκῶν, δύο μέγιστα προκαταλαμβάνοντες, πρῶτον μὲν τὸν χρόνον τὸν τῆς τριμήνου ταῖς τῶν Ἑλλήνων πρεσβείαις ἱκανὸν παραγενέσθαι κατασκευάζοντες, ἔπειτα τὴν τῶν Ἑλλήνων εὔνοιαν τῇ πόλει μετὰ κοινοῦ συνεδρίου κτώμενοι, ἵν᾽ εἰ παραβαίνοιντο αἱ συνθῆκαι μὴ μόνοι μηδ᾽ ἀπαράσκευοι πολεμήσαιμεν, ὃ νῦν ἡμῖν παθεῖν συνέβη διὰ Δημοσθένην. Ὅτι δ᾽ ἀληθῆ λέγω, ἐξ αὐτοῦ τοῦ δόγματος ἀκούσαντες μαθήσεσθε.

ΔΟΓΜΑ ΣΥΜΜΑΧΩΝ
[71] Τούτῳ τῷ δόγματι συνειπεῖν ὁμολογῶ, καὶ πάντες οἱ ἐν τῇ προτέρᾳ τῶν ἐκκλησιῶν δημηγοροῦντες· καὶ ὁ δῆμος ἀπῆλθε τοιαύτην τινὰ δόξαν ὑπειληφώς, ὡς ἔσται μὲν ἡ εἰρήνη —περὶ δὲ συμμαχίας οὐκ ἄμεινον εἴη διὰ τὴν τῶν Ἑλλήνων παράκλησιν βουλεύσασθαι,— ἔσται δὲ κοινῇ μετὰ τῶν Ἑλλήνων ἁπάντων. Νὺξ ἐν μέσῳ, καὶ παρῆμεν τῇ ὑστεραίᾳ εἰς τὴν ἐκκλησίαν. Ἐνταῦθα δὴ προκαταλαβὼν Δημοσθένης τὸ βῆμα, οὐδενὶ τῶν ἄλλων παραλιπὼν λόγον, οὐδὲν ὄφελος ἔφη τῶν χθὲς εἰρημένων εἶναι λόγων, εἰ ταῦθ᾽ οἱ Φιλίππου μὴ συμπεισθήσονται πρέσβεις, οὐδὲ γιγνώσκειν ἔφη τὴν εἰρήνην ἀπούσης συμμαχίας.

[72] Οὐ γὰρ ἔφη δεῖν, καὶ γὰρ τὸ ῥῆμα μέμνημαι ὡς εἶπε, διὰ τὴν ἀηδίαν τοῦ λέγοντος ἅμα καὶ τοῦ ὀνόματος, ἀπορρῆξαι τῆς εἰρήνης τὴν συμμαχίαν, οὐδὲ τὰ τῶν Ἑλλήνων ἀναμένειν μελλήματα, ἀλλ᾽ ἢ πολεμεῖν αὐτούς, ἢ τὴν εἰρήνην ἰδίᾳ ποιεῖσθαι. Καὶ τελευτῶν ἐπὶ τὸ βῆμα παρακαλέσας Ἀντίπατρον ἐρώτημά τι ἠρώτα, προειπὼν μὲν ἃ ἐρήσεται, προδιδάξας δὲ ἃ χρὴ κατὰ τῆς πόλεως ἀποκρίνασθαι. Καὶ τέλος ταῦτ᾽ ἐνίκα, τῷ μὲν λόγῳ προσβιασαμένου Δημοσθένους, τὸ δὲ ψήφισμα γράψαντος Φιλοκράτους.

[73] Ὃ δὲ ἦν ὑπόλοιπον αὐτοῖς, Κερσοβλέπτην καὶ τὸν ἐπὶ Θρᾴκης τόπον ἔκδοτον ποιῆσαι, καὶ τοῦτ᾽ ἔπραξαν ἕκτῃ φθίνοντος τοῦ ἐλαφηβολιῶνος, πρὶν ἐπὶ τὴν ὑστέραν ἀπαίρειν πρεσβείαν τὴν ἐπὶ τοὺς ὅρκους Δημοσθένην· ὁ γὰρ μισαλέξανδρος καὶ μισοφίλιππος ὑμῖν οὑτοσὶ ῥήτωρ δὶς ἐπρέσβευσεν εἰς Μακεδονίαν, ἐξὸν μηδὲ ἅπαξ, ὁ νυνὶ κελεύων τῶν Μακεδόνων καταπτύειν. Εἰς δὲ τὴν ἐκκλησίαν τὴν τῇ ἕκτῃ προκαθεζόμενος βουλευτὴς ὢν ἐκ παρασκευῆς, ἔκδοτον Κερσοβλέπτην μετὰ Φιλοκράτους ἐποίησε.

[74] Λανθάνει γὰρ ὁ μὲν Φιλοκράτης ἐν ψηφίσματι μετὰ τῶν ἄλλων γράμμα τι παρεγγράψας, ὁ δ᾽ ἐπιψηφίσας, Δημοσθένης, ἐν ᾧ γέγραπται «ἀποδοῦναι δὲ τοὺς ὅρκους τοῖς πρέσβεσι τοῖς παρὰ Φιλίππου ἐν τῇδε τῇ ἡμέρᾳ τοὺς συνέδρους τῶν συμμάχων». Παρὰ δὲ Κερσοβλέπτου σύνεδρος οὐκ ἐκάθητο· γράψας δὴ τοὺς συνεδρεύοντας ὀμνύναι, τὸν Κερσοβλέπτην οὐ συνεδρεύοντα ἐξέκλῃσε τῶν ὅρκων.

[75] Ὅτι δ᾽ ἀληθῆ λέγω, ἀνάγνωθί μοι τίς ἦν ὁ ταῦτα γράψας, καὶ τίς ὁ ταῦτα ἐπιψηφίσας.

ΨΗΦΙΣΜΑ
Καλόν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καλὸν ἡ τῶν δημοσίων γραμμάτων φυλακή· ἀκίνητον γάρ ἐστι, καὶ οὐ συμμεταπίπτει τοῖς αὐτομολοῦσιν ἐν τῇ πολιτείᾳ, ἀλλ᾽ ἀπέδωκε τῷ δήμῳ, ὁπόταν βούληται, συνιδεῖν τοὺς πάλαι μὲν πονηρούς, ἐκ μεταβολῆς δ᾽ ἀξιοῦντας εἶναι χρηστούς.
 
[76] Ὑπόλοιπον δ᾽ ἐστί μοι τὴν κολακείαν διεξελθεῖν. Δημοσθένης γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἐνιαυτὸν βουλεύσας, οὐδεμίαν πώποτε φανήσεται πρεσβείαν εἰς προεδρίαν καλέσας, ἀλλὰ τότε μόνον καὶ πρῶτον εἰς προεδρίαν ἐκάλεσε καὶ προσκεφάλαια ἔθηκε, καὶ φοινικίδας περιεπέτασε, καὶ ἅμα τῇ ἡμέρᾳ ἡγεῖτο τοῖς πρέσβεσιν εἰς τὸ θέατρον, ὥστε καὶ συρίττεσθαι διὰ τὴν ἀσχημοσύνην καὶ κολακείαν. Καὶ ὅτ᾽ ἀπῄεσαν, ἐμισθώσατο αὐτοῖς τρία ζεύγη ὀρεικὰ καὶ προὔπεμψεν εἰς Θήβας, καταγέλαστον τὴν πόλιν ποιῶν. Ἵνα δ᾽ ἐπὶ τῆς ὑποθέσεως μείνω, λαβέ μοι τὸ ψήφισμα τὸ περὶ τῆς προεδρίας.

ΨΗΦΙΣΜΑ
[77] Οὗτος τοίνυν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὁ τηλικοῦτος τὸ μέγεθος κόλαξ, πρῶτος διὰ τῶν κατασκόπων τῶν παρὰ Χαριδήμου πυθόμενος τὴν Φιλίππου τελευτήν, τῶν μὲν θεῶν συμπλάσας ἑαυτῷ ἐνύπνιον κατεψεύσατο ὡς οὐ παρὰ Χαριδήμου τὸ πρᾶγμα πεπυσμένος, ἀλλὰ παρὰ τοῦ Διὸς καὶ τῆς Ἀθηνᾶς, οὓς μεθ᾽ ἡμέραν ἐπιορκῶν νύκτωρ φησὶν ἑαυτῷ διαλέγεσθαι καὶ τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι προλέγειν, ἑβδόμην δ᾽ ἡμέραν τῆς θυγατρὸς αὐτῷ τετελευτηκυίας, πρὶν πενθῆσαι καὶ τὰ νομιζόμενα ποιῆσαι, στεφανωσάμενος καὶ λευκὴν ἐσθῆτα λαβὼν ἐβουθύτει καὶ παρενόμει, τὴν μόνην ὁ δείλαιος καὶ πρώτην αὐτὸν πατέρα προσειποῦσαν ἀπολέσας.

[78] Καὶ οὐ τὸ δυστύχημα ὀνειδίζω, ἀλλὰ τὸν τρόπον ἐξετάζω. Ὁ γὰρ μισότεκνος καὶ πατὴρ πονηρὸς οὐκ ἄν ποτε γένοιτο δημαγωγὸς χρηστός, οὐδὲ ὁ τὰ φίλτατα καὶ οἰκειότατα σώματα μὴ στέργων οὐδέποθ᾽ ὑμᾶς περὶ πολλοῦ ποιήσεται τοὺς ἀλλοτρίους, οὐδέ γε ὁ ἰδίᾳ πονηρὸς οὐκ ἂν γένοιτο δημοσίᾳ χρηστός, οὐδ᾽ ὅστις ἐστὶν οἴκοι φαῦλος, οὐδέποτ᾽ ἦν ἐν Μακεδονίᾳ καλὸς κἀγαθός· οὐ γὰρ τὸν τρόπον, ἀλλὰ τὸν τόπον μετήλλαξεν.

***
[69] Είχαν περάσει λοιπόν, πολίτες Αθηναίοι, τα Διονύσια και γίνονταν οι συνεδριάσεις της Εκκλησίας του Δήμου. Κατά την πρώτη συνεδρίαση διαβάστηκε κοινή απόφαση των συμμάχων, τα πιο ουσιώδη μέρη της οποίας θα αναφέρω προκαταβολικά, εν συντομία. Στην αρχή λοιπόν πρότειναν να περιοριστεί η διάσκεψη στο θέμα της ειρήνης· όσο για τη συμμαχία, ούτε και το όνομα ανέφεραν· όχι επειδή την είχαν λησμονήσει, αλλά επειδή και την ίδια την ειρήνη τη θεωρούσαν μάλλον αναγκαία παρά έντιμη· έπειτα αντιμετώπισαν σωστά, προκειμένου να βρουν τρόπο θεραπείας, την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί από τον χρηματισμό του Δημοσθένη.

[70] Πρόσθεσαν στο ψήφισμα ότι επιτρεπόταν σε όποιαν ελληνική πόλη επιθυμούσε να συμπεριληφθεί εντός τριών μηνών στην ίδια στήλη με τους Αθηναίους και να πάρει μέρος στους όρκους και στις συνθήκες. Με την προσθήκη αυτή είχαν εκ των προτέρων δύο πάρα πολύ σημαντικά πλεονεκτήματα· πρώτον, την τρίμηνη προθεσμία για τις διπλωματικές αποστολές των Ελλήνων, χρόνος ικανοποιητικός για να ετοιμαστούν και να καταφτάσουν στην Αθήνα· δεύτερον, την εξασφάλιση, σε κοινό συνέδριο, της εύνοιας των Ελλήνων προς την πόλη. Επιδιωκόμενος σκοπός ήταν, αν παραβιάζονταν οι συνθήκες, να μην αναγκαζόμαστε να πολεμήσουμε μόνοι και απροετοίμαστοι, πράγμα που συνέβη να πάθουμε τώρα, εξαιτίας του Δημοσθένη. Όταν ακούσετε την απόφαση των συμμάχων, θα μάθετε από αυτήν ότι όσα λέω είναι αληθινά.

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ
[71] Την απόφαση αυτή υποστήριξα και εγώ, το παραδέχομαι, καθώς και όλοι όσοι μίλησαν στην πρώτη από τις δυο συνελεύσεις. Και ο λαός αποχώρησε, σχηματίζοντας σχεδόν την εντύπωση ότι θα υπάρξει ειρήνη —όσο για συμμαχία, θα ήταν προτιμότερο να μη γίνει καμιά συζήτηση , αφού αυτή ακριβώς ήταν η υπόδειξη των συμμάχων—, ειρήνη όμως με κοινή απόφαση όλων των Ελλήνων. Δεν πρόλαβε να μεσολαβήσει μια νύχτα και να᾽ μαστε πάλι την άλλην ημέρα στην Εκκλησία του Δήμου. Τότε ήταν που ο Δημοσθένης έκανε κατάληψη του βήματος και δεν άφησε κανέναν άλλον να μιλήσει. Υποστήριξε ότι, από τα όσα είχαν ειπωθεί την προηγούμενη ημέρα, δεν υπήρχε κανένα όφελος, αν δεν συμφωνούσαν σ᾽ αυτά και οι αντιπρόσωποι του Φιλίππου, και ότι δεν είχε κανένα νόημα η ειρήνη χωρίς συμμαχία.

[72] Γιατί, όπως είπε, δεν έπρεπε —γιατί θυμάμαι και τη λέξη όπως την πρόφερε, λόγω της αηδίας τόσο της προφοράς του ομιλητή όσο και της ίδιας της λέξης που χρησιμοποίησε— να «αποβάλουμε» τη συμμαχία από την ειρήνη ούτε και να περιμένουμε τις αναβολές των συμμάχων, αλλά ή να πολεμήσουμε μόνοι μας εναντίον των Μακεδόνων ή να συνάψουμε χωριστά ειρήνη εμείς και ο Φίλιππος. Τελειώνοντας, κάλεσε στο βήμα τον Αντίπατρο και του έκανε μιαν ερώτηση , αφού τον είχε ενημερώσει από πριν τι θα τον ρωτούσε και τον είχε δασκαλέψει τι έπρεπε να απαντήσει σαν απειλή κατά της πόλης. Τελικά, με τον προσαναγκασμό που πέτυχε ο Δημοσθένης με την απειλή του και με το ψήφισμα που πέρασε ο Φιλοκράτης , επικράτησε αυτή η άποψη.

[73] Αυτό που τους απέμενε ακόμη να κάνουν ήταν να παραδώσουν με προδοσία στον Φίλιππο τον Κερσοβλέπτη και την περιοχή της Θράκης· αυτό το πέτυχαν την έκτην ημέρα πριν από το τέλος του Ελαφηβολιώνα, πριν αναχωρήσει ο Δημοσθένης για τη δεύτερη διπλωματική αποστολή για την επικύρωση της συνθήκης με όρκο από τον Φίλιππο. Γιατί ο ρήτοράς σας αυτός εδώ, που τάχα μισεί τον Αλέξανδρο και τον Φίλιππο, πήγε ως αντιπρόσωπός σας στη Μακεδονία δύο φορές, αν και δεν χρειαζόταν να είχε πάει ούτε τη μία, αυτός που μας προτρέπει τώρα να φτύνουμε κατάμουτρα τους Μακεδόνες. Ακόμη, στη συνέλευση της έκτης ημέρας πριν το τέλος του μήνα, ως πρόεδρός της με την ιδιότητα του βουλευτή με διάφορες ίντριγκες, κατόρθωσε με τη βοήθεια του Φιλοκράτη να αφήσει απροστάτευτο τον Κερσοβλέπτη στο έλεος του Φιλίππου.

[74] Ο Φιλοκράτης δηλαδή, χωρίς να γίνει αντιληπτός, παρενέβαλε στο ψήφισμα μεταξύ άλλων, και ο Δημοσθένης το έθεσε προς ψήφιση, την εξής πρόταση: «οι σύνεδροι των συμμάχων να δώσουν εκείνη την ημέρα τους όρκους στους αντιπροσώπους του Φιλίππου». Εκ μέρους όμως του Κερσοβλέπτη δεν παρευρισκόταν εκπρόσωπος στο συνέδριο. Προτείνοντας λοιπόν να ορκιστούν οι παρευρισκόμενοι σύνεδροι, απέκλεισε από τους όρκους τον Κερσοβλέπτη , αφού δεν αντιπροσωπευόταν στο Συνέδριο.

[75] Για την αλήθεια των όσων λέω, κάνε μου τη χάρη, γραμματέα, και διάβασε ποιος ήταν αυτός που έκανε αυτή την πρόταση και ποιος εκείνος που την έθεσε προς ψήφιση.

ΨΗΦΙΣΜΑ
Όμορφο πράγμα, πολίτες Αθηναίοι, όμορφο πράγματι η φύλαξη των δημοσίων εγγράφων. Γιατί παραμένουν αμετακίνητα και δεν συμμετέχουν στις μεταπτώσεις των λιποτακτών της πολιτικής. Αυτά δίνουν στον λαό τη δυνατότητα να καταφεύγει σ᾽ αυτά και να γνωρίζει καλά τους διεφθαρμένους πολιτικούς του παρελθόντος, που τώρα άλλαξαν στάση και έχουν την αξίωση να θεωρούνται χρηστοί.

[76] Μου μένει ακόμη να μιλήσω για την κολακεία του. Επί ένα χρόνο που ήταν βουλευτής , Αθηναίοι, δεν θα δείτε τον Δημοσθένη να έχει καλέσει ως τώρα καμιά διπλωματική αποστολή στις πρώτες θέσεις στο θέατρο. Ήταν η πρώτη και μοναδική φορά όταν κάλεσε τους αντιπροσώπους του Φιλίππου και τους έβαλε να καθίσουν στις προεδρικές θέσεις· τοποθέτησε μάλιστα στις θέσεις και μαξιλαράκια, έστρωσε κόκκινα χαλιά και, μόλις ξημέρωσε, οδήγησε τη μακεδονική αποστολή στο θέατρο. Το αποτέλεσμα ήταν να μη γλιτώσει από τα αποδοκιμαστικά σφυρίγματα για την άσχημη εκείνη εικόνα και την κολακεία του. Και όταν αποχωρούσαν οι αντιπρόσωποι, μίσθωσε γι᾽ αυτούς τρία ζευγάρια μουλάρια και τους συνόδευσε ως τη Θήβα, γελοιοποιώντας την πόλη. Αλλά, για να μείνω στο θέμα μου, κάνε μου τη χάρη, γραμματέα, πάρε και διάβασε το σχετικό με τις τιμητικές θέσεις ψήφισμα.

ΨΗΦΙΣΜΑ
[77] Αυτός λοιπόν, πολίτες Αθηναίοι, ο τόσο μεγάλος κόλακας, όταν πρώτος από όλους πληροφορήθηκε τον θάνατο του Φιλίππου από τους κατασκόπους του Χαρίδημου, επινόησε ένα όνειρο και αράδιασε ένα σωρό ψέματα, εμπλέκοντας και τους θεούς. Είπε λοιπόν ότι δεν έμαθε την είδηση από τον Χαρίδημο αλλά από τον Δία και την Αθηνά,· ενώ επιορκεί την ημέρα, τη νύχτα, λέει, οι θεοί αυτοί συζητούν μαζί του και του προλέγουν τα μέλλοντα να συμβούν. Και ενώ ήταν η έβδομη ημέρα που του είχε πεθάνει η θυγατέρα του, πριν ακόμη την πενθήσει και κάνει τα καθιερωμένα, έβαλε στο κεφάλι του στεφάνι, φόρεσε άσπρη περιβολή και άρχισε τις θυσίες, παραβιάζοντας ο άθλιος κάθε ιερό και όσιο, ενώ είχε χάσει τον πρώτο και μοναδικό άνθρωπο που τον αποκάλεσε πατέρα.

[78] Και δεν τον κοροϊδεύω για το δυστύχημά του, αλλά εξετάζω τον τρόπο συμπεριφοράς του. Γιατί αυτός που μισεί τα παιδιά του και είναι άστοργος πατέρας δεν μπορεί ποτέ να γίνει καλός ηγέτης του λαού, πολύ περισσότερο να νοιαστεί ποτέ για σας τους ξένους, ο άνθρωπος που δεν αγαπά τα πιο προσφιλή και συγγενικά του πρόσωπα. Ούτε και είναι ποτέ δυνατόν να αποδειχτεί ενάρετος ως πολίτης αυτός που ως άτομο υπήρξε κακοήθης, ούτε και όποιος στο σπίτι του είναι φαύλος είναι ποτέ δυνατόν να ήταν στην Μακεδονία καλός και ενάρετος· γιατί δεν άλλαξε τον χαρακτήρα του αλλά τον τόπο.